Tài liệu Nâng cao hiệu quả quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện cẩm khê, tỉnh phú thọ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG TẠ QUANG VÕ NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI HUYỆN CẨM KHÊ, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Phú Thọ, năm 2020 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG TẠ QUANG VÕ NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI HUYỆN CẨM KHÊ, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8310110 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Ngọc Hải Phú Thọ, năm 2020 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Ngọc Hải. Các thông tin, số liệu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Tạ Quang Võ ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, tìm hiểu và nghiên cứu luận văn em nhận được sự hướng dẫn và giúp đỡ của các thầy cô giáo. Cho phép tác giả được gửi lời cảm ơn tới các Ban giám hiệu, các Khoa, Phòng, các giảng viên trường đại học Hùng Vương. Em chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Ngọc Hải đã tận tình hướng dẫn tác giả hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Trong quá trình học tập, thực hiện luận văn tác giả đã nhận được sự động viên, hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi của UBND huyện Cẩm Khê, các anh chị đồng nghiệp trong việc thu thập thông tin, số liệu và gia đình đã hỗ trợ tác giả hoàn thành luận văn. Tác giả xin trân trọng cảm ơn. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Tạ Quang Võ iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC ........................................................ 10 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ..................................... 10 1.1.1. Những vấn đề cơ bản về bảo hiểm xã hội ....................................................... 10 1.1.2. Văn bản pháp lý về quản lý bảo hiểm xã hội .................................................. 15 1.1.3. Công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc .............................................. 16 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ..... 21 1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam .............. 23 1.2.1. Kinh nghiệm của một số địa phương về công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ..................................................................................................................... 23 1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho huyện Cẩm Khê ............................................ 25 CHƯƠNG 2:THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI HUYỆN CẨM KHÊ, TỈNH PHÚ THỌ............................................ 27 2.1. Giới thiệu chung về huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ và cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ .................................................................................. 27 2.1.1. Giới thiệu chung về huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ ....................................... 27 2.1.2. Giới thiệu về bảo hiểm xã hội huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ ....................... 31 2.2. Giới thiệu về tình hình công tác quản lý bảo hiểm xã hội của Việt Nam .......... 35 2.3. Thực trạng công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ .............................................................................................................. 38 2.3.1. Các văn bản pháp lý của Nhà nước, văn bản hành chính của huyện Cẩm Khê, Phú Thọ ..................................................................................................................... 38 2.3.2. Tình hình thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, Phú Thọ ........................ 42 2.3.3. Công tác quản lý đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc..................... 45 2.3.4. Công tác quản lý phương thức và mức thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc ........... 47 iv 2.3.5. Quy trình thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc ......................................................... 49 2.3.6. Quản lý tổ chức thu bảo hiểm xã hội bắt buộc................................................ 52 2.3.7. Thực trạng công tác kế hoạch thu BHXH bắt buộc ........................................ 53 2.3.8. Thanh tra, kiểm tra việc thu nộp Bảo hiểm xã hội bắt buộc ........................... 55 2.4. Đánh giá công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, Phú Thọ ..................................................................................................................... 57 2.4.1 Hiệu quả quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, Phú Thọ57 2.4.2. Những kết quả đạt được .................................................................................. 58 2.4.3. Những hạn chế ................................................................................................ 59 2.4.4. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................................... 60 CHƯƠNG 3:GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI HUYỆN CẨM KHÊ, TỈNH PHÚ THỌ....... 64 3.1. Mục tiêu và định hướng tăng cường công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ .................................................................... 64 3.1.1. Mục tiêu .......................................................................................................... 64 3.1.2. Định hướng...................................................................................................... 64 3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Cẩm Khê trong những năm tới ......................................................... 65 3.2.1. Cải cách thủ tục hành chính trong quản lý thu BHXH ................................... 65 3.2.2. Công tác lập kế hoạch về quản lý thu BHXH bắt buộc .................................. 66 3.2.3. Tăng cường công tác tổ chức thực hiện các chính sách về quản lý thu BHXH67 3.2.4. Phối kết hợp với các ban ngành liên quan trong quá trình thực hiện.............. 70 3.2.5. Đẩy mạnh triển khai và thực hiện các chính sách liên quan đến BHXH bắt buộc ........................................................................................................................... 71 3.2.6. Ứng dụng CNTT trong công tác quản lý thu BHXH bắt buộc ....................... 72 3.2.7. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, đôn đốc công tác quản lý thu BHXH bắt buộc ................................................................................................... 75 3.2.8. Một số giải pháp khác ..................................................................................... 76 3.3. Một số kiến nghị................................................................................................. 84 3.3.1. Đối với Nhà nước ............................................................................................ 84 v 3.3.2. Đối với cơ quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ.............................................. 85 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 87 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 89 vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Kết quả thu BHXH bắt buộc huyện Cẩm Khê giai đoạn 2016 - 201843 Bảng 2.2. Tình hình quản lý số lượng lao động tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Cẩm Khê từ 2016-2018 ................................................................. 46 Bảng 2.3. Tổng quỹ lương trích nộp BHXH trên địa bàn huyện Cẩm Khê giai đoạn 2016-2018 ....................................................................................................... 47 Bảng 2.4. Tổng quỹ lương thực tế trích nộp BHXH của các đơn vị trên địa bàn huyện Cẩm Khê giai đoạn 2016-2018........................................................... 48 Bảng 2.5. Kết quả thực hiện kế hoạch thu BHXH huyện Cẩm Khê giai đoạn 2016 - 2018 .............................................................................................................. 54 Bảng 2.6. Tình hình kiểm tra đóng BHXH của BHXH huyện Cẩm Khê ........ 55 Bảng 2.7. Tình hình nợ đọng BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Cẩm Khê .... 56 Bảng 2.8. Lãi suất chậm nộp ................................................................................. 61 vii DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Quy trình quản lý thu - nộp BHXH bắt buộc .................................... 19 Sơ đồ 2.1. Cơ cấu tổ chức BHXH huyện Cẩm Khê............................................ 34 Sơ đồ 2.2. Quy trình thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê ......................... 50 Sơ đồ 2.3. Trình tự thủ tục tham gia BHXH lần đầu .......................................... 51 viii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Dạng viết tắt Dạng đầy đủ 1 2 BHXH BHXH BB Bảo hiểm xã hội Bảo hiểm xã hội bắt buộc 3 4 BHYT CNTT Bảo hiểm y tế Công nghệ thông tin 5 6 DN DNNN Doanh nghiệp Doanh nghiệp nhà nước 7 KCB Khám chữa bệnh 8 9 LĐ LĐTB&XH Lao động Lao động thương binh và xã hội 10 11 12 13 14 NLĐ NSDLĐ NSNN TNLĐ BHTN Người lao động Người sử dụng lao động Ngân sách nhà nước Tai nạn lao động Bảo hiểm thất nghiệp 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hệ thống bảo hiểm xã hội (BHXH) sẽ bảo đảm quyền lợi cho NLĐ trên cơ sở đóng góp của NLĐ và người SDLĐ. Theo phương thức đó, NLĐ cũng phải tham gia đóng bảo hiểm xã hội thì mới được thụ hưởng các chính sách, chế độ. Trong khi đó, mức được hưởng các chế độ trợ cấp bảo hiểm xã hội lại phải đảm bảo nguyên tắc bù trừ, tương trợ, chia sẻ rủi ro giữa những người tham gia đóng bảo hiểm xã hội, nguyên tắc hoàn trả (phù hợp giữa mức đóng và mức hưởng) thông qua hình thức phân phối lại. Ngay khi mới ra đời, chế độ chính sách BHXH đã được Chính phủ Việt Nam quan tâm triển khai, từng bước mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Ban đầu, BHXH bắt buộc chỉ được triển khai với cán bộ công nhân viên chức khối Nhà nước, sau đó tơií nay đã mở rộng cho toàn người lao động. Cùng với đó, các chế độ, chính sách BHXH cũng thường xuyên được điều chỉnh cho phù hợp với sự phát triển KTXH của nước ta trong từng thời điểm. Có thể nói các chính sách bảo hiểm xã hội bắt buộc luôn mang tính cấp thiết thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước ta về vấn đề ASXH. Theo Luật BHXH 2014, từ ngày 1/1/2016, đối tượng áp dụng bảo hiểm xã hội bắt buộc được mở rộng tới tất cả người lao động (NLĐ) đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng, những người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn. Từ ngày 1/1/2018, Luật đã mở rộng tới những người làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ 1 tháng trở lên và người lao động là công dân nước ngoài làm việc tại Việt Nam thì các đối tượng tham gia đóng, hưởng BHXH bắt buộc đã được mở rộng đến tất cả các thành phần kinh tế. Vì vậy, số lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc năm sau luôn tăng cao hơn năm trước. Số thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ngày càng tăng. Do đó, chính sách bảo hiểm xã hội luôn được quan tâm, nghiên cứu nhằm hướng đến một hệ thống chính sách bảo hiểm xã hội cho phù hợp với tình hình mới là yêu cầu cấp thiết khách quan. Công tác quản lý BHXH nói chung, quản lý thu “ 2 BHXH nói riêng là một trong những nội dung quan trọng trong quá trình thực thi chính sách BHXH, có thể nói đây là xương sống của ngành BHXH. Vì vậy, công tác quản lý thu BHXH tốt là cơ sở để đảm bảo cho toàn bộ hệ thống BHXH tồn tại và phát triển. Dù vậy, trên thực tế trong quá trình thực hiện công tác thu BHXH ” không phải là không có những hạn chế, bất cập. Còn rất nhiều tổ chức, cá nhân chưa tham gia, hoặc tham gia không đầy đủ. Nhiều tổ chức như các DN tham gia không minh bạch và tự nguyện trong khi hiểu biết của NLĐ còn chưa đầy đủ về quyền lợi tham gia BHXH của mình. Theo báo cáo của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, “tính đến hết năm 2018, cả nước có trên 26% lực lượng lao động tham gia BHXH; số đối tượng tham gia BHYT mới đạt khoảng 71% dân số cả nước. Số lao động còn lại chưa tham gia BHXH tập trung chủ yếu ở khu vực ngoài nhà nước như: Các DN ngoài quốc doanh, tổ hợp tác, người buôn bán nhỏ… trốn tránh không tham gia BHXH bắt buộc cho NLĐ hoặc còn cố tình tìm mọi cách trốn đóng BHXH, mặt khác nợ đọng BHXH bắt buộc trong thời gian dài, thậm chí có những đơn vị SDLĐ lạm dụng quỹ BHXH, lạm dụng tiền đóng BHXH bắt buộc của NLĐ để làm vốn SXKD,… gây chậm trễ trong công tác thu nộp và quản lý thu BHXH bắt buộc.” (BHXH Việt Nam, 2018) BHXH huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ là một đơn vị trực thuộc BHXH tỉnh Phú Thọ, có chức năng giúp BHXH tỉnh Phú Thọ thực hiện các chế độ, chính sách “ BHXH, Bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) và quản lý quỹ BHXH, BHYT, BHTN trên địa bàn huyện Cẩm Khê. Trong những năm qua BHXH huyện Cẩm Khê đã luôn phấn đấu và hoàn thành vượt chi tiêu thu bảo hiểm năm sau cao hơn năm trước. ” Theo báo cáo tình hình thực hiện nhiệm vụ năm 2018 tại BHXH huyện Cẩm Khê, “tổng số tiền thu BHXH, BHYT, BHTN đến ngày 31/12/2018 là: 148.375 triệu đồng/147.546. triệu đồng đạt 104% kế hoạch của BHXH tỉnh giao, tăng 26% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, công tác quản lý thu BHXH vẫn còn tồn tại những bất cập như về cơ chế chính sách, trình độ chuyên môn, tuyên truyền vận động… dẫn đến tình trạng vẫn còn một số bộ phận DN, tổ chức và người dân chậm trễ trong việc nộp bảo hiểm xã hội.” (BHXH huyện Cẩm Khê) 3 Xuất phá từ thực trạng trên, tác giả đã chọn đề tài “Nâng cao hiệu quả quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ” làm chủ đề nghiên cứu cho luận văn của mình. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở phân tích thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ và đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH bắt buộc. Từ đó, đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu + Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc. + Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. + Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. + Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về mặt không gian: Luận văn nghiên cứu tại phạm vi tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. - Về mặt thời gian: Số liệu thứ cấp được tác giả thu thập từ năm 2016-2018; - Nội dung nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc tạị huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ, cụ thể: Công tác lập kế hoạch và các chính sách quản lý thu BHXH bắt buộc; công tác tổ chức thực hiện các chính sách về quản lý thu BHXH bắt buộc; công tác thanh tra, kiểm tra, đánh giá công tác thực hiện các chính sách quản lý thu BHXH bắt buộc. 4 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp kế thừa Phương pháp này được sử dụng thông qua tác giả thu thập các tài liệu có liên quan và tận dụng để hệ thống hóa các vấn đề lý luận phục vụ cho nghiên cứu. 4.2. Phương pháp thu thập thông tin 4.2.1. Thu thập thông tin thứ cấp Dữ liệu thông tin thứ cấp được thu thập bao gồm: (1) Các văn bản Luật, văn bản chỉ đạo ngành bảo hiểm xã hội, văn bản có liên quan từ BHXH Việt Nam; BHXH tỉnh Phú Thọ. (2) Báo cáo tổng kết tình hình sản xuất - kinh doanh, KTXH của huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ; (3) Báo cáo kết quả hoạt động qua các năm 2016 - 2018 của BHXH huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ; (4) Báo cáo tình hình xây dựng kế hoạch thu bảo hiểm xã hội bắt buộc của BHXH huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ; (5) Báo cáo tình hình thực hiện thu BHXH bắt buộc của bảo hiểm xã hội huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ; (6) Báo cáo đánh giá công tác thu bảo hiểm xã hội bắt buộc của bảo hiểm xã hội huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ; (7) Các tài liệu, số liệu từ các ấn phẩm và các website ngành BHXH. (8) Các công trình nghiên cứu đã được công bố: báo cáo khoa học, tạp chí, luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ liên quan,... 4.2.2. Thu thập thông tin sơ cấp a. Xác định mục đích và đối tượng điều tra: Mục đích điều tra dữ liệu sơ cấp gồm 2 mục đích: (1) Nhằm đánh giá thực trạng những khó khăn, thuận lợi trong công tác nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ; (2) Nhằm đánh giá nhận thức của NLĐ về vai trò của việc tham gia BHXH. Tương ứng với hai mục đích điều tra thì đối tượng điều tra bao gồm hai nhóm đối tượng cụ thể: 5 (1) Cán bộ, công nhân viên tại BHXH huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. (2) Đối tượng tham gia BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. b. Xác định nội dung điều tra Nhằm đánh giá thực trạng những khó khăn, thuận lợi trong công tác nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ: 4.3. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu - Số liệu được tổng hợp lại sau đó được tính toán và xử lý thống kê trên Microsoft Excel. - Thu thập từ báo cáo kết quả công tác thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Cẩm Khê từ năm 2016-2018, và báo cáo quản lý đối với thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Cẩm Khê. 5. Đóng góp của đề tài 5.1. Về mặt lý luận Đề tài đã nêu lên và phân tích những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý thu BHXH bắt buộc. Từ đó phân tích, đánh giá thực trạng nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. 5.2. Về mặt thực tiễn Kết quả nghiên cứu nhằm làm rõ các vấn đề sau: + Phân tích, đánh giá thực trạng nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. + Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến công tác nâng cao hiệu quả quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. + Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc và kinh nghiệm thực tiễn Chương 2: Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. 6 Chương 3: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. 7. Các công trình nghiên cứu có liên quan Quản lý thu BHXH là đề tài nghiên cứu đã được các cơ quan nhà nước và nhiều tác giả quan tâm. Điển hình như các nghiên cứu dưới đây: - Đề tài nghiên cứu cấp Bộ, năm 1996: “Thực trạng quản lý thu BHXH hiện nay và một số biện pháp nâng cao hiệu quả công tác thu.” (Chủ nhiệm đề tài Nguyễn Văn Châu, BHXH Việt Nam) Ngay từ khi ngành bảo hiểm xã hội được thành lập vào 1995 thì đề tài này là một rong những đề tài đầu tiên được thực hiện. Trên góc độ cơ quan trung ương được phân công nhiệm vụ quản lý nhà nước về BHXH, nhóm tác giả đã nghiên cứu thực trạng thu BHXH trong giai đoạn trước đó trên phạm vi cả nước. Nhóm tác giả nhận thấy, thu BHXH trong điều kiện kế hoạch hóa tập trung, bao cấp đã dẫn tới các chính sách BHXH không thể phát triển. Do đó, công tác quản lý BHXH của Việt Nam cần phải đổi mới toàn diện trong ddiefu kiện vân hành nền kinh tế thị trường, thành phần kinh tế đa dạng hơn và có yêu tố vốn đầu tư nước ngoài. Trong đó, quan trọng nhất là chính sách pháp luật quy định về thu BHXH phải được đổi mới, đối tượng tham gia BHXH phải được mở rộng cho mọi thành phần kinh tế. Mức đóng BHXH cũng cần phải đa dạng hơn, hình thức đóng BHXH và quản lý số tiền đóng BHXH cũng cần có cơ chế rõ ràng, có sự phân cấp từ TW tới địa phương. Công trình nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn lớn nhưng nhiều nội dung không còn phù hợp trong thời kỳ mới. - Đề tài cấp Bộ, 2007. “Các giải pháp đảm bảo cân đối quỹ BHXH bắt buộc khi thