Tài liệu Quản lý hoạt động kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh tại trường trung học cơ sở ngô quyền thành phố hải phòng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN THỊ KIM XUYẾN QU¶N Lý HO¹T §éNG KIÓM TRA - §¸NH GI¸ KÕT QU¶ HäC TËP CñA HäC SINH t¹i TR¦êNG TRUNG HäC C¥ Së NG¤ QUYÒN THµNH PHè H¶I PHßNG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2011 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN THỊ KIM XUYẾN QU¶N Lý HO¹T §éNG KIÓM TRA - §¸NH GI¸ KÕT QU¶ HäC TËP CñA HäC SINH t¹i TR¦êNG TRUNG HäC C¥ Së NG¤ QUYÒN THµNH PHè H¶I PHßNG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số : 60 14 05 Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. NGUYẾN ĐỨC CHÍNH HÀ NỘI – 2011 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................. 3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................. 3 4. Khách thể, đối tượng nghiên cứu ............................................................................... 4 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................... 4 6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................... 4 7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 4 8. Cấu trúc luận văn........................................................................................................ 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM TRA - ĐÁNH GIÁ VÀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA - ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP ........................... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................................. 6 1.1.1. Trên thế giới ......................................................................................................... 6 1.1.2. Ở Việt Nam .......................................................................................................... 6 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài .............................................................................. 8 1.2.1. Quản lý ................................................................................................................. 8 1.2.2. Biện pháp quản lý ............................................................................................... 10 1.2.3. Kiểm tra .............................................................................................................. 12 1.2.4. Đánh giá ............................................................................................................. 13 1.2.5. Kết quả học tập ................................................................................................... 13 1.2.6. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập ................................................................. 14 1.3. Một số vấn đề lý luận về kiểm tra - đánh giá ....................................................... 16 1.3.1. Tổng quan về kiểm tra - đánh giá ....................................................................... 16 1.3.2. Vị trí, vai trò, chức năng của kiểm tra-đánh giá trong quá trình dạy học .......... 16 1.3.3. Cơ sở và nguyên tắc kiểm tra - đánh giá ............................................................ 20 1.3.4. Các yêu cầu sư phạm khi kiểm tra-đánh giá kết quả học tập của học sinh ....... 23 1.3.5. Các hình thức, phương pháp kiểm tra - đánh giá ............................................... 24 1.3.6. Đánh giá thực kết quả học tập của người học: ................................................... 26 1.3.7. Quy trình kiểm tra - đánh giá kết quả học tập .................................................... 27 1.3.8. Mục đích, ý nghĩa của kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh .......... 29 1.4. Quản lý hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả học tập: ....................................... 30 1.4.1. Những nội dung quản lý hoạt động kiểm tra - đánh giá: ................................... 30 1.4.2. Những yêu cầu về quản lí hoạt động kiểm tra–đánh giá trong giai đoạn hiện nay ...................................................................................................................................... 35 Tiểu kết chương 1. ........................................................................................................ 36 Chương 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ VÀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA–ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH TẠI TRƯỜNG THCS NGÔ QUYỀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG .................... 37 2.1. Giới thiệu về trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng, quá trình hình thành và phát triển ........................................................................................................ 37 2.2. Thực trạng về hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng ..................................................................... 42 2.2.1. Lựa chọn các hình thức, phương pháp kiểm tra – đánh giá ............................... 44 2.2.2. Mục tiêu môn học, mục đích kiểm tra – đánh giá .............................................. 46 2.2.3. Xây dựng ngân hàng câu hỏi cho các môn học .................................................. 47 2.2.4. Kiểm tra - đánh giá thường xuyên...................................................................... 48 2.2.5. Phân tích nội dung, xác định tiêu chí đánh giá cho từng nội dung .................... 48 2.2.6. Kiểm tra đánh giá chưa khích lệ động viên được người học ............................ 49 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng ......................................................... 50 2.3.1. Việc xây dựng kế hoạch kiểm tra-đánh giá kết quả học tập của học sinh ......... 50 2.3.2. Việc thành lập bộ phận chuyên trách về kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh......................................................................................................................... 51 2.3.3. Quy trình kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh ............................... 52 2.3.4. Việc thanh tra, kiểm tra hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả học tập ............ 53 2.3.5. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động kiểm tra - đánh giá.......... 54 2.4. Đánh giá chung, nguyên nhân ............................................................................... 54 2.4.1. Đánh giá chung ................................................................................................... 54 2.4.2 Nguyên nhân........................................................................................................ 56 Tiểu kết chương 2. ........................................................................................................ 57 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA-ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH TRƯỜNG THCS NGÔ QUYỀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ...................................................................................................................................... 58 3.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp ...................................................................... 58 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học .................................................................... 58 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn..................................................................... 59 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ..................................................................... 59 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa và khả thi ...................................................... 60 3.2. Các biện pháp quản lý công tác kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng ......................................................... 60 3.2.1. Biện pháp 1. Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng, vị trí, chức năng của kiểm tra đánh giá cho tổ trưởng chuyên môn, giáo viên và học sinh .................................... 60 3.2.2. Biện pháp 2. Xây dựng kế hoạch và quy trình kiểm tra đánh giá cho các môn học ................................................................................................................................ 66 3.2.3. Biện pháp 3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kiểm tra-đánh giá 79 3.2.4. Biện pháp 4. Xây dựng đội ngũ chuyên trách cho các kỳ kiểm tra-đánh giá .... 82 3.2.5. Biện pháp 5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh ................................................................................... 85 3.3. Kiểm chứng tính cấp thiết, tính khả thi của các biện pháp ................................... 88 Tiểu kết chương 3. ........................................................................................................ 90 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................................ 91 1. Kết luận .................................................................................................................... 91 2. Khuyến nghị ............................................................................................................. 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 94 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CB Cán bộ CBQL Cán bộ quản lý BGH Ban Giám hiệu GV Giáo viên HS Học sinh HPCM Hiệu phó chuyên môn KT Kiểm tra KTĐG Kiểm tra – đánh giá THCS Trung học cơ sở QL Quản lý QLGD Quản lý giáo dục GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo ĐTB Điểm trung bình DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Chỉ tiêu tuyển sinh các năm ............................................................ 37 Bảng 2.2. Tổng hợp giải HSG cấp Quận ........................................................ 38 Bảng 2.3. Tổng hợp giải HSG cấp Thành phố ................................................ 38 Bảng 2.4. Tỷ lệ học sinh thi đỗ vào các trường THPT quốc lập .................... 39 Bảng 2.5. Thống kê sự phân bổ nhân sự của trường THCS Ngô Quyền ....... 41 Bảng 2.6. Tổng hợp kết quả thăm dò giáo viên và học sinh ........................... 45 Bảng 3.1. Kế hoạch kiểm tra đánh giá ............................................................. 67 Bảng 3.2. Hình thức kiểm tra đánh giá các môn học trong chương trình ........ 70 Bảng 3.3. Hình thức kiểm tra đánh giá các môn Toán .................................... 71 Bảng 3.4. Các bậc nhận thức tương ứng với mỗi nội dung bài kiểm tra 15 phút ............................................................................................ 72 Bảng 3.5. Các bậc nhận thức tương ứng với mỗi nội dung bài kiểm tra 45 phút ............................................................................................ 73 Bảng 3.6. Số câu hỏi ứng với từng mục tiêu và điểm tương ứng cho mỗi câu ..................................................................................... 73 Bảng 3.7. Mẫu dàn bài các bài kiểm tra ........................................................... 75 Bảng 3.8. Mẫu thống kê kết quả thi, kiểm tra ................................................. 78 Bảng 3.9. Kết quả khảo sát sự cần thiết và tính khả thi. ................................. 88 DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Quy trình đào tạo ............................................................................ 17 Sơ đồ 1.2. Các phương pháp trắc nghiệm ....................................................... 25 Sơ đồ 1.3. Mục tiêu môn học ........................................................................... 33 Sơ đồ 1.4. Nhận thức ........................................................................................ 33 Sơ đồ 1.5. Kỹ năng ........................................................................................... 34 Sơ đồ 1.6. Thái độ ............................................................................................ 34 Biểu đồ 2.1. Tỉ lệ giải HSG cấp Thành phố qua các năm ................................ 39 Biểu đồ 2.2. Tỉ lệ học sinh thi đỗ vào các trường THPT quốc lập ................. 39 Biểu đồ 2.3. Biểu đồ thống kê kết quả thăm dò giáo viên và học sinh về hình thức kiểm tra đánh giá ........................................................ 46 Biểu đồ 2.4. Biểu đồ thống kê kết quả thăm dò giáo viên và học sinh về mục tiêu môn học và mục tiêu kiểm tra đánh giá....................... 47 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Mục tiêu của nhà trường phổ thông Việt Nam hiện nay là đào tạo con người mới, phát triển toàn diện, phù hợp với yêu cầu, điều kiện và hoàn cảnh của đất nước, cũng như phù hợp với sự phát triển của thời đại. Luật giáo dục năm 2005 đã cụ thể hóa: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú học tập cho học sinh”[3,tr.20] Như vậy, vấn đề đổi mới giáo dục đào tạo nói chung và đổi mới phương pháp dạy học nói riêng luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm và được đặt ra một cách cấp thiết ở trường phổ thông. Đổi mới phương pháp dạy học còn là một trong những biện pháp hữu hiệu để nhà trường và giáo viên hoàn thành những mục tiêu giáo dục đào tạo thời kỳ đổi mới. Một cuộc “cách mạng về phương pháp giáo dục sẽ đem lại một bộ mặt mới, sức sống mới cho nhà trường ở thời đại mới” [24, tr.170]. Đổi mới phương pháp dạy học không thể tách rời đổi mới kiểm tra, đánh giá. Bởi vì mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và kiểm tra - đánh giá là những thành tố quan trọng của quá trình dạy học ở trường phổ thông, chúng có quan hệ mật thiết và biện chứng với nhau. Kiểm tra - đánh giá có vai trò vô cùng quan trọng là một biện pháp để nâng cao chất lượng dạy học bộ môn, đó là khâu mở đầu của quá trình dạy học, đồng thời cũng là khâu kết thúc của quá trình dạy học này để mở ra một quá trình dạy học khác cao hơn, đồng thời nó cũng có tác động điều tiết trở lại quá trình dạy học. Dạy học là một quá trình khép kín, để điều chỉnh quá trình này một cách có hiệu quả cả người dạy và người học đều phải tiếp thu được những thông tin ngược từ việc kiểm tra, đánh 1 giá tri thức. Việc kiểm tra, đánh giá có nhiệm vụ làm sáng rõ tình hình lĩnh hội kiến thức của học sinh, sự hình thành kỹ năng, kỹ xảo, góp phần phát huy tính tích cực, chủ động, độc lập, tự giác trong mỗi học sinh. Đồng thời thông qua kiểm tra đánh giá giáo viên có thể rút kinh nghiệm quá trình dạy học của mình để từ đó có những điều chỉnh biện pháp sư phạm hợp lý hơn. Song thực tiễn việc kiểm tra đánh giá trong dạy học ở trường THCS cho thấy: quan niệm về kiểm tra đánh giá của giáo viên, học sinh và xã hội cũng có nhiều bất cập, kiểm tra đánh giá còn nặng về ghi nhớ mà không kiểm tra được học sinh hiểu và vận dụng; kỹ năng kiểm tra đánh giá học sinh chưa thực sự được giáo viên quan tâm; việc đánh giá còn nặng về hình thức, về điểm, độ chính xác chưa cao. Chính vì vậy việc kiểm tra đánh giá chưa phát huy được đúng vai trò và khả năng của nó. Để đánh giá học sinh, giáo viên gần như chỉ dùng một phương pháp: ra đề kiểm tra. Đã vậy, cách ra đề kiểm tra còn phiến diện, đơn điệu, thiếu cơ sở khoa học, kết quả đánh giá còn nhiều sai số hệ thống. Kiểm tra không chỉ là để cho điểm, kiểm tra đánh giá học sinh là hoạt động bắt buộc và quen thuộc đối với tất cả giáo viên đứng lớp. Nhưng phần lớn các giáo viên đều quan niệm việc ra đề kiểm tra cho học sinh đơn giản là có điểm số ghi vào sổ điểm. Từ đó, có căn cứ để cuối học kỳ, cuối năm đánh giá học sinh. Còn các cán bộ quản lý giáo dục thì cho rằng, đó là công việc của giáo viên chứ không phải của hiệu trưởng. Xu hướng quốc tế hiện nay xem mục đích chính của việc đánh giá là nâng cao chất lượng học tập của học sinh. Để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập, giáo viên phải xem đánh giá là quá trình và là một phần không thể thiếu trong hoạt động giảng dạy của mình. Mặt khác, kiểm tra, đánh giá không còn hoạt động của riêng giáo viên mà phải là của hiệu trưởng các trường học. Hiệu trưởng sử dụng việc đánh giá thường xuyên (không chỉ thông qua các bài kiểm tra) để hướng dẫn học sinh học tập, giáo viên giảng dạy và giám sát, nâng cao chất lượng trường học. 2 Áp dụng xu hướng quốc tế trong kiểm tra đánh giá là một khó khăn với các trường học ở ta hiện nay. Trước hết là về nhận thức của giáo viên cũng như cán bộ quản lý về tầm quan trọng của đánh giá. Trường THCS Ngô Quyền nằm ở trung tâm thành phố Hải Phòng với bề dày thành tích, đội ngũ giáo viên có nhiều kinh nghiệm, số lượng học sinh đông. Song nhiều năm gần đây, chất lượng giảng dạy chưa thực sự xứng đáng với tiềm năng và lợi thế của trường. Đứng trước thực trạng đó, tôi nhận thấy rằng công tác kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh trường THCS Ngô Quyền còn tồn tại nhiều điều bất cập, nên tôi đã chọn đề tài: "Quản lý hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh tại trường Trung học Cơ sở Ngô Quyền thành phố Hải Phòng" 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất một số biện pháp quản lý công tác kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh nhằm nâng cao chất lượng quá trình dạy học tại trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu, tôi dự kiến một số nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về kiểm tra - đánh giá và quản lý công tác kiểm tra - đánh giá kết quả học tập. - Khảo sát, đánh giá thực trạng công tác kiểm tra - đánh giá và quản lý công tác kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh tại trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng. - Đề xuất một số biện pháp quản lý công tác kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh nhằm nâng cao chất lượng quá trình dạy học tại trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng. 3 4. Khách thể, đối tượng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Công tác kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh ở trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý công tác kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh ở trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng. 5. Giả thuyết khoa học Hiện trạng công tác kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh trường THCS Ngô Quyền, Hải Phòng chưa đạt yêu cầu. Vận dụng một cách đồng bộ các biện pháp đề xuất trong luận văn sẽ nâng cao chất lượng quá trình dạy học tại trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng. 6. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu công tác kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh tại trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng. 7. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý luận: Bao gồm các phương pháp phân tích, tổng hợp và xử lý số liệu. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Điều tra khảo sát, thu thập thông tin thực tiễn công tác kiểm tra – đánh giá kết quả học tập của học sinh trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng. - Phương pháp thống kê: được sử dụng để xử lý các số liệu thu thập được từ khảo sát thực tế. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận văn được trình bày trong 3 chương: 4 Chương 1: Cơ sở lý luận về kiểm tra – đánh giá và quản lý hoạt động kiểm tra – đánh giá kết quả học tập. Chương 2: Thực trạng công tác kiểm tra - đánh giá và quản lý hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng. 5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM TRA - ĐÁNH GIÁ VÀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA - ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Trên thế giới Kiểm tra, đánh giá được hình thành khá sớm cùng với việc xuất hiện của xã hội loài người. Trong các thời đại ở Trung Quốc cũng như Việt Nam, đã sử dụng các phép thử để chọn tướng, dùng người, … và được miêu tả cụ thể trong Tam Quốc Chí. Trong các truyện dân gian việc kén rể, kén vợ, chọn dâu hiền, tôi trung xảy ra phổ biến, người ta còn tổng kết thành tục ngữ, ca dao, các câu thành ngữ. Theo Trần Trọng Thủy, từ những năm 2000 trước Công nguyên, người Trung Hoa đã dùng trắc nghiệm trí tuệ để chọn thê thiếp hoặc người hầu. Việc kiểm tra, đánh giá thông thường có thể qua đối đáp, thi nấu ăn, dệt vải, thi đấu võ, thi viết. Trong các trường học Việt Nam và Trung Quốc thời xưa, bài viết được đánh giá qua các buổi bình văn, hoặc do quan trường chấm bài, một số kỳ thi quan trọng Vua cũng tham gia chấm bài. Sự cải tiến các chương trình kiểm tra đánh giá xuất hiện từ những năm 70, 80 của thế kỷ trước. Ở giai đoạn này, kiểm tra đánh giá đã có các tiêu chí, công cụ, chương trình có sự hỗ trợ của kỹ thuật. 1.1.2. Ở Việt Nam Lịch sử khoa cử ở Việt Nam được hình thành khá sớm, các cuộc thi chọn người tài, người có học vấn được tổ chức định kỳ. Năm 1070 vua Lý Thái Tông cho lập Văn Miếu, và từ đó việc học có bài bản hơn. Người ta xem Văn Miếu Quốc Tử Giám là trường Đại học đầu tiên của Việt Nam. Khoa thi đầu tiên được tổ chức năm 1075, đời vua Lý Thái Tông. Chế độ khoa cử thời phong kiến bắt 6 buộc sĩ tử phải trải qua ba kỳ thi để đạt học vị cao nhất: thi Hương, thi Hội, thi Đình. Thi cử thời phong kiến có luật khá nghiêm ngặt, thể lệ khắt khe, bất công, nhưng cũng đào tạo được nhiều trí thức tài giỏi, góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước. Song, giáo dục Nho học không tạo điều kiện cho phát triển kinh tế. Cách mạng tháng 8 năm 1945 thành công đã tạo ra bước ngoặt quan trọng trong đời sống chính trị - kinh tế - xã hội của nhân dân. Cùng với sự phát triển của đất nước, nền giáo dục xã hội chủ nghĩa cũng bắt đầu những bước đi đầu tiên và phát triển. Vấn đề kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh đã có nhiều biến đổi căn bản so với chế độ xã hội cũ. Trong nhiều năm trở lại đây, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước hoạt động nghiên cứu lý luận về vấn đề này ngày càng được nâng lên tầm cao mới. Đã có nhiều nhà nghiên cứu đã chỉ ra những yêu cầu về chất lượng thi, kiểm tra – đánh giá nhằm đáp ứng mục tiêu đào tạo con người trong thời kỳ phát triển. Dưới đây là một số tài liệu nghiên cứu về kiểm tra – đánh giá của các chuyên gia hàng đầu Việt Nam: * Nguyễn Đức Chính, Đo lường và đánh giá trong giáo dục và dạy học, tập bài giảng lưu hành nội bộ - khoa Sư phạm, Hà Nội 2008. * Nguyễn Đức Chính – Đinh Thị Kim Thoa, Kiểm tra đánh giá theo mục tiêu, tập bài giảng lưu hành nội bộ - khoa Sư phạm, Hà Nội 2005. * Nguyễn Công Khanh, Đánh giá và đo lường trong giáo dục, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 2004. * Trần Khánh Đức, Đo lường và đánh giá trong giáo dục, tập bài giảng lưu hành nội bộ - khoa Sư phạm, Hà Nội 2006. * Đặng Bá Lãm, Kiểm tra – đánh giá trong dạy - học đại học, Nxb Giáo dục, Hà Nội 2003. * Lâm Quan Thiệp, Đo lường đánh giá trong giáo dục, 2003. 7 * Dương Thiệu Tống, Trắc nghiệm và đo lường thành quả học tập, Nxb Khoa học xã hội, 2005. Để nâng cao chất lượng quá trình dạy học tại trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng, đã có một số đề tài nghiên cứu về các lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, đến nay chưa có đề tài nào nghiên cứu về quản lý công tác kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh. Do vậy, đề tài: "Quản lý hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh tại trường THCS Ngô Quyền thành phố Hải Phòng" là vấn đề mang tính cấp thiết trong công tác đào tạo tại trường trong giai đoạn hiện nay. 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Quản lý Khoa học quản lý xuất hiện cùng với sự phát triển của xã hội loài người. Nó là phạm trù tồn tại khách quan, được ra đời một cách tất yếu do nhu cầu của mọi chế độ xã hội, mọi tổ chức, mọi Quốc gia, mọi thời đại. Lao động quản lý là một lĩnh vực lao động trí tuệ và thực tiễn phức tạp nhất của con người nhằm điều khiển lao động thúc đẩy xã hội phát triển trên tất cả các bình diện, khoa học quản lý gắn liền với tiến trình phát triển của xã hội loài người, mang tính lịch sử, giai cấp, dân tộc, thời đại. Quản lý là một khoa học sử dụng tri thức của nhiều môn khoa học xã hội, đồng thời quản lý còn là một nghệ thuật đòi hỏi sự khôn khéo và tinh tế cao độ để đạt được mục đích. Chính vì vậy người ta có thể tiếp nhận khái niệm quản lý theo nhiều cách khác nhau. Theo C.Mác, quản lý là chức năng được sinh ra từ tính chất xã hội hóa lao động. Nó có tầm quan trọng đặc biệt vì mọi sự phát triển của xã hội đều thông qua quản lý. Người viết: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng cần đến một sự chỉ đạo để điều hòa những hoạt động cá nhân và thực hiện như chức năng chung phát sinh từ sự vận động của toàn bộ cơ thể sản xuất khác với sự vận 8 động của những khí quản độc lập của nó. Một người độc tấu vĩ cầm tự điều khiển lấy mình, còn dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng” [11, tr.40]. Ngày nay, thuật ngữ quản lý đã trở nên khá phổ biến nhưng có nhiều quan điểm khác nhau với những góc độ khác nhau phụ thuộc vào cái nhìn chủ quan và tính mục đích của hoạt động. Chúng ta có thể điểm qua một số khái niệm: Theo F.W.Taylo (1856 – 1915) “Quản lý là biết được chính xác điều mình muốn người khác làm và sau đó biết được họ làm việc đó có tốt hay không, có rẻ nhất không” [10, tr.28]. Henri Fayol (1841 – 1925) xuất phát từ các loại hình quản lý cho rằng: “Quản lý là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các hoạt động (chức năng) kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra” [10, tr.31]. Các nhà nghiên cứu người Mỹ Harold Koontz, Cyril O’Donnell, Heinz Weihrich trong cuốn “Những vấn đề cốt yếu của quản lý” thì cho rằng “Quản lý là một loại hoạt động thiết yếu nhằm đảm bảo sự phối hợp, nỗ lực của các nhân hướng vào mục tiêu tổ chức – Đó là hình thành một môi trường có những điều kiện tốt nhất, thời gian ít nhất, công sức bỏ ra ít nhất, sự bất mãn cá nhân ít nhất để đạt hiệu quả cao nhất”[11, tr.50]. Theo Mary Parker Follett (Mỹ): “Quản lý là nghệ thuật khiến công việc được thực hiện thông qua người khác”, “…Trong quản lý cần chú trọng tới những người lao động với toàn bộ đời sống của họ, cả yếu tố kinh tế lẫn yếu tố tinh thần và tình cảm …”[11, tr.39]. Ở Việt Nam, các nhà nghiên cứu cũng có những định nghĩa khác nhau về thuật ngữ “Quản lý” tùy theo cách tiếp cận khác nhau: Từ điển Tiếng Việt viết: “Quản lý là hoạt động của con người tác động vào tập thể người khác để phối hợp điều chỉnh phân công thực hiện mục tiêu chung” [29]. 9 Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc: “Hoạt động quản lý là tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) – trong một tổ chức - nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức”.[11] Thuật ngữ “Quản lý” (Tiếng Việt gốc Hán) lột tả được bản chất của hoạt động này trong thực tiễn, nó bao gồm hai quá trình tích hợp vào nhau, quá trình “Quản” gồm coi sóc, giữ gìn, duy trì ở trạng thái “ổn định”, quá trình “Lý” gồm sự sửa sang, sắp xếp, đổi mới hệ, đưa hệ vào thế “phát triển”. Nếu người đứng đầu trong một tổ chức chỉ lấy việc “Quản” làm chính thì tổ chức dễ bị trì trệ, ngược lại nếu chỉ quan tâm đến “Lý” thì sự phát triển của tổ chức không bền vững. Do vậy, người quản lý phải luôn xác định và phối hợp tốt, sao cho trong “Quản” phải có “Lý” và trong “Lý” luôn phải có “Quản”, làm cho trạng thái của hệ thống mình quản lý luôn luôn ở trạng thái cân bằng động. Như vậy, từ cách tiếp cận trên ta thấy khái niệm quản lý bao hàm một số ý nghĩa chung: Quản lý là quá trình hoạt động lao động có mục đích để điều khiển lao động. Có sự tương tác giữa chủ thể quản lý và khách thể quản lý. Liên quan tới môi trường xác định. Từ các dấu hiệu chung đó, có thể khái quát như sau: Quản lý là một hoạt động nhằm thực hiện những tác động hướng đích của chủ thể quản lý nhằm sử dụng có hiệu quả những tiềm năng, các cơ hội của tổ chức nhằm đạt đến mục tiêu của tổ chức đặt ra trong một môi trường luôn luôn thay đổi. 1.2.2. Biện pháp quản lý Biện pháp quản lý là tổ hợp nhiều cách thức tác động của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm tác động đến đối tượng quản lý để giải quyết những vấn đề trong công tác quản lý, làm cho hệ quản lý vận hành đạt mục tiêu mà chủ 10 thể quản lý đã đề ra phù hợp với quy luật khách quan, nâng cao khả năng hoàn thành có kết quả các mục tiêu đề ra. Biện pháp quản lý đòi hỏi tác động tương hỗ, biện chứng giữa chủ thể và khách thể quản lý. Có 4 loại biện pháp quản lý cơ bản là: Biện pháp hành chính tổ chức, biện pháp tâm lý – giáo dục, biện pháp thuyết phục và biện pháp kinh tế. Biện pháp hành chính tổ chức: là cách tác động trực tiếp của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý trên cơ sở quan hệ tổ chức và quyền lực hành chính bằng mệnh lệnh, chỉ thị, quyết định. Biện pháp tâm lý – giáo dục (hay biện pháp tuyên truyền giáo dục): là cách tác động của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý trên cơ sở vận dụng các quy luật tâm lý ứng dụng thành tựu các khoa học như Tâm lý học, Khoa học giáo dục ... nhằm khai thác tiềm năng con người, kích thích ý thức tự giác, lòng say mê, sự sáng tạo của con người trong mọi hoạt động của tổ chức. Biện pháp thuyết phục: là cách tác động của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý trên cơ sở lý lẽ làm cho họ nhận thức đúng đắn và tự nguyện thừa nhận các yêu cầu của nhà quản lý từ đó có thái độ và hành vi phù hợp với yêu cầu. Biện pháp kinh tế: là cách tác động của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý trên cơ sở thuyết động lực kinh tế với luận điểm: lợi ích kinh tế sẽ tạo nên động lực thúc đẩy con người tích cực hoạt động mà không cần sự can thiệp trực tiếp về mặt hành chính của cấp trên. Do đó, có thể hiểu biện pháp quản lý là tổng thể cách thức tác động của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý trong quá trình tiến hành các hoạt động nhằm đạt được mục đích đề ra. Các biện pháp quản lý rất đa dạng, đòi hỏi nhà quản lý phải biết lựa chọn và sử dụng linh hoạt, sáng tạo để xử lý cá tình huống trong từng trường hợp cụ 11 thể giúp hoạt động quản lý đạt hiệu quả tối ưu, đó cũng chính là nghệ thuật quản lý. 1.2.3. Kiểm tra Có rất nhiều quan điểm khác nhau khi bàn về khái niệm kiểm tra: Trong Từ điển Tiếng Việt (1998) có định nghĩa: “Kiểm tra là xem xét tình hình thực tế để đánh giá, nhận xét”[29]. Từ điển Bách Khoa (2001) có định nghĩa thuật ngữ: “Kiểm tra là bộ phận hợp thành của quá trình hoạt động dạy – học nhằm uốn nắn được thông tin về trạng thái và kết quả học tập của học sinh, về những nguyên nhân cơ bản của thực trạng đó để tìm ra những biện pháp khắc phục những lỗ hổng, đồng thời củng cố và tiếp tục nâng cao hiệu quả hoạt động dạy – học”. Theo tác giả Đặng Bá Lãm (2003) “Kiểm tra là quá trình xác định mục đích, nội dung, lựa chọn phương pháp, tập hợp số liệu, bằng chứng để xác định mức độ đạt được của người học trong quá trình học tập, rèn luyện và phát triển. Kiểm tra bao gồm việc xác định điều cần kiểm tra, công cụ kiểm tra và sử dụng kết quả kiểm tra, tức đánh giá” [23, tr.20]. Theo tác giả Phạm Viết Vượng: “Kiểm tra là phương pháp xem xét thường xuyên quá trình học tập của học sinh. Mục đích của kiểm tra là tích cực hóa hoạt động của học sinh, tăng cường chất lượng học tập. Kiểm tra là khâu quan trọng trong quá trình dạy học nhằm đánh giá kết quả học tập” [28, tr.40]. Theo GS Nguyễn Đức Chính (2005): “Đo lường là quá trình thu thập thông tin một cách có định hướng về các đại lượng đặc trưng như nhận thức, tư duy, kỹ năng và các phẩm chất nhân cách khác trong quá trình giáo dục”[13,tr.4]. Qua các định nghĩa trên, ta có thể khái quát về kiểm tra như sau: Kiểm tra là công việc nhằm đo hay xác định mức độ về kiến thức, kỹ năng, thái độ mà người học đạt được sau một quá trình học tập. 12