Tài liệu Nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản tại doanh nghiệp tư nhân Dũng Đông

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÀI SẢN VÀ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG TÀI SẢN TRONG DOANH NGHIỆP 1.1. Tài sản trong doanh nghiệp 1.1.1. Khái niệm tài sản trong doanh nghiệp Theo chuẩn mực Kế toán quốc tế: Tài sản là nguồn lực do doanh nghiệp kiểm soát, là kết quả của những hoạt động trong quá khứ, mà từ đó một số lợi ích kinh tế trong tương lai có thể dự kiến trước một cách hợp lý. Theo chuẩn mực Kế toán Việt Nam: Tài sản là nguồn lực mà doanh nghiệp kiểm soát được và dự tính đem lại lợi ích kinh tế trong tương lai cho doanh nghiệp. Tài sản có đặc điểm:  Thuộc sở hữu của ai đó;  Mỗi tài sản đều có những đặc tính nhất định;  Có thể mang giá trị vật chất hoặc tinh thần;  Có thể chuyển nhượng, trao đổi. 1.1.2. Phân loại tài sản trong doanh nghiệp Tài sản có thể được phân chia thành nhiều nhóm theo từng tiêu thức khác nhau. Căn cứ vào hình thái biểu hiện, tài sản bao gồm: Tài sản hữu hình và tài sản vô hình. Căn cứ vào thời gian sử dụng, tài sản trong doanh nghiệp được chia thành hai loại: Tài sản ngắn hạn và tài sản dài hạn. Căn cứ vào tính chất tuần hoàn và luân chuyển, tài sản được chia thành: Tài sản cố định và tài sản lưu động. Căn cứ vào nguồn hình thành, tài sản bao gồm: Tài sản được tài trợ bởi vốn chủ sở hữu và tài sản được tài trợ bởi vốn nợ. Căn cứ vào quyền sở hữu, tài sản được chia thành: Tài sản thuộc quyền sở hữu của chủ doanh nghiệp và tài sản thuê ngoài. Trong bài nghiên cứu sẽ phân loại tài sản theo thời gian sử dụng: Tài sản ngắn hạn và tài sản dài hạn. Tài sản ngắn hạn Tài sản ngắn hạn là những tài sản mà thời gian sử dụng, thu hồi luân chuyển trong một năm hoặc một chu kỳ kinh doanh. Trong quá trình hoạt động sản xuất- kinh doanh của doanh nghiệp, tùy theo yêu cầu quản lý và dựa trên tính chất vận động của tài sản ngắn hạn, ta có thể phân loại tài sản ngắn hạn như sau: Phân loại theo quá trình tuần hoàn và chu chuyển vốn: Căn cứ vào quá trình tuần hoàn và chu chuyển vốn, tài sản ngắn hạn gồm:  Tài sản ngắn hạn dự trữ: là toàn bộ tài sản ngắn hạn trong khâu dự trữ của doanh nghiệp mà không tính đến hình thái biểu hiện của chúng, bao gồm: tiền mặt tại 1 quỹ, tiền gửi ngân hàng, tiền đang chuyển, hàng mua đi đường, nguyên nhiên vật liệu tồn trong kho, công cụ dụng cụ trong kho, hàng gửi gia công, trả trước cho người bán.  Tài sản ngắn hạn sản xuất: là toàn bộ tài sản ngắn hạn tồn tại trong khâu sản xuất của doanh nghiệp, bao gồm: giá trị bán thành phẩm, các chi phí sản xuất- kinh doanh dở dang, chi phí trả trước, chi phí chờ kết chuyển, các khoản chi phí khác phục vụ cho quá trình sản xuất,...  Tài sản ngắn hạn lưu thông: là toàn bộ tài sản ngắn hạn tồn tại trong khâu lưu thông của doanh nghiệp, bao gồm: thành phẩm tồn kho, hàng gửi bán, các khoản phải thu khách hàng. Cách phân loại này giúp cho các nhà quản lý doanh nghiệp xác định được các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình luân chuyển của tài sản ngắn hạn để đưa ra biện pháp thích hợp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng chúng một cách tốt nhất. Phân theo hình thái biểu hiện: Căn cứ vào các khoản mục trong bảng cân đối kế toán, tài sản ngắn hạn gồm:  Tiền và các khoản tương đương tiền: Tiền được hiểu là tiền mặt, tiền gửi ngân hàng và tiền đang chuyển; Tài sản bằng tiền có thể tồn tại dưới dạng nội tệ, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý. Các khoản tương đương tiền là các khoản đầu tư ngắn hạn không quá ba tháng, có khả năng chuyển đổi dễ dàng thành tiền và không có nhiều rủi ro trong chuyển đổi thành tiền.  Tài sản tài chính ngắn hạn: bao gồm các khoản đầu tư chứng khoán có thời hạn thu hồi dưới một năm hoặc một chu kỳ kinh doanh (tín phiếu kho bạc, kỳ phiếu ngân hàng...), mua bán chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu) để kiếm lời và các khoản đầu tư ngắn hạn khác không quá một năm.  Các khoản phải thu ngắn hạn: là các khoản phải thu ngắn hạn của khách hàng, phải thu nội bộ ngắn hạn và các khoảng phải thu ngắn hạn khác có thời hạn thu hồi hoặc thanh toán dưới một năm.  Hàng tồn kho: bao gồm vật tư, hàng hóa, sản phẩm dở dang. Ở doanh nghiệp thương mại, hàng tồn kho chủ yếu là hàng hóa mua về để bán lại. Ngoài ra, hàng đã mua chưa về nhập kho và hàng đã xuất kho gửi bán cũng thuộc trong hàng tồn kho của doanh nghiệp.  Tài sản ngắn hạn khác: bao gồm chi phí trả trước ngắn hạn, thuế giá trị gia tăng được khấu trừ, thuế và các khoản khác phải thu của Nhà nước và tài sản ngắn hạn khác. Chi phí trả trước ngắn hạn phản ánh số tiền đã trả trước cho người bán mà doanh nghiệp chưa nhận được sản phẩm tại thời điểm báo cáo, nhằm mục đích đảm bảo thực hiện hợp đồng bên mua. 2 Thang Long University Library Trong quá trình kinh doanh, tài sản ngắn hạn luôn có sự vận hành, thay thế và chuyển hóa nhau nên việc phân loại tài sản ngắn hạn như trên chỉ mang tính chất tương đối, Doanh nghiệp xác định được cách phân loại phù hợp với mình sẽ có ưu thế trong việc quản lý, nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn. Tài sản dài hạn Tất cả tài sản khác ngoài tài sản ngắn hạn được xếp vào loại tài sản dài hạn. Tài sản dài hạn bao gồm: Tài sản cố định, các khoản phải thu dài hạn, bất động sản đầu tư, tài sản tài chính dài hạn và các tài sản dài hạn khác. Tài sản cố định là những tài sản có giá trị lớn, có thời gian sử dụng lâu dài cho các hoạt động của doanh nghiệp và phải đạt được những yêu cầu sau đây:  Có thời gian sử dụng từ một năm trở lên;  Có giá trị từ 10.000.000 đồng trở lên;  Nguyên giá tài sản được xác định cụ thể;  Thu được lợi ích về kinh tế trong tương lai khi sử dụng. Trong điều kiện hiện nay, việc đầu tư đổi mới tài sản cố định là một trong các yếu tố quyết định đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp vì: Tài sản cố định là yếu tố quyết định năng lực sản xuất- kinh doanh nghiệp. Nhờ đổi mới tài sản cố định mới có được năng suất cao, chất lượng sản phẩm và dịch vụ tốt, chi phí tạo ra sản phẩm, dịch vụ thấp tạo điều kiện đẩy mạnh tiêu thụ sản phẩm, dịch vụ đó làm tăng doanh thu và do đó doanh nghiệp với có đủ sức cạnh tranh trên thị trường. Xét trên góc độ tài chính doanh nghiệp, sự nhạt cảm trong đầu tư đổi mới tài sản cố định là một nhân tố quan trọng để giảm chi phí như: Chi phí sửa chữa lớn tài sản cố định, hạ thấp hao phí năng lượng, giảm chi phí biến đổi để tạo ra sản phẩm và là biện pháp rất quan trọng để hạn chế hao mòn vô hình trong điều kiện cách mạng khoa học kỹ thuật phát triển nhanh, mạnh như hiện nay. Tài sản cố định được phân loại dựa trên các tiêu thức nhất định nhằm phục vụ cho những yêu cầu quản lý của doanh nghiệp. Thông thường có một số cách thức phân loại chủ yếu sau:  Phân loại tài sản cố định theo hình thái biểu hiện: Theo phương thức này, toàn bộ tài sản cố định của doanh nghiệp được chia thành hai loại: Tài sản cố định hữu hình và tài sản cố định vô hình.  Tài sản cố định hữu hình: là những tài sản cố định có hình thái vật chất cụ thể do doanh nghiệp sử dụng cho hoạt động sản xuất- kinh doanh như: Nhà cửa, vật kiến trúc, máy móc, thiết bị, phương tiện vận tải, thiết bị truyền dẫn... 3  Tài sản cố định vô hình: là những tài sản không có hình thái vật chất nhưng xác định được giá trị, do doanh nghiệp quản lý và sử dụng trong các hoạt động sản xuất kinh doanh, cũng cấp dịch vụ hoặc cho các đối tượng khác thuê phù hợp với tiêu chuẩn tài sản cố định vô hình. Thông thường, tài sản cố định vô hình bao gồm: Quyền sử dụng đất có thời hạn, nhãn hiệu hàng hóa, quyền phát hành, phần mềm máy vi tính bản quyền, bằng sáng chế,... Phương pháp phân loại này giúp cho nhà quản lý thấy được cơ cấu đầu tư vào tài sản cố định theo hình thái biểu hiện, là căn cứ để quyết định đầu tư dài hạn hoặc điều chỉnh cơ cấu đầu tư cho phù hợp và có biện pháp quản lý phù hợp với mỗi loại tài sản cố định.  Phân loại tài sản cố định theo mục đích sử dụng: Theo mục đích sử dụng, toàn bộ tài sản cố định của doanh nghiệp được chia làm hai loại như sau:  Tài sản cố định dùng cho mục đích kinh doanh: là những tài sản cố định đang dùng trong hoạt động sản xuất- kinh doanh cơ bản và hoạt động sản xuất- kinh doanh phụ của doanh nghiệp.  Tài sản cố định dùng cho mục đích phúc lợi, sự nghiệp, an ninh, quốc phòng: là những tài sản cố định không mang tính chất sản xuất do doanh nghiệp quản lý và sử dụng cho các hoạt động phúc lợi, sự nghiệp và các hoạt động đảm bảo an ninh, quốc phòng. Cách phân loại này giúp cho nhà quản trị doanh nghiệp thấy được kết cấu tài sản cố định theo mục đích sử dụng, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý và tính khấu hao tài sản cố định, có biện pháp quản lý phù hợp với mỗi loại tài sản cố định.  Phân loại tài sản cố định theo tình hình sử dụng: Căn cứ vào tình hình sử dụng tài sản cố định, có thể chia toàn bộ tài sản cố định của doanh nghiệp thành các loại sau:  Tài sản cố định đang dùng;  Tài sản cố định chưa cần dùng;  Tài sản cố định không cần dùng và chờ thanh lý. Dựa vào cách phân loại này, nhà quản trị nắm được tổng quát tình hình sử dụng tài sản cố định trong doanh nghiệp. Trên cơ sở đó đề ra các biện pháp sử dụng tối đa các tài sản cố định hiện có trong doanh nghiệp, giải phóng nhanh các tài sản cố định không cần dùng và chờ thanh lý để thu hồi vốn. 4 Thang Long University Library Các khoản phải thu dài hạn là các khoản phải thu dài hạn của khách hàng, phải thu nội bộ dài hạn và các khoản phải thu dài hạn khác có thời hạn thu hồi hoặc thanh toán trên một năm. Bất động sản đầu tư là những bất động sản, gồm: Quyền sử dụng đất, nhà, một phần của nhà hoặc cả nhà và đất, cơ sở hạ tầng do người chủ sở hữu hoặc người đi thuê tài sản theo hợp đồng thuê tài chính nắm giữ nhằm mục đích thu lợi từ việc cho thuê hoặc chờ tài sản tăng giá mà không phải để sử dụng trong sản xuất, cung cấp hàng hóa, dịch vụ hoặc sử cho các mục đích quản lý; bán trong kỳ hoạt động kinh doanh thông thường. Tài sản tài chính dài hạn: là các khoản đầu tư vào việc mua bán các chứng khoán có thời hạn thu hồi trên một năm, góp vốn liên doanh bằng tiền hoặc hiện vật, mua cổ phiếu có thời hạn thu hồi vốn trên một năm và các loại đầu tư khác vượt quá thời hạn một năm. Có thể nói, tài sản tài chính dài hạn là các khoản vốn mà doanh nghiệp đầu tư vào các lĩnh vực kinh doanh, ngoài hoạt động sản xuất- kinh doanh của doanh nghiệp trong thời hạn trên một năm nhằm tạo ra nguồn lợi tức lâu dài cho doanh nghiệp. Tài sản dài hạn khác bao gồm: Chi phí trả trước dài hạn, tài sản thuế thu nhập hoãn lại và tài sản dài hạn khác. 1.1.3. Vai trò của tài sản trong doanh nghiệp Tài sản là yếu tố quan trọng quyết định năng lực sản xuất- kinh doanh của doanh nghiệp và vị thế của doanh nghiệp trên thương trường. Về mặt pháp lý: Mỗi doanh nghiệp khi có giấy phép để hoạt động sản xuất- kinh doanh thì cần phải chứng mình được một trong các yếu tố cơ bản, đó là tài sản hay lượng vốn bằng với lượng vốn pháp định (điều này đã được nhà nước quy định cho từng loại hình doanh nghiệp). Khi đó, địa vị pháp lý của doanh nghiệp mới được xác lập. Ngược lại, doanh nghiệp sẽ không đủ điều kiện để hoạt động. Tuy nhiên không phải khi đã có được giấy phép kinh doanh thì doanh nghiệp muốn kinh doanh tùy ý mà trong thời gian đó doanh nghiệp luôn phải đáp ứng được mọi nhu cầu về vốn theo quy định nếu không doanh nghiệp sẽ bị thu hồi giấy phép hay tuyên bố giải thể, phá sản, sát nhập[. Như vậy, có thể coi lượng tài sản (hay vốn) là yếu tố quan trọng hàng đầu trong các vấn đề của doanh nghiệp nhằm đảm bảo sự tồn tại tư cách pháp nhân của doanh nghiệp trước pháp luật. Về mặt kinh tế: Có thể nói rằng tài sản chính là biểu hiện sức mạnh hiện tại và tương lai của doanh nghiệp, sẽ không thể có doanh nghiệp nếu chủ sở hữu doanh nghiệp không có một lượng tài sản nào vì mục tiêu đầu tiên của tài sản là đảm bảo khả năng sinh lời và đem lại lợi nhuận cao cho doanh nghiệp. Chính vì thế, trong nền kinh tế ngày càng phát triển, một doanh nghiệp mạnh sẽ không ngừng cải tiến, nâng cao 5 chất lượng các trang thiết bị, mở rộng quy mô sản xuất,... Nhằm giảm giá thành sản phẩm, giảm được sức lao động của nhân công mà vẫn đáp ứng được chất lượng sản phẩm và nhu cầu của thị trường, điều mà các doanh nghiệp luôn mong muốn. Tóm lại, từ việc nhận thức được vai trò sử dụng tài sản, doanh nghiệp mới có thể sử dụng một cách tiết kiệm hơn, đầu tư có hiệu quả hơn vào tài sản và góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản trong doanh nghiệp. 1.2. Hiệu quả sử dụng tài sản trong doanh nghiệp 1.2.1. Khái niệm hiệu quả sử dụng tài sản trong doanh nghiệp Hiệu quả được coi là một thuật ngữ để chỉ mối quan hệ giữa kết quả thực hiện các mục tiêu của chủ thể và chi phí mà chủ thể bỏ ra để có kết quả đó trong điều kiện nhất định. Như vậy, hiệu quả phản ánh kết quả thực hiện các mục tiêu hành động trong quan hệ với chi phí bỏ ra và hiệu quả được xem xét trong bối cảnh hay điều kiện nhất định, đồng thời cũng được xem xét dưới quan điểm đánh giá của chủ thể nghiên cứu. Các doanh nghiệp hoạt động trong cơ chế thị trường cạnh tranh như hiện nay đều phải quan tâm tới hiệu quả kinh tế. Đó là cơ sở để doanh nghiệp có thể tồn tại và phát triển. Hiệu quả kinh tế được hiểu là một phạm trù kinh tế phản ánh trình độ sử dụng các nguồn lực của doanh nghiệp để đạt được các mục tiêu xác định trong quá trình sản xuất- kinh doanh. Mỗi doanh nghiệp tồn tại và phát triển vì nhiều mục tiêu khác nhau như: Tối đa hóa lợi nhuận, tối đa hóa doanh thu, tối đa hóa hoạt động hữu ích của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp,… Tất cả các mục tiêu cụ thể đó đều nhằm mục tiêu bao trùm nhất là tối đa hóa giá trị tài sản của chủ sở hữu. Để đạt được mục tiêu này, tất cả các doanh nghiệp đều phải nỗ lực khai thác triệt để và sử dụng hiệu quả tài sản của mình. Như vậy, “Hiệu quả sử dụng tài sản của doanh nghiệp phản ánh trình độ, năng lực khai thác và sử dụng tài sản của doanh nghiệp sao cho quá trình sản xuất- kinh doanh tiến hành bình thường với hiệu quả kinh tế cao nhất”. [1, tr.154- 155] 1.2.2. Sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản trong doanh nghiệp Xuất phát từ mục đích sản xuất- kinh doanh của doanh nghiệp: Bất kỳ một doanh nghiệp nào cũng hoạt động vì mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận. Vì vậy các doanh nghiệp luôn tìm cách để giải quyết những quyết định về tài chính dài hạn và tài chính ngắn hạn. Trong đó, quản lý và sử dụng hiệu quả tài sản trong doanh nghiệp là một nội dung trọng tâm trong các quyết định tài chính của doanh nghiệp. Nó ảnh hưởng lớn đến mục tiêu tối đa hóa giá trị doanh nghiệp. Vì vậy đòi hỏi doanh nghiệp phải nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản là một yêu cầu khách quan gắn liền với bản chất và định hướng mục tiêu của doanh nghiệp. 6 Thang Long University Library Xuất phát từ vai trò quan trọng của tài sản: Phân loại tài sản theo thời hạn sử dụng, tài sản được chia thành tài sản ngắn hạn và tài sản dài hạn. Trong đó, tài sản ngắn hạn là một thành phần quan trọng trong tất cả các khâu của quá trình sản xuất- kinh doanh. Trong khâu dự trữ và sản xuất, tài sản ngắn hạn đảm bảo cho sản xuất của doanh nghiệp được tiến hành liên tục, đảm bảo quy trình công nghệ và công đoạn sản xuất. Trong lưu thông tài sản ngắn hạn đảm bảo dự trữ thành phần, đáp ứng được nhu cầu khách hàng. Thời gian luân chuyển tài sản ngắn hạn lớn khiến cho công việc quản lý và sử dụng tài sản ngắn hạn được diễn ra thường xuyên. Còn tài sản dài hạn không kém phần quan trọng so với tài sản ngắn hạn. Tài sản dài hạn bao gồm các tài sản cố định phục vụ cho quá trình sản xuất- kinh doanh, có tài sản cố định thì quá trình sản xuất- kinh doanh mới được hoàn thành. Với vai trò to lớn như vậy, việc nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản là một điều tất yếu. Xuất phát từ thực trạng hiệu quả sử dụng tài sản tại các doanh nghiệp: Nguyên nhân phổ biến khiến các doanh nghiệp phải thất bại trên thương trường vẫn là sử dụng tài chính và sử dụng tài sản trong doanh nghiệp không hiệu quả. Những quyết định mua sắm, dự trữ, sản xuất và tiêu thụ sản phẩm không hợp lý sẽ gây lãng phí trong việc sử dụng nguồn tài sản; có khi không kiểm soát được tài sản lưu động dẫn đến mất khả năng tổ chức sản xuất- kinh doanh trong doanh nghiệp. Sử dụng tài sản cố định một cách hợp lý là gián tiếp nâng cao trình độ tay nghiề cũng như trình độ chuyên môn cho đội ngũ lao động kỹ thuật đặc biệt là các công nhân trực tiếp điều hành vận hành máy móc thiết bị. Do đó, tầm quan trọng của việc nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản là rất cần thiết trong mỗi doanh nghiệp vì vậy các doanh nghiệp đã không ngừng chú trọng nâng cao hiệu quả, đầu tư vào tài sản để đảm bảo trình độ kỹ thuật, công nghệ hiện đại từ đó nâng cao năng lực sản xuất và mở rộng sản xuất, giúp doanh nghiệp ngày càng đứng vững và phát triển hơn trên thị trường. 1.2.3. Thông tin sử dụng trong phân tích hiệu quả sử dụng tài sản Bảng cân đối kế toán Bảng cân đối kế toán là báo cáo tài chính mô tả tình trạng tài chính của một doanh nghiệp tại một thời điểm nhất định nào đó. Đây là báo cáo tài chính có ý nghĩa quan trọng đối với mọi đối tượng có quan hệ sở hữu, quan hệ kinh doanh và quan hệ quản lý với doanh nghiệp. Thông thường bảng cân đối kế toán được trình bày dưới dạng bảng cân đối các số dư tài khoản kế toán: một bên phản ánh tài sản, một bên phản ánh nguồn vốn của doanh nghiệp. 7 Bên tài sản của bảng cân đối kế toán phản ánh giá trị của toàn bộ tài sản hiện có đến thời điểm lập báo cáo thuộc quyền quản lý và sử dụng của doanh nghiệp: đó là tài sản ngắn hạn, tài sản dài hạn. Bên nguồn vốn phản ánh số vốn để hình thành các loại tài sản của doanh nghiệp đến thời điểm lập báo cáo: đó là nợ phải trả và vốn chủ sở hữu. Các khoản mục trên bảng cân đối đối kế toán được sắp xếp theo khả năng chuyển hóa thành tiền giảm dần từ trên xuống. Bên tài sản gồm tài sản ngắn hạn và tài sản dài hạn. Tài sản ngắn hạn bao gồm tiền và các khoản tương đương tiền, đầu tư tài chính ngắn hạn, các khoản phải thu ngắn hạn, hàng tồn kho, tài sản ngắn hạn khác. Tài sản dài hạn bao gồm tài sản cố định, bất động sản đầu tư, các khoản đầu tư tài chính dài hạn, tài sản dài hạn khác. Bên nguồn vốn gồm nợ phải trả và vốn chủ sở hữu. Nợ phải trả bao gồm nợ ngắn hạn (vay ngắn hạn, phải trả người bán, thuế và các khoản phải nộp Nhà nước, phải trả người lao động,…), nợ dài hạn (vay và nợ dài hạn, phải trả dài hạn khác, dự phòng phải trả dài hạn). Vốn chủ sở hữu bao gồm vốn đầu tư của chủ sở hữu, thặng dư vốn cổ phần, vốn khác của chủ sở hữu, lợi nhuận sau thuế chưa phân phối và quỹ khen thưởng, phúc lợi. Về mặt kinh tế, bên tài sản phản ánh quy mô và kết cấu các loại tài sản; bên nguồn vốn phản ánh cơ cấu tài trợ, cơ cấu vốn cũng cho thấy khả năng độc lập về tài chính của doanh nghiệp. Bên tài sản và bên nguồn vốn của bảng cân đối kế toán đều có các cội chỉ tiêu: số đầu kỳ, số cuối kỳ. Ngoài các khoản mục có trong tài khoản nội bảng còn có một số khoản mục ngoài bảng cân đối kế toán như: tài sản thuê ngoài, vật tư, hàng hóa nhận giữ hộ, nhận gia công, hàng hóa nhận bán hộ, nhận ký gửi, ký cược, nợ khó đòi đã xử lý, ngoại tệ các loại. Dựa vào bảng cần đối kế toán, nhà phân tích có thể nhận biết được loại hình doanh nghiệp, quy mô, mức độ tự chủ tài chính của doanh nghiệp. Bảng cân đối kế toán là một tư liệu quan trọng bậc nhất giúp các nhà phân tích đánh giá được khả năng cân bằng tài chính, khả năng thanh toán, khả năng cân đối vốn của doanh nghiệp. Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh: Một thông tin không kém phần quan trọng được sử dụng trong phân tích tài chính là thông tin phản ánh trong báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh. Khác với bảng cân đối kế toán, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh cho biết sự dịch chuyển tiền trong quá trình sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp và cho phép dự tính khả năng hoạt động của doanh nghiệp trong tương lai. Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh giúp nhà phân tích so sánh doanh thu với số tiền thực nhập quỹ để vận hành doanh nghiệp. Như vậy báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh phản ánh kết quả hoạt động sản xuất8 Thang Long University Library kinh doanh, phản ánh tình hình tài chính của một doanh nghiệp trong một thời kỳ nhất định. Nó cung cấp nhưng thông tin tổng hợp về tình hình và kết quả sử dụng tiềm năng về vốn, lao động, kỹ thuật và trình độ quản lý sản xuất- kinh doanh của doanh nghiệp. Những khoản mục chủ yếu được phản ánh trên báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh bao gồm doanh thu từ hoạt động sản xuất kinh doanh, doanh thu từ hoạt động tài chính, doanh thu từ hoạt động bất thường và chi phí tương ứng từ các hoạt động đó. Ngoài ra còn có các khoản mục về lợi nhuận gộp về bán hàng và cung cấp dịch vụ, lợi nhuận thuần từ hoạt động kinh doanh, lợi nhuận khác, tổng lợi nhuận kế toán trước thuế, lợi nhuận sau thuế thu nhập doanh nghiệp. Những loại thuế như: VAT, thuế tiêu thụ đặc biệt, về bản chất không phải doanh thu cũng không phải chi phí của doanh nghiệp nên không phản ánh trên báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh. Toàn bộ các khoản thuế đối với doanh nghiệp và các khoản phải nộp khác được phản ánh trong phần tình hình thực hiện nghĩa vụ với Nhà nước. 1.3. Các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sử dụng tài sản trong doanh nghiệp 1.3.1. Các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sử dụng tổng tài sản Hiệu suất sử dụng tổng tài sản: Doanh thu thuần Hiệu suất sử dụng tổng tài sản = Tổng tài sản bình quân trong kỳ Trong đó: Tổng tài sản bình quân trong kỳ là bình quân số học của tổng tài sản có ở đầu kỳ và cuối kỳ. Chỉ tiêu này cho biết một đồng tài sản tạo ra có được bao nhiêu đồng doanh thu thuần. Chỉ tiêu này càng cao chứng tỏ các tài sản vận động càng nhanh, góp phần tăng doanh thu và là điều kiện để nâng cao lợi nhuận cho doanh nghiệp. Nếu chỉ tiêu này thấp chứng tỏ các tài sản vận động chậm, có thể hàng tồn kho dở dang nhiều, có thể tài sản cố định chưa hoạt động hết công suất làm cho doanh thu của doanh nghiệp giảm. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng khi phân tích chỉ tiêu này cần xem xét đặc điểm ngành nghề kinh doanh và đặc điểu tài sản mà doanh nghiệp hoạt động, để có kết luận chính xác và đưa ra biện pháp hợp lý. Tỷ suất sinh lời của tổng tài sản (ROA): Lợi nhuận sau thuế Tỷ suất sinh lời của tổng tài sản = Tổng tài sản bình quân trong kỳ Chỉ tiêu này phản ánh doanh nghiệp đầu tư một đồng tài sản thì sẽ thu được bao nhiêu đồng lợi nhuận sau thuế thu nhập doanh nghiệp. Chỉ tiêu này càng cao chứng tỏ khả năng quản lý tài sản của doanh nghiệp tốt, mang lại hiệu quả tích cực, góp phần 9 nâng cao khả năng đầu tư của chủ doanh nghiệp. Một doanh nghiệp đầu tư tài sản ít nhưng thu được lợi nhuận cao sẽ là tốt hơn so với doanh nghiệp đầu tư nhiều vào tài sản mà lợi nhuận thu được lại thấp. Chỉ tiêu ROA thường có sự chênh lệch giữa các ngành. Những ngành đòi hỏi phải có đầu tư tài sản lớn vào dây chuyền sản xuất, máy móc thiết bị, công nghệ như các ngành vận tải, công nghiệp ô tô, xây dựng, sản xuất kim loại..., thường có ROA nhỏ hơn so với các ngành không cần phải đầu tư nhiều vào tài sản như ngành dịch vụ, quảng cáo, phầm mềm... Suất hao phí của tổng tài sản so với doanh thu thuần: Suất hao phí của tổng tài sản so với doanh thu thuần Tổng tài sản bình quân trong kỳ = Doanh thu thuần Chỉ tiêu này cho biết trong kỳ doanh nghiệp cứ mỗi đồng doanh thu thuần thu được thì cần bao nhiêu đồng giá trị tổng tài sản. Chỉ tiêu này càng thấp chứng tỏ hiệu quả sử dụng tổng tài sản càng cao và ngược lại. Suất hao phí của tổng tài sản so với lợi nhuận sau thuế: Suất hao phí của tổng tài sản so với lợi nhuận sau thuế Tổng tài sản bình quân trong kỳ = Lợi nhuận sau thuế Chỉ tiêu này cho biết trong kỳ doanh nghiệp với mỗi đồng lợi nhuận sau thuế thì cần bỏ ra bao nhiêu đồng giá trị tổng tài sản. Chỉ tiêu này càng thấp, hiệu quả sử dụng tài sản càng cao và càng hấp dẫn nhà đầu tư và ngược lại. Để giảm suất hao phí của tổng tài sản trên lợi nhuận sau thuế, đòi hỏi các nhà quản lý phải có giải pháp thích hợp nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ để sao cho tăng lượng hàng hóa bán ra, giữ nguyên hoặc tăng được giá bán, tiết kiệm chi phí, hạ giá thành sản phẩm để tăng lợi nhuận. 1.3.2. Các chỉ tiêu phán ánh hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn Hiệu suất sử dụng tài sản ngắn hạn: Doanh thu thuần Hiệu suất sử dụng TSNH = TSNH bình quân trong kỳ Tài sản ngắn hạn bình quân trong kỳ là bình quân số học của tài sản ngắn hạn có ở đầu kỳ và cuối kỳ. Chỉ tiêu này cho biết mỗi đơn vị giá trị tài sản ngắn hạn sử dụng trong kỳ tạo ra bao nhiêu đơn vị doanh thu thuần. Chỉ tiêu này thể hiện sự vận động của tài sản ngắn hạn trong kỳ, chỉ tiêu này càng cao chứng tỏ tài sản ngắn hạn vận động càng nhanh, hiệu suất sử dụng tài sản ngắn hạn càng cao và ngược lại. 10 Thang Long University Library Tỷ suất sinh lời của tài sản ngắn hạn: Lợi nhuận sau thuế Tỷ suất sinh lời của TSNH = TSNH bình quân trong kỳ Chỉ tiêu này phản ánh khả năng sinh lời của tài sản ngắn hạn, cho biết với mỗi đơn vị giá trị tài sản ngắn hạn có trong kỳ thì mang lại bao nhiêu đơn vị lợi nhuận sau thuế. Chỉ tiêu này càng cao cho thấy hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn càng tốt, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất- kinh doanh cho doanh nghiệp. Suất hao phí của tài sản ngắn hạn so với doanh thu thuần: Suất hao phí của TSNH so với doanh thu thuần TSNH bình quân trong kỳ = Doanh thu thuần Chỉ tiêu này cho biết trong kỳ doanh nghiệp với mỗi đồng doanh thuần thuần thì cần bao nhiêu đồng giá trị tài sản ngắn hạn, đó là căn cứ để đầu tư các tài sản ngắn hạn cho phù hợp. Chỉ tiêu này càng thấp chứng tỏ hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn càng cao, doanh nghiệp không cần đầu tư nhiều nhưng tạo ra rất nhiều doanh thu. Suất hao phí của tài sản ngắn hạn so với lợi nhuận sau thuế: Suất hao phí của TSNH so với lợi nhuận sau thuế TSNH bình quân trong kỳ = Lợi nhuận sau thuế Chỉ tiêu này cho biết trong kỳ doanh nghiệp với mỗi đồng lợi nhuận sau thuế thì cần bao nhiêu đồng tài sản ngắn hạn. Chỉ tiêu này càng thấp thì hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn càng cao, cho thấy doanh nghiệp có các giải pháp nhằm tiết kiệm chi phí, hạ giá thành sản để tăng lợi nhuận. Đánh giá tài sản ngắn hạn: Vòng quay tài sản ngắn hạn trong kỳ: Doanh thu thuần Vòng quay TSNH trong kỳ = TSNH bình quân trong kỳ Vòng quay tài sản ngắn hạn trong kỳ là chỉ tiêu phản ánh số lần quay của tài sản ngắn hạn trong một kỳ nhất định và thường là một năm. Chỉ tiêu này tương ứng với chỉ tiêu “Hiệu suất sử dụng tài sản ngắn hạn” đã nêu ở trên, cho biết một năm tài sản ngắn hạn tạo ra được bao nhiêu đồng doanh thu. Số vòng quay càng cao thì càng tốt đối với doanh nghiệp. 11 Thời gian luân chuyển tài sản ngắn hạn trong kỳ: Thời gian luân chuyển TSNH trong kỳ 360 = Vòng quay TSNH trong kỳ Chỉ tiêu này cho biết mỗi vòng quay của tài sản ngắn hạn bình quân mất bao nhiêu ngày. Chỉ tiêu này càng thấp, chứng tỏ tài sản ngắn hạn vận động càng nhanh, doanh nghiệp có thể thu hồi vốn sớm để thực hiện tái đầu tư, góp phần nâng cao doanh thu và lợi nhuận cho doanh nghiệp. Đánh giá hàng tồn kho: Vòng quay hàng tồn kho: Doanh thu thuần Vòng quay HTK trong kỳ = HTK bình quân trong kỳ Chỉ tiêu vòng quay hàng tồn kho thể hiện khả năng quản trị hàng tồn kho của doanh nghiệp hiệu quả ra sao.Vòng quay hàng tồn kho là số lần mà hàng hóa tồn kho bình quân luân chuyển trong kỳ. Chỉ tiêu này thường được so sánh qua các năm để đánh giá năng lực quản trị hàng tồn kho là tốt hay xấu. Chỉ tiêu này lớn cho thấy tốc độ quay vòng của hàng hóa trong kho là nhanh và ngược lại, nếu nó nhỏ thì tốc độ vòng quay hàng tồn kho là chậm. Chỉ tiêu vòng quay hàng tồn kho càng cao cho thấy doanh nghiệp bán hàng càng nhanh và hàng tồn kho không bị ứ đọng nhiều. Tuy nhiên, nếu chỉ tiêu này quá cao trong khi nhu cầu thị trường tăng đột ngột thì rất có khả năng doanh nghiệp bị mất khách hàng và bị đối thủ cạnh tranh giành thị phần. Hơn nữa, dự trữ nguyên vật liệu đầu vào cho các khâu sản xuất không đủ, có thể khiến dây chuyền sản xuất bị ngưng trệ. Vì vậy, chỉ tiêu vòng quay hàng tồn kho cần phải đủ lớn để đảm bảo mức độ sản xuất và đáp ứng được nhu cầu khách hàng. Lưu ý rằng hàng tồn kho mang đậm tính chất ngành nghê kinh doanh nên không phải cứ mức tồn kho thấp là tốt, mức tồn kho cao là xấu. Thời gian luân chuyển kho trung bình: Thời gian luân chuyển kho trung bình 360 = Vòng quay HTK trong kỳ Chỉ tiêu này cho biết số ngày lượng hàng tồn kho được chuyển đổi thành doanh thu. Hàng tồn kho có ảnh hưởng trực tiếp tới hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn trong việc dự trữ nên chỉ tiêu này càng nhỏ chứng tỏ công tác quản lý hàng tồn kho càng tốt, dẫn đến hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn càng cao và ngược lại. 12 Thang Long University Library Đánh giá các khoản phải thu: Vòng quay các khoản phải thu: Vòng quay các khoản phải thu = trong kỳ Doanh thu thuần Các khoản phải thu bình quân trong kỳ Chỉ tiêu này phản ánh tính hiệu quả của chính sách tín dụng mà khách hàng nhận từ doanh nghiệp. Chỉ tiêu này cho biết khả năng thu nợ của doanh nghiệp trong kỳ phân tích, doanh nghiệp đã thu được bao nhiêu nợ và số nộ còn tồn đọng chưa thu được là bao nhiêu. Chỉ tiêu vòng quay càng lớn chứng tỏ tốc độ thu hồi các khoản phải thu là cao, tức là khách hàng trả nợ doanh nghiệp càng nhanh. Quan sát số vòng quay khoản phải thu sẽ cho biết chính sách bán hàng trả chậm của doanh nghiệp hay tình hình thu hồi nợ của doanh nghiệp. Thời gian thu tiền trung bình: 360 Thời gian thu tiền trung bình = Vòng quay các khoản phải thu trong kỳ Chỉ tiêu cho biết bình quân trong bao nhiêu ngày doanh nghiệp có thể thu hồi các khoản phải thu của mình. Vòng quay các khoản phải thu càng lớn thì kỳ thu tiền bình quân càng nhỏ và ngược lại. Tuy nhiên kỳ thu tiền bình quân cao hay thấp trong nhiều trường hợp chưa thể kết luận chắc chắn mà còn phải xem xét lại mục tiêu và chính sách của doanh nghiệp như mục tiêu mở rộng thị trường, chính sách tín dụng của doanh nghiệp. Đánh giá các khoản nợ: Vòng quay trả nợ: Giá vốn hàng bán + Chi phí quản lý kinh doanh Vòng quay trả nợ = Phải trả người bán + Lương, thưởng, thuế phải trả Chỉ tiêu này vừa phản ánh uy tín của doanh nghiệp đối với bạn hàng vừa phản ánh khả năng trả nợ của doanh nghiệp. Chỉ tiêu vòng quay càng lớn chứng tỏ tốc độ trả nợ là cao, tức là doanh nghiệp trả nợ càng nhanh. Thực tế doanh nghiệp mong muốn càng chậm trả nợ thì càng tốt, vậy nên họ rất muốn kéo dài tốc độ trả nợ dẫn đến vòng quay trả nợ nhỏ. Thời gian trả nợ trung bình: 360 Thời gian trả nợ trung bình = Vòng quay trả nợ 13 Chỉ tiêu này cho biết bình quân trong bao nhiêu ngày doanh nghiệp có thể thanh toán được các khoản nợ của mình. Vòng quay trả nợ càng lớn thì thời gian trả nợ trung bình càng nhỏ và ngược lại. Để kéo dài thời gian trả nợ trung bình, doanh nghiệp cần thể hiện uy tín đối với nhà cung cấp, chứng minh mình là khách hàng tốt nhất xứng đáng được cấp tín dụng lâu dài. Thời gian quay vòng tiền trung bình: Thời gian quay vòng tiền trung bình Thời gian = thu tiền trung bình Thời gian luân + chuyển kho trung bình Thời gian - trả nợ trung bình Chỉ tiêu thời gian quay vòng tiền trung bình là sự kết hợp của ba chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý lưu kho, khoản phải thu, khoản phải trả. Chỉ tiêu này cho biết sau bao nhiêu ngày thì số vốn của doanh nghiệp được quay vòng để tiếp tục hoạt động sản xuất- kinh doanh kể từ khi doanh nghiệp bỏ vốn ra. Thời gian quay vòng tiền ngắn, chứng tỏ doanh nghiệp sớm thu hồi được tiền mặt trong hoạt động của mình, quản lý hiệu quả khi giữ được thời gian quay vòng hàng tồn kho và khoản phải thu ở mức thấp, chiếm dụng được thời gian dài đối với các khoản nợ. Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ thì thời gian quay vòng tiền sẽ ngắn hơn so với doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất. Đánh giá khả năng thanh toán: Trong kinh doanh, vấn đề làm cho các doanh nghiệp lo ngại là các khoản nợ nần dây dưa, các khoản phải thu không có khả năng thu hồi và các khoản phải trả không có khả năng thanh toán. Vì vậy doanh nghiệp phải duy trì một mức tài sản luân chuyển hợp lý để đáp ứng kịp thời các khoản nợ ngắn hạn, duy trì các loại hàng tồn kho để đảm bảo quá trình hoạt động sản xuất- kinh doanh thuận lợi. Tại các nước trên thế giới, theo cơ chế thị trường căn cứ vào luật phá sản, doanh nghiệp có thể bị tuyên bố phán sản theo yêu cầu của các chủ nợ khi doanh nghiệp không có khả năng thanh toán các khoản nợ phải trả. Hiện nay luật doanh nghiệp Việt Nam, cũng quy định tương tự như vậy. Do đó, các doanh nghiệp luôn quan tâm đến các khoản nợ đến hạn trả và chuẩn bị nguồn để thanh toán chúng. Khi phân tích khả năng thanh toán của doanh nghiệp thì thường sử dụng các chỉ tiêu sau đây: Khả năng thanh toán hiện hành (khả năng thanh toán nợ ngắn hạn): Khả năng thanh toán hiện hành TSNH = Nợ ngắn hạn bình quân trong kỳ Chỉ tiêu này sử dụng phổ biến nhất và nó là một trong những thước đo cơ bản để đánh giá khả năng thanh toán của một doanh nghiệp, dùng để đo lường khả năng trả 14 Thang Long University Library các khoản nợ ngắn hạn của doanh nghiệp và các khoản phải trả bằng các tài sản ngắn hạn của doanh nghiệp như tiền mặt, các khoản phải thu,... Chỉ tiêu này phản ánh một động nợ ngắn hạn được đảm bảo bằng bao nhiêu đồng tài sản ngắn hạn. Khi chỉ tiêu này ở mức nhỏ hơn 1, thể hiện khả năng thanh toán nợ ngắn hạn của doanh nghiệp là yếu tố dẫn đến rủi ro tài chính. Ngược lại nếu chỉ tiêu này ở mức lớn hơn 1, cho thấy khả năng thanh toán của doanh nghiệp là tương đối tốt, đủ khả năng đảm bảo thanh toán cho các khoản nợ ngắn hạn. Tuy nhiên, nếu chỉ tiêu này cao quá, tức là lượng tài sản lưu động tồn trữ quá lớn và bộ phận tài sản này không vận động, không sinh lời sẽ làm giảm hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Chỉ tiêu này lớn hay nhỏ còn phụ thuộc vào đặc điểm ngành nghề kinh doanh của doanh nghiệp. Chẳng hạn đối với doanh nghiệp thương mại, tài sản lưu động thường chiếm tỷ trọng lớn hơn trong tổng tài sản nên chỉ tiêu này tương đối cao. Do đó, khi đánh giá khả năng thanh toán nợ ngắn hạn cần phải dựa vào hệ số trung bình của doanh nghiệp cùng ngành. Tuy nhiên, chỉ tiêu này chỉ phản ánh một cách tạm thời tình hình thanh toán của doanh nghiệp vì tài sản ngắn hạn bao gồm cả các khoản phải thu và hàng tồn kho. Chính vì vậy, để đánh giá chính xác hơn về khả năng thanh toán của doanh nghiệp, ta cần xem xét thêm một số chỉ tiêu khác nữa. Khả năng thanh toán nhanh: Khả năng thanh toán nhanh TSNH - HTK = Nợ ngắn hạn bình quân trong kỳ Khả năng thanh toán nhanh là chỉ tiêu thể hiện khả năng trả nợ ngắn hạn bằng các tài sản có khả năng chuyển thành tiền một cách nhanh nhất, không tính đến hàng tồn kho (tài sản không dễ dàng chuyển đổi thành tiền), tức là một đồng nợ ngắn hạn được đảm bảo bằng bao nhiêu đồng tài sản ngắn hạn có tính thanh khoản cao. Đây là chỉ tiêu được các chủ nợ rất quan tâm vì thông qua các chỉ tiêu này, các chủ nợ có thể đánh giá được tại thời điểm phân tích doanh nghiệp có khả năng thanh toán ngay các khoản nợ ngắn hạn hay không. Tuy vậy, trong một số trường hợp, chỉ tiêu này chưa phản ánh một cách chính xác nhất khả năng thanh toán của doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp có khoản phải thu chiếm tỷ trọng lớn trong tổng tài sản ngắn hạn. Do đó, để đánh giá chính xác và chặt chẽ hơn cần xem xét thêm khả năng thanh toán tức thời của doanh nghiệp. Khả năng thanh toán tức thời: Khả năng thanh toán tức thời = Tiền và tương đương tiền Nợ ngắn hạn bình quân trong kỳ 15 Chỉ tiêu khả năng thanh toán tức thời là một chỉ tiêu đánh giá sát hơn khă năng thanh toán của doanh nghiệp. Trong đó, tiền bao gồm tiền mặt, tiền gửi, tiền đang chuyển; các khoản tương đương tiền là các khoản đầu tư ngắn hạn (dưới 3 tháng) có thể chuyển đổi thành tiền bất cứ lúc nào như chứng khoán ngắn hạn, thương phiếu,... Đây là các tài sản có tính thanh khoản cao, độ rủi ro thấp. Chỉ tiêu này phản ánh khả năng thanh toán nợ ngắn hạn bất kỳ lúc nào, đặc biệt là nợ ngắn hạn đến hạn bởi vì nguồn trang trải các khoản nợ của doanh nghiệp hết sức linh hoạt. 1.3.3. Các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sử dụng tài sản dài hạn Hiệu suất sử dụng tài sản dài hạn: Doanh thu thuần Hiệu suất sử dụng TSDH = TSDH bình quân trong kỳ Trong đó: Tài sản dài hạn bình quân trong kỳ là bình quân số học của tài sản dài hạn có ở đầu kỳ và cuối kỳ. Chỉ tiêu này cho biết mỗi đơn vị giá trị tài sản dài hạn sử dụng trong kỳ tạo ra bao nhiêu đơn vị doanh thu thuần. Chỉ tiêu này thể hiện sự vận động của tài sản dài hạn trong kỳ, chỉ tiêu càng cao chứng tỏ tài sản dài hạn vận động càng nhanh, hiệu suất sử dụng tài sản dài hạn càng cao. Tỷ suất sinh lời của tài sản dài hạn: Lợi nhuận sau thuế Tỷ suất sinh lời của TSDH = TSDH bình quân trong kỳ Chỉ tiêu này cho biết trong kỳ với mỗi đơn vị giá trị tài sản dài hạn đem lại bao nhiêu đơn vị lợi nhuận sau thuế. Chỉ tiêu này càng lớn cho thấy hiệu quả sử dụng tài sản dài hạn càng cao và ngược lại. Suất hao phí tài sản dài hạn trên doanh thu thuần: TSDH bình quân trong kỳ Suất hao phí của TSDH = Doanh thu thuần Chỉ tiêu này cho biết trong kỳ doanh nghiệp với mỗi đồng doanh thu thuần thì cần bao nhiêu đồng giá trị tài sản dài hạn. Chỉ tiêu này càng thấp cho thấy hiệu quả sự dụng tài sản dài hạn càng cao. Suất hao phí tài sản cố định: Suất hao phí của tài sản cố định Tài sản cố định bình quân = Doanh thu thuần 16 Thang Long University Library Chỉ tiêu này cho biết với mỗi đồng doanh thu trong kỳ thì cần bao nhiêu đồng tài sản cố định, đó là căn cứ để đầu tư tài sản cố định cho phù hợp nhằm đạt được doanh thu như mong muốn. 1.4. Các nhân tố ảnh hƣởng đến hiệu quả sử dụng tài sản trong doanh nghiệp Việc xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng tài sản là việc nhận thức một cách đúng đắn những yếu tố tác động đến kết quả nhất định trong việc phân tích tình hình sử dụng tài sản tại doanh nghiệp. Như vậy, việc xác định ảnh hưởng của các nhân tố không những cần phải chính xác mà còn phải kịp thời, không những chỉ xác định các nhân tố đó mà cần phải xác định sự tác động qua lại giữa các nhân tố với nhau. Trong sản xuất- kinh doanh, hầu hết các doanh nghiệp đều bị tác động bởi mồi trường bên ngoài và môi trường bên trong doanh nghiệp. Sự thành công cũng phụ thuộc khá nhiều vào những yếu tố này. Vì vậy, doanh nghiệp cần phải phân tích đánh giá và kết hợp hài hòa giữa các yếu tố này để đưa ra các chiến lược cũng như kế hoạch phù hợp cho từng giai đoạn, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản cho doanh nghiệp. 1.4.1. Các nhân tố chủ quan Bộ máy quản trị doanh nghiệp: Trong bất cứ một doanh nghiệp nào, nhân tố quản trị đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh nói chung và hiệu quả sử dụng tài sản nói riêng. Công tác quản trị doanh nghiệp được tiến hành tốt sẽ giúp doanh nghiệp có một hướng đi đúng đắn, định hướng đúng chiến lược sản xuất- kinh doanh lâu dài và đặt được các mục tiêu kinh doanh cụ thể, mang lại hiệu quả cao cho doanh nghiệp. Với một cơ cấu tổ chức bộ máy quản trị hợp lý, không những giúp cho điều hành hoạt động kinh doanh tốt góp phần nâng cao lợi nhuận mà còn làm giảm tối thiểu các chi phí quản lý và xây dựng một cơ cấu lao động tối ưu. Nhân tố này còn giúp lãnh đạo doanh nghiệp đề ra những quyết định đúng đắn chính xác và kịp thời, phù hợp với tình hình của doanh nghiệp và tình hình thị trường tạo ra những động lục to lớn để kích thích sản xuất phát triển, qua đó hiệu quả sử dụng tài sản được nâng cao. Ngược lại, nếu khả năng quản lý, ra quyết định kém thì doanh nghiệp có thể dẫn đến thua lỗ, phá sản do tài sản không được sử dụng một cách hiệu quả. Trình độ nhân lực: Mọi lực lượng sản xuất- kinh doanh đều do lực lượng lao động tiến hành. Họ là chủ thể trong hoạt động kinh doanh, mọi nỗ lực đưa khoa học kỹ thuật, trang thiết bị máy móc hiện đại để nâng cao hiệu quả kinh doanh đều do con người tạo ra và vận hành. Vì vậy, có thể nói lực lượng lao động hay con người là nhân tố không thể thiếu trong sản xuất- kinh doanh, đặc biệt trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản. 17 Tuy nhiên, để đạt được điều đó, đội ngũ nhân viên lao động cũng cần phải có một lượng kiến thức chuyên môn ngành nghề cao, có khả năng tiếp thu công nghệ mới, phát huy được tính sáng tạo, tự chủ trong công việc, có ý thức giữ gìn và bảo quản tài sản trong quá trình vận hành thì tài sản mới được sử dụng hiệu quả, góp phần tạo ra những sản phẩm dịch vụ chất lượng cao phù hợp với nhu cầu tiêu dùng trên thị trường và mang lại lợi ích cho doanh nghiệp. Ngoài ra, các doanh nghiệp nên có chế độ phân định trách nhiệm gắn với chế độ bàn giao, theo dõi và thưởng phạt nhằm khuyến khích mọi người có ý thức tốt hơn trong quản lý tài sản. Trình độ tổ chức sản xuất- kinh doanh: Một quy trình sản xuất- kinh doanh hợp lý sẽ khắc phục được tình trạng chồng chéo chức năng, nhiệm vụ giữa các khâu, góp phần tiết kiệm nguồn lực, tăng năng suất lao động, giảm chi phí bất hợp lý và hạ giá thành sản phẩm, nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản, hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Ngoài ra, sự tiến bộ của khoa học công nghệ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản của doanh nghiệp. Nếu doanh nghiệp tiếp cận kịp thời với sự tiến bọ của khoa học, công nghệ để đổi mới trang thiết bị thì sẽ giảm được hao mòn vô hình của tài sản cố định, nâng cao chất lượng, đổi mới sản phẩm, hạ giá thành và nâng cao sức cạnh tranh cho doanh nghiệp. Đặc điểm ngành nghề sản xuất- kinh doanh: Đặc điểm ngành nghề sản xuất- kinh doanh có tác động quan trọng đến hiệu quả sử dụng tài sản của doanh nghiệp, ảnh hưởng trực tiếp đến cơ cấu tài sản, vòng quay và hệ số sinh lời của tài sản. Vậy nên, khi nhắc đến sự tác động tới hiệu quả sử dụng tài sản của doanh nghiệp thì không thể không nhắc tới nhân tố này. Mỗi doanh nghiệp có đặc điểm khác nhau về ngành nghề sẽ đầu tư vào tài sản ngắn hạn và tài sản dài hạn khác nhau, tỷ trọng tài sản ngắn hạn và tài sản dài hạn khác nhau nên hệ số sinh lời của các tài sản cũng khác nhau. Doanh nghiệp có đặc điểm hàng hóa khác nhau và đối tượng khách hàng khác nhau nên chính sách tín dụng thương mại cũng khác nhau, dẫn đến tỷ trọng khoản phải thu khác nhau. Cơ sở hạ tầng trong doanh nghiệp: Một doanh nghiệp có hệ thống cơ sở hạ tầng (trụ sở làm việc, chi nhánh, cơ sở sản xuất, hệ thống bán hàng,...) được bố trí hợp lý sẽ giúp cho doanh nghiệp sử dụng tài sản lưu động một cách hiệu quả hơn. Kho chứa hàng tốt sẽ tránh được những hao mòn không đáng có trong công tác bảo quản hàng tồn kho... 1.4.2. Các nhân tố khách quan Môi trƣờng kinh tế: 18 Thang Long University Library Nhân tố này thể hiện các đặc trưng của hệ thống kinh tế trong đó các doanh nghiệp tiến hành hoạt động sản xuất- kinh doanh như chu kỳ phát triển kinh tế, tăng trưởng kinh tế, hệ thống tài chính tiền tệ, tình hình lạm phát, tỷ lệ thất nghiệp, các chính sách tài chính- tín dụng của Nhà nước. Nền kinh tế nằm trong giai đoạn nào của chu kỳ phát triển kinh tế sẽ quyết định đến nhu cầu sản phẩm cũng như khả năng phát triển các hoạt động sản xuất- kinh doanh của các doanh nghiệp. Hệ thống tài chính tiền tệ, lạm phát, thất nghiệp và các chính sách tài khóa của chính phủ có tác động lớn tới quá trình ra quyết định sản xuất- kinh doanh và kết quả hoạt động của doanh nghiệp. Trong điều kiện nền kinh tế mở cửa, doanh nghiệp còn phải chịu tác động của thị trường quốc tế. Sự thay đổi chính sách thương mại của các nước trong khối liên mình thương mại hay sự bất ổn của nền kinh tế đều tác động trực tiếp đến thị trường đầu vào và đầu ra của doanh nghiệp. Như vậy, những thay đổi của môi trường kinh tế ngày càng có tác động mạnh đến hoạt động sản xuất- kinh doanh của doanh nghiệp, tạo cho doanh nghiệp những thuận lợi đồng thời cả những khó khăn. Do vậy, doanh nghiệp phải luôn đánh giá và dự báo những thay đổi để có thể đửaa những biện pháp thích hợp, tranh thủ những cơ hội và hạn chế những tác động tiêu cực từ sự thay đổi của môi trường kinh tế. Chính trị- pháp luật: Trong nền kinh tế thị trường, vai trò của Nhà nước là hết sức quan trọng. Để điều tiết nền kinh tế, Nhà nước sử dụng hệ thống các nhân tố tác động trực tiếp và gián tiếp đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp. Sự can thiệp ở mức hợp lý của Nhà nước vào hoạt động sản xuất- kinh doanh của doanh nghiệp là cần thiết và tập trung ở các nội dung như duy trì sự ổn định của nền kinh tế, chính trị; định hướng phát triển nền kinh tế, kích thích phát triển kinh tế thông qua hệ thống pháp luật; phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế- xã hội. Vì vậy, đứng trước các quyết định đầu tư, các chính sách của Nhà nước luôn là một trong những yếu tố được các doanh nghiệp quan tâm hàng đầu. Khoa học- công nghệ: Là một trong nhưng nhân tố quyết định đến năng suất lao động và trình độ sản xuất của nền kinh tế nói chung và của từng doanh nghiệp nói riêng. Sự tiến bộ của khoa học- công nghệ sẽ tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nâng cao năng lực sản xuất, giảm bới chi phí, tăng khả năng cạnh tranh. Tuy nhiên, tiến bộ khoa học- công nghiệ cũng có thể làm cho tài sản của doanh nghiệp bị hao mòn vô hình nhanh hơn. Điển hình là những máy móc, thiết bị hay quy trình công nghệ..., mới chỉ trên các dự án, phát minh đã trở nên lạc hậu ngay chính thời điểm đó. 19 Vì thế, việc theo dõi cập nhật sự phát triển của khoa học- công nghệ cũng như áp dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật đó là hết sức cần thiết đối với doanh nghiệp khi lựa chọn phương án đầu tư để có thể đạt được hiệu quả cao nhất trong hoạt động sản xuất- kinh doanh của mình. Tài nguyên môi trƣờng: Tài nguyên môi trường cũng có ảnh hưởng tới hiệu quả sử dụng tài sản. Nếu như nguồn tài nguyên dồi dào sẽ làm cho giá mua nguyên vật liệu, máy móc thiết bị rẻ, chi phí sản xuất giảm dẫn đến giá thành sản phẩm giảm, tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp và hiệu quả kinh tế sẽ cao hơn. Tuy vậy, tài nguyên môi trường cũng có thể gây ảnh hưởng xấu đến hiệu quả sử dụng của tài sản nói riêng và hiệu quả sản xuất- kinh doanh nói chung khi thiên tai bất ngờ xảy ra. Thị trƣờng: Thị trường là nhân tố có ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, đặc biệt là thị trường đầu vào, thị trường đầu ra và thị trường tài chính. Khi thị trường đầu vào biến động, giá cả nguyên vật liệu tăng lên sẽ làm tăng chi phí đầu vào của doanh nghiệp, dẫn đến làm tăng giá bán gây khó khăn cho việc tiêu thụ sản phẩm. Nếu giá bán không tăng lên theo một tỷ lệ tương ứng với tỷ lệ tăng của giá cả nguyên vật liệu đầu vào cùng với sự sụt giảm về số lượng sản phẩm tiêu thụ sẽ làm giảm lợi nhuận của doanh nghiệp. Nếu thị trường đầu ra sôi động, nhu cầu lớn kết hợp với sản phẩm của doanh nghiệp có chất lượng cao, giá bán hợp lý và khối lượng đáp ứng nhu cầu thị trường sẽ làm tăng doanh thu và lợi nhuận cho doanh nghiệp. Thị trường tài chính là kênh phân phối vốn từ nơi thừa vốn đến nơi có nhu cầu. Thị trường tài chính bao gồm thị trường tiền tệ và thị trường vốn. Thị trường tiền tệ là thị trường tài chính chỉ có các công cụ ngắn hạn (kỳ hạn thanh toán dưới 1 năm) còn thị trường vốn là thị trường diễn ra việc mua bán các công cụ nợ dài hạn như cổ phiếu, trái phiếu. Sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp: Mối quan hệ giữa các doanh nghiệp cùng ngành và cùng sản xuất một ngành hoặc một nhóm hàng có thể trở thành bạn hàng của nhau trong kinh doanh nhưng có thể lại là đối thủ của nhau trên thị trường đầu vào đầu ra. Đối thủ cạnh tranh là một yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tồn tại, phát triển của doanh nghiệp. Nhân tố cạnh tranh bao gồm các yếu tố và điều kiện trong nội bộ ngành sản xuất có ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình kinh doanh của doanh nghiệp như khách hàng, nhà cung cấp, các đối thủ cạnh tranh hay các sản phẩm thay thế... Các yếu tố này sẽ quyết định tính chất, mức độ cạnh tranh của ngành và khả năng thu lợi nhuận của các doanh nghiệp. 20 Thang Long University Library