Tài liệu Nghiên cứu mô hình năng lực cạnh tranh động của công ty tnhh siemens việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM -------------- Huỳnh thị Thúy Hoa NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH NĂNG LỰC CẠNH TRANH ĐỘNG CỦA CÔNG TY TNHH SIEMENS VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP.Hồ Chí Minh - Năm 2009 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM -------------- Huỳnh thị Thúy Hoa NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH NĂNG LỰC CẠNH TRANH ĐỘNG CỦA CÔNG TY TNHH SIEMENS VIỆT NAM Chuyên ngành: Thương Mại Mã số: 60.34.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. HÀ NAM KHÁNH GIAO TP.Hồ Chí Minh - Năm 2009 i Lời Cam Đoan Tôi xin cam đoan luận văn “Nghiên cứu mô hình năng lực cạnh tranh động của Công ty TNHH Siemens Việt Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các thông tin, số liệu được sử dụng trong luận văn là trung thực và chính xác. Kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn này không sao chép của bất kỳ luận văn nào và chưa được trình bày hay công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào trước đây. ii Lời cảm ơn Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy Cô giảng viên trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh đã truyền đạt những kiến thức quý báu làm nền tảng cho tôi trong việc thực hiện luận văn này. Đồng thời tôi xin gửi lời cảm ơn Tiến sĩ Hà Nam Khánh Giao đã tận tình hướng dẫn để tôi hoàn tất luận văn cao học này. Tôi xin chân thành cám ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và các khách hàng Công ty TNHH Siemens đã hỗ trợ và giúp tôi trong khi thực hiện luận văn. iii Tóm tắt luận văn Luận văn “ Nghiên cứu mô hình năng lực cạnh tranh động của Công ty TNHH Siemens Việt Nam” được thực hiện theo phương pháp định lượng để xác định các nhân tố có ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh động của doanh nghiệp. Đầu tiên tác giả đi tìm hiểu các khía cạnh tác động đến từng nhân tố có ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh động của doanh nghiệp dựa trên cơ sở lý thuyết về nguồn lực động và các nghiên cứu từ thực tiễn do các chuyên gia kinh tế, các nhà nghiên cứu thực hiện. Dữ liệu được sử dụng trong nghiên cứu này được thu thập từ bảng câu hỏi tự trả lời gửi cho các khách hàng của công ty, từ đó xây dựng thang đo và kiểm định độ tin cậy – hệ số Cronbach’s Alpha- của thang đo trước khi đưa vào phân tích nhân tố khám phá để xem các biến dùng để cấu thành nên các nhân tố có độ kết dính và mức độ ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh đang nghiên cứu. Trong phạm vi nghiên cứu này, mô hình hồi quy tuyến tính ban đầu được xây dựng với kỳ vọng sẽ chứng minh được năm nhân tố là năng lực Marketing, định hướng kinh doanh, năng lực sáng tạo, năng lực tổ chức dịch vụ và danh tiếng doanh nghiệp sẽ ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh động của doanh nghiệp. Sau khi kiểm tra độ tin cậy và phân tích nhân tố có tám nhân tố đạt yêu cầu so với kỳ vọng năm nhân tố ban đầu, mô hình nghiên cứu được điều chỉnh lại là định hướng kinh doanh, năng lực đáp ứng khách hàng, năng lực tổ chức dịch vụ, định hướng trong cạnh tranh, năng lực phản ứng đối thủ cạnh tranh, năng lực tiếp cận khách hàng, cam kết với khách hàng và năng lực sáng tạo. Tuy nhiên, kết quả phân tích hồi quy tuyến tính cho thấy chỉ có năm nhân tố có ý nghĩa thống kê ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh động của doanh nghiệp. Trong đó có ba nhân tố có mức độ ảnh hưởng mạnh đến năng lực cạnh tranh động là năng lực đáp ứng khách hàng, định hướng kinh doanh, năng lực tổ chức dịch vụ. Hai nhân tố còn lại là định hướng trong cạnh tranh và năng lực tiếp cận khách hàng cũng có ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh động nhưng với cường độ nhỏ hơn. iv MỤC LỤC Trang Lời cam đoan.................................................................................................................... i Lời cảm ơn ...................................................................................................................... ii Tóm tắt luận văn.............................................................................................................iii Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt ............................................................................... vii Danh mục các bảng, biểu .............................................................................................. vii Danh mục các hình vẽ, đồ thị........................................................................................ vii CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 1.1. Đặt vấn đề............................................................................................................. 