Tài liệu Nghiên cứu thực trạng cận thị và một số yếu tố liên quan ở học sinh trung học phổ thông thành phố bắc giang tỉnh bắc giang năm 2010

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y – DƯỢC ========== TRẦN ĐỨC DŨNG NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG CẬN THỊ VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN Ở HỌC SINH THPT THÀNH PHỐ BẮC GIANG TỈNH BẮC GIANG NĂM 2010 Chuyên ngành: Y học dự phòng Mã số: 60.72.73 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC Thái Nguyên - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Tật khúc xạ là một trong những nguyên nhân chính gây giảm thị lực ở nhiều nước trên thế giới cũng như ở Việt Nam đặc biệt là cận thị. Cận thị là một loại tật khúc xạ của mắt, trong đó các tia sáng song song đi vào mắt được hội tụ ở trước võng mạc khi mắt ở trạng thái nghỉ không điều tiết. Trong chương trình “Thị giác 2020 - Quyền được nhìn thấy”, Tổ chức Y tế Thế giới đã xếp tật khúc xạ vào một trong năm nguyên nhân hàng đầu được ưu tiên trong chương trình phòng chống mù loà toàn cầu. Theo số liệu của Tổ chức Y tế Thế giới, hiện có khoảng 110 triệu người bị giảm thị lực ở các mức độ khác nhau, trong đó tật khúc xạ là một trong những nguyên nhân chính. Mặc dù những người có tật khúc xạ vẫn có thể tham gia vào các công việc và các hoạt động trong xã hội nhưng thị lực kém đã ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, tới công việc, gây nên những khó khăn nhất định trong cuộc sống [15], [32]. Trên Thế giới, cận thị học đường chiếm tỷ lệ cao ở các quốc gia, nhất là ở Châu Á. Tỷ lệ cận thị ở một số nước như Singapore, Hồng Kông, Đài Loan, tỷ lệ lên tới 80 - 90% ở tuổi 17 -18 [35], [38]. Ở Việt Nam, một số nghiên cứu của các tác giả những năm gần đây cho thấy tỷ lệ cận thị ở học sinh lớp 10 tại Hà Nội (2006) là 59,6% [25], tại Thái Nguyên (2008) tỷ lệ cận thị ở học sinh THPT là 26,1% [8], tại Thành phố Hồ Chí Minh (2009) tỷ lệ cận thị ở học sinh lớp 10 là 35,4% [28]. Đến nay, cận thị học đường chiếm tỷ lệ cao ở học sinh và ngày càng gia tăng theo từng cấp học nhất là ở các thành phố, trở thành một vấn đề đáng lo ngại, ảnh hưởng tới sức khoẻ cộng đồng, có thể ảnh hưởng trực tiếp tới sức khoẻ và sự phát triển của trẻ em [37]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 Các yếu tố nguy cơ dẫn đến cận thị học đường bao gồm thời gian nhìn gần kéo dài như cường độ học tập cao, đọc truyện, chơi điện tử, kết hợp với điều kiện vệ sinh học tập không đảm bảo như tư thế ngồi học, ánh sáng không đảm bảo quy định, bàn ghế không hợp vệ sinh, kích thước lớp học, diện tích lớp học không đúng tiêu chuẩn [12]. Cận thị có thể gây ảnh hưởng tới sức khoẻ của mắt cũng như các chi phí cao về mặt kinh tế xã hội. Cận thị có thể dẫn tới mù loà do làm tăng nguy cơ mắc các bệnh đe dọa đến thị lực như thoái hóa võng mạc [49], bong võng mạc [48], glôcôm [46] và đục thuỷ tinh thể [31]. Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới chi phí cho việc điều trị các bệnh mắt hiện nay trên toàn thế giới hàng năm lên đến 28 tỷ đô la. Đây thực sự là một gánh nặng cho xã hội. Mặc dù vậy, tại Bắc Giang trong 5 năm trở lại đây chưa có nghiên cứu, khảo sát nào về cận thị học đường, để góp phần vào việc chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ của học sinh tỉnh Bắc Giang trong những năm tới, chúng tôi tiến hành đề tài “Nghiên cứu thực trạng cận thị và một số yếu tố nguy cơ ở học sinh THPT thành phố Bắc Giang - tỉnh Bắc Giang năm 2010” Với các mục tiêu sau: 1. Mô tả thực trạng cận thị học đường của học sinh phổ thông trung học tại thành phố Bắc Giang. 2. Xác định một số yếu tố liên quan đến cận thị học đường ở học sinh phổ thông trung học tại thành phố Bắc Giang. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN 1.1. Sơ lƣợc cấu trúc giải phẫu, sinh lý mắt Mắt là một giác quan đảm nhiệm chức năng thị giác, giúp ta nhận biết được môi trường xung quanh, tạo điều kiện cho trí tuệ con người phát triển. Có khoảng 90% lượng thông tin được nhận biết qua mắt. Cơ quan thị giác bao gồm 3 phần: Nhãn cầu, các bộ phận phụ nhãn cầu và đường dẫn truyền thần kinh. * Nhãn cầu có hình dạng một quả cầu nhỏ, được tạo bởi vỏ bọc nhãn cầu (giác mạc chiếm 1/5 phía trước, 4/5 phía sau là củng mạc); màng bồ đào; võng mạc và các môi trường trong suốt (giác mạc, thủy dịch, thủy tinh thể, dịch kính). Trong đó độ cong của giác mạc và các môi trường trong suốt có liên quan tới tật cận thị [2]. Hình 1.1. Các đường kính của nhãn cầu Người trưởng thành: + Đường kính dọc : 23,6mm. + Đường kính ngang : 24,1 mm. + Đường kính trước sau : 23 - 24 mm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 Trẻ sơ sinh: Đường kính trước sau: 16 - 17,5 mm. * Giác mạc ngăn cách giữa môi trường không khí ở ngoài và môi trường nội nhãn ở bên trong gồm có thuỷ dịch, thuỷ tinh thể, thuỷ tinh dịch [2]. Trong các môi trường trong suốt của mắt, giác mạc có công suất hội tụ lớn nhất. Thuỷ tinh thể rất quan trọng trong quang học của nhãn cầu, không phải vì lực khúc xạ cao mà chính vì sự thay đổi của lực khúc xạ. Hình 1.2.Thiết đồ bổ dọc nhãn cầu [22] Chỉ số khúc xạ của các môi trường trong suốt của mắt, so với không khí: - Không khí: Chỉ số khúc xạ =1 - Giác mạc: Chỉ số khúc xạ = 1,3 - Thuỷ dịch: Chỉ số khúc xạ = 1,33 - Thể thuỷ tinh: Chỉ số khúc xạ = 1,43 - Thuỷ tinh dịch: Chỉ số khúc xạ = 1,33 [6], [11]. * Sự tạo ảnh trên võng mạc: Sự tạo ảnh trên võng mạc phụ thuộc các yếu tố: + Độ dài trục nhãn cầu + Công suất hội tụ của các môi trường trong suốt của mắt + Chỉ số khúc xạ của các môi trường trong suốt của mắt Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 - Trong thực tế, chỉ số khúc xạ thường không thay đổi, chỉ số khúc xạ của mắt trung bình là 1,33. Như vậy, sự tạo ảnh trên võng mạc chủ yếu phụ thuộc vào độ dài trục nhãn cầu và công suất hội tụ của các môi trường trong suốt của mắt. Chiều dài trục nhãn cầu thường từ 23,5 - 24,5 mm. Công suất hội tụ của mắt thường từ 52,69D - 64,27D. 1.2. Cận thị 1.2.1. Định nghĩa cận thị Cận thị được định nghĩa là tình trạng khúc xạ của mắt trong đó các tia sáng song song đi vào mắt được hội tụ ở trước võng mạc khi mắt ở trạng thái nghỉ không điều tiết. Độ cận thị được đo bằng đi ốp (D) với dấu "-" phía trước. Đi ốp là nghịch đảo của tiêu cự (đo bằng mét) của một thấu kính. Theo quy ước thông thường, dấu "-" được gán cho thấu kính lõm phân kỳ các tia sáng đi qua nó. 1.2.2. Nguyên nhân và phân loại cận thị * Nguyên nhân gây ra cận thị thường do: - Độ dài của trục trước - sau nhãn cầu. - Công suất hội tụ của thể thuỷ tinh. - Bán kính độ cong giác mạc. Độ dài của trục nhãn cầu tăng lên thường do sự mất cân xứng giữa áp lực nội nhãn với độ cứng và tính đàn hồi của củng mạc [5], [34]. Áp lực nội nhãn gia tăng có thể do nguyên nhân là sự tăng tiết thuỷ dịch. Sự tăng tiết thuỷ dịch thường do sự điều tiết quá mức và quá lâu trong điều kiện làm việc gần hoặc do sự mất cân bằng và rối loạn của thần kinh thực vật và vận mạch. Mối liên quan giữa nhìn ở khoảng cách gần như đọc sách hay học tập kéo dài và cận thị đã được xác định trong nhiều nghiên cứu [51]. Có giả thuyết Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 cho rằng hiện tượng tăng áp lực nội nhãn khi mắt phải điều tiết quá lâu trong điều kiện khi nhìn gần có thể làm trục nhãn cầu dài ra vĩnh viễn. Giả thuyết này đã đặt nền móng cho các thử nghiệm lâm sàng làm giảm các cố gắng điều tiết có thể làm giảm tiến triển của cận thị. Dùng kính viễn thị để làm giảm cố gắng điều tiết khi nhìn gần là cách đang được các nhà Nhãn khoa trên thế giới nghiên cứu thử nghiệm [8]. Độ cứng và tính đàn hồi của củng mạc cũng là nguyên nhân gây gia tăng độ dài trục nhãn cầu, làm cho mắt trở thành cận thị. Khi thiếu các chất dinh dưỡng, đặc biệt là thiếu Vitamin A,Vitamin E,Vitamin C cũng làm cho độ cứng của củng mạc suy giảm [43]. Bán kính độ cong giác mạc thường tăng lên trong dị tật giác mạc hình nón, trong bệnh glôcôm bẩm sinh. Khi độ cong giác mạc tăng lên, công suất hội tụ của giác mạc sẽ gia tăng, có mối liên quan giữa cận thị với bệnh glôcôm [55]. Những rối loạn làm cho trục nhãn cầu dài ra, độ cong giác mạc tăng và củng mạc giảm độ cứng sẽ làm cho mắt trở thành cận thị [36], [41]. Cùng với những nguyên nhân trên, di truyền cũng là một nguyên nhân của cận thị, đặc biệt là cận thị nặng [51]. * Phân loại cận thị - Cận thị đơn thuần: Là cận thị do sự mất cân xứng giữa chiều dài trục nhãn cầu và công suất hội tụ của mắt nhưng chiều dài trục nhãn cầu và công suất hội tụ của mắt còn trong giới hạn bình thường, không có thoái hoá ở hắc mạc và võng mạc. Cận thị đơn thuần có thể gặp là cận thị trục hoặc cận thị khúc xạ [2], [7]. - Cận thị bệnh lý: Là cận thị mà chiều dài trục nhãn cầu và độ hội tụ của mắt vượt quá giới hạn bình thường [1], [6]. Có thể gặp các loại cận thị bệnh lý như: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 + Cận thị có kèm theo những thoái hoá ở gai thị và hắc võng mạc. + Cận thị bệnh lý do biến dạng giác mạc và thể thuỷ tinh: Giác mạc hình chóp, thể thuỷ tinh hình cầu trong các hội chứng bẩm sinh [6], [36]. 1.2.3. Triệu chứng của cận thị Có các triệu chứng như nhìn vật ở xa không rõ, nhìn các vật ở gần vẫn rõ, có thể đau đầu, mỏi mắt khi nhìn xa, chảy nước mắt, có thể có lác mắt. 1.2.4. Tác động của cận thị đến sức khoẻ của mắt và kinh tế xã hội Tỷ lệ cận thị tăng trên toàn thế giới nhất là ở các nước Đông Nam Á đã gây ra mối lo ngại về sức khoẻ cộng đồng bởi vì cận thị có thể gây ảnh hưởng tới sức khoẻ của mắt cũng như các chi phí cao về mặt kinh tế xã hội. Theo ước tính của tổ chức y tế thế giới chi phí cho việc điều trị các bệnh mắt hiện nay trên toàn thế giới hàng năm lên đến 28 tỷ đô la. Đây thực sự là một gánh nặng cho xã hội, rất cần sự chung sức của cả cộng đồng. 1.2.5. Ảnh hưởng của cận thị tới sức khoẻ của mắt Cận thị có thể dẫn tới mù loà do làm tăng nguy cơ mắc các bệnh đe doạ đến thị lực như thoái hóa võng mạc [49], bong võng mạc [48], glôcôm [46] và đục thuỷ tinh thể [30]. * Cận thị và bệnh võng mạc Thoái hóa võng mạc là bệnh thường gặp hơn ở mắt cận thị. Pierro (1992) tìm thấy sự liên quan có ý nghĩa giữa tình trạng trục nhãn cầu dài và sự xuất hiện của các thoái hoá võng mạc. Loại thoái hóa võng mạc thường gặp nhất ở mắt cận thị là thoái hoá hình hàng rào [42]. Hiện tượng tăng thoái hóa võng mạc ở mắt cận thị làm tăng nguy cơ bong võng mạc [48]. Kết quả từ một nghiên cứu bệnh chứng ở Mỹ cho thấy những mắt bị cận thị từ -1,0 đến -3,0 điốp có nguy cơ bị bong võng mạc cao hơn gấp 4 lần so với mắt bình thường. Trong một nghiên cứu so sánh 1166 mắt bị bong võng mạc với 11671 mắt không bong võng mạc [49], Ogawa (1988) phát hiện thấy 82,16% số mắt Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 trong nhóm bong võng mạc mắc cận thị, trong khi chỉ có 34.41% số mắt trong nhóm không bong võng mạc mắc cận thị. Những số liệu thu thập trên 3654 bệnh nhân tuổi từ 49 trở lên sống ở vùng Blue Mountain, Australia cho thấy tỷ lệ bệnh võng mạc tăng từ 1% ở mắt phải có cận thị dưới -3,0 đi ốp lên tới 50% ở mắt phải có cận thị ≥ -9,0 đi ốp. * Cận thị và bệnh glôcôm (tăng nhãn áp) Mối liên quan chặt chẽ giữa cận thị và bệnh glôcôm cũng đã được phát hiện trong nhiều nghiên cứu. Cận thị được xác định là một yếu tố nguy cơ quan trọng đối với bệnh glôcôm góc mở và glôcôm nhãn áp bình thường. Trong một nghiên cứu dựa trên cộng đồng ở Malmo, Thuỵ Điển, tác giả Grodum báo cáo có sự tương quan giữa sự gia tăng tỷ lệ bệnh glôcôm và tỷ lệ bệnh cận thị [55]. Tỷ lệ bệnh glôcôm là 1,5% trong nhóm bị cận thị trung bình và nặng so với 0,6% trong nhóm viễn thị và 0,9% trong nhóm chính thị. Một nghiên cứu khác tại Blue Mountain, Australia cho thấy những người bị cận thị có nguy cơ bị glôcôm cao hơn người bình thường 2-3 lần [54]. * Cận thị và đục thuỷ tinh thể Cận thị cũng là một yếu tố nguy cơ tiềm tàng đối với đục thủy tinh thể tuổi già. Mối liên quan giữa cận thị