NHÛÄNG CÊU CHUYÏåN PHIÏU LÛU CUÃA MR. TOMPKINS
TRONG VÛÚNG QUÖËC TÛÚNG ÀÖËI VAÂ VÛÚNG QUÖËC NGUYÏN TÛÃ
MR TOMPKINS IN PAPERBACK.
© Cambridge University Press 1965, 1993.
Xuêët baãn theo húåp àöìng nhûúång quyïìn búãi the Press of the
University of Cambridge, England.
Baãn tiïëng Viïåt © 2009 Nhaâ xuêët baãn Treã
BIEÅU GHI BIEÂN MUÏC TRÖÔÙC XUAÁT BAÛN ÑÖÔÏC THÖÏC HIEÄN BÔÛI THÖ VIEÄN KHTH TP.HCM
Gamow, George, 1904-1968
Nhöõng cuoäc phieâu löu cuûa Mr Tompkins / George Gamow. ng.d. Phaïm Vaên Thieàu Nguyeãn Traàn Kieàu - T.P. Hoà Chí Minh : Treû, 2009.
253tr.; 21 cm. - (Khoa hoïc vaø khaùm phaù).
Nguyeân baûn : Mr Tompkins in paper back. 1. Vaät lyù hoïc. I. Ts: Mr Tompkins in paper back.
539 — dc 22
G194
Tùång Ronald Mansbridge,
ngûúâi baån vaâ ngûúâi xuêët baãn cuãa töi
4
Nhûäng cêu chuyïån phiïu lûu cuãa Mr. Tompkins
Lúâi giúái thiïåu
Töi vö cuâng vui mûâng biïët rùçng hai viïn ngoåc cuãa George
Gamow – hai cêu chuyïå n kïí vïì caá c cuöå c phiïu lûu cuã a Mr.
Tompkins trong hai thïë giúái kyâ diïåu àûúåc phuâ pheáp laâm cho vêån
töëc aánh saáng nhoã ài hay hùçng söë Planck lúán lïn – giúâ àêy laåi àûúåc
in chung vaâo möåt têåp. Mùåc duâ, ngaây nay sau khi khoa hoåc àaä coá
nhiïìu tiïën böå, ngûúâi ta coá thïí tòm thêëy nhûäng chi tiïët naây noå àïí
bùæt beã, nhûng vúái töi, sûå phêën khñch cuãa nhûäng cêu chuyïån thuá
võ sêu xa naây vêîn coân tûúi múái nhû lêìn àêìu tiïn töi àûúåc àoåc noá
nùm mûúi nùm trûúác. Mùåc duâ vêåt lyá àaä phaát triïín vö cuâng àa daång,
nhûng vêåt lyá cú baãn cuãa thuyïët tûúng àöëi vaâ cú hoåc lûúång tûã vêîn
khöng thay àöíi. Bùçng möåt nghïå thuêåt kïí chuyïån àiïu luyïån,
Gamow àaä biïën möåt söë àiïìu bñ êín khoá hiïíu vaâ tùm töëi cuãa caác
phêìn vêåt lyá cú baãn naây – maâ thûåc chêët hiïån vêîn coân laâ vêåt lyá hiïån
àaåi – thaânh nhûäng cêu chuyïån thêìn thoaåi àêìy quyïën ruä àöëi vúái
treã em.
Töi coân nhúá mònh àaä àoåc nhûäng cêu chuyïån vïì Mr. Tompkins
höìi coân rêët nhoã, nhûng töi xin àaãm baão rùçng caái ma thuêåt cuãa
nhûäng cêu chuyïån àoá, úã möåt mûác àöå rêët àaáng kïí, vêîn coân laâ nguöìn
hûng phêën maänh liïåt maâ vêåt lyá cú baãn àaä mang laåi cho töi trong
phêìn coân laåi cuãa cuöåc àúâi. Töi vêîn coân nhúá nhû in nhûäng con höí
trong caác caánh rûâng rêåm lûúång tûã vaâ nhûäng caái höåp cuãa öng thúå
möåc vúái nhûäng viïn bi maâu bñ êín (tûác caác nuclon), chiïëc xe àaåp
5
Phêìn múã àêìu
bõ co ngùæn laåi do hiïåu ûáng tûúng àöëi tñnh vaâ võ giaáo sû heát lïn
“Haäy nùçm xuöëng vaâ quan saát” khi öng vaâ Tompkins nhòn thêëy
caái vuä truå beá xñu cuãa hoå co sêåp laåi. Chñnh laâ Mr. Tompkins àaä
laâm cho mön vêåt lyá trúã nïn söëng àöång vaâ hiïån thûåc àöëi vúái töi
höìi coân nhoã vaâ töi tin chùæc rùçng öng seä vêîn tiïëp tuåc coân laâm nhû
vêåy àöëi vúái rêët nhiïìu nhûäng àûáa treã khaác.
Àûúåc viïët vaâo àêìu nhûäng nùm 1940 (vaâ àûúåc cêåp nhêåt vaâo nùm
1965), möëi quan têm chuã yïëu cuãa Gamow laâ nhûäng nguyïn lyá
töíng quaát cuãa thuyïët tûúng àöëi vaâ vuä truå hoåc, cuãa thuyïët lûúång
tûã vaâ vêåt lyá haåt. Liïåu nhûäng giaãi thñch cuãa öng hiïån coá trúã nïn löîi
thúâi? Ngoaåi trûâ möåt söë chi tiïët, coân thò nhûäng neát cú baãn cuãa caác
phêìn vêåt lyá naây laâ khöng thay àöíi vaâ do àoá nhûäng mö taã cuãa
Gamow, cho túái ngaây höm nay, vïì cú baãn vêîn coân laâ hiïån àaåi. Coá
leä nhûäng con àûúâng phaát triïín chuã yïëu cuãa vêåt lyá tûâ thúâi cuãa
Gamow àïìu liïn quan àïën vêåt lyá haåt. Ngaây nay ngûúâi ta àaä biïët
nhiïìu haåt hún so vúái thúâi cuãa Gamow vaâ cuäng coá nhiïìu lyá thuyïët
töët àïí mö taã nhûäng haåt àoá. Chuáng ta àaä biïët möåt àiïìu gò àoá vïì
cêëu truác bïn trong cuãa caác haåt nuclon (qua caác haåt quark) vaâ vïì
caác tûúng taác maånh vaâ yïëu cuãa caác haåt (qua caác lyá thuyïët chuêín),
cú súã cuãa möåt lyá thuyïët maâ ngaây nay goåi laâ mö hònh chuêín. Sûå
töìn taåi cuãa haåt nútrino, höìi Gamow viïët cuöën saách naây, coân àêìy
bñ hiïím, thò ngaây nay ngûúâi ta àaä hiïíu noá khaá roä caã vïì mùåt lyá
thuyïët lêîn thûåc nghiïåm. Àöëi vúái thuyïët tûúng àöëi, nhûäng mö taã
cuãa Gamow vïì chiïëc xe àaåp vaâ nhûäng khöëi phöë bõ co ngùæn laåi àaä
höî trúå rêët töët cho trûåc giaác cuãa chuáng ta, nhûng chuáng khöng biïíu
diïîn caái maâ möåt ngûúâi quan saát coá thïí thûåc sûå nhòn thêëy. Khi
tñnh àïën sûå hûäu haån cuãa vêån töëc, caác vêåt nhoã seä trònh hiïån laâ bõ
quay chûá khöng phaãi bõ ngùæn laåi, khi chuáng chuyïín àöång rêët
nhanh. Cuöën saách naây cuäng àûúåc viïët trûúác khi ngûúâi ta hiïíu vïì
caác löî àen, vaâ cùn cûá vaâo sûå tuyïåt vúâi maâ öng àaä sûã duång chuáng
6
Nhûäng cêu chuyïån phiïu lûu cuãa Mr. Tompkins
trong caác cêu chuyïån cuãa mònh, thò àêy laâ quaã laâ àiïìu àaáng tiïëc.
Sûå khöng thïí traánh khoãi vaâ baãn chêët cuãa caác kyâ dõ xuêët hiïån trong
caác löî àen vaâ Big Bang giúâ àêy àaä dêîn chuáng ta àïën sûå nghi ngúâ
baãn chêët dao àöång cuãa Vuä truå àoáng. Nhûng nhûäng biïån minh coá
tñnh chêët tiïn tri cuãa Gamow liïn quan àïën vuä truå hoåc vaâ nguöìn
göëc cuãa Vuä truå thò àaä vûúåt qua àûúåc sûå thûã thaách cuãa thúâi gian.
Möåt àiïìu hiïån coân chûa quyïët àõnh àûúåc, cuäng nhû chñnh baãn
thên Gamow cuäng khöng quyïët àõnh àûúåc, laâ Vuä truå laâ múã hay
àoáng vïì mùåt khöng gian, nhûng vuä truå dûâng thò àaä caáo chung,
nhû Gamow àaä tiïn àoaán vaâ bûác tranh Big Bang cuãa öng vïì nguöìn
göëc cuãa Vuä truå thò ngaây höm nay àaä chiïën thùæng möåt caách àêìy
sûác thuyïët phuåc.
ROGER PENROSE*
Thaáng 10 nùm 1992
* Roger Penrose laâ nhaâ toaán hoåc vaâ vêåt lyá lyá thuyïët nöíi tiïëng, giaáo sû thuöåc Viïån Toaán
hoåc, trûúâng Àaåi hoåc Oxford, Anh quöëc. Öng nöíi tiïëng vïì caác cöng trònh vêåt lyá toaán,
àùåc biïåt laâ nhûäng àoáng goáp cuãa öng (cöång taác vúái S. Hawking) trong lyá thuyïët
tûúng àöëi röång vaâ vuä truå hoåc. Öng cuäng laâ taác giaã cuãa nhiïìu cuöën saách phöí biïën
khoa hoåc nöíi tiïëng nhû Böå oác múái cuãa Hoaâng àïë (nhaåi laåi tïn möåt cêu chuyïån cuãa
Andersen Böå quêìn aáo múái cuãa Hoaâng àïë) (ND).
7
Phêìn múã àêìu
8
Nhûäng cêu chuyïån phiïu lûu cuãa Mr. Tompkins
Lúâi noái àêìu
Muâa àöng nùm 1938 töi àaä viïët möåt truyïån ngùæn viïîn tûúãng
trïn quan àiïím khoa hoåc (khöng phaãi truyïån khoa hoåc viïîn
tûúãng), trong truyïån ngùæn naây töi àaä thûã giaãi thñch möåt caách dïî
hiïíu cho nhûäng ngûúâi khöng chuyïn vïì nhûäng yá tûúãng cú baãn
cuãa lyá thuyïët vïì khöng gian cong vaâ Vuä truå giaän núã. Töi cho rùçng
caách töët nhêët laâ phoáng àaåi maånh quy mö cuãa caác hiïån tûúång tûúng
àöëi àang töìn taåi khaách quan, vaâ nhû vêåy laâm cho nhên vêåt cuãa
töi, Mr. C. G. H. Tompkins 1, möå t nhên viïn ngên haâ n g bònh
thûúâng, möåt ngûúâi quan têm àïën khoa hoåc hiïån àaåi, coá thïí dïî
daâng quan saát.
Baãn thaão töi àaä gûãi àïën toaâ soaån taåp chñ Harpers Magazine vaâ
nhû têët caã caác taác giaã múái vaâo nghïì, sau àoá khöng lêu baãn thaão
cuãa töi bõ traã laåi cuâng vúái lúâi tûâ chöëi. Töi àaä thûã gûãi cho gêìn möåt
chuåc toaâ soaån caác taåp chñ khaác, nhûng kïët quaã thò vêîn nhû vêåy.
Sau àoá töi àaä nheát baãn thaão naây vaâo ngùn keáo röìi quïn bùéng ài.
Muâa heâ cuâng nùm àoá töi àûúåc dûå höåi nghõ quöëc tïë vïì vêåt lyá lyá
thuyïët töí chûác taåi Varsava dûúái sûå baão trúå cuãa Höåi quöëc liïn. Taåi
àêy coá möåt lêìn, trong khi thûúãng thûác cöëc mêåt ong tuyïåt vúâi cuãa
Ba Lan, töi àaä troâ chuyïån vúái Mr. Charles Darwin, laâ chaáu cuãa
1
Caác chûä viïët tùæt tïn cuãa Tompkins bùæt nguöìn tûâ kyá hiïåu cuãa ba hùçng söë cú baãn
cuãa vêåt lyá: c laâ vêån töëc aánh saáng, G laâ hùçng söë hêëp dêîn vaâ h laâ hùçng söë Plank. Àïí
möåt ngûúâi “ngoaåi àaåo” coá thïí thêëy àûúåc nhûäng hùçng söë naây, cêìn phoáng àaåi chuáng
lïn nhiïìu lêìn.
9
Phêìn múã àêìu
chñnh Charles Darwin – taác giaã cuãa cuöën Nguöìn göëc caác loaâi. Luác
àoá cêu chuyïån baân vïì viïåc phöí biïën khoa hoåc. Töi àaä kïí cho Mr.
Darwin vïì thêët baåi cuãa töi trïn con àûúâng phöí biïën khoa hoåc, vaâ
öng àaä cho töi lúâi khuyïn:
- Anh Gamow, töi noái vúái anh thïë naây nheá. Vïì túái Myä anh haäy
tòm laåi baãn thaão röìi gûãi cho tiïën sô Charles Snow. Hiïån nay öng
êëy laâ chuã biïn cuãa taåp chñ khoa hoåc àaåi chuáng Discovery do Àaåi
hoåc Cambridge xuêët baãn.
Töi àaä laâm àuáng nhû vêåy. Vaâ sau möåt tuêìn Snow àaä gûãi àiïån
cho töi. Trong bûác àiïån ghi: “Baâi cuãa öng seä àûúåc àùng trong söë
sau. Àïì nghõ öng gûãi tiïëp.”. Khöng lêu sau àïìu àùån trong caác söë
cuãa taåp chñ Discovery àaä xuêët hiïån nhûäng truyïån ngùæn vïì Mr.
Tompkins trònh baây möåt caách phöí thöng vïì lyá thuyïët tûúng àöëi
vaâ vïì cú hoåc lûúång tûã. Tiïëp nûäa töi àaä nhêån àûúåc thû cuãa Nhaâ
xuêët baãn Àaåi hoåc Cambridge àïì nghõ töi böí sung thïm vaâi ba baâi
nûäa vaâo söë nhûäng baâi àaä àùng cho àuã söë trang vaâ xuêët baãn thaânh
möåt cuöën saách nhoã vïì Mr. Tompkins. Cuöën saách naây vúái caái tïn
Mr. Tompkins trong vûúng quöëc kyâ diïåu àaä àûúåc Nhaâ xuêët baãn
Àaåi hoåc Cambridge êën haânh nùm 1940 vaâ àïën nay àaä taái baãn túái
16 lêìn. Tiïëp theo cuöën saách àoá laâ quyïín Mr. Tompkins nghiïn
cûáu nguyïn tûã. Quyïín saách thûá hai xuêët baãn lêìn àêìu nùm 1944
vaâ àïën nay àaä taái baãn 10 lêìn. Caã hai cuöën saách àaä àûúåc dõch ra
tiïëng cuãa têët caã caác nûúác chêu Êu, cuäng nhû cuãa Trung quöëc vaâ
tiïëng Hindi.
Caách àêy khöng lêu Nhaâ xuêët baãn Àaåi hoåc Cambridge àaä quyïët
àõnh xuêët baãn göåp caã hai cuöën saách laâm möåt vaâ àaä àïì nghõ töi
thay múái nhûäng phêìn àaä laåc hêåu vaâ böí sung vaâi chuyïån vïì nhûäng
sûå kiïån múái trong vêåt lyá vaâ caác lônh vûåc khoa hoåc kïì cêån trong
thúâi gian kïí tûâ lêìn xuêët baãn àêìu tiïn nhûäng truyïån ngùæn cuãa töi.
Thïë laâ töi àaä phaãi böí sung thïm caác chuyïån vïì phên chia vaâ töíng
10
Nhûäng cêu chuyïån phiïu lûu cuãa Mr. Tompkins
húåp haåt nhên, vïì Vuä truå dûâng vaâ vïì nhûäng vêën àïì lyá thuá cuãa vêåt
lyá caác haåt cú baãn. Têët caã nhûäng vêën àïì trïn àûúåc göåp laåi thaânh
nöåi dung cuãa cuöën saách naây.
Töi khöng thïí khöng noái vaâi lúâi vïì nhûäng hònh minh hoåa. Toaân
böå minh hoåa cho caác baâi baáo cuãa töi trong taåp chñ Discovery vaâ
trong cuöën saách thûá nhêët laâ do hoåa sô John Hookeham thûåc hiïån
vaâ àaä taåo cho Mr. Tompkins nhûäng neát chên dung nhêët àõnh. Khi
töi viïët xong cuöën thûá hai thò Mr. Hookeham khöng coân laâm viïåc
nûäa, vaâ töi àaä phaãi tûå minh hoåa cuöën saách cuãa mònh theo tinh
thêìn cuãa Hookeham. Nhûäng minh hoåa múái trong cuöën saách trònh
àöåc giaã naây cuäng do töi thûåc hiïån. Nhûäng cêu thú vaâ ca khuác do
Barbara, vúå töi, viïët.
GEORGE GAMOW
Àaåi hoåc Colorado Boulder, bang Colorado, Myä
11
Phêìn múã àêìu
12
Nhûäng cêu chuyïån phiïu lûu cuãa Mr. Tompkins
MUÅC LUÅC
Vêån töëc bõ haån chïë
17
Baâi giaãng vïì thuyïët tûúng àöëi maâ Mr. Tompkins nguã gêåt
khöng nghe àûúåc
28
Mr. Tompkins xin nghó pheáp
42
Baâi giaãng cuãa giaáo sû vïì khöng gian cong, lûåc hêëp dêîn vaâ vuä truå
58
Vuä truå maåch àöång
74
Vúã ca kõch vuä truå
88
Nhûäng viïn bi-a lûúång tûã
101
Nhûäng caánh rûâng rêåm lûúång tûã
127
Con quyã cuãa Maxwell
140
Böå laåc vui nhöån cuãa caác Electron
163
Phêìn baâi giaãng höm trûúác, maâ Mr. Tompkins àaä nguã quïn
184
Bïn trong haåt nhên
194
Ngûúâi thúå khùæc göî
210
Nhûäng löî tröëng trong chên khöng
231
Mr. Tompkins laâm quen vúái êím thûåc Nhêåt Baãn
245
13
Phêìn múã àêìu
Lúâi caãm ún
Töi xin baây toã loâng biïët ún cuãa töi túái Nghiïåp àoaân êm nhaåc
Edward B. Marx àaä cho pheáp sao laåi baãn nhaåc baâi thaánh ca Haäy
àïën ài, nhûäng ngûúâi ngoan àaåo! (Öi, nguyïn tûã nguyïn thuãy, trang
67) vaâ baâi ca Anh quöëc, haäy cai trõ! (Vuä truå khöng àöåt nhiïn xuêët
hiïån, trang 71) tûâ tuyïín têåp Thúâi gian àïí haát vaâ túái nhaâ xuêët baãn
McMilllan àaä cho pheáp sao hònh A úã trang 175 cuãa cuöën saách
Traång thaái tinh thïí cuãa U. G. Bragg vaâ U. L. Bragg.
14
Nhûäng cêu chuyïån phiïu lûu cuãa Mr. Tompkins
Múã àêìu
Tûâ thúâi thú êëu chuáng ta quen dêìn vúái thïë giúái xung quanh khi
chuáng ta tri giaác noá qua nùm giaác quan cuãa chuáng ta; vaâ cuäng
chñnh úã giai àoaån naây cuãa sûå phaát triïín trñ naäo àaä hònh thaânh
nïn nhûäng quan niïåm vïì khöng gian, thúâi gian vaâ chuyïín àöång.
Trñ oác cuãa chuáng ta nhanh choáng thêëm nhuêìn nhûäng khaái niïåm
àoá àïën nöîi, vïì sau, chuáng ta coá khuynh hûúáng tin rùçng quan niïåm
cuãa chuáng ta vïì thïë giúái xung quanh dûåa trïn nhûäng khaái niïåm
naây laâ duy nhêët coá thïí, vaâ bêët kyâ yá nghô naâo vïì sûå thay àöíi nhûäng
khaái niïåm àoá àïìu laâ vö lyá caã. Song, sûå phaát triïín nhûäng phûúng
phaáp vêåt lyá chñnh xaác àïí quan saát vaâ phên tñch ngaây caâng sêu
sùæc hún nhûäng möëi quan hïå quan saát àûúåc àaä àûa khoa hoåc hiïån
àaåi túái kïët luêån hoaân toaân chùæc chùæn rùçng caái cú súã “cöí àiïín” àoá
cuãa khoa hoåc laâ hoaân toaân thêët baåi, khi cêìn phaãi sûã duång chuáng
àïí mö taã chi tiïët caác hiïån tûúång thûúâng khöng thïí tiïëp cêån àûúåc
àöëi vúái quan saát hùçng ngaây cuãa chuáng ta vaâ rùçng àïí mö taã àuáng
àùæn vaâ phi mêu thuêîn kinh nghiïåm múái vaâ tinh vi hún cuãa chuáng
ta, nhêët thiïët cêìn phaãi coá nhûäng thay àöíi nhêët àõnh trong caác khaái
niïåm cú baãn nhû khöng gian, thúâi gian vaâ chuyïín àöång.
Tuy vêåy, sûå khaác biïåt giûäa nhûäng khaái niïåm dûåa trïn leä phaãi
thöng thûúâng vaâ caác khaái niïåm do vêåt lyá hoåc hiïån àaåi àûa ra seä
laâ nhoã khöng àaáng kïí, chûâng naâo coân liïn quan túái kinh nghiïåm
sinh hoaåt hùçng ngaây cuãa chuáng ta. Nhûng chó cêìn mûúâng tûúãng
àïën nhûäng thïë giúái khaác, núi cuäng bõ chi phöëi búãi nhûäng quy luêåt
15
Phêìn múã àêìu
vêåt lyá nhû úã thïë giúái cuãa chuáng ta, nhûng vúái nhûäng trõ söë khaác
cuãa caác hùçng söë vêåt lyá, nhûäng trõ söë quy àõnh giúái haån aáp duång
cuãa nhûäng khaái niïåm cuä, thò luác naây nhûäng quan niïåm múái (vaâ
àuáng àùæn) vïì khöng gian, thúâi gian vaâ chuyïín àöång, nhûäng khaái
niïåm maâ khoa hoåc hiïån àaåi àaä phaãi traãi qua nhûäng nghiïn cûáu
lêu daâi vaâ cöng phu múái ài túái àûúåc, seä trúã thaânh nhûäng hiïíu biïët
thöng thûúâng. Coá thïí noái rùçng trong möåt thïë giúái nhû vêåy thò ngay
caã con ngûúâi hoang daåi nguyïn thuãy cuäng seä biïët túái nhûäng
nguyïn lyá cuãa thuyïët tûúng àöëi vaâ lyá thuyïët lûúång tûã, vaâ sûã duång
chuáng àïí sùn bùæt vaâ àïí thoaã maän nhûäng nhu cêìu hùçng ngaây khaác.
Nhên vêåt cuãa nhûäng cêu chuyïån, maâ caác baån seä àoåc trong cuöën
saách naây, trong nhûäng giêëc mú cuãa mònh, seä ài àïën möåt vaâi thïë
giúái nhû vêåy, trong àoá nhûäng hiïån tûúång, maâ leä phaãi thöng thûúâng
cuãa chuáng ta thûúâng khöng thïí tiïëp thuå àûúåc, seä àûúåc phoáng àaåi
maånh lïn àïën mûác coá thïí quan saát àûúåc nhû nhûäng sûå kiïån trong
cuöåc söëng hùçng ngaây. Trong nhûäng giêëc mú viïîn tûúãng, nhûng
hoaân toaân àuáng àùæn vïì mùåt khoa hoåc naây, nhên vêåt cuãa chuáng
ta seä àûúåc möåt võ giaáo sû vêåt lyá giaâ (cö Maud, con gaái cuãa öng,
sau naây seä lêëy nhên vêåt cuãa chuáng ta laâm chöìng) giaãng giaãi möåt
caách àún giaãn vaâ dïî hiïíu nhûäng hiïån tûúång khaác thûúâng, maâ nhên
vêåt cuãa chuáng ta quan saát àûúåc trong thïë giúái cuãa thuyïët tûúng
àöëi, vuä truå hoåc, cú hoåc lûúång tûã, vêåt lyá nguyïn tûã vaâ haåt nhên, lyá
thuyïët caác haåt cú baãn v.v...
Chuáng töi mong rùçng nhûäng chuyïën phiïu lûu kyâ laå cuãa Mr.
Tompkins seä giuáp àöåc giaã ham hiïíu biïët hònh thaânh möåt bûác tranh
roä raâng hún vïì thïë giúái vêåt lyá hiïån thûåc, maâ trong àoá chuáng ta
àang söëng.
16
Nhûäng cêu chuyïån phiïu lûu cuãa Mr. Tompkins
Chûúng 1
Vêån töëc bõ haån chïë
Ngaây höm àoá têët caã caác ngên haâng àïìu àoáng cûãa vò laâ ngaây
nghó, vaâ Mr. Tompkins, möåt nhên viïn bònh thûúâng cuãa möåt ngên
haâng têìm cúä cuãa thaânh phöë, àaä thûác dêåy muöån hún moåi ngaây röìi
thong thaã duâng bûäa saáng. Àaä àïën luác phaãi nghô àïën viïåc thû giaän
vaâ Mr. Tompkins quyïët àõnh ài xem phim vaâo buöíi ban ngaây. Giúã
trang baáo quaãng caáo vïì nhûäng troâ giaãi trñ, öng àaä chùm chuá
nghiïn cûáu chûúng trònh chiïëu phim cuãa caác raåp. Khöng möåt böå
phim naâo öng caãm thêëy hêëp dêîn caã. Mr. Tompkins khöng thïí naâo
chõu àûúåc nhûäng troâ nhaãm nhñ cuãa Hollywood vúái nhûäng thiïn
tònh sûã vö têån do caác ngöi sao àiïån aãnh nöíi tiïëng trònh diïîn.
Chó cêìn coá möåt phim thöi vúái cöët chuyïån àûúåc lêëy tûâ cuöåc söëng
thûåc tïë, tröån thïm möåt chuát gò àoá kyâ laå hoùåc thêåm chñ möåt chuát
mú tûúãng haäo huyïìn thò coân àúä! Nhûng, than öi, nhûäng phim nhû
vêåy cuäng chùèng coá! Böîng nhiïn Mr. Tompkins nhòn thêëy möåt thöng
baáo nhoã in têån goác trang baáo. Thöng baáo cho biïët, taåi trûúâng Àaåi
hoåc Töíng húåp cuãa thaânh phöë coá töí chûác möåt loaåt nhûäng baâi giaãng
vïì nhûäng vêën àïì cuãa vêåt lyá hiïån àaåi, kñnh múâi têët caã nhûäng ai
quan têm àïën dûå. Vaâ baâi giaãng àêìu tiïn vaâo töëi nay trònh baây vïì
thuyïët tûúng àöëi cuãa Einstein. Àêy múái laâ viïåc àaáng giaá! Mr.
17
Vêån töëc bõ haån chïë
Toaân nhûäng troâ nhaãm nhñ cuãa Hollywood!
Tompkins thûúâng nghe ngûúâi ta noái rùçng trïn thïë giúái naây may
ra chó coá àûúåc khoaãng mûúi ngûúâi laâ thêåt sûå hiïíu àûúåc lyá thuyïët
cuãa Einstein thöi! Biïët àêu öng, Mr. Tompkins, trúã thaânh ngûúâi
thûá mûúâi möåt cuäng nïn! Thïë laâ Mr. Tompkins quyïët àõnh seä ài
nghe. Àêy àuáng laâ viïåc maâ öng cêìn laâm!
Khi Mr. Tompkins bûúác vaâo höåi trûúâng, thò giaãng viïn àaä bùæt
àêìu trònh baây. Toaân böå höåi trûúâng chêåt nñch sinh viïn (chuã yïëu
laâ thanh niïn), hoå àang thêåt sûå chùm chuá lùæng nghe möåt öng giaâ
toác baåc, dong doãng cao àûáng caånh chiïëc baãng àen, àang cöë gùæng
giaãi thñch cho thñnh giaã nhûäng yá tûúãng cú baãn cuãa thuyïët tûúng
àöëi. Chó túái luác naây, Mr. Tompkins múái biïët àûúåc rùçng àiïìu cú baãn
trong lyá thuyïët cuãa Einstein laâ trong thiïn nhiïn töìn taåi möåt vêån
töëc cûåc àaåi, àoá laâ vêån töëc cuãa aánh saáng, maâ khöng coá möåt vêåt thïí
naâo coá thïí chuyïín àöång vûúåt quaá vêån töëc êëy, rùçng àiïìu naây àaä
dêîn túái nhûäng hïå quaã rêët kyâ laå vaâ khaác thûúâng. Tuy nhiïn, giaáo
sû cuäng lûu yá rùçng do vêån töëc cuãa aánh saáng laâ 300.000 kilomet
18
Nhûäng cêu chuyïån phiïu lûu cuãa Mr. Tompkins
trong möåt giêy, nïn caác hiïåu ûáng tûúng àöëi (nghôa laâ coá liïn quan
àïën thuyïët tûúng àöëi) khoá coá thïí quan saát àûúåc trong caác hiïån
tûúång cuãa cuöåc söëng hùçng ngaây1. Nhûng baãn chêët cuãa nhûäng hiïån
tûúång khaác thûúâng naây thûåc sûå khoá hiïíu hún rêët nhiïìu, vaâ Mr.
Tompkins caãm thêëy rùçng têët caã nhûäng gò võ giaáo sû kia noái mêu
thuêîn hoaân toaân vúái leä phaãi thöng thûúâng. Öng cöë gùæng tûúãng
tûúång caái thûúác keã co ngùæn laåi vaâ àöìng höì chaåy möåt caách kyâ laå,
nghôa laâ öng àang cöë hònh dung nhûäng hiïåu ûáng maâ seä phaãi xaãy
ra, nïëu chuáng chuyïín àöång vúái vêån töëc cúä vêån töëc aánh saáng, nhûng
àuáng luác naây thò àêìu öng tûâ tûâ ngaã hùèn xuöëng vai.
Khi Mr. Tompkins múã mùæt, öng thêëy mònh àang ngöìi khöng phaãi
trong höåi trûúâng cuãa trûúâng Töíng húåp, maâ trïn chiïëc ghïë úã bïën
xe buyát. Xung quanh laâ thaânh phöë cöí àeåp tuyïåt vúâi vúái nhûäng
toaâ nhaâ cuãa trûúâng trung hoåc xêy tûâ thúâi Trung cöí nùçm doåc theo
àûúâng phöë. Thoaåt àêìu, Mr. Tompkins tûúãng mònh àang nguã mï,
nhûng öng rêët ngaåc nhiïn thêëy xung quanh khöng coá gò khaác
thûúâng caã, ngay caã viïn caãnh saát àûáng úã goác phöë bïn kia cuäng
giöëng nhû moåi viïn caãnh saát khaác. Chiïëc àöìng höì lúán trïn thaáp úã
cuöëi phöë àang chó nùm giúâ, coân àûúâng phöë thò vùæng tanh, hêìu
nhû khöng coá ngûúâi. Chó coá möåt ngûúâi ài xe àaåp tûâ xa àang tûâ tûâ
tiïën àïën. Khi xe àaåp àïën gêìn hún, Mr. Tompkins ngaåc nhiïn tröë
mùæt nhòn vò chiïëc xe àaåp cuâng ngûúâi thanh niïn ngöìi trïn xe àïìu
bõ co laåi theo hûúáng chuyïín àöång möåt caách quaái laå, giöëng nhû
àûúåc nhòn qua möåt thêëu kñnh truå. Chuöng àöìng höì trïn thaáp àiïím
nùm tiïëng, vaâ ngûúâi ài xe àaåp, coá leä àang vöåi ài àêu àoá, nïn àaä
àaåp maånh hún lïn baân àaåp. Mr. Tompkins nhêån thêëy rùçng khöng
vò thïë maâ vêån töëc xe àaåp tùng lïn nhiïìu, nhûng nöî lûåc àoá khöng
phaãi laâ khöng mang laåi kïët quaã gò: ngûúâi ài xe àaä co ngùæn laåi nhiïìu
1
Vò trong caác hiïån tûúång naây vêån töëc chuyïín àöång thûúâng rêët nhoã so vúái vêån töëc
aánh saáng. (ND)
19
Vêån töëc bõ haån chïë
hún vaâ anh ta tiïëp tuåc xuöi xuöëng phöë giöëng hïåt nhû möåt hònh
nhên àûúåc cùæt ra tûâ maãnh bòa vêåy. Àïën àêy Mr. Tompkins caãm
thêëy niïìm tûå haâo traâo dêng, búãi vò öng àaä hiïíu àûúåc, àiïìu gò àaä
xaãy ra vúái ngûúâi ài xe àaåp: àoá chñnh laâ hiïån tûúång caác vêåt thïí bõ
co ngùæn laåi theo hûúáng chuyïín àöång cuãa vêåt àoá, àiïìu maâ giaáo sû
vûâa múái trònh baây. “Khöng nghi ngúâ gò nûäa, vêån töëc giúái haån tûå
nhiïn úã àêy nhoã hún úã núi öng sinh söëng”, Mr. Tompkins nghô,
“chñnh vò thïë maâ viïn caãnh saát àûáng úã goác phöë nhòn múái lûúâi nhaác
nhû vêåy: anh ta chùèng cêìn phaãi mêët cöng theo doäi àïí phaåt nhûäng
keã vûúåt quaá vêån töëc giúái haån”. Quaã laâ nhû vêåy, àuáng luác àoá, möåt
chiïëc taxi xuêët hiïån vaâ laâm naáo loaån caã àûúâng phöë, nhûng cuäng
chùèng chuyïín àöång nhanh hún chiïëc xe àaåp laâ bao vaâ coá thïí noái
khöng ngoa laâ noá cuäng nhû sïn boâ. Mr. Tompkins quyïët àõnh àuöíi
theo ngûúâi ài xe àaåp, anh chaâng xem ra laâ ngûúâi tûã tïë, àïí hoãi vïì
moåi chuyïån cho ra leä. Thêëy viïn caãnh saát quay mùåt nhòn vïì phña
khaác, Mr. Tompkins vúá luön lêëy chiïëc xe àaåp cuãa ai àoá àïí trïn
vóa heâ röìi phoáng thùèng. Öng nghô rùçng mònh cuäng seä bõ co ngùæn
laåi theo chiïìu chuyïín àöång, vaâ öng thêëy phêën khúãi hùèn lïn, vò
gêìn àêy öng bùæt àêìu beáo ra vaâ àiïìu àoá àaä gêy cho öng àöi chuát
phiïìn haâ.
Nhûng öng hïët sûác ngaåc nhiïn, khi thêëy rùçng baãn thên öng
cuâng chiïëc xe àaåp cuãa öng khöng coá gò thay àöíi caã. Nhûng trong
khi àoá thò bûác tranh xung quanh öng àaä hoaân toaân thay àöíi. Luác
naây, caác àûúâng phöë trúã nïn ngùæn laåi, cûãa söí caác cûãa haâng cûãa
hiïåu nhòn chó nhû nhûäng khe heåp, coân viïn caãnh saát biïën thaânh
möåt ngûúâi gêìy àeát maâ öng chûa bao giúâ thêëy ai gêìy thïë.
“Laåy trúâi!”, Mr. Tompkins mûâng rúä reo lïn, “Töi àaä hiïíu ra röìi!
Chñnh àêy laâ núi maâ tûâ tûúng àöëi phaãi coá mùåt. Têët caã nhûäng gò
chuyïín àöång àöëi vúái töi, töi àïìu caãm thêëy bõ co ngùæn laåi, duâ ai
àaåp xe cuäng vêåy!”
20
Nhûäng cêu chuyïån phiïu lûu cuãa Mr. Tompkins
- Xem thêm -
.PDF 
40 
425 
86 