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................. 2 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 2 1.4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 3 1.5. Ý nghĩa đề tài........................................................................................................ 3 1.6. Cấu trúc của luận văn ........................................................................................... 4 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ............................................................................... 6 2.1. Cạnh tranh và một số lý thuyết về cạnh tranh truyền thống................................. 6 2.2. Lý thuyết về nguồn lực và đặc điểm của nguồn lực tạo lợi thế cho doanh nghiệp ......................................................................................................................................... 8 2.2.1. Lý thuyết về nguồn lực .................................................................................. 8 2.2.2. Đặc điểm của nguồn lực tạo lợi thế cho doanh nghiệp................................ 10 2.2.2.1. Nguồn lực có Giá trị.............................................................................. 10 2.2.2.2. Nguồn lực Hiếm.................................................................................... 10 2.2.2.3. Nguồn lực Khó bắt chước ..................................................................... 10 2.2.2.4. Nguồn lực Không thể thay thế .............................................................. 10 2.3. Lý thuyết năng lực động..................................................................................... 11 2.4. Một số nghiên cứu liên quan đến năng lực động ............................................... 12 2.5. Mô hình nghiên cứu và chỉ số đánh giá các nhân tố năng lực cạnh tranh động. 15 2.5.1 Định nghĩa các nhân tố ................................................................................. 16 2.5.1.1. Năng lực Marketing .............................................................................. 16 2.5.1.2. Định hướng kinh doanh ........................................................................ 18 2.5.1.3. Năng lực sáng tạo.................................................................................. 19 2.5.1.4. Năng lực tổ chức dịch vụ ..................................................................... 20 2.5.1.5. Danh tiếng doanh nghiệp ...................................................................... 21 2.5.2. Mô hình nghiên cứu..................................................................................... 22 2.5.3. Chỉ số đánh giá các nhân tố của năng lực cạnh tranh động......................... 22 2.6. Tóm tắt................................................................................................................ 24 v CHƯƠNG 3: GIỚI THIỆU VỀ CÔNG TY TNHH SIEMENS VIỆT NAM & PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................................. 25 3.1. Giới thiệu tổng quan về Công ty TNHH Siemens Việt Nam............................. 25 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển ............................................................... 25 3.1.2. Ngành nghề kinh doanh và những sản phẩm, giải pháp của Công ty TNHH Siemens Việt Nam ........................................................................................ 26 3.1.2.1. Ngành nghề kinh doanh ........................................................................ 26 3.1.2.2. Các sản phẩm và giải pháp của Công ty TNHH Siemens Việt Nam.... 26 3.1.3. Bộ máy tổ chức quản lý ............................................................................... 28 3.1.4. Tình hình kinh doanh của Công ty .............................................................. 31 3.1.5. Định hướng và mục tiêu phát triển của Công ty TNHH Siemens Việt Nam ....................................................................................................................................... 32 3.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 33 3.2.1. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................... 33 3.2.2. Thiết kế nghiên cứu ..................................................................................... 33 3.2.3. Nghiên cứu định tính ................................................................................... 34 3.2.4. Nghiên cứu định lượng ................................................................................ 38 3.2.4.1. Phạm vi, phương pháp chọn mẫu và kích thước mẫu ......................... 39 3.2.4.2. Thiết kế bảng câu hỏi và thang đo ...................................................... 40 3.2.4.3. Thu thập dữ liệu .................................................................................. 42 3.2.5. Phương pháp phân tích dữ liệu .................................................................... 42 3.2.5.1. Kiểm định độ tin cậy của thang đo và phân tích nhân tố .................... 43 3.2.5.2. Hồi quy tuyến tính............................................................................... 43 3.2.5.3. Xét lỗi của mô hình ............................................................................. 44 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..................................................................... 45 4.1. Mô tả mẫu........................................................................................................... 45 4.1.1. Thông tin mẫu theo loại hình doanh nghiệp ................................................ 45 4.1.2. Thông tin mẫu theo loại hình kinh doanh.................................................... 47 4.1.3. Thông tin mẫu theo thời gian giao dịch....................................................... 48 4.1.4. Thông tin mẫu theo kênh giao dịch ............................................................. 49 4.1.5 Thông tin mẫu theo nhóm sản phẩm/ giải pháp............................................ 50 4.2. Đánh giá độ tin cậy của thang đo bằng hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha và phân tích nhân tố........................................................................................................ 51 4.2.1. Đánh giá độ tin cậy của thang đo bằng hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha .... 51 4.2.2. Phân tích nhân tố ......................................................................................... 55 4.2.2.1. Phân tích nhân tố biến độc lập ............................................................ 55 4.2.2.2. Phân tích nhân tố biến phụ thuộc ........................................................ 58 4.3. Mô hình nghiên cứu điều chỉnh.......................................................................... 59 4.4. Hồi quy tuyến tính .............................................................................................. 60 4.4.1. Phân tích sự tương quan giữa các biến ........................................................ 60 vi 4.4.2. Phân tích hồi quy ......................................................................................... 61 4.4.3. Xét lỗi của mô hình...................................................................................... 63 4.5. Kiểm định mức độ đánh giá của khách hàng đối với các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp............................................................... 63 4.5.1. Mức độ đánh giá của khách hàng đối với nhân tố định hướng kinh doanh 63 4.5.2. Mức độ đánh giá của khách hàng đối với nhân tố năng lực đáp ứng khách hàng ............................................................................................................. 64 4.5.3. Mức độ đánh giá của khách hàng đối với nhân tố năng lực tổ chức dịch vụ ............................................................................................................................... 64 4.5.4. Mức độ đánh giá của khách hàng đối với nhân tố định hướng trong cạnh tranh ...................................................................................................................... 64 4.5.5. Mức độ đánh giá của khách hàng đối với nhân tố năng lực tiếp cận khách hàng ............................................................................................................. 65 4.5.6. Mức độ đánh giá của khách hàng đối với thang đo năng lực cạnh tranh động ............................................................................................................................... 65 4.6. Tóm tắt kết quả nghiên cứu ................................................................................ 65 CHƯƠNG 5: KIẾN NGHỊ VÀ KẾT LUẬN ................................................................ 68 5.1. Thảo luận về kết quả nghiên cứu ....................................................................... 68 5.2. Kiến nghị đối với công ty TNHH Siemens Việt Nam ....................................... 70 5.2.1. Năng lực đáp ứng khách hàng ..................................................................... 70 5.2.2. Định hướng kinh doanh ............................................................................... 72 5.2.3. Năng lực tổ chức dịch vụ ............................................................................. 73 5.2.4. Định hướng trong cạnh tranh....................................................................... 74 5.2.5. Năng lực tiếp cận khách hàng...................................................................... 75 5.2.6. Xây dựng định hướng học hỏi trong môi trường làm việc .......................... 76 5.3. Hạn chế của nghiên cứu này và kiến nghị đối với nghiên cứu tương lai ........... 77 5.4. Kết luận .............................................................................................................. 78 Tài liệu tham khảo......................................................................................................... 80 Danh mục phụ lục ......................................................................................................... 86 vii Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt EY: Ernst & Young (Việt Nam) PwC: Pricewater House Coopers (Việt Nam) TPHCM: Thành phố Hồ Chí Minh VRIN: Giá trị (Value), Hiếm (Rare), Khó bắt chước (Inimitable), Không thể thay thế (Non- substitutable) Danh mục các bảng, biểu Bảng 2-1: Các chỉ số cấu thành các nhân tố ảnh hưởng năng lực cạnh tranh động..................23 Bảng 3-1: Cơ cấu nhân sự phân theo trình độ học vấn .............................................................29 Bảng 3-2: Phân bố nhân sự theo vị trí địa lý của Công ty TNHH Siemens..............................30 Bảng 3-3: Kết quả kinh doanh qua các năm tài chính 2007-2009 ............................................31 Bảng 3-4: Doanh số phân theo lĩnh vực hoạt động...................................................................32 Bảng 3-5: Các biến nghiên cứu và nguồn gốc thang đo ...........................................................34 Bảng 3-6: Các thang đo được sử dụng trong bảng nghiên cứu.................................................42 Bảng 4-1: Thông tin mẫu loại hình doanh nghiệp ....................................................................46 Bảng 4-2: Thông tin mẫu theo loại hình kinh doanh ................................................................47 Bảng 4-3: Thông tin mẫu theo thời gian giao dịch ...................................................................48 Bảng 4-4: Thông tin mẫu theo kênh giao dịch..........................................................................49 Bảng 4-5: Thông tin mẫu theo nhóm sản phẩm/giải pháp ........................................................50 Bảng 4-6: Hệ số Cronbach’s Alpha của các thành phần năng lực cạnh tranh động .................52 Bảng 4-7: Hệ số tương quan biến-tổng của các thành phần ....................................................53 Bảng 4-8: Hệ số tương quan biến-tổng của biến phụ thuộc .....................................................55 Bảng 4-9: Kết quả phân tích mô hình hồi quy tuyến tính đa biến ............................................61 Danh mục các hình vẽ, đồ thị Hình 2.1: Nguồn lực đạt VRIN & lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp ............................ 11 Hình 2.2: Mô hình hồi quy tuyến tính ban đầu ........................................................................22 Hình 3.1: Sơ đồ tổ chức Công ty TNHH Siemens...................................................................26 Hình 3.2. Sơ đồ cơ cấu tổ chức ...............................................................................................29 Hình 4.1: Mẫu phân chia theo loại hình doanh nghiệp ...........................................................46 Hình 4.2: Mẫu phân chia theo loại hình kinh doanh................................................................47 Hình 4.3: Mẫu phân chia theo thời gian giao dịch .................................................................48 Hình 4.4: Mẫu phân chia theo kênh giao dịch .........................................................................49 Hình 4.5: Mẫu phân chia theo nhóm sản phẩm/ giải pháp ......................................................50 Hình 4.6: Mô hình hồi quy tuyến tính đã được điều chỉnh .....................................................59 Chương 1: Mở đầu 1 CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Trong bối cảnh nền kinh tế đất nước đang ngày càng phát triển cùng với tốc độ toàn cầu hóa ngày càng cao, các doanh nghiệp đã và đang đối mặt với mức độ cạnh tranh trên thị trường ngày càng gay gắt. Để tồn tại và phát triển doanh nghiệp cần phải nâng cao năng lực cạnh tranh của mình vì đó là chìa khóa dẫn đến thành công cho tất cả các doanh nghiệp, điều này lại đòi hỏi doanh nghiệp phải có nguồn lực thích hợp để tạo ra lợi thế cạnh tranh. Vì vậy, yêu cầu cấp bách đối với các doanh nghiệp là phải phát hiện ra các nguồn lực tạo ra lợi thế cạnh tranh rồi từ đó duy trì và phát triển nhằm đảm bảo lợi thế cạnh tranh bền vững trong tương lai, giúp cho doanh nghiệp đứng vững trên thị trường nội địa trước sự tấn công của các đối thủ cạnh tranh. Là doanh nghiệp 100% vốn đầu tư từ Đức, Công ty TNHH Siemens cũng đang đặt ra cho mình yêu cầu cấp bách là làm thế nào để tồn tại và phát triển ở thị trường tiềm năng như Việt Nam. Giống như các đối thủ cạnh tranh đang có mặt tại thị trường này, có thể kể ra là ABB (Thụy Sĩ), Schneider Electric (Pháp), General Electric (Mỹ), Mitsubishi Electric (Nhật), LG Industrial Systems (Hàn Quốc),v.v.., Siemens tham gia vào thị trường Việt Nam với lợi thế cạnh tranh riêng. Tuy nhiên, trong môi trường toàn cầu hóa như hiện nay, hầu hết các tập đoàn kinh tế lớn đều có chung một hay nhiều nguồn lực tạo nên lợi thế cạnh tranh. Vấn đề đặt ra làm thế nào Siemens Việt Nam nhận dạng và nuôi dưỡng các nguồn lực mà mình đang có trên thị trường này và biến nó thành những nguồn lực riêng biệt phục vụ cho mục đích kinh doanh của doanh nghiệp. Với mong muốn đó, nghiên cứu này được thực hiện nhằm mục đích tìm hiểu, đánh giá hiện trạng năng lực cạnh tranh của công ty, đồng thời tìm ra các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu của nhiều chuyên gia kinh tế cho thấy có hai dạng nguồn lực hữu hình và vô hình cấu thành nên nhân tố tác động Chương 1: Mở đầu 2 đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, trong đó các nguồn lực vô hình thường mang tính đặc trưng riêng của từng doanh nghiệp, tạo ra giá trị và khó bị bắt chước nhưng khó được nhận dạng. Do đặc điểm này mà đề tài chọn nghiên cứu các nguồn lực vô hình có khả năng tạo ra năng lực cạnh tranh động cho doanh nghiệp trong môi trường kinh doanh đầy thách thức như hiện nay. Từ đó giúp cho doanh nghiệp có cái nhìn mới về các nguồn lực này, đồng thời xây dựng các chính sách, chiến lược kinh doanh phù hợp để nâng cao năng lực cạnh tranh, tăng doanh số và mở rộng thị phần. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Đề tài được thực hiện với mục đích sau: - Trước hết là tìm hiểu, đánh giá năng lực cạnh tranh hiện tại của doanh nghiệp thông qua việc thu thập ý kiến khách hàng bằng bảng câu hỏi tự trả lời. - Tìm hiểu và xác định các nguồn lực vô hình ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh động của doanh nghiệp để từ đó xây dựng mô hình năng lực cạnh tranh động và đo lường mức độ ảnh hưởng của các nguồn lực đến năng lực cạnh tranh động của doanh nghiệp. - Qua đó, đề ra một số kiến nghị nhằm mục đích nuôi dưỡng những nguồn lực này và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong trong tương lai. 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là mô hình năng lực cạnh tranh động của doanh nghiệp. Bằng việc thu thập thông tin từ khách hàng của doanh nghiệp (qua việc trả lời bảng câu hỏi) về các nhân tố được cho là có tác động đến năng lực cạnh tranh. Từ đó tiến đến phân tích hồi quy tuyến tính để xác định các nhân tố nào ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh với mức độ ảnh hưởng như thế nào. Phạm vi nghiên cứu được thực hiện tại Công ty TNHH Siemens Việt Nam và khảo sát được thực hiện chỉ dành cho khách hàng của Công ty, cụ thể là những khách hàng đang Chương 1: Mở đầu 3 hợp tác với hai ban kinh doanh Năng lượng và Công nghiệp. Các khách hàng tham gia khảo sát không có giới hạn về mặt địa lý. Thời gian thực hiện cuộc khảo sát là cuối năm tài chính 2009. 1.4. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng với thang đo Likert bảy mức độ để tìm hiểu, xác định các tác nhân ảnh hưởng đến năng lực động của doanh nghiệp. Thang đo Likert bảy mức độ giúp đo lường giá trị của các biến. Bảng câu hỏi được thiết kế dựa trên cơ sở lý thuyết và các học thuyết kinh tế phù hợp với nội dung nghiên cứu để thu thập thông tin, dữ liệu cần thiết phục vụ cho mục đích nghiên cứu định lượng. Các khách hàng nhận được bảng câu hỏi và phản hồi thông qua thư điện tử (email). Kết quả trả lời được lọc và làm sạch trước khi tiến hành các bước phân tích tiếp theo. Kiểm định độ tin cậy với hệ số Cronbach’s Alpha và phân tích nhân tố EFA được sử dụng để đảm bảo các thành phần thang đo có độ kết dính phù hợp với mục tiêu nghiên cứu. Đến bước phân tích hồi quy tuyến tính được thực hiện để xác định các nhân tố thực sự ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh động, cường độ ảnh hưởng của nhân tố cũng được chỉ rõ thông qua hệ số của các nhân tố. Sử dụng phương pháp phân tích trung bình của tổng thể để tìm sự khác biệt giữa các nhóm khách hàng đối với từng nhân tố . 1.5. Ý nghĩa đề tài Đề tài có một số ý nghĩa sau: Thứ nhất, đề tài nghiên cứu đã đem đến cho doanh nghiệp cái nhìn tổng quan hơn về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp qua đánh giá của khách hàng. Đồng thời qua đó giúp doanh nghiệp nhận dạng những yếu tố vô hình đã và đang có những tác động nhất Chương 1: Mở đầu 4 định vào năng lực động của doanh nghiệp. Từ đó có những giải pháp thích hợp để cải thiện và nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty. Thứ hai, nghiên cứu giúp cho doanh nghiệp nhận diện những thang đo dùng để đo lường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh động của doanh nghiệp. Từ đó, doanh nghiệp có thể tiến hành nghiên cứu khác bao quát hơn nữa về tình hình năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Thứ ba, doanh nghiệp có thể căn cứ trên kết quả của nghiên cứu này để tiến hành nghiên cứu chuyên sâu theo từng ngành mà doanh nghiệp đang kinh doanh để khám phá những nhân tố tác động lên ngành hàng đó và từ đó có chính sách phù hợp nhất. Nghiên cứu cũng đã đề cập đến việc khảo sát định hướng học hỏi trong doanh nghiệp, qua đó xây dựng nên giá trị văn hóa mới của doanh nghiệp. 1.6. Cấu trúc của luận văn Luận văn được chia làm năm chương. Chương 1- Mở đầu sẽ giới thiệu cơ sở hình thành đề tài, mục tiêu nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và ý nghĩa của đề tài. Chương 2 – Cơ sở lý thuyết sẽ trình bày lý thuyết và học thuyết làm nền tảng cho việc nghiên cứu mô hình năng lực cạnh tranh động của doanh nghiệp, tham khảo các nghiên cứu đi trước về các thành phần tác động lên năng lực động của doanh nghiệp. Dựa trên cơ sở các lý thuyết và các nghiên cứu tham khảo sẽ đưa ra mô hình nghiên cứu kỳ vọng. Chương 3 – Giới thiệu về Công ty TNHH Siemens và phương pháp nghiên cứu sẽ tóm tắt quá trình hình thành và phát triển của doanh nghiệp đồng thời điểm qua tình hình kinh doanh trong ba năm gần đây. Trong phần phương pháp nghiên cứu sẽ giới thiệu việc xây dựng thang đo, cách chọn mẫu, quá trình thu thập thông tin và các kỹ thuật phân tích dữ liệu thống kê được sử dụng trong đề tài này. Chương 4 – Kết quả nghiên cứu sẽ phân tích, diễn giải các dữ liệu đã Chương 1: Mở đầu 5 thu được từ cuộc khảo sát bao gồm các kết quả kiểm định độ tin cậy, phân tích nhân tố, chạy phương trình hồi quy và các kết quả thống kê suy diễn. Chương 5 – Kết luận và kiến nghị sẽ thảo luận về kết quả phân tích được ở chương bốn và đưa ra một số kiến nghị cho doanh nghiệp cùng với việc nhìn nhận những hạn chế của nghiên cứu và đưa ra kiến nghị cho các nghiên cứu trong tương lai. Chương 2: Cơ sở lý thuyết 6 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT 2.1. Cạnh tranh và một số lý thuyết về cạnh tranh truyền thống Cạnh tranh hay cạnh tranh kinh tế (Economics Competition) là đặc trưng cơ bản của nền kinh tế thị trường nhất là trong bối cảnh tốc độ toàn cầu hóa của nền kinh tế thế giới diễn ra với ngày càng cao, mức độ cạnh tranh ngày càng khốc liệt và gay gắt. Có nhiều quan điểm khác nhau về cạnh tranh, bao gồm cạnh tranh theo trường phái kinh tế học tổ chức, kinh tế học Chamberlin và kinh tế học Schumpeter. Kinh tế học tổ chức (Porter M, 1980), gọi tắt là IO (Industrial Organization), được tổng quát hóa thông qua mối quan hệ giữa cơ cấu ngành (Structure of industry), vận hành hay chiến lược (Conduct/Strategy) của doanh nghiệp và kết quả kinh doanh (Performance) của ngành, còn gọi là mô hình SCP (Structure ->Conduct>Performance) hay mô hình Bain-Mason. Điểm then chốt của mô hình IO là kết quả kinh doanh phụ thuộc chủ yếu vào cơ cấu ngành mà các doanh nghiệp đang cạnh tranh với nhau. Cơ cấu của ngành sẽ quyết định hành vi (chiến lược kinh doanh) của doanh nghiệp và điều này sẽ dẫn đến kết quả kinh doanh ngành (Porter M, 1981). Mô hình SCP được củng cố bởi lý thuyết cạnh tranh nhóm (oligopoly theory) rất hữu ích trong việc hình thành chiến lược và đánh giá bản chất cạnh tranh trong ngành. Tuy nhiên trong lý thuyết IO đơn vị phân tích nguyên thủy là ngành, sau đó được Porter phát triển và ứng dụng trong xây dựng chiến lược, đặc biệt là mô hình năm lực cạnh tranh (bao gồm cạnh tranh giữa các doanh nghiệp trong cùng ngành, áp lực của khách hàng, áp lực nhà cung cấp, áp lực của sản phẩm thay thế, áp lực của các doanh nghiệp có tiềm năng xâm nhập thị trường), trong đó cơ cấu ngành là yếu tố quan trọng tạo nên lợi thế cạnh tranh. Cạnh tranh theo kinh tế học Chamberlin còn gọi là cạnh tranh độc quyền (monopolistic competition), tập trung vào sự khác biệt (differentiation) của sản phẩm và dịch vụ. Mô hình cạnh tranh trong IO và mô hình cạnh tranh độc quyền trong kinh tế học Chamberlin đều chú trọng vào việc giải thích chiến lược Chương 2: Cơ sở lý thuyết 7 (Conduct/Stategry) của doanh nghiệp và kết quả kinh doanh (performance) trong cạnh tranh. Tuy nhiên, mô hình IO bắt đầu bằng việc tập trung vào cơ cấu (structure) của ngành và tiếp theo là chiến lược và kết quả. Kinh tế học Chamberlin bắt đầu thông qua việc tập trung vào năng lực đặc biệt của doanh nghiệp chẳng hạn bí quyết về công nghệ (technical know how), danh tiếng doanh nghiệp (reputation), thương hiệu (trademark), bằng sáng chế (patent), sự nhận biết nhãn hiệu (brand awareness) và tiếp theo là theo dõi tác động của sự khác biệt này vào chiến lược và kết quả kinh doanh mà doanh nghiệp theo đuổi. Cạnh tranh trong ngành dựa vào sự khác biệt của các doanh nghiệp và nay chính là nguồn lực tạo ra lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp. Trong mô hình cạnh tranh Chamberlin, doanh nghiệp vẫn tập trung vào mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận thông qua việc xác định doanh thu biên tế (marginal revenue) bằng với chi phí biên tế (marginal cost) như trong thị trường cạnh tranh hoàn hảo*. Tuy nhiên, nếu thành công trong khác biệt sẽ đem lại lợi nhuận vượt mức (excess profit). Vì vậy chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng thông qua việc tận dụng hiệu quả nguồn lực khác biệt của doanh nghiệp. Hai là mô hình cạnh tranh trong kinh tế học IO và Chamberlin không đối kháng với nhau mà chúng bổ sung lẫn nhau. _______________________ * Lyù thuyeát kinh teá hoïc taân coå ñieån (neoclassical economics) taäp trung vaøo coâng ngheä cuûa doanh nghieäp. Doanh nghieäp thöïc hieän chöùc naêng chuyeån ñoåi ñaàu vaøo (input) thaønh ñaàu ra (output) vôùi muïc tieâu toái ña hoùa lôïi nhuaän. Trong thò tröôøng caïnh tranh hoaøn haûo-thò tröôøng coù nhieàu ngöôøi baùn vaø ngöôøi mua vaø caùc saûn phaåm ñoàng nhaát (homogeneous products)doanh nghieäp ñöôïc xem laø moät toå chöùc saûn xuaát thöïc hieän chöùc naêng chuyeån ñoåi ñaàu vaøo thaønh ñaàu ra döïa vaøo muïc tieâu toái ña hoùa lôïi nhuaän thoâng qua vieäc xaùc ñònh doanh thu bieân teá baèng vôùi chi phí bieân teá. Trong thò tröôøng naøy, chieán löôïc kinh doanh cuûa doanh nghieäp khoâng ñoùng vai troø lôùn ngoaïi tröø vieäc ñaùnh giaù tính haáp daãn cuûa thò tröôøng ñeà ra quyeát ñònh xaâm nhaäp hay töø bỏ Chương 2: Cơ sở lý thuyết 8 Cơ cấu ngành ảnh hưởng rất lớn đến chiến lược tận dụng lợi thế khác biệt của doanh nghiệp trong việc xác định chiến lược cạnh tranh. Kinh tế học IO cũng thừa nhận lợi thế khác biệt quyết định rất lớn đến chiến lược kinh doanh mà doanh nghiệp theo đuổi. Và những lợi thế khác biệt này của doanh nghiệp chính là cơ sở cho lý thuyết nguồn lực của doanh nghiệp (theo Grim CM, Lee H & Smith KG, 2006). Kinh tế học tổ chức IO phân tích cạnh tranh trong điều kiện cân bằng của thị trường sẽ rất hạn chế trong việc xem xét động cơ cũng như kết quả của các sáng chế, phát minh. Kinh tế học Schumpeter, dựa trên cơ sở của trường phái kinh tế học Áo (Austrian economics) (Mercalfe JS, 1998), nhấn mạnh vào quá trình biến động của thị trường ở dạng động (action and market process-market dynamics). Doanh nghiệp đạt được lợi thế cạnh tranh nhờ vào khả năng khám phá và hành động cạnh tranh sáng tạo (innovative competitive action) (theo Grimm CM, Lee H & Smith KG, 2006). Một điểm quan trọng nữa là cạnh tranh trong kinh tế học Áo nhấn mạnh vai trò của tri thức và học hỏi trong thị trường cạnh tranh động (dynamic competitive markets). Tri thức liên tục thay đổi sẽ dẫn đến thị trường thay đổi và sự thay đổi này tạo ra bất cân bằng thị trường (disequilibrium). Điều này đem lại cơ hội mới về lợi nhuận cho doanh nghiệp. Với cách nhìn thị trường ở dạng động, tuy rằng đơn vị phân tích của kinh tế học Schumpeter là ngành và nền kinh tế, trường phái cạnh tranh này là một cơ sở cho lý thuyết về năng lực động của doanh nghiệp. 2.2. Lý thuyết về nguồn lực và đặc điểm của nguồn lực tạo lợi thế cho doanh nghiệp 2.2.1. Lý thuyết về nguồn lực Lý thuyết về nguồn lực của doanh nghiệp tập trung vào phân tích cạnh tranh dựa vào các yếu tố bên trong, đó là nguồn lực của doanh nghiệp. Nguồn lực của doanh nghiệp thể hiện ở nhiều dạng khác nhau. Chúng ta có thể chia chúng ra thành hai nhóm: hữu hình và vô hình (Grant RM, 1991). Nguồn lực hữu hình bao gồm nguồn lực về tài chính và vật chất hữu hình. Nguồn lực về tài chính như vốn tự có và khả năng Chương 2: Cơ sở lý thuyết 9 vay vốn của doanh nghiệp. Nguồn vật chất hữu hình bao gồm những tài sản sản xuất hữu hình của doanh nghiệp có thể đem lại lợi thế về chi phí sản xuất như qui mô, vị trí, tinh vi về kỹ thuật (technical sophistication), tính linh hoạt của nhà máy sản xuất, của trang thiết bị, nguyên vật liệu đầu vào, v.v.. Nguồn lực vô hình bao gồm công nghệ, danh tiếng và nhân lực của doanh nghiệp. Nguồn lực về công nghệ bao gồm sỡ hữu trí tuệ, bằng phát minh, sáng chế, v.v… Nguồn lực về danh tiếng bao gồm việc sở hữu nhãn hiệu nổi tiếng, về dịch vụ, chất lượng, độ tin cậy, thiết lập được mối quan hệ tốt với khách hàng, nhà cung cấp, ngân hàng, chính quyền, v.v… Nguồn lực về nhân sự bao gồm kiến thức, kỹ năng của nhân viên, khả năng thích hợp của nhân viên với tính linh hoạt trong chiến lược, lòng trung thành của nhân viên, v.v… Lý thuyết về nguồn lực cho rằng nguồn lực của doanh nghiệp chính là yếu tố quyết định đến lợi thế cạnh tranh và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp, dựa trên tiền đề là các doanh nghiệp trong cùng một ngành thường sử dụng những chiến lược kinh doanh khác nhau và không thể dễ dàng sao chép được vì chiến lược kinh doanh phụ thuộc vào chính nguồn lực của doanh nghiệp đó. Khác với mô hình năm lực cạnh tranh của Porter, lý thuyết nguồn lực về cạnh tranh tập trung vào các yếu tố bên trong của doanh nghiệp. Như vậy, lý thuyết nguồn lực - tập trung vào nội lực của doanh nghiệp – bổ sung cho lý thuyết về cạnh tranh dựa trên kinh tế học IO. Sự khác biệt của doanh nghiệp trong mô hình Chamberlin, IO và Schumpeter là cơ sở cho lý thuyết nguồn lực của doanh nghiệp. Tuy nhiên, giống mô hình Chamberlin và IO, lý thuyết nguồn lực dựa trên sự cân bằng, không tập trung và quá trình động của thị trường (Grimm CM, Lee H & Smith KG, 2006). Chương 2: Cơ sở lý thuyết 10 2.2.2. Đặc điểm của nguồn lực tạo lợi thế cho doanh nghiệp Theo Barney (1991), một nguồn lực tạo nên lợi thế cho doanh nghiệp trong cạnh tranh phải thỏa mãn 4 điều kiện sau: (1) giá trị, (2) hiếm, (3) khó bắt chước, (4) không thể thay thế, được gọi tắt là VRIN (Valuable, Rare, Inimitable, Non-substitutable). 2.2.2.1. Nguồn lực có Giá trị Nguồn lực có giá trị sẽ mang đến lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp, nguồn lực đó phải cho phép doanh nghiệp thực hiện được các chiến lược kinh doanh cải thiện năng suất và hiệu quả hoạt động của công ty (efficiency and effectiveness) (theo Barney, 1991). Từ đó giúp cho doanh nghiệp tận dụng được cơ hội và trung lập các mối đe dọa hiện hữu trong môi trường kinh doanh của doanh nghiệp. 2.2.2.2. Nguồn lực Hiếm Một nguồn lực có giá trị mà có mặt ở các doanh nghiệp khác thì không được xem là nguồn lực hiếm. Nguồn lực hiếm là nguồn lực mà chỉ có ở doanh nghiệp này được doanh nghiệp sử dụng trong chiến lược tạo ra giá trị cho doanh nghiệp, đem lại lợi thế cạnh tranh doanh nghiệp (Barney, 1991). 2.2.2.3. Nguồn lực Khó bắt chước Theo Lippman & Rumelt (1982) và Barney (1986a,1986b), nguồn lực khó bị bắt chước khi có một trong ba hoặc cả ba nhân tố sau (a) doanh nghiệp có được nguồn lực đó nhờ vào một số điều kiện xảy ra ở một thời điểm đặc biệt nào đó, (b) mối liên hệ giữa những nguồn lực đó với năng lực cạnh tranh của công ty một cách ngẫu nhiên, (c) nguồn lực đó có liên quan đến một hiện tượng xã hội, vượt quá khả năng kiểm soát và ảnh hưởng của doanh nghiệp. 2.2.2.4. Nguồn lực Không thể thay thế Yêu cầu quan trọng đối với nguồn lực của doanh nghiệp để nguồn lực đó tạo ra lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp đó là những nguồn lực không thể bị thay thế bằng những nguồn lực có giá trị thay thế tương đương về mặt chiến lược (Barney, 1991). Khả năng thay thế diễn ra dưới hai hình thức, trước tiên, nguồn lực đó không thể bắt 11 Chương 2: Cơ sở lý thuyết chước được nhưng có thể được thay thế bằng một nguồn lực tương tự khác mà nó cho phép doanh nghiệp sử dụng nguồn lực tương tự này vẫn thực hiện được các chiến lược của doanh nghiệp (Barney & Tyler, 1990). Hình thức thứ hai là nhiều nguồn lực khác nhau có thể là thay thế mang tính chiến lược. Đối với doanh nghiệp này, nguồn lực A (ví dụ là lực lượng lãnh đạo tài năng) (Zucker, 1977) là nguồn lực đặc trưng mà doanh nghiệp khác không có được, nhưng doanh nghiệp B vẫn có thế mạnh đối với nguồn lực B (ví dụ đó là khả năng lên kế hoạch rất tốt) của mình và từ đó nguồn lực B của doanh nghiệp B vẫn có thể cạnh tranh với nguồn lực A của doanh nghiệp A (Pearce, Freeman, & Robinson, 1987). Giaù trò Nguoàn löïc doanh nghieäp Hieám Khoù baét chöôùc Lôïi theá caïnh tranh beàn vöõng cuûa doanh nghieäp Khoâng theå thay theá Hình 2.1: Nguồn lực đạt VRIN & lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp (Nguồn: Barney,J.B, 1991) 2.3. Lý thuyết năng lực động Trong thực tế, môi trường kinh doanh luôn biến động đòi hỏi doanh nghiệp phải lèo lái các nguồn lực của mình để thích ứng và tồn tại, chính vì vậy lý thuyết nguồn lực của doanh nghiệp liên tục được phát triển và được mở rộng trong thị trường động và hình thành nên lý thuyết năng lực động (dynamic capabilities). Năng lực của doanh nghiệp là khả năng của doanh nghiệp sử dụng hiệu quả nguồn lực để đạt được mục tiêu kinh doanh. Theo Teece DJ, Pisano G & Shuen A (1997), năng lực động được định