và đục thuỷ tinh thể đã được củng cố bởi một nghiên cứu cắt ngang gần đây trên 3654 người tuổi từ 49 đến 97 [43]. Kết quả của nghiên cứu này cho thấy những mắt bị cận thị trước tuổi 20 có nguy cơ bị đục thuỷ tinh thể dưới bao cực sau cao nhất. Nguy cơ bị đục thuỷ tinh thể tăng kèm với sự tăng của mức độ cận thị. * Chi phí về kinh tế xã hội Những chi phí để điều chỉnh kính và phẫu thuật khúc xạ cũng là một gánh nặng cho xã hội. Chi phí về y tế liên quan đến cận thị bao gồm chi phí cho khám mắt định kỳ, chi phí cho điều chỉnh kính và sử dụng các sản phẩm chăm sóc mắt, chi phí cao của phẫu thuật khúc xạ, và chi phí để điều trị các Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 biến chứng ở mắt liên quan đến cận thị. Javitt và cộng sự đã ước tính chi phí kinh tế cho cận thị ở Mỹ lên tới 4,6 tỷ đô la Mỹ vào năm 1990 [37]. Chi phí này chỉ tính riêng cho việc điều chỉnh bằng kính gọng và kính tiếp xúc. Nhóm tác giả này còn giả định rằng chỉ cần 5% số bệnh nhân bị cận thị ở Mỹ chọn phẫu thuật Laser Excimer để điều trị thì chi phí có thể lên tới 5,9 tỷ đô la Mỹ. Hơn nữa, phẫu thuật khúc xạ điều trị cận thị cũng có thể gây ra nhiều loại biến chứng, hầu hết là các biến chứng nhẹ, nhưng cũng có những biến chứng đe dọa thị lực. Một số biến chứng có thể gặp của phẫu thuật khúc xạ là khô mắt, kết quả khúc xạ không mong muốn, loạn thị không đều, nhiễu thị giác, viêm giác mạc [31]. Mặc dù tình trạng khúc xạ của mắt được điều chỉnh sau phẫu thuật nhưng chiều dài trục nhãn cầu vẫn không thay đổi. Điều này có nghĩa là các nguy cơ gây biến chứng ở mắt do cận thị vẫn tồn tại sau phẫu thuật. Cận thị còn có thể làm giảm chất lượng của cuộc sống của bệnh nhân thông qua ảnh hưởng tới công việc và học tập. Mặc dù sự suy giảm thị lực liên quan đến cận thị có thể dễ dàng được điều chỉnh, nhưng vẫn có khoảng 25% số người bị tật khúc xạ không được điều chỉnh khúc xạ hoặc được điều chỉnh không đúng [31]. Tỷ lệ cận thị tăng đến mức báo động, đặc biệt là ở một số quốc gia ở Châu Á như Singapore, Đài Loan, kèm theo các hậu quả của nó đã gây ra mối quan tâm về sức khoẻ cộng đồng trên toàn thế giới. Cận thị được xếp vào một trong 5 nguyên nhân hàng đầu gây mù loà trên thế giới. Trong sáng kiến toàn cầu “Thị giác 2020 đề xuất bởi tổ chức Y tế Thế giới, tật khúc xạ được xếp vào một trong 5 bệnh mắt cần được ưu tiên hàng đầu trong công tác phòng chống mù loà" [44]. Nhận thức được tầm quan trọng của tật khúc xạ, đặc biệt là cận thị học đường, hội thảo quốc gia về tật khúc xạ ở Việt Nam vào tháng 12 năm 2004 đã đưa ra khuyến cáo là tiến hành nghiên cứu tật khúc xạ học đường trên phạm vi toàn quốc, áp dụng một phương pháp nghiên cứu chung Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 theo tiêu chuẩn quốc tế. Theo tổ chức y tế thế giới 75% nguyên nhân gây mù trên toàn cầu là các bệnh có thể phòng tránh được. Cùng với bệnh đục thể thủy tinh, bệnh mắt hột, bệnh mắt do sâu bọ, bệnh mắt trẻ em, nhược thị và tật khúc xạ là những bệnh mắt được quan tâm ưu tiên hàng đầu. Tật khúc xạ có thể được điều chỉnh bằng việc chỉnh kính thích hợp, còn người nhược thị hỗ trợ bằng các thiết bị tăng cường thị lực. Việc điều chỉnh tật khúc xạ sẽ ngăn ngừa suy giảm thị lực ở trẻ em và tránh cho các em những mặc cảm khi đến trường bởi vì khả năng hòa nhập cộng đồng của trẻ em nhược thị tại các trường học phổ thông thấp hơn so với các trường đặc biệt dành cho trẻ khiếm thị, còn ở người lớn việc điều chỉnh tật khúc xạ thích hợp sẽ giúp cho họ dễ dàng hoàn thành các công việc cũng như nâng cao kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp. 1.3. Tình hình nghiên cứu cận thị học đƣờng 1.3.1. Nghiên cứu cận thị học đường trên thế giới Việc nghiên cứu vấn đề cận thị trên học sinh chỉ được bắt đầu vào khoảng các năm 70 của thế kỷ XIX. Trước đó, cận thị được coi là một bệnh di truyền, tiến triển và ác tính nên đối với cận thị, các nhà nghiên cứu coi như một bệnh rất khó phòng và chữa được [14]. Những kết quả