Tài liệu Nghiên cứu các giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở huyện phú bình tỉnh thái nguyên theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa giai đoạn 2011 2015

i ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH _______________________ DƢƠNG THỊ HƢƠNG OANH NGHIÊN CỨU CÁC GIẢI PHÁP CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ Ở HUYỆN PHÚ BÌNH - TỈNH THÁI NGUYÊN THEO HƢỚNG CÔNG NGHIỆP HÓA - HIỆN ĐẠI HÓA GIAI ĐOẠN 2011-2015 Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 60 - 31 - 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Lê Quang Dực Thái Nguyên, năm 2012 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn chỉnh luận văn đều đã đƣợc cám ơn. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn đã đƣợc ghi rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Dƣơng Thị Hƣơng Oanh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii LỜI CẢM ƠN Trong thời gian thực hiện đề tài này, tôi nhận đƣợc nhiều chỉ bảo, động viên, giúp đỡ của các Thầy, Cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Trƣớc hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Lê Quang DựcNgƣời Thầy đã nêu ý tƣởng và tận tâm hƣớng dẫn tôi thực hiện đề tài. Cảm ơn các Thầy, Cô giáo Trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên và các Thầy, Cô, cán bộ khoa sau Đại học đã giúp đỡ tôi trong nghiên cứu và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành đề tài này. Cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã ủng hộ tôi trong suốt thời gian qua. Lời ảm ơn sâu sắc nhất xin đƣợc gửi tới Gia đình - Những ngƣời thân yêu đã luôn động viên, khích lệ và tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi đi hết khóa học và hoàn thành cuốn Luận văn này. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2012 Tác giả luận văn Dƣơng Thị Hƣơng Oanh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... iii MỤC LỤC iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................. viii DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................... viii DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................xi MỞ ĐẦU 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ..................................................................... 2 3. Đối tƣợng nghiên cứu.................................................................................... 3 4. Phạm vi nghiên cứu ...............................................................................................3 5. Những đóng góp khoa học của đề tài ............................................................ 3 6. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 4 CHƢƠNG 15 CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ THEO HƢỚNG CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA ..........................................5 1.1. Cơ sở lý luận, thực tiễn chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.................................................................................... 5 1.1.1. Cơ sở lý luận chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ....................................................................................................... 5 1.1.1.1. Khái niệm về phát triển kinh tế và cơ cấu kinh tế ............................... 5 1.1.1.2. Khái niệm về chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng công nghiệp hoá - hiện đại hoá .................................................................................8 1.1.1.3. Một số vấn đề về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hƣớng công nghiệp hoá - hiện đại hoá ....................................................................... 11 1.1.1.4. Một số nhân tố ảnh hƣởng đến cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn ........................................................................ 12 1.1.1.5. Những chỉ tiêu đánh giá sự chuyển dịch phát triển kinh tế ............... 14 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v 1.1.2. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế của một số nƣớc trên thế giới và ở Việt Nam ................................................................................................. 16 1.1.2.1. Kinh nghiệm của một số nƣớc trên thế giới ....................................... 16 1.1.2.2. Một số kinh nghiệm ở Việt Nam........................................................ 19 1.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 24 1.2.1. Phƣơng pháp chung ............................................................................... 24 1.2.1.1. Phƣơng pháp duy vật biện chứng ....................................................... 24 1.2.1.2. Phƣơng pháp duy vật lịch sử .............................................................. 24 1.2.2. Phƣơng pháp cụ thể ............................................................................... 25 1.2.2.1. Phƣơng pháp chọn điểm nghiên cứu .................................................. 25 1.2.2.2. Phƣơng pháp thu thập số liệu ............................................................. 25 1.2.2.3. Phƣơng pháp phân tích, xử lý số liệu ................................................. 26 1.2.3. Hệ thống các chỉ tiêu đánh giá chuyển đổi cơ cấu kinh tế ................... 27 CHƢƠNG 230 THỰC TRẠNG VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU ..................................................30 KINH TẾ Ở HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN THEO HƢỚNG CÔNG NGHIỆP HÓA - HIỆN ĐẠI HÓA ......................30 2.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên .................................................................................................... 30 2.1.1. Vị trí địa lý ............................................................................................ 30 2.1.2. Địa hình, khí hậu thuỷ văn, thổ nhƣỡng ............................................... 30 2.1.2.1. Địa hình .............................................................................................. 30 2.1.2.2. Đặc điểm khí hậu thủy văn ................................................................ 31 2.1.2.3. Thổ nhƣỡng ........................................................................................ 33 2.1.3. Tình hình dân số và lao động ................................................................ 36 2.1.4. Cơ sở hạ tầng của huyện ....................................................................... 38 2.1.4.1. Hệ thống giao thông thuỷ lợi - xây dựng cơ bản ............................... 38 2.1.4.2. Lĩnh vực văn hoá xã hội ..................................................................... 38 2.2. Kết quả nghiên cứu và thảo luận .............................................................. 41 2.2.1. Thực trạng phát triển kinh tế của huyện Phú Bình qua các năm từ 2005 - 2010 ..................................................................................................... 42 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vi 2.2.1.1. Thực trạng cơ cấu kinh tế nông thôn huyện Phú Bình giai đoạn 2005 2010 ................................................................................................................. 42 2.2.1.2. Cơ cấu kinh tế chung của huyện trong giai đoạn 2005- 2010 ........... 46 2.2.1.3. Cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp ..................................................... 50 2.2.1.4. Cơ cấu ngành CN - TTCN và TMDV................................................ 69 2.2.2. Phân tích một số yếu tố ảnh hƣởng đến quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hƣớng CNH - HĐH ở huyện Phú Bình ...................... 72 2.2.2.1. Nhóm nhân tố thuộc về điều kiện tự nhiên ........................................ 72 2.2.2.2. Nhóm nhân tố về kinh tế xã hội ......................................................... 72 2.2.2.3. Nhóm nhân tố thuộc về tổ chức quản lý ............................................ 74 2.2.3. Thực chất công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong các ngành sản xuất kinh doanh dịch vụ .................................................................................................. 74 2.2.3.1. Ngành nông nghiệp ............................................................................ 75 2.2.3.2. Công nghệ đƣợc áp dụng trong ngành công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp ......................................................................................................................... 80 2.2.3.3. Hiện đại hóa trong ngành dịch vụ ...................................................... 82 2.2.4. Hiệu quả kinh tế của quá trình thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa ......................................................................... Error! Bookmark not defined. 2.2.5. Đánh giá chung về thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hƣớng công nghiệp hoá, hiện đại hóa ở huyện Phú Bình ....................... 85 2.2.5.1. Những thành tựu đạt đƣợc.................................................................. 85 2.2.5.2. Những khó khăn ................................................................................. 86 CHƢƠNG 387 NHỮNG ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM ............................................87 CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ Ở HUYỆN PHÚ BÌNH - TỈNH THÁI NGUYÊN THEO HƢỚNG CÔNG NGHIỆP HÓAHIỆN ĐẠI HÓA TỪ NAY ĐẾN 2015 ............................................87 3.1. Những căn cứ xây dựng và phát triển kinh tế xã hội gắn với CNH, HĐH .... 87 3.1.1. Căn cứ xây dựng. .................................................................................. 87 3.1.2. Thực tiễn kinh tế - xã hội của huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ...... 87 3.2. Phƣơng hƣớng đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn ...... 88 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vii 3.3. Nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội của huyện theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.............................................................................................. 88 3.3.1. Phát triển công nghiệp - xây dựng ........................................................ 88 3.3.2. Phát triển nông nghiệp, nông thôn và nâng cao đời sống nông dân ..... 90 3.3.3. Phát triển ngành dịch vụ ........................................................................ 91 3.3.4. Về đầu tƣ phát triển ............................................................................... 92 3.4. Định hƣớng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đến năm 2015 .......................................................... 93 3.4.1. Cơ cấu kinh tế chung của huyện ........................................................... 93 3.4.2. Cơ cấu ngành nông nghiệp .................................................................... 98 3.4.3. Phát triển ngành công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và thƣơng mại dịch vụ ........................................................................................................... 103 3.4.4. Phát triển ngành xây dựng................................................................... 106 3.4.5. Phát triển ngành thƣơng mại - dịch vụ ................................................ 107 3.5. Một số giải pháp chủ yếu nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. ...................................................................... 113 3.5.1. Một số giải pháp chung ....................................................................... 113 3.5.2. Một số giải pháp cụ thể ....................................................................... 113 3.5.2.1. Giải pháp về con ngƣời .................................................................... 113 3.5.2.2. Phát triển cơ sở hạ tầng theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa 114 3.5.2.3. Giải pháp về vốn .............................................................................. 115 3.5.2.4. Giải pháp về tăng cƣờng chuyển giao công nghệ tiến bộ vào sản xuất ....................................................................................................................... 115 3.5.2.5. Giải pháp về thị trƣờng .................................................................... 116 3.5.2.6. Giải pháp về tổ chức chỉ đạo ............................................................ 117 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................. 118 1. Kết luận ..................................................................................................... 118 2. Kiến nghị ................................................................................................... 120 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................... 121 CÂU HỎI ĐIỀU TRA HỘ NÔNG DÂN ........................................................... 122 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn viii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Đọc là BCH TW Ban chấp hành Trung ƣơng BQ Bình quân CNH-HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CN Công nghiệp ĐVT Đơn vị tính GDP Tổng thu nhập quốc dân GTSX Giá trị sản xuất GO Giá trị sản xuất HTX Hợp tác xã TTCN Tiểu thủ công nghiệp TM-DV Thƣơng mại - dịch vụ UBND Ủy ban nhân dân XDCB Xây dựng cơ bản VL-XD Vật liệu xây dựng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Nhiệt độ, ẩm độ không khí, lƣợng mƣa, số giờ năng các tháng từ năm 2005 - 2010 .....................................................................................32 Bảng 2.2: Tình hình đất đai của huyện Phú Bình từ năm 2005 - 2010 ................33 Bảng 2.3. Tình hình dân số và lao động huyện Phú Bình từ năm 2005-2010 .....36 Bảng 2.4. Một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội chủ yếu huyện Phú Bình từ năm 2005-2010 ...........................................................................................42 Bảng 2.5: Cơ cấu kinh tế chung của huyện Phú Bình từ năm 2005 - 2010 .........47 Bảng 2.6: Cơ cấu ngành nőng nghiệp của huyện phú bình từ năm 2005 2010 .....................................................................................................52 Bảng 2.7: Cơ cấu ngành trồng trọt huyện Phú Bình từ năm 2005 - 2010 ............55 Bảng 2.8: Tình hình phát triển ngành trồng trọt huyện Phú Bình từ năm 2005 - 2010 .........................................................................................58 Bảng 2.9: Tình hình phát triển ngành chăn nuôi huyện Phú Bình từ năm 2005 - 2010 .........................................................................................63 Bảng 2.10: Cơ cấu kinh tế ngành chăn nuôi huyện phú bình 5 năm (2005 2010)....................................................................................................65 Bảng 2.11: Cơ cấu kinh tế ngành CN-TTCN và TMDV huyện Phú Bình từ 5 năm 2005-2010................................................................................69 Bảng 2.12. Áp dụng tiến bộ kỹ thuật trong trồng trọt huyện Phú Bình 3 năm 2008-2010......................................................................................76 Bảng 2.13. Chi phí cho hoạt động trồng lúa năm 2007, 2010……………….78 Bảng 2.14: Áp dụng tiến bộ kỹ thuật trong chăn nuôi huyện Phú Bình từ năm 2008-2010………………………………………………………..79 Bảng 2.15: Thống kê số lƣợng vật nuôi của nhóm hộ nghiên cứu năm 2007, 2010……………………………………………………………..80 Bảng 2.16: Một số chỉ tiêu về hiệu quả kinh tế…………………...…………83 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn x Bảng 3.1: Giá trị và tốc độ tăng trƣởng GTSX trên địa bàn Phú Bình đến năm 2015………………………………………………………..94 Bảng 3.2: GTSX bình quân đầu ngƣời trên địa bàn huyện Phú Bình (giá năm 2008)…………………………………………………………….96 Bảng 3.3: Chuyển dịch cơ cấu GTSX đến năm 2015 (ĐVT:%)…….…....98 Bảng 3.4: Dự kiến tốc độ tăng trƣởng các ngành nông nghiệp của Phú Bình đến năm 2015……………………………………………………99 Bảng 3.5. Cơ cấu các ngành nông nghiệp tăng trƣởng………….………...100 Bảng 3.6: Tăng trƣởng và GTSX các ngành TMDV đến năm 2015……...108 Bảng 3.7: Chuyển dịch cơ cấu ngành dịch vụ đến năm 2015……………..109 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn xi DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Cơ cấu ngành kinh tế hyện Phú Bình năm 2005-2010 ....................44 38 Hình 2.2. Cơ cấu ngành Nông nghiệp huyện Phú Bình trong từ năm 47 2005-2010 ...........................................................................................53 Hình 2.3. Cơ cấu kinh tế ngành Công nghiệp - TTCN và TM-DV-XD huyện Phú Bình từ năm 2005-2010 ..................................................64 70 Hình 3.1. Dự báo cơ cấu các ngành kinh tế của huyện Phú Bình đến 87 2015 .....................................................................................................95 Hình 3.2. Dự báo tốc độ tăng trƣởng các ngành Nông nghiệp huyện Phú 90 Bình đến năm 2015 ............................................................................99 Hình 3.3. Dự báo tốc độ tăng trƣởng ngành Thƣơng mại dịch vụ đến 99 năm 2015 ......................................................................................... 108 Hình 3.4. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành dịch vụ đến 2015 ................... 109 100 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau hơn 20 năm thực hiện đƣờng đối đổi mới, dƣới sự lãnh đạo của Đảng, nông nghiệp, nông dân, nông thôn nƣớc ta đã đạt đƣợc thành tựu khá toàn diện và to lớn. Nông nghiệp tiếp tục phát triển với tốc độ khá cao theo hƣớng sản xuất hàng hoá, nâng cao năng suất, chất lƣợng và hiệu quả; đảm bảo vững chắc an ninh lƣơng thực quốc gia; một số mặt hàng xuất khẩu chiếm vị thế cao trên thị trƣờng thế giới. Kinh tế nông thôn chuyển dịch theo hƣớng tăng công nghiệp, dịch vụ, ngành nghề; các hình thức tổ chức sản xuất tiếp tục đổi mới. Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đƣợc tăng cƣờng; bộ mặt nhiều vùng nông thôn thay đổi. Đời sống vật chất và tinh thần của dân cƣ ở hầu hết các vùng nông thôn ngày càng đƣợc cải thiện. Xóa đói, giảm nghèo đạt kết quả to lớn. Hệ thống chính trị ở nông thôn đƣợc củng cố và tăng cƣờng. Dân chủ cơ sở đƣợc phát huy. An ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội đƣợc giữ vững. Vị thế chính trị của giai cấp nông dân ngày càng đƣợc nâng cao. Tuy nhiên, những thành tựu đạt đƣợc chƣa tƣơng xứng với tiềm năng, lợi thế và chƣa đồng đều giữa các vùng. Nông nghiệp phát triển còn kém bền vững, tốc độ tăng trƣởng có xu hƣớng giảm dần, sức cạnh tranh thấp, chƣa phát huy tốt nguồn lực cho phát triển sản xuất; nghiên cứu, chuyển giao khoa học - công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực còn hạn chế. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế và đổi mới cách thức sản xuất trong nông nghiệp còn chậm, phổ biến vẫn là sản xuất nhỏ phân tán; năng suất, chất lƣợng, giá trị gia tăng nhiều mặt hàng thấp. Công nghiệp, dịch vụ và ngành nghề phát triển chậm, chƣa thúc đẩy mạnh mẽ chuyển dịch cơ cấu kinh tế và lao động ở nông thôn. Các hình thức tổ chức sản xuất chậm đổi mới, chƣa đáp ứng yêu cầu phát triển mạnh sản xuất hàng hoá. Nông nghiệp và nông thôn phát triển thiếu quy hoạch, kết cấu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 hạ tầng kinh tế - xã hội còn yếu kém, môi trƣờng ngày càng ô nhiễm; năng lực thích ứng, đối phó với thiên tai còn nhiều hạn chế. Đời sống vật chất và tinh thần của ngƣời dân nông thôn còn thấp, tỉ lệ hộ nghèo cao, nhất là vùng đồng bào dân tộc, vùng sâu, vùng xa; chênh lệch giàu, nghèo giữa nông thôn và thành thị, giữa các vùng còn lớn, phát sinh nhiều vấn đề xã hội bức xúc [1]. Nghị quyết hội nghị lần thứ IV Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng khoá VIII đã đề ra: “Phát triển nông nghiệp và nông thôn theo hƣớng công nghiệp hoá - hiện đại hoá và hợp tác hoá”. Huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên có 20 xã, 01 thị trấn, ngƣời dân sống chủ yếu bằng nghề nông, một bộ phận ngƣời dân sống chủ yếu bằng nghề buôn bán dịch vụ. Trong những năm vừa qua, đặc biệt là những năm gần đây cơ cấu kinh tế cuả các ngành công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ trong cơ cấu kinh tế huyện luôn có sự phát triển mạnh mẽ. Năm 2008 tỷ lệ của các ngành nông lâm nghiệp - công nghiệp tiểu thủ công nghiệp - thƣơng mại dịch vụ là 55%:19%: 26%. Năm 2009 tỷ lệ giữa các ngành này là 53%:20%:27% và đến năm 2010 là 50%: 21,27%:28,73%. Từ những lý do trên đƣợc sự giúp đỡ của thầy giáo hƣớng dẫn tôi quyết định chọn đề tài: “Nghiên cứu các giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa giai đoạn 2011-2015” làm luận văn thạc sĩ. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài * Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng cơ cấu kinh tế, phân tích rõ nguyên nhân ảnh hƣởng đến quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đề xuất những giải pháp có cơ sở khoa học nhằm đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên theo hƣớng CNH-HĐH. * Mục tiêu cụ thể Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 - Hệ thống hoá một số cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng CNH- HĐH. - Đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế của huyện Phú Bình giai đoạn 2005- 2010. - Phân tích nguyên nhân và những vấn đề mới nảy sinh trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở huyện Phú Bình - Thái Nguyên. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên theo hƣớng CNHHĐH. 3. Đối tƣợng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu những vấn đề kinh tế chủ yếu của cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng CNH- HĐH trong điều kiện của một nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trƣờng có định hƣớng xã hội chủ nghĩa và đang tích cực tham gia hội nhập quốc tế. Đối tƣợng khảo sát là: Hộ nông dân, hộ kinh doanh, các ngành kinh tế, các tổ chức kinh tế trên địa bàn huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên. 4. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu các nội dung chủ yếu của cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng CNH- HĐH. - Về không gian: Luận văn nghiên cứu cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở huyện Phú Bình - Thái Nguyên theo hƣớng CNH- HĐH. - Về thời gian: Luận văn tập trung nghiên cứu quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở huyện Phú Bình từ năm 2005-2010 và đề xuất một số giải pháp thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng CNH- HĐH giai đoạn 20112015. 5. Những đóng góp khoa học của đề tài Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 Góp phần hệ thống hoá cơ sở lý luận về chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hƣớng công nghiệp hoá, hiện đại hoá Phân tích thực trạng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế trên địa bàn huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên thời gian qua. Từ đó đƣa ra những nhận xét chung về kết quả đạt đƣợc, những yếu kém, tồn tại và nguyên nhân của chúng Đƣa ra một số quan điểm, phƣơng hƣớng, mục tiêu và những giải pháp chủ yếu nhằm tiếp tục chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế của tỉnh theo hƣớng công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong thời gian tới. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn gồm có 3 chƣơng Chƣơng 1: Cơ sở khoa học và phƣơng pháp nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng công nghiệp hoá, hiện đại hoá Chƣơng 2: Thực trạng về chuyển dịch cơ cấu kinh tế huyện Phú Bình thời gian qua Chƣơng 3: Những giải pháp cơ bản nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế huyện Phú Bình theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ THEO HƢỚNG CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA 1.1. Cơ sở lý luận, thực tiễn chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa 1.1.1. Cơ sở lý luận chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa 1.1.1.1. Khái niệm về phát triển kinh tế và cơ cấu kinh tế * Phát triển kinh tế Để hiểu ra bản chất của phát triển kinh tế, trƣớc hết chúng ta cần tìm hiểu về tăng trƣởng kinh tế: nhƣ chúng ta đó biết, nghĩa thông thƣờng của tăng trƣởng kinh tế là sự phát triển đơn thuần về lƣợng và dựa chủ yếu vào sự tăng đơn thuần khối lƣợng (không đi kèm sự thay đổi đáng kể về chất) các nguồn lực đầu vào nhƣ vốn, lao động, tài nguyên, khoa học - công nghệ… để đo lƣờng mức tăng trƣởng kinh tế, ngƣời ta thƣờng sử dụng chỉ số nhịp độ tăng trƣởng GDP năm sau so với năm trƣớc. Về phát triển kinh tế, có rất nhiều khái niệm khác nhau về vấn đề này, song theo Bách khoa toàn thƣ thì “ Phát triển kinh tế là một quá trình lớn lên, tăng tiến mọi mặt của nền kinh tế. Nó bao gồm sự tăng trƣởng kinh tế và đồng thời có sự biến đổi sâu sắc về mọi mặt cơ cấu kinh tế, cơ cấu xã hội theo chiều hƣớng tiến bộ” [9]. Những vấn đề cơ bản của phát triển kinh tế: - Điều kiện đầu tiên là phải có sự tăng trƣởng kinh tế (gia tăng về quy mô sản lƣợng của nền kinh tế, nó phải diễn ra trong một thời gian tƣơng đối dài và ổn định). - Sự thay đổi cơ cấu kinh tế: thể hiện ở tỷ trọng các vùng, miền, ngành, thành phần kinh tế…thay đổi. Trong đó tỷ trọng các vùng nông thôn giảm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 tƣơng đối so với tỷ trọng vùng thành thị, tỷ trọng các ngành công nghiệp, dịch vụ tăng đặc biệt là ngành dịch vụ. - Cuộc sống đại bộ phận dân số trong xã hội sẽ trở lên tƣơi đẹp hơn. Giáo dục, y tế, tinh thần dân tộc đƣợc chăm lo nhiều hơn, môi trƣờng đƣợc đảm bảo. - Trình độ tƣ duy, quan điểm sẽ thay đổi. - Để có thể thay đổi trình độ tƣ duy, quan điểm đòi hỏi phải mở của nền kinh tế. - Phát triển kinh tế là một quá trình tiến hoá theo thời gian và do những nhân tố bên trong quyết định đến toàn bộ quá trình phát triển đó. * Cơ cấu kinh tế Cơ cấu là một phạm trù triết học phản ánh cấu trúc bên trong của một đối tƣợng. Nó đƣợc biểu hiện những yếu tố cấu thành và mối quan hệ cơ bản, tƣơng đối ổn định của đối tƣợng đó trong một thời gian nhất định [9]. Cơ cấu kinh tế của một nền kinh tế quốc dân là tổng hợp những mối quan hệ giữa các bộ phận hợp thành nền kinh tế. Nó có quan hệ đến các ngành các lĩnh vực, các thành phần kinh tế. Đó là mối quan hệ giữa lực lƣợng sản xuất và quan hệ sản xuất của một nền kinh tế - xã hội trong một thời gian nhất định. Thực chất việc thay đổi và hình thành cơ cấu kinh tế hợp lý là một quá trình phân công lao động xã hội. C.Mác đã nhấn mạnh “Cơ cấu kinh tế xã hội là toàn thể những quan hệ sản xuất phù hợp với một quá trình phát triển nhất định của lực lượng sản xuất vật chất” [4]. C.Mác cũng chú ý đến cả hai mặt chất và lƣợng của cơ cấu kinh tế, theo ông thì cơ cấu kinh tế là “Một sự phân chia về chất lượng và một tỷ lệ về số lượng của những quá trình sản xuất xã hội” [4]; hay nói một cách khác, cơ cấu kinh tế không chỉ là mối quan hệ tỷ lệ giữa các bộ phận cấu thành mà bao hàm sự phát triển của từng bộ phận trong cơ cấu đó. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 Thông thƣờng các quốc gia phát triển và đang phát triển trên thế giới đều sử dụng chỉ tiêu cơ cấu kinh tế bằng cơ cấu ngành nông nghiệp, công nghiệp tiểu thủ công nghiệp, thƣơng mại dịch vụ, hoặc sử dụng cơ cấu ngành sản xuất vật chất và chi phí sản xuất vật chất; cơ cấu vùng lãnh thổ, thông qua đó để đánh giá sự phát triển kinh tế của từng ngành, trong vùng kinh tế. * Cơ cấu kinh tế nông thôn - Cơ cấu kinh tế nông thôn có thể hiểu một cách đầy đủ là một tổng thể mối quan hệ kinh tế, trong khu vực nông thôn. Nó có mối quan hệ gắn bó hữu cơ với nhau theo tỷ lệ nhất định, tạo nên một hệ thống kinh tế trong nông thôn, một bộ phận hợp thành không thể tách rời của hệ thống kinh tế quốc dân. Mối quan hệ giữa các ngành trong nông thôn gắn liền với mối quan hệ của 3 yếu tố: Nông dân, nông nghiệp, nông thôn. Ba yếu tố trên quyết định đến sự phát triển của nông thôn [9]. * Cơ cấu kinh tế ngành Cơ cấu ngành và nội bộ ngành và nội bộ ngành là nội dung cơ bản vừa thể hiện vị trí tính chất riêng vừa là cơ sở biểu hiện trong tổng thể nội dung khác nhau của cơ cấu kinh tế nông thôn. Cơ cấu kinh tế trong ngành thể hiện rất đa dạng và phong phú , phản ánh mức độ chuyên môn hoá và tập trung hoá sản xuất của ngành; đồng thời nói lên trình độ, kinh tế của mỗi quốc gia, một vùng, một địa phƣơng trong giai đoạn hay một thời điểm nào đó [9]. Cơ cấu kinh tế ngành đó là biểu hiện mối quan hệ giữa nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ. Trong nông thôn có biểu hiện trồng trọt, chăn nuôi. Nhƣ vậy sự phân công lao động theo ngành là cơ sở để hình thành cơ cấu ngành. Sự phân công lao động phát triển ở trình độ cao càng tỉ mỉ thì sự phân chia các ngành càng đa dạng và sâu sắc. Cùng với sự phát triển của lực lƣợng sản xuất và tiến bộ khoa học kỹ thuật đặc biệt với sự phát triển của công nghệ hiện đại, cơ cấu kinh tế nông thôn đƣợc cải biến nhanh chóng theo hƣớng CNH, HĐH. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 * Cơ cấu kinh tế vùng lãnh thổ Cơ cấu kinh tế vùng, tiểu vùng, cơ cấu theo địa phƣơng là một nội dung phản ánh cơ cấu kinh tế ngành trên phạm vi lãnh thổ khác nhau, chỉ ra tính chất trình độ nội dung cơ cấu kinh tế đặc thù của từng địa bàn [6]. Sự phân công lao động theo ngành dẫn đến sự phân công theo lãnh thổ đó là hai mặt của quá trình gắn bó hữu cơ với nhau, thúc đẩy quá trình tiến hoá của nhân loại. Sự phân công lao động theo ngành bao giờ cũng diễn ra trên một vùng lãnh thổ nhất định. Nhƣ vậy, cơ cấu vùng lãnh thổ chính là sự bố trí các ngành sản xuất và dịch vụ theo không gian cụ thể nhằm khai thác mọi ƣu thế, tiềm năng to lớn ở đây. Xu hƣớng chuyển dịch cơ cấu vùng lãnh thổ theo hƣớng đi sâu vào chuyên môn hoá tập trung vào sản xuất và dịch vụ hình thành những vùng sản xuất hàng hoá lớn, tập trung có hiệu quả cao, mở rộng mối quan hệ với vùng chuyên môn khác gắn cơ cấu kinh tế của từng vùng từng khu vực với nhà nƣớc. Trong từng vùng lãnh thổ cần coi trọng chuyên môn hoá kết hợp với phát triển tổng hợp đa dạng. Theo kinh nghiệm lịch sử, để hình thành cơ cấu vùng lãnh thổ hợp lý thì trƣớc hết cần hƣớng vào những khu vực có lợi thế so sánh, đó là những khu vực có điều kiện đất đai, khí hậu tốt, có vị trí địa lý giao thông thuận tiện có khả năng tiếp cận vào thị trƣờng hàng hoá dịch vụ. 1.1.1.2. Khái niệm về chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá - hiện đại hoá * Khái niệm về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn là việc thay đổi tỷ lệ các bộ phận cấu thành nền kinh tế nông thôn nhằm tìm ra cho nông thôn một cơ cấu kinh tế hợp lý phù hợp với điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội đƣa nông thôn phát triển ổn định, bền vững và lâu dài góp phần thúc đẩy nền kinh tế quốc dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 [13]. Một vấn đề cấp bách hiện nay là dân số lao động nông thôn ngày càng tăng làm cho hiện tƣợng dƣ thừa lao động ngày càng có xu hƣớng tăng lên. Công tác chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn cần phải hƣớng vào giải quyết việc làm trong nông thôn và làm phong phú thu nhập của hộ từ nhiều nguồn khác nhau, góp phần đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. * Các vấn đề về chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá - hiện đại hoá. - Khái niệm về công nghiệp hoá - hiện đại hoá Khi bàn về công nghiệp hoá - hiện đại hoá phải hiểu công nghiệp hoá hiện đại hoá là gì? phải tiếp cận nó trên nhiều góc độ khác nhau: Công nghiệp hoá - hiện đại hoá là chiến lƣợc phát triển kinh tế xã hội, khoa học công nghệ trong thời gian dài. Theo tƣ tƣởng này thì công nghiệp hoá - hiện đại hoá đƣợc nhìn nhận từ một chiến lƣợc phát triển kinh tế trong đó có phƣơng hƣớng và mục tiêu của nền kinh tế. Công nghiệp hoá - hiện đại hoá là quá trình phát triển nhằm cải biến sức lao động thủ công lạc hậu thành lao động sử dụng kỹ thuật và công nghệ tiên tiến để đạt năng suất lao động cao. Chỉ tiêu này nói lên mục tiêu của công nghiệp hoá - hiện đại hoá nhằm góp phần tăng trƣởng nhanh nền sản xuất công nghiệp, đảm bảo năng suất lao động và hiệu quả kinh tế ngày càng cao hơn [13]. Công nghiệp hoá - hiện đại hoá là quá trình chuyển đổi căn bản toàn diện các hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ và quản lý kinh tế xã hội từ sử dụng lao động thủ công là chính sang sử dụng phổ biến sức lao động cùng với công nghệ, phƣơng tiện phƣơng pháp tiên tiến hiện đại dựa trên sự phát triển của công nghiệp và tiến bộ khoa học công nghệ tạo ra năng suất lao động xã hội cao đó là một quá trình lâu dài. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn