Tài liệu Phát triển thị trường bảo hiểm nhân thọ tại việt nam thời kỳ hậu wto

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ------- LƯƠNG THỊ THU THỦY PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM NHÂN THỌ TẠI VIỆT NAM THỜI KỲ HẬU WTO LUẬN VĂN THẠC SĨ THƯƠNG MẠI HÀ NỘI, 2010 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ------- LƢƠNG THỊ THU THỦY PHÁT TRIỂN THỊ TRƢỜNG BẢO HIỂM NHÂN THỌ TẠI VIỆT NAM THỜI KỲ HẬU WTO Chuyên ngành : Thƣơng mại Quốc tế Mã số : 60.34.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THƢƠNG MẠI Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Nhƣ Tiến HÀ NỘI - 2010 -1- LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết cuả đề tài Trong xu thế toàn cầu hoá về kinh tế, cùng với chính sách mở cửa hội nhập quốc tế và khu vực, các hoạt động kinh tế đối ngoại nói chung và hoạt động giao lƣu thƣơng mại của nƣớc ta với các nƣớc trên thế giới trong những năm gần đây đã ngày càng mở rộng và phát triển. Việc mở cƣ̉a nền kinh tế nƣớc ta trong nhƣ̃ng năm qua đã tạo ra nhiều cơ hội cho các lĩ nh vƣ̣c , các ngành nghề trong đó có lĩnh vực bảo hiểm và bảo hiểm nhân thọ . Sƣ̣ tham gia và o thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ Việt Nam của các doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ nƣớc ngoài có tiềm năng tài chính hùng mạnh, có kinh nghiệm đã tạo tiền đề cho sự phát triển nhanh chóng của bảo hiểm nhân thọ Việt Nam , thúc đẩy thị trƣờng bảo hiểm phát triển . Mở cƣ̉a và hội nhập cũng đang góp phần tạo ra nhƣ̃ng thay đổi trong cách nghĩ , cách làm của ngƣời dân Việt Nam . Thay vào việc trông chờ vào bao cấp của Nhà nƣớc, ngƣời dân phải học các h tƣ̣ lo cho bản thân và du nhập tập quán tham gia bảo hiểm nhân thọ là một cách nghĩ và cách làm tí ch cƣ̣c . Với dân số hơn 85 triệu ngƣời , tỷ lệ tham gia bảo hiểm nhân thọ khoảng 8% dân số , Việt Nam đƣợc các nhà đầu tƣ đán h giá là một thị trƣờng đầy tiềm năng . Việc gia nhập Tổ chƣ́c Thƣơng mại Thế giới WTO cùng với nhƣ̃ng cam kết mở cƣ̉a thị trƣờng bảo hiểm cho phép thành lập công ty bảo hiểm 100% vốn nƣớc ngoài và không hạn chế số lƣợng ch i nhánh trong nƣớc càng làm cho dịch vụ bảo hiểm trong đó có bảo hiểm nhân thọ phát triển sôi động hơn. Chính vì lẽ đó, tôi đã chọn : “Phát triển thị trường bảo hiểm nhân thọ tại Việt Nam thời kỳ hậu WTO ” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn của mình. -2- 2. Mục đích nghiên cứu - Hệ thống hóa các lý luận về bảo hiểm nhân thọ và thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ , các cam kết WTO của Việt Nam về bảo hiểm . - Đánh giá thực trạng thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ Việt Nam thời gian gần đây, nêu bật các thành quả đạt đƣợc cũng nhƣ những tồn tại và làm rõ các nguyên nhân dẫn đến thực trạng của thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ - Dựa vào kết quả phân tích thực trạng thị trƣờng, những cơ hội và thách thức khi Việt Nam gia nhậ p WTO, luận văn đ ề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm phát triển thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ Việt Nam sau khi gia nhập WTO. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng thị trƣ ờng bảo hiểm nhân thọ Việt Nam trƣớc và sau khi Việt Nam gia nhập WTO . Do điều kiện về thời gian và khuôn khổ của luận văn thạc sỹ , luận văn chỉ tập trung phân tích thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ Việt Nam liên quan đến các nhân tố cấu thành nên thị trƣờng nhƣ: các nhà cung cấp, các kênh phân phối , sản phẩm và khách hàng chƣ́ không đi sâu nghiên cƣ́u các vấn đề về tí nh phí , tính lãi hay hoạt động đầu tƣ của các doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ trên thị trƣờng . 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu chủ yếu là phƣơng pháp so sánh, phân tích, tổng hợp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, minh họa bằng các biểu đồ, đồ thị . 5. Nhƣ̃ng đó ng góp khoa học của đề tài - Hệ thống hóa, làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về bảo hiểm nhân thọ, thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ và các nhân tố ảnh hƣởng đến thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ. -3- - Phân tích một cách hệ thống và khoa học thực trạng thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ ở Việt Nam trong thời gian qua. Tìm ra những nguyên nhân cơ bản giải thích cho các tồn tại và hạn chế trong quá trình phát triển thị trƣờng. - Trên cơ sở phân tí ch cơ hội và thách thƣ́c c ủa Việt Nam khi gia nhập WTO , đề xuất các giải pháp có tính khoa học và thực tiễn nhằm phát triển thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ ở Việt Nam thời kỳ hậu WTO . 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu , kết luận và danh mục tài liệu tham khảo , luận văn đƣợc kết cấu thành ba chƣơng : Chương 1: Tổng quan về bảo hiểm nhân thọ và thị trường bảo hiểm nhân thọ. Chương 2: Thực trạng thị trường bảo hiểm nhân thọ tại Việt Nam. Chương 3: Một số giải pháp phát triển thị trường bảo hiểm nhân thọ tại Việt Nam thời kỳ hậu WTO. -4- Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ BẢO HIỂM NHÂN THỌ VÀ THỊ TRƢỜNG BẢO HIỂM NHÂN THỌ 1.1. Khái quát chung về bảo hiểm nhân thọ 1.1.1. Khái niệm và đặc đi ểm của bảo hiểm nhân thọ 1.1.1.1. Khái niệm bảo hiểm nhân thọ Bảo hiểm nhân thọ trên thế giới đã ra đời từ rất lâu và đã trở thành loại hình bảo hiểm truyền thống, phổ biến ở nhiều nƣớc và đƣợc mọi ngƣời tự nguyện tham gia. Tại Việt Nam, bảo hiểm nhân thọ mới thực sự đƣợc triển khai tƣ̀ năm 1996 trở lại đây và nó vẫn còn nhiều mới mẻ với đại đa số ngƣời dân Việt Nam. Bảo hiểm nhân thọ đơn giản là tất cả những lợi ích mang tính bảo vệ đối với những bất trắc trong cuộc sống cá nhân và đồng thời cũng là công cụ tiết kiệm ổn định để quản lý những rủi ro tài chính của gia đình. Hợp đồng BHNT đầu tiên trên thế giới ra đời năm 1583, do công dân London là ông William Gybbon tham gia . Phí bảo hiểm ông phải đóng lúc đó là 32 bảng Anh, khi ông chết cũng trong năm đó , ngƣời thƣ̀a kế của ông đƣợc hƣởng 400 bảng Anh. Tuy nhiên, BHNT sau đó bị cấm do nó không có đầy đủ cơ sở kỹ thuật . Chỉ đến thế kỷ 17, khi Pascal, Fermat và sau đó là Bernoulli chƣ́ng minh Quy luật số đông khai sinh và phát triển ra môn toán học xác suất thống kê thì cơ sở kỹ thuật của bảo hiểm nhân thọ mới hì nh thành . Kể tƣ̀ đó BHNT phát triển mạnh trên tất cả các quốc gia có đủ các điều kiện. Năm 1759, công ty BHNT ra đời đầu tiên ở Philadelphia (Mỹ). Công ty này đến nay vẫn còn hoạt động , lúc đầu nó chỉ bán bảo hiểm cho các con chiên ở nhà thờ của mì nh . Năm 1762, công ty bảo hiểm nhân thọ Equitable ở Anh đƣợc thành lập và bán bảo hiể m nhân thọ cho mọi ngƣời dân . Công ty BHNT đầu tiên của Pháp ra đời năm 1787, ở Đức năm 1828. -5- Ở Châu Á , các công ty BHNT đầu tiên ra đời ở Nhật Bản . Năm 1868 công ty bảo hiểm Meiji của Nhật ra đời và đến năm 1888 và 1889 hai công ty khác là Kyoei và Nippon ra đời và phát triển đến ngày nay . Mặc dù ra đời từ khá lâu, song cho đến nay vẫn có nhiều khái niệm khác nhau về bảo hiểm nhân thọ. Bảo hiểm nhân thọ có thể đƣợc hiểu trên 2 phƣơng diện: kỹ thuật và pháp lý. Trên phƣơng diện kỹ thuật, bảo hiểm nhân thọ là loại bảo hiểm bao hàm những cam kết mà sự thực hiện những cam kết đó phụ thuộc vào tuổi thọ của con ngƣời. Có hai loại cam kết chủ yếu trong bảo hiểm nhân thọ, đó là cam kết đóng phí bảo hiểm của ngƣời tham gia bảo hiểm và cam kết trả tiền bảo hiểm hoặc trả trợ cấp định kỳ của doanh nghiệp bảo hiểm. Do thời hạn hợp đồng bảo hiểm trong bảo hiểm nhân thọ kéo dài nhiều năm nên ngƣời tham gia bảo hiểm thƣờng cam kết đóng phí làm nhiều lần. Thông thƣờng, nếu ngƣời tham gia bảo hiểm bị chết trƣớc khi hoàn thành nghĩa vụ đóng phí cho cả hợp đồng thì cam kết đóng phí những lần còn lại sẽ chấm dứt, nghĩa là không có ai trong phía bên mua bảo hiểm phải đóng thay họ. Khi ngƣời đƣợc bảo hiểm bị chết hoặc còn sống đến một thời điểm nhất định đã chỉ rõ trong hợp đồng bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm phải thực hiện cam kết của mình, trả cho một hoặc nhiều ngƣời thụ hƣởng một khoản tiền nhất định hoặc những khoản trợ cấp. Theo Luật kinh doanh bảo hiểm của nƣớc Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam: “Bảo hiểm nhân thọ là hình thức bảo hiểm cho trƣờng hợp ngƣời đƣợc bảo hiểm sống hoặc chết” [1]. Trên phƣơng diện pháp lý, bảo hiểm nhân thọ bao gồm các hợp đồng bảo hiểm đƣợc ký kết giữa doanh nghiệp bảo hiểm và ngƣời tham gia bảo hiểm, theo đó, để nhận đƣợc phí bảo hiểm của ngƣời tham gia bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm cam kết sẽ trả cho một hoặc nhiều ngƣời thụ hƣởng -6- bảo hiểm một khoản tiền nhất định hoặc những khoản trợ cấp định kì trong trƣờng hợp ngƣời đƣợc bảo hiểm sống đến một thời điểm nhất định hoặc tử vong trƣớc một thời điểm nhất định đã đƣợc ghi rõ trên hợp đồng bảo hiểm. Cùng với sự phát triển về KT - XH, yếu tố cạnh tranh của thị trƣờng và đặc biệt là sự đòi hỏi rộng hơn về phạm vi bảo hiểm của ngƣời tham gia bảo hiểm, hiện nay các hợp đồng bảo hiểm nhân thọ không chỉ bảo hiểm cho sự kiện sống hoặc tử vong mà còn bảo hiểm cho những sự kiện liên quan đến tình trạng sức khỏe của ngƣời đƣợc bảo hiểm (ví dụ: sự kiện thƣơng tật toàn bộ vĩnh viễn, mất khả năng lao động ...). Trên cơ sở phân tích có thể đƣa ra một khái niệm chung sau: “Bảo hiểm nhân thọ là hình thức bảo hiểm những rủi ro liên quan đến sinh mạng, cuộc sống và tuổi thọ của ngƣời đƣợc bảo hiểm”. Khái niệm này rộng và phù hợp hơn với tình hình thực tế triển khai bảo hiểm nhân thọ hiện nay tại tất cả các thị trƣờng truyền thống cũng nhƣ các thị trƣờng mới sơ khai. 1.1.1.2. Đặc điểm của Bảo hiểm nhân thọ  Bảo hiểm nhân thọ vừa mang tính tiết kiệm vừa mang tính rủi ro. Có thể nói đây là một trong những đặc điểm khác nhau cơ bản giữa bảo hiểm nhân thọ với bảo hiểm phi nhân thọ. Thật vậy, mỗi ngƣời mua bảo hiểm nhân thọ sẽ định kỳ nộp một khoản tiền nhỏ (gọi là phí BH) cho ngƣời BH ngƣợc lại công ty BH có trách nhiệm trả một số tiền lớn (gọi là số tiền BH) cho ngƣời đƣợc hƣởng quyền lợi BH nhƣ đã thoả thuận từ trƣớc khi có các sự kiện bảo hiểm xảy ra. Số tiền BH đƣợc trả khi ngƣời đƣợc bảo hiểm đạt đến một độ tuổi nhất định và đƣợc ấn định trong hợp đồng. Hoặc số tiền bảo hiểm này đƣợc trả cho các thân nhân và gia đình ngƣời đƣợc bảo hiểm khi ngƣời này không may bị chết sớm. Số tiền này giúp họ trang trai những chi phí cần thiết nhƣ thuốc men, mai táng, chi phí giáo dục con cái...Chính vì vậy bảo hiểm nhân thọ vừa mang tính tiết kiệm vừa mang tính rủi ro. Tính tiết kiệm -7- đƣợc thể hiện ngay trong từng gia đình, cá nhân một cách thƣờng xuyên, có kế hoạch và có kỉ luật. Nội dung tiết kiệm khi mua bảo hiểm nhân thọ khác với các hình thức tiết kiệm khác ở chỗ, ngƣời bảo hiểm bảo đảm trả cho ngƣời tham gia bảo hiểm hay thân nhân của họ một số tiền rất lớn ngay cả khi họ mới tiết kiệm đƣợc một khoản tiền nhỏ. Có nghĩa là khi ngƣời tham gia bảo hiểm không may gặp rủi ro trong thời hạn đã đƣợc ấn định, những ngƣời thân của họ sẽ nhận đƣợc những khoản trợ cấp hay số tiền bảo hiểm từ công ty bảo hiểm. Điều đó thể hiện rõ tính chất rủi ro trong bảo hiểm nhân thọ.  Bảo hiểm nhân thọ đáp ứng đƣợc rất nhiều mục đích khác nhau của ngƣời tham gia Bảo hiểm Trong khi các nghiệp vụ bảo hiểm phi nhân thọ chỉ đáp ứng đƣợc mục đích là góp phần khắc phục hậu quả khi đối tƣợng tham gia bảo hiểm gặp sự cố, từ đó góp phần ổn định tài chính cho ngƣời tham gia thì bảo hiểm nhân thọ đáp ứng đƣợc nhiều mục đích, mỗi mục đích của bảo hiểm nhân thọ đƣợc thể hiện khá rõ trong từng loại hợp đồng. Chẳng hạn hợp đồng bảo hiểm hƣu trí sẽ đáp ứng yêu cầu cho ngƣời tham gia những khoản trợ cấp đều đặn hàng tháng, từ đó góp phần ổn định cuộc sống khi họ già yếu. Hợp đồng bảo hiểm tử vong sẽ giúp ngƣời đƣợc bảo hiểm để lại cho gia đình một số tiền bảo hiểm khi họ bị tử vong. Số tiền này đáp ứng đƣợc rất nhiều mục đích của ngƣời quá cố nhƣ: trang trải nợ nần, giáo dục con cái, phụng dƣỡng bố mẹ già... Hợp đồng bảo hiểm nhân thọ đôi khi còn có vai trò nhƣ một vật thế chấp để vay vốn hoặc bảo hiểm nhân thọ tín dụng thƣờng bán cho các đối tƣợng đi vay để mua xe hơi, đồ dùng gia đình, hoặc dùng cho các mục đích cá nhân khác... Chính vì đáp ứng đƣợc nhiều mục đích khác nhau nên loại hình bảo hiểm này có thị trƣờng ngày càng rộng và đƣợc rất nhiều ngƣời quan tâm.  Các hợp đồng bảo hiểm nhân thọ rất đa dạng và phức tạp -8- Tính đa dạng và phức tạp trong các hợp đồng bảo hiểm nhân thọ đƣợc thể hiện ở ngay trong các sản phẩm của nó. Mỗi sản phẩm bảo hiểm nhân thọ cũng có nhiều loại hợp đồng khác nhau, chẳng hạn có loại bảo hiểm nhân thọ hỗn hợp thời hạn là 5 năm, 10 năm, 20 năm. Mỗi hợp đồng khác nhau lại có sự khác nhau về số tiền bảo hiểm, phƣơng thức đóng phí, độ tuổi của ngƣời tham gia....Ngay cả trong một bản hợp đồng mối quan hệ giữa các bên cũng đa dạng và phức tạp.  Phí bảo hiểm nhân thọ chịu tác động tổng hợp của nhiều nhân tố, vì vậy quá trình định phí khá phức tạp. Để xác định phí cho một sản phẩm bảo hiểm nhân thọ là rất khó khăn và phức tạp bởi vì các sản phẩm này chỉ là những sản phẩm vô hình không thể nào cân đong đo đếm đƣợc do đó nó chịu tác động của rất nhiều yếu tố nhƣ: + Tuổi thọ của ngƣời đƣợc bảo hiểm + Tuổi thọ bình quân của con ngƣời + Số tiền bảo hiểm + Thời gian tham gia + Phƣơng thức thanh toán + Tỷ lệ lạm phát của đồng tiền + Lãi suất đầu tƣ + Tỷ lệ chết + ... Bên cạnh đó còn có các chi phí để tạo nên sản phẩm nhƣ chi phí thiết kế sản phẩm, chi phí khai thác, chi phí quản lý hợp đồng.... Quá trình định phí phải phụ thuộc vào các yếu tố trên. Nhƣng điều khó khăn và phức tạp hơn là ở chỗ đôi khi các tỷ lệ nhƣ: tỷ lệ chết, tỷ lệ lãi đầu tƣ, tỷ lệ lạm phát, tỷ lệ huỷ bỏ hợp đồng.... Đó là những tỷ lệ mà ta phải giả định để phân tích. -9-  Bảo hiểm nhân thọ ra đời và phát triển trong những điều kiện KT - XH nhất định . Ở các nƣớc phát triển, bảo hiểm nhân thọ đã ra đời và phát triển hàng trăm năm nay. Ngƣợc lại một số quốc gia cho đến nay chƣa triển khai đƣợc bảo hiểm nhân thọ mặc dù ngƣời ta hiểu rõ vai trò và lợi ích của nó. Để lý giải vấn đề này hầu hết các nhà kinh tế đều cho rằng, cơ sở chủ yếu để bảo hiểm nhân thọ ra đời và phát triển là nhờ điều kiện kinh tế phát triển . Những điều kiện kinh tế nhƣ: + Tốc độ tăng trƣởng của tổng sản phẩm quốc nội + Tổng sản phẩm quốc nội tính bình quân trên một đầu ngƣời + Mức thu nhập của dân cƣ + Tỷ lệ lạm phát của đồng tiền + Tỷ lệ hối đoái ... Những điều kiện xã hội gồm: + Điều kiện về dân số + Tuổi thọ bình quân của ngƣời dân + Trình độ học vấn + Tỷ lệ tử vong của trẻ sơ sinh ... Ngoài điều kiện KT - XH thì môi trƣờng pháp lý cũng ảnh hƣởng không nhỏ đến sự ra đời và phát triển của bảo hiểm nhân thọ . 1.1.2. Vai trò của bảo hiểm nhân thọ Bảo hiểm nói chung và bảo hiểm nhân thọ nói riêng có vai trò đặc biệt quan trọng với sƣ̣ phát triển của một quốc gia đặc biệt với các qu ốc gia phát triển. Dƣới đây là vai trò của bảo hiểm nhân thọ dƣới 2 khía cạnh: 1.1.2.1. Đối với các cá nhân, hộ gia đình Giống nhƣ các loại hình bảo hiểm khác, bảo hiểm nhân thọ ra đời nhằm khắc phục những khó khăn về tài chính khi gặp rủi ro. Khi một ngƣời trụ cột -10- trong gia đình bị tai nạn dẫn đến thƣơng tật hoặc chết, bản thân ngƣời đó hoặc những ngƣời sống phụ thuộc sẽ rơi vào tình trạng khó khăn về mặt tài chính. Hơn lúc nào hết, họ sẽ cần đến nguồn tài chính kịp thời để bù đắp thiệt hại, lấy lại sự cân bằng, ổn định tình hình tài chính. Bảo hiểm nhân thọ ra đời đã đáp ứng nhu cầu đó một cách nhanh nhất. Hơn nữa, vƣợt lên cả ý nghĩa tiền bạc, bảo hiểm nhân thọ mang đến trạng thái an toàn về tinh thần, giảm bớt sự lo âu trƣớc rủi ro, bất trắc cho ngƣời đƣợc bảo hiểm. Bảo hiểm nhân thọ còn giúp cho những ngƣời tham gia có thể tích lũy cho những kế hoạch tƣơng lai, nhƣ để dành tiền cho con đi học, cho con một số vốn để vào đời, hoặc có thể tiết kiệm tiền để mua xe, mua nhà, vui hƣởng cuộc sống sau khi về hƣu… 1.1.2.2. Đối với xã hội Sự ra đời của bảo hiểm nhân thọ tạo điều kiện cho các tổ chức bảo hiểm nhân thọ thƣờng xuyên thực hiện việc nghiên cứu rủi ro, thống kê tổn thất, tìm kiếm các biện pháp phòng tránh, giảm thiểu tổn thất. Ngoài ra, bảo hiểm nhân thọ còn mang lại những lợi ích khác nhƣ:  Tạo sự ổn định xã hội thông qua việc giảm thiểu sự lo lắng cho bên mua bảo hiểm;  Huy động vốn để đầu tƣ cho những dự án trung và dài hạn nhằm góp phần phát triển đất nƣớc. Có thể nói rằng các doanh nghiệp bảo hiểm, đặc biệt là các doanh nghiệp BHNT là các nhà đầu tƣ lớn cung cấp nguồn vốn đầu tƣ cho nền kinh tế. Với tính chất kết hợp giữa bảo hiểm và tiết kiệm, các doanh nghiệp BHNT ngoài chức năng bảo hiểm họ còn có thể huy động tiền nhàn rỗi trong dân cƣ và các tổ chức để hình thành nên nguồn quỹ đầu tƣ lớn để phát triển kinh tế xã hộ i;  Giảm gánh nặng ngân sách quốc gia trong việc chăm lo ngƣời già và những ngƣời phụ thuộc khi ngƣời trụ cột trong gia đình qua đời; -11-  Tạo công ăn việc làm cho nhiều ngƣời. Cũng nhƣ các doanh nghiệp , các tổ chức khác, các doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ tạo công ăn việc làm cho một bộ phận nhất định ngƣời lao động. Ngoài những ngƣời làm công ăn lƣơng của doanh nghiệp bảo hiểm, đội ngũ đại lý, môi giới có thể đông gấp nhiều lần số nhân viên của doanh nghiệp bảo hiểm. 1.1.3. Các loại hình bảo hiểm nhân thọ cơ bản Căn cƣ́ theo phạm vi bảo hiểm , BHNT đƣợc chia thành 5 loại: bảo hiểm tƣ̉ kỳ , bảo hiểm sinh kỳ , bảo hiểm hỗn hợp , bảo hiểm trọn đời và bảo hiểm trả tiền đị nh kỳ . Bên cạnh các sản phẩm bảo hiểm chí nh là các điều khoản bổ sung. 1.1.3.1. Bảo hiểm tƣ̉ kỳ Bảo hiểm tử kỳ là hình thức bảo hiểm nhân thọ mà trong đó ngƣời bảo hiểm sẽ phải chi trả quyền lợi bảo hiểm nếu ngƣời đƣợc bảo hiểm tử vong trong thời hạn bảo hiểm. Nếu cái chết không xảy ra trong thời hạn đó thì việc thanh toán không đƣợc thƣ̣c hiện và ngƣời đƣợc bảo hiểm không nhận đƣợc bất kỳ khoản tiền nào tƣ̀ phí bảo hiểm đã đóng . Vì lý do này, phí bảo hiểm có thể đƣợc giƣ̃ ở mƣ́c thấp nhất vì chúng chỉ dùng để bảo hiểm sinh mạng và sẽ không đƣợc thanh toán bất kỳ khoản tiền nào nếu ngƣời đƣợc bảo hiểm nhân thọ còn sống đến hết kỳ hạn của hợp đồng. Bảo hiểm tử kỳ có các đặc điểm nhƣ: thời hạn bảo hiểm xác định, trách nhiệm và quyền lợi mang tính tạm thời. Đây là hình thức bảo hiểm nhân thọ chỉ mang tính bảo vệ. Các sản phẩm bảo hiểm tử kỳ đa dạng, phục vụ cho các mục đích khác nhau nhƣ đảm bảo các chi phí mai táng, chôn cất; bảo trợ cho gia đình và ngƣời thân; thanh toán các khoản nợ nần của ngƣời đƣợc bảo hiểm. 1.1.3.2. Bảo hiểm sinh kì Là hình thức bảo hiểm mà trong đó ngƣời bảo hiểm cam kết chi trả trợ cấp một lần hoặc chi trả các khoản trợ cấp định kỳ cho một (hoặc một số) -12- ngƣời đƣợc chỉ định khi ngƣời đƣợc bảo hiểm sống đến một thời điểm chỉ định với điều kiện ngƣời tham gia bảo hiểm phải đóng phí bảo hiểm một lần hoặc theo định kỳ. Có hai hình thức bảo hiểm sinh kỳ, đó là bảo hiểm sinh kỳ thuần túy và bảo hiểm trợ cấp định kỳ . Đối với bảo hiểm sinh kỳ thuần túy , số tiền bảo hiểm sẽ đƣợc chi trả một lần khi ngƣời đƣợc bảo hiểm sống hết thời hạn bảo hiểm đã thỏa thuận . Tuy nhiên, hiện nay rất ít công ty triển khai loại hình bảo hiểm sinh kỳ thuần túy do tính chất đơn điệu và tính bảo vệ không cao so với các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ khác. Đối với bảo hiểm trợ cấp, các khoản trợ cấp sẽ đƣợc chi trả một lần hoặc định kỳ cho một hoặc nhiều ngƣời đƣợc chỉ định khi họ sống đến một thời điểm nhất định tùy theo thỏa thuận. 1.1.3.3. Bảo hiểm hỗn hợp Đây là hình thức bảo hiểm trong đó ngƣời bảo hiểm sẽ phải chi trả quyền lợi bảo hiểm khi ngƣời đƣợc bảo hiểm tử vong trong thời hạn bảo hiểm hoặc sống hết thời hạn bảo hiểm tuỳ thuộc sự kiện nào đến trƣớc. Đây là hình thực kết hợp giữa bảo hiểm và tiết kiệm vì việc chi trả quyền lợi bảo hiểm chắc chắn xảy ra. Các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ hỗn hợp rất đa dạng, phụ thuộc vào tuổi của ngƣời đƣợc bảo hiểm và đảm bảo các mục đích khác nhau nhƣ: bảo vệ ngƣời đƣợc bảo hiểm và những ngƣời sống phụ thuộc, tạo lập quỹ giáo dục, hƣu trí, sử dụng nhƣ tài sản cá nhân trong việc thế chấp, vay vốn ... 1.1.3.4. Bảo hiểm trọn đời Là hình thức bảo hiểm mà trong đó ngƣời bảo hiểm phải chi trả quyền lợi bảo hiểm khi ngƣời đƣợc bảo hiểm tử vong với điều kiện hợp đồng bảo hiểm đang duy trì hiệu lực khi sự kiện tử vong xảy ra. Bảo hiểm nhân thọ trọn đời là hình thức kết hợp giữa bảo hiểm và tiết kiệm có tính bảo vệ cao. Thời hạn bảo hiểm thƣờng không xác định trƣớc đối với mỗi hợp đồng. Việc chi trả tiền bảo hiểm chỉ đƣợc thực hiện khi ngƣời đƣợc bảo hiểm tử vong hoặc sống -13- đến 99 tuổi hoặc 100 tuổi. Hình thức bảo hiểm này thƣờng phục vụ cho các mục đích nhƣ đảm bảo các khoản chi tiêu cuối cùng, để lại tài sản cho thế hệ sau, làm từ thiện... Đối với loại hình bảo hiểm này, phí có thể đóng một lần hoặc đóng định kỳ, tuổi của ngƣời đƣợc bảo hiểm càng cao thì phí bảo hiểm càng cao do phí bảo hiểm phụ thuộc vào tuổi thọ của con ngƣời. 1.1.3.5. Bảo hiểm trả tiền định kì Là loại hình bảo hiểm theo đó công ty bảo hiểm cam kết chi trả những khoản tiền cố định cho ngƣời đƣợc bảo hiểm, bắt đầu từ một độ tuổi nhất định. Những khoản tiền này thƣờng đƣợc mô tả là khoản tiền hằng năm (niên kim), mặc dù trong thực tế nó có thể đƣợc trả mỗi nửa năm, hằng quý hoặc hằng tháng. Niên kim có thể đƣợc trả ngay vào thời điểm kí kết hợp đồng hoặc trả sau, khi hợp đồng đã có hiệu lực trong một khoảng thời gian nhất định. 1.1.3.6. Các điều khoản bổ sung Các điều khoản bổ sung thực chất là các điều khoản bảo hiểm con ngƣời phi nhân thọ đƣợc thiết kế để bảo hiểm kèm , bổ sung cho các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ chính , nhằm mục đích nâng cao tính bảo vệ của sản phẩm bảo hiểm. Các điều khoản bổ sung thƣờng bảo hiểm cho các trƣờng hợp sau : chi phí y tế, thƣơng tật bộ phận do tai nạn, tử vong do ốm đau và tai nạn, tử vong do tai nạn... Dựa vào các loại hình bảo hiểm chính vừa nêu, mỗi doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ có thể thiết kế ra nhiều loại sản phẩm bảo hiểm nhân thọ khác nhau tùy thuộc vào nhu cầu bảo hiểm của các nhóm khách hàng , mục tiêu của doanh nghiệp và điều kiện kinh tế xã hội của nền kinh tế . 1.2. Thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ 1.2.1. Khái niệm thị trường b ảo hiểm nhân thọ Thị trƣờng hiểu theo nghĩa hẹp là sự tiếp xúc giữa những ngƣời có mục đích giao dịch thƣơng mại thông qua mua bán. Nhƣ vậy thị trƣờng là nơi có -14- thể bán đƣợc hàng hoá và cũng là địa điểm có thể mua đƣợc hàng hoá. Đứng trên góc độ là một nhà bảo hiểm, thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ thực chất là nơi mua và bán các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ . Thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ cũng có thể đƣợc hiểu là sự kết hợp giữa cung và cầu sản phẩm bảo hiểm nhân thọ trong đó những ngƣời mua và những ngƣời bán bình đẳng, cùng cạnh tranh. Số lƣợng ngƣời mua và bán nhiều hay ít phản ánh quy mô của thị trƣờng là lớn hay nhỏ . Khái niệm thị trƣờng đƣợc đƣa ra trong giáo trình Marketing bảo hiểm nhân thọ và sức khỏe của Viện quản lý bảo hiểm nhân thọ Mỹ nhƣ sau: “Thị trường là một nhóm các cá nhân hoặc doanh nghiệp trong toàn b ộ dân số tạo nên những người mua tiềm năng hoặc thực tế của một sản phẩm”. Khái niệm này đƣợc đƣa ra trên quan điểm marketing theo đó thị trƣờng bao gồm toàn bộ khách hàng hiện tại và khách hàng tiềm năng của một loại sản phẩm. Khách hàng hiện tại là khách hàng đang tham gia vào quá trình mua và sử dụng sản phẩm. Khách hàng tiềm năng là khách hàng có thể tham gia vào quá trình mua và sử dụng sản phẩm trong tƣơng lai. Theo giáo trình Quản trị kinh doanh bảo hiểm của Trƣờng Đại học Kinh tế Quốc dân: “Thị trường bảo hiểm là nơi mua và bán các sản phẩm bảo hiểm”. Sản phẩm bảo hiểm nhân thọ là sản phẩm đặc biệt, ngƣời mua không thể cảm nhận bằng các giác quan nhƣ đối với các loại sản phẩm hàng hóa dịch vụ khác nên sản phẩm bảo hiểm nhân thọ thƣờng đƣợc bán thông qua các trung gian bảo hiểm nhƣ các đại lý, môi giới bảo hiểm. Trên cơ sở các khái niệm và phân tích trên có thể rút ra một khái niệm tổng quát về thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ nhƣ sau: “Thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ là tổng thể các mối quan hệ mua và bán sản phẩm bảo hiểm nhân thọ giữa các cá nhân, các tổ chức…với các doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ nhằm đáp ứng nhu cầu của họ và thƣờng đƣợc thực hiện qua các trung gian bảo hiểm”. -15- Có thể nói rằng thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ là thị trƣờng dịch vụ đặc biệt. Đối với các sản phẩm dịch vụ nhƣ tham quan, du lịch, ăn uống, khi mua sản phẩm ngƣời tiêu dùng có xu hƣớng muốn mua và tiêu dùng ngay. Ngƣợc lại, đối với bảo hiểm nhân thọ do sản phẩm rất trừu tƣợng, vừa mang tính tiết kiệm vừa mang tính rủi ro, chu kỳ sản phẩm dài nên thƣờng không hấp dẫn khách hàng mua sản phẩm, khi mua rồi thì cả ngƣời tham gia bảo hiểm và ngƣời bảo hiểm đều không mong muốn rủi ro xảy ra để tiêu dùng sản phẩm. Thực tế , thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ thƣờng xuất hiện sau các loại thị trƣờng hàng hóa , dịch vụ và thị trƣờng bảo hiểm phi nhân thọ. Khác với các thị trƣờng hàng hóa và một số thị trƣờng dịch vụ, thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ chỉ có thể ra đời và phát triển khi nền kinh tế đạt đến một trình độ phát triển nhất định, thu nhập của ngƣời dân đƣợc nâng cao và ổn định, trình độ dân trí đƣợc cải thiện, môi trƣờng pháp lý tƣơng đối hoàn chỉnh [3]. 1.2.2. Đặc điểm t hị trường bảo hiểm nhân thọ Xuất phát từ các đặc điểm rất riêng của sản phẩm bảo hiểm nhân thọ , thị trƣờ ng bảo hiểm nhân thọ có các khác biệt cơ bản so với thị trƣờng bảo hiểm phi nhân thọ, đó là:  Thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ chịu sự tác động trực tiếp của những điều kiện KT - XH, trình độ dân trí và mức sống của các tầng lớp dân cƣ. Điều kiện KT - XH phải kể đến đó là: Tốc độ tăng trƣởng và ổn định của nền kinh tế, cơ sở hạ tầng KT - XH, cơ cấu các ngành kinh tế, cơ cấu dân số... Một khi KT - XH phát triển thì trình độ dân trí sẽ ngày càng đƣợc nâng cao và mức thu nhập của ngƣời dân sẽ ngày càng đƣợc cải thiện và chỉ có nhƣ vậy mới phát sinh nhu cầu bảo hiểm nhân thọ. Theo tháp nhu cầu của Abraham Maslow, nhu cầu đầu tiên và quan trọng nhất, cơ bản nhất của con ngƣời là nhu cầu sinh lý hay còn gọi là nhu cầu vật chất tối thiểu (ăn, mặc, ở, đi lại...). Một khi nhu cầu này chƣa đƣợc -16- đáp ứng thì các nhu cầu khác của con ngƣời chƣa đƣợc coi trọng. Chỉ khi con ngƣời đƣợc đáp ứng và thoả mãn các nhu cầu tối thiểu thì họ mới quan tâm đến các nhu cầu khác cao hơn. Do vậy, khi điều kiện KT - XH thấp kém, thu nhập của ngƣời dân còn thấp và chƣa đủ trang trải các nhu cầu sinh lý thì dẫu họ có nhận thức đƣợc vai trò của bảo hiểm nhân thọ họ cũng không thể quan tâm đến việc tham gia bảo hiểm nhân thọ. Vì thế, điều kiện KT - XH và mức sống của ngƣời dân là nhân tố tác động trực tiếp đến nhu cầu bảo hiểm và thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ . Ở những nƣớc có nền kinh tế phát triển , con ngƣời ý thức hơn trong vấn đề phải đối mặt với ốm đau, bệnh tật và các loại rủi ro. Cho nên, nhu cầu bảo hiểm nói chung và bảo hiểm nhân thọ nói riêng thƣờng rất cao, bởi họ mong muốn đƣợc đảm bảo an toàn trên nhiều phƣơng diện. Trái lại, ở các nƣớc kém phát triển ngoài lý do thu nhập chi phối, ngƣời dân nhận thức không đầy đủ về rủi ro và hậu quả của rủi ro nên nhu cầu bảo hiểm nhân thọ ở những nƣớc này rất thấp và thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ không phát triển [6].  Ở thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ , hoạt động kinh doanh bảo hiểm nhân thọ gắn liền với các hoạt động đầu tƣ vốn do các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ thƣờng là sự kết hợp giữa bảo hiểm và tiết kiệm. Trong phí do ngƣời tham gia bảo hiểm đóng góp, ngoài phần phí phục vụ cho mục đích bảo hiểm, một phần phí đƣợc trích lập dự phòng toán học và đƣợc sử dụng vào mục đích đầu tƣ. Nếu doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ quản lý và thực hiện tốt hoạt động đầu tƣ quỹ tài chính này thì họ sẽ có lợi thế trong kinh doanh bảo hiểm nhân thọ do quyền lợi của ngƣời tham gia bảo hiểm gắn liền với kết quả đầu tƣ của doanh nghiệp bảo hiểm.  Việc phân phối các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ chủ yếu đƣợc thực hiện thông qua trung gian là các đại lý bảo hiểm nhân thọ . Mặc dù có nhiều kênh phân phối sản phẩm khác nhau nhƣng ở thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ -17- kênh phân phối thông qua đại lý chuyên nghiệp vẫn là chủ yếu. Chất lƣợng của đại lý quyết định sự thành công của hoạt động khai thác bảo hiểm nhân thọ. Các công ty có đội ngũ đại lý giỏi , tuân thủ đạo đức nghề nghiệp sẽ có ƣu thế trên thị trƣờng và điều này phụ thuộc vào chất lƣợng của công tác tuyển dụng, đào tạo, quản lý đại lý của mỗi doanh nghiệp bảo hiểm.  Trên thị trƣờ ng bảo hiểm nhân thọ, yêu cầu về vốn pháp định đối với các doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ thƣờng lớn hơn so với các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ. Đặc điểm này xuất phát từ đặc điểm của sản phẩm bảo hiểm nhân thọ là thời gian hiệu lực của hợp đồng thƣờng rất dài, rủi ro mang tính chất tích lũy nên doanh nghiệp luôn cần có nguồn vốn lớn để đảm bảo khả năng đáp ứng yêu cầu của ngƣời tham gia bảo hiểm. Ngoài ra , thị trƣờng bảo hiểm nói chung và bảo hiểm nhân thọ nói riêng cũng có những đặc điểm riêng biệt so với một số thị trƣờng khác , nhƣ:  Thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ là thị trƣờng dịch vụ tài chính kiểm tra , kiểm soát chặt chẽ của Nhà nƣớc , chịu sự : hoạt động kinh doanh trên thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ rất nhạy cảm , liên quan đến quyền lợi tài chính của ngƣời tham gia bảo hiểm - các doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ thu phí của ngƣời tham gia bảo hiểm để đầu tƣ và cam kết chi trả bảo hiểm cho rủi ro. Do vậy, giống nhƣ các lĩnh vực kinh doanh ngân hàng, chứng khoán, Nhà nƣớc thƣờng kiểm soát rất chặt chẽ hoạt động của thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ . Nhà nƣớc có thể can thiệp khá sâu vào các hoạt động của doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ, không những quyết định sản phẩm bảo hiểm nhân thọ đƣợc phép kinh doanh trên thị trƣờng, mà còn kiểm tra, giám sát rất chặt chẽ việc trích lập dự phòng phí bảo hiểm nhân thọ, quản lý số hợp đồng bảo hiểm nhân thọ của các công ty bảo hiểm.  Khác với các thị trƣờng hàng hoá và dịch vụ khác, ở thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ, ngƣời ta chỉ mua đƣợc sản phẩm bảo hiểm khi họ không cần và tiêu -18- dùng khi không thể mua đƣợc chúng. Đặc điểm này xuất phát từ nguyên tắc lựa chọn rủi ro của bảo hiểm: chỉ bảo hiểm cho các rủi ro mang tính ngẫu nhiên. Những ngƣời có nhu cầu bảo hiểm chỉ có thể mua bảo hiểm khi họ hoàn toàn khoẻ mạnh hoặc khi đối tƣợng đƣợc bảo hiểm ở trong trạng thái bình thƣờng , khi rủi ro đã xảy ra với đối tƣợng đƣợc bảo hiểm thì không thể mua bảo hiểm cho đối tƣợng đó đƣợc nữa. Sự khác biệt này đòi hỏi các doanh nghiệp bảo hiểm phải có đội ngũ phân phối chuyên nghiệp, hiểu rõ về sản phẩm và có tâm huyết với nghề mới có thể phân phối và phát triển thị trƣờng [3]. 1.2.3. Các chủ thể tham gia thị trườn g Tham gia vào thị trƣờng bảo hiểm nhân thọ gồm có khách hàng (ngƣời mua BHNT), các nhà cung cấp BHNT trên thị trƣờng (ngƣời bán BHN T) và các tổ chức trung gian bảo hiểm (môi giới, đại lý bảo hiểm ). 1.2.3.1. Các nhà cung cấp Các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ đƣợc cung cấp bởi rất nhiều tổ chƣ́c . Nền kinh tế càng phát triển thì các nhà cung cấp càng đa dạng, phong phú và việc cung cấp sản phẩm đến tay ngƣời tiêu dùng cũng càng linh hoạt. Những nhà cung cấp chủ yếu các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ cho thị trƣờng chính là các doanh nghiệp BHNT. Các doanh nghiệp này có cơ cấu tổ chức tƣơng đối linh hoạt để phù hợp với hoạt động kinh doanh. Hầu hết các doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ đƣợc tổ chức dƣới dạng doanh nghiệp cổ phần - hình thức một doanh nghiệp kinh doanh và vốn cần thiết ban đầu để hoạt động do các nhà đầu tƣ - các cổ đông đóng góp. Các doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ cũng có thể đƣợc tổ chức dƣới hình thức tƣơng hỗ, trong đó những ngƣời chủ doanh nghiệp chính là các chủ đơn bảo hiểm. Các tổ chức hiệp hội cũng có thể tổ chức cung cấp các khoản phúc lợi, các quyền lợi xã hội , bảo hiểm cho các hội viên. Các hội viên của các Hội thƣờng có cùng tôn giáo, dân tộc, nghề nghiệp.