đầu tiên ở công trình nghiên cứu của Hermann Coba (1876) về cận thị tại trường học ở các thành phố của Cộng hoà Liên bang Đức được công bố với tổng số 10 060 học sinh được khám cho thấy tỷ lệ cận thị tại trường cấp I là 6,7%; trường cấp II là 19,7% và trường cấp III là 26,2% [14]. Tại Nga, năm 1870, kết quả nghiên cứu của Erisman cho thấy: Tỷ lệ cận thị ở các trường trung học Saint Petersburg là 30,2% [14]. Những kết quả nghiên cứu này đã làm cho các nhà nhãn khoa, các nhà vệ sinh học và các thầy cô giáo bắt đầu thấy việc cần nghiên cứu tìm hiểu về cận thị học đường, một tật khúc xạ xuất hiện và tiến triển trong thời gian đi học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 Tại Châu Âu, các nhà nghiên cứu vệ sinh học đường của nhiều nước đã gặp nhau trao đổi về các tiêu chuẩn vệ sinh trường học. - Năm 1887, giáo sư Baginski đã cho xuất bản cuốn sách giáo khoa về vệ sinh học đường và ban hành các yêu cầu kiểm tra về y tế học đường [14]. - Năm 1864 - 1866, giáo sư nhãn khoa Bres Lauer và giáo sư y học Hermann Coln nghiên cứu về sự gia tăng của cận thị học đường, đã đặt ra các yêu cầu về chiếu sáng trong lớp học. - Trong 10 năm cuối thế kỷ XIX và những năm đầu thế kỷ XX, hệ thống y tế học đường bắt đầu phát triển, đã có các bác sỹ, y tá với nhiệm vụ khám định kỳ và khám chuyên biệt. Các bác sỹ học đường hoạt động trong giới hạn chỉ có các biện pháp dự phòng và không phải điều trị bệnh cho trẻ em. Nhiệm vụ chủ yếu là phòng chống các bệnh dịch ở trường học, quản lý tiêm phòng bệnh dịch. Có nhiều tác giả ở các nước Châu Âu đã nghiên cứu về cận thị học đường như: Hortomann(1881-1888), Nidmark (1897), Schlesinger (1900), Hertel (1903), S.Druault T, Pufesco (1922)...[14]. Theo thống kê của các tác giả trên cho thấy rằng tỷ lệ cận thị ở các lớp học cuối cấp từ 20 - 40%. Ngay từ thời đó, các tác giả nghiên cứu về cận thị học đường đã đưa ra một số kết luận như sau: - Tỷ lệ cận thị ở các em bé chưa đi học rất thấp, không đáng kể từ 1 - 2%. - Tỷ lệ cận thị tăng dần từ các lớp dưới đến các lớp trên từ 6 - 7% có thể tăng đến 20 - 40%. - Độ cận thị cũng tăng dần theo lớp và cấp học. Chính do cận thị xuất hiện và tiến triển ngay khi trẻ bắt đầu đi học, nên nhiều tác giả cho rằng vì các em đi học mới bị cận thị, danh từ “cận thị học đường" ra đời từ đó [14]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 12 Kết quả nghiên cứu tại nhiều nước trên thế giới, sự phân bố của cận thị rất phức tạp và luôn biến đổi. * Tình hình cận thị tại một số khu vực và một số nước trên thế giới: - Tại Châu Âu: Lindstrom (1995) đã khảo sát tình hình cận thị và công bố: Hiện nay ở Châu Âu cận thị chiếm tỷ lệ 25%, trong đó 90% từ 1 - 6D, 5% từ 6 - 8D, 5% trên 8D [8]. Ở Thuỵ Điển, tỷ lệ cận thị được ước tính vào khoảng 50% trong số 1045 trẻ lứa tuổi từ 13 -18. Ở Copenhagen, Đan Mạch, tỷ lệ cận thị trong 147 học sinh y khoa tuổi 21 - 41 là 50% [17]. - Tại Mỹ: Từ 1988 - 1990 Qin Wang và cộng sự tại Đại học Wisconsis (Mỹ), khám 4 926 người tuổi từ 43 đến 84, thấy tỷ lệ cận thị là 26,2% [8]. Năm 1997, Morgas K.S, Kenemer. J.C, khám 14 075 trẻ em tuổi từ nhà trẻ đến học sinh lớp 4, của 70 trường, trong 5 bang phía Tây Nam nước Mỹ, thấy tỷ lệ cận thị là 4,5% [10]. - Tại Australia: Trong chương trình khám sàng lọc cho 1007 học sinh lứa tuổi 6 - 10 ở Queensland, Australia, Các em được khám phát hiện bệnh mắt và đo khúc xạ bằng soi bóng đồng tử có nhỏ thuốc liệt điều tiết. Tỷ lệ cận thị phát hiện là 13% [54]. Kết quả ban đầu từ nghiên cứu dựa trên cộng đồng, nghiên cứu Cận thị Sydney, cho thấy tỷ lệ cận thị ở học sinh lứa tuổi 6 -7 là rất thấp 1,3%. Đây là một nghiên cứu có thiết kế công phu theo tiêu chuẩn quốc tế. - Tại các nước Châu Á: Một số nghiên cứu ở Châu Á chỉ ra rằng tỷ lệ cận thị rất cao từ 40% đến năm 50% dân số và 80% trong sinh viên, đặc biệt ở các nước Nhật Bản, Đài Loan, Trung Quốc, Singapore... [35], [42], [55]. Tác giả PJ Foster đã có nhận xét sự tăng nhanh cận thị ở Châu Á giống như sự tăng trưởng, phát triển công nghiệp và kinh tế của Trung Quốc [35]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 13 + Tại Ấn Độ (1997), Kali Kivayi và cộng sự điều tra 4 029 trẻ từ 3 - 18 tuổi ở 9 trường thuộc vùng Nam Ấn Độ, cho biết tỷ lệ cận thị là 8,16% [17]. + Tại Đài Loan (1998), Tỷ lệ cận thị là 80% ở lứa tuổi 18 [17]. Đây là một tỷ lệ rất cao so với các nước trên thế giới. + Tại 1 số nước ở khu vực Đông Nam Á [17]. - Thái Lan (1999), nghiên cứu tại thủ đô Băng Cốc ở trẻ em từ 6 - 12 tuổi thấy tỷ lệ cận thị là 12,50%. - Singapore (2007), tỷ lệ cận thị nặng là 9% [53]. - Lào (1999), điều tra 5452 em từ 6 - 12 tuổi tỷ lệ cận thị là 1%. + Mông Cổ (1980-1982), tỷ lệ cận thị ở học sinh phổ thông là 20% [47]. - Tình hình cận thị giữa các chủng tộc: Kết quả nghiên cứu của nhiều tác giả thấy có sự khác biệt về tỷ lệ cận thị giữa các chủng tộc khác nhau trên thế giới. + Chandras (1972), nghiên cứu tại Malaysia thấy tỷ lệ cận thị thay đổi trong 3 cộng đồng dân tộc chủ yếu ở Malaysia: Tỷ lệ cận thị cao nhất ở cộng đồng người Trung Quốc. Tỷ lệ cận thị thấp nhất ở cộng đồng người Ấn Độ. Tỷ lệ cận thị trung bình ở cộng đồng người Malaysia [8]. + Tỷ lệ cận thị cũng khác nhau giữa người da trắng gốc Âu và người da đen gốc Phi [8]. + Lukelong, Juanglin (1998), điều tra tại Đài Loan, thấy tỷ lệ cận thị là 13% ở các học sinh dân tộc ít người và là 30% ở các học sinh đồng bằng cũng học tại trường đó [10]. Kết quả điều tra cho thấy, tỷ lệ cận thị của học sinh ở đồng bằng cao hơn rõ rệt tỷ lệ cận thị của học sinh dân tộc ít người. - Tình hình cận thị với tuổi và cấp học: Tỷ lệ cận thị tăng dần theo tuổi và cấp học: + Điều tra cấp quốc gia tại Đài Loan (1983): Tỷ lệ cận thị tăng dần theo cấp học: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 14 Tiểu học : 13 - 27%. Trung học cơ sở : 28 - 69%. Phổ thông trung học : 79 - 89% [25]. - Theo giới tính: Theo kết quả nghiên cứu của các tác giả Mông cổ tỷ lệ cận thị ở học sinh nữ giới cao hơn nam giới 8,3% [47]. Tác giả Bettina Kinge nghiên cứu tại Na uy năm 2000 tỷ lệ cận ở nữ là 52%, nam là 48% [40]. Tác giả Desmond Cheng nghiên cứu tại Trung Quốc và Canada (2007) tỷ lệ cận nặng ở nữ 35%, nam 25% [32]. Ngày nay, việc nghiên cứu, điều tra về cận thị học đường được cả thế giới quan tâm, đặc biệt vì sự gia tăng của cận thị học đường. Ở khu vực Đông Nam Á, Tổ chức y tế thế giới phối hợp với Trường đại học Junten Do (Nhật Bản) tổ chức 3 Hội nghị liên Quốc gia về phòng chống mù loà. Hội nghị lần thứ 3 được tổ chức từ ngày 6 đến 10 tháng 03 năm 2000 tại Hà Nội với chủ đề chính là tật khúc xạ, một vấn đề có tỷ lệ người mắc bệnh cao, đặc biệt ở lứa tuổi thanh thiếu niên, nhưng hiện nay vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Tại Hội nghị này, các đại biểu đã được nghe nhiều báo cáo về tật khúc xạ, đặc biệt là cận thị học đường, đã đi sâu thảo luận vấn đề cận thị học đường để đề ra một tiêu chuẩn chẩn đoán, điều trị và phòng bệnh thống nhất [8]. 1.3.2. Nghiên cứu cận thị học đường ở Việt Nam Trước những năm sáu mươi của thế kỷ XX, vấn đề cận thị ở các trường học chưa được nghiên cứu. Trong thời Pháp thuộc, số trường học rất ít và việc nghiên cứu về vệ sinh trường học cũng không được để ý đến. Từ khi hoà bình lập lại, dưới chế độ ta, số trường học và học sinh ngày càng tăng lên, Đảng và Nhà nước đã rất quan tâm đến vệ sinh trường học. Từ năm 1960, Viện Vệ sinh phòng dịch và Viện Mắt đã phối hợp nghiên cứu, đề ra các biện pháp để cải thiện điều kiện học tập, trong đó có các nghiên cứu về vấn đề ánh sáng và vấn đề cận thị học đường [14]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 15 Những điều tra đầu tiên về cận thị học đường ở Việt Nam được công bố của Hà Huy Khôi và Ngô Như Hoà (1964) cho thấy tỷ lệ cận thị của học sinh Hà Nội từ 4 - 4,2% [14]. Những số liệu điều tra gần đây nhất của Việt Nam cho thấy tỷ lệ cận thị học đường đang ngày càng gia tăng, tăng rõ rệt theo cấp học, học sinh ở thành phố có tỷ lệ tật khúc xạ học đường cao hơn ở ngoại thành và vùng nông thôn. - Trước năm 1975: Chỉ có rất ít các công trình nghiên cứu về cận thị học đường. + Ngô Như Hoà (1964), điều tra 10 823 học sinh tại Hà Nội, tỷ lệ cận thị là 4,2%, trong đó: Nội thành: Cấp I: 1,9%; Cấp II: 3,6%; Cấp III: 8% Ngoại thành: Cấp I: 0,3%; Cấp II: 1,4%; Cấp III: 2,5% [14]. Bảng 1.1 Kết quả nghiên cứu của các tác giả từ năm 1975 đến 1994. Tác giả Đoàn Cao Minh [10] Địa điểm NC Năm Tỷ lệ cận thị (%) NC Cấp I Cấp II Cấp III Hà Nội 1975 0,19 1,61 8,7 Trung tâm Mắt Hà Nội [15] Hà Nội 1994 1,57 4,75 10,34 9,75 18,4 Trung tâm Mắt [28] TP.Hồ Chí Minh 1994 Với kết quả nghiên cứu trên, tác giả đã có nhận xét: Tỷ lệ cận thị tăng dần theo cấp học. - Từ 1995 đến nay: Đã có rất nhiều tác giả nghiên cứu về cận thị học đường, trong các nghiên cứu đều đã quan tâm đến vấn đề tỷ lệ cận thị tăng dần, tăng theo tuổi, theo cấp học. Vấn đề cận thị với các yếu tố nguy cơ cũng đã được đặt ra và quan tâm đặc biệt. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 16 Bảng 1.2 Kết quả nghiên cứu của các tác giả từ năm 1997-2001 Tác giả Địa điểm NC Năm Tỷ lệ cận thị (%) NC Cấp I Cấp II Cấp III Ninh Bình 1997 4,1 8,3 14,2 Nguyễn Văn Liên [14] Nam Định 1998 10,0 16,2 15,4 Đặng Đức Nhu [8] 2001 17,0 29,0 41,5 Hà Huy Tài [19] Hoàn Kiếm Hà Nội + Thừa Thiên Huế (1995): Tỷ lệ cận thị chung tại cộng đồng là 3,61% [16]. + Điều tra của Hà Huy Tiến, Nguyễn Thị Nhung, Bạch Quốc Nam, Trịnh Bích Ngọc (1999), tỷ lệ cận thị chung của học sinh nội thành Hà Nội là 31,95%, ngoại thành là 11,75% [19]. + Nghiên cứu của Lê Thị Song Hương (2004) tại nội và ngoại thành Hải Phòng cho thấy: Tỷ lệ mắc tật khúc xạ của học sinh ở ngoại thành: Tiểu học : 6,9%; THCS: 3,0% Tỷ lệ mắc tật khúc xạ của học sinh ở nội thành: Tiểu học : 13,3%; THCS: 43,3% Kết quả điều tra tại các tỉnh thành trên cho thấy: Tỷ lệ cận thị ở học sinh Hà Nội và ở nội thành Hải Phòng cao hơn hẳn so với Ninh Bình và Nam Định. Tỷ lệ cận thị tăng dần theo cấp học, cận thị ở học sinh THPT cao gấp 2 đến 3 lần cấp tiểu học [8]. + Nghiên cứu của Phan Văn Năng và Hoàng Ngọc Chương (2008) tại tỉnh Thừa Thiên Huế: tỷ lệ cận thị chung của học sinh cả 3 cấp là 6,6%, tăng dần theo cấp học. Trong đó: Tiểu học : 4,7%. THCS : 6,7% THPT : 12,6%. [16] Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 17 + Nghiên cứu của Trần Hải Yến và cộng sự (2009) cho thấy tỷ lệ cận thị tăng dần ở học sinh đầu cấp tại Thành Phố Hồ Chí Minh: Lớp 1: 4,3% Lớp 6: 28,7% Lớp 10: 35,4% [28] Hội nghị toàn quốc tháng 12 năm 2004 tổ chức tại Ninh Thuận với chuyên đề về tật khúc xạ do Bệnh viện Mắt Trung ương Hà Nội chủ trì với sự tham gia của nhiều chuyên gia Nhãn khoa nước ngoài, đã đưa ra khuyến cáo về tỷ lệ mắc tật khúc xạ ngày càng gia tăng tại Việt Nam [8]. 1.4. Mối liên quan của cận thị học đƣờng với một số yếu tố nguy cơ Kết quả nghiên cứu của nhiều tác giả đã xác định được sự liên quan chặt chẽ giữa cận thị học đường với một số yếu tố nguy cơ sau: * Vai trò của di truyền và cận thị: Vai trò của di truyền đối với cận thị cao hay cận thị bệnh lý đã được chứng minh trong các nghiên cứu về gen. - Các hội chứng cận thị cao có yếu tố gia đình đã được phát hiện trong một loạt các hội chứng như hội chứng Marfan, hội chứng Weill-Marchesani hội chứng Stickler, Hội chứng Ehlers – Danlos. Đối với hầu hết các hội chứng này, vị trí nhiễm sắc thể và gen biến dị đã được xác định rõ ràng [39]. - Cận thị cao có yếu tố gia đình không thuộc hội chứng. Một số vị trí nhiễm sắc thể liên quan đến cận thị cao có yếu tố gia đình đã được phát hiện bao gồm vị trí nhiễm sắc thể X. - Yếu tố gia đình và cận thị học đường Mối liên quan giữa cha mẹ có tiền sử bị cận thị và con cái đã được đề cập đến trong một số nghiên cứu trước đây. Một nghiên cứu trên 43 gia đình tham gia nghiên cứu dọc về cận thị cho thấy tỷ suất chênh (OR) đối với việc mắc cận thị ở trẻ có cả bố và mẹ bị cận thị so với trẻ chỉ có hoặc bố hoặc mẹ bị cận là 6.42 (95% CI: 2.77 – 14.88). Một nghiên cứu khác trên 3131 trẻ em Trung Quốc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 18 tuổi từ 7 đến 17 cho thấy nếu ít nhất một trong 2 ông bà bị cận thị, tỷ suất chênh đối với việc mắc cận thị ở con là 1.85 (95% CI: 1.57 – 2.19) và ở cháu là 6.71 (95% CI: 5.58 – 8.06). Nếu cả ông bà đều bị cận, tỷ suất chênh tăng lên 2.96 (95% CI: 2.26 – 3.87) đối với con và 12.85 (95% CI: 8.77 – 18.81) đối với cháu [56]. * Vai trò của các yếu tố môi trường và cận thị - Vai trò của học tập và sử dụng mắt nhìn ở khoảng cách gần kéo dài: Cường độ học tập cao, áp lực học tập ngày càng lớn làm cho mắt trẻ phải làm việc quá nhiều, thời gian hoạt động ngoài trời và nghỉ ngơi thư giãn cho mắt quá ít. Saw và CS thông báo tỷ lệ cận 2,0% ở tuổi 7-8 và gia tăng đến 22,0% ở tuổi 14-15. Tỷ lệ cận thị gia tăng, liên quan đến áp lực của hệ thống giáo dục cùng những đòi hỏi cao đối với học sinh trong học tập ở Singapore [45], [52]. - Các yếu tố khác: + Độ chiếu sáng tại lớp học không đạt tiêu chuẩn vệ sinh cho phép: hiện nay các tiêu chuẩn về vệ sinh trường học đã được ban hành, nếu làm đúng tiêu chuẩn thì sẽ không ảnh hưởng đến sức khỏe của học sinh. Khảo sát về chiếu sáng học đường tại 27 trường học ở thành phố Hồ Chí Minh do nhóm nghiên cứu ở trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh thực hiện. Kết quả về chiếu sáng học đường nếu lấy chuẩn độ chiếu sáng thấp nhất là 200 lux thì chỉ có 37,5% trong tổng số 50 phòng học tại 27 trường này đạt yêu cầu về độ chiếu sáng trên bàn học sinh. Theo nhóm khảo sát, nếu độ chiếu sáng trong phòng đạt từ 300 lux trở lên sẽ đảm bảo độ rõ nét tốt hơn khi nhìn đọc, đặc biệt là trong môi trường thiếu ánh sáng tự nhiên. + Bàn ghế học tại lớp cũng như ở nhà không đạt yêu cầu: còn gặp nhiều hiện tượng bàn thấp ghế cao hoặc bàn cao ghế thấp không phù hợp với tiêu chuẩn vệ sinh học đường. Bàn ghế ngồi học không tương thích với kích thước Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 19 của cơ thể sẽ dẫn đến các bệnh: ngực lép, vẹo cột sống, gù lưng, cận thị... Tư thế của con người có ảnh hưởng nhiều đến hoạt động các cơ quan trong cơ thể. Trong hoạt động, tư thế ngồi chiếm phần lớn thời gian, ở tư thế này cơ thể phải có tính ổn định cao, cơ bắp ít phải cố gắng. Con người sẽ chóng mệt mỏi nếu bàn và ghế ngồi không thuận tiện, không được thiết kế đúng. Ví dụ, nếu chiều cao ghế ngồi không phù hợp với kích thước cơ thể thì năng lượng sẽ phải tốn hơn 22%, còn ngồi ở tư thế bị gập quá mức thì tiêu phí đến 46%. Ngồi học ở những bộ bàn ghế không đúng quy cách, các em sẽ có rất nhiều cử động vô thức để tìm kiếm vị trí thuận lợi cho cơ thể. Tư thế ngồi không thoải mái, dẫn đến chóng mỏi mệt, tư thế ngồi không đúng cúi đầu và nhìn quá gần sách vở. + Ngoài thời gian học, còn nhiều học sinh tiếp xúc quá nhiều với các yếu tố nguy cơ như chơi điện tử, xem truyện, xem tivi, máy vi tính... Chính vì vậy, một điều rất quan trọng trong phòng chống cận thị học đường là sự phối hợp đồng bộ giữa các ngành Giáo dục, Y tế và gia đình để hạn chế các yếu tố nguy cơ trên [3], [24]. * Tiêu chuẩn Vệ sinh trường học: Theo Quyết định số 1221/2000/QĐ-BYT ngày 18/4/2000 của Bộ Y tế về việc ban hành Quy định về vệ sinh trường học (xem phụ lục kèm theo) [4], [9], [18]. 1.5. Một số đặc điểm về trƣờng THPT Ngô Sỹ Liên và trƣờng Chuyên tỉnh Bắc Giang Thành phố Bắc Giang là trung tâm kinh tế - văn hóa - chính trị của tỉnh Bắc Giang, với diện tích tự nhiên 32,2 km2, dân số 102.352 nhân khẩu, có nhiều các cơ quan của tỉnh, quân đội và trường học đóng trên địa bàn. Sự nghiệp giáo dục - đào tạo luôn được chú trọng theo phương châm 3 hoá (xã hội hoá, chuẩn hoá, hiện đại hoá), chất lượng giáo dục luôn duy trì vị trí tốp đầu của tỉnh. Hiện trên địa bàn thành phố có 27 trường, trong đó: cấp I là 11 trường; cấp II là 11 trường; cấp III là 5 trường, với tổng số học sinh cấp III Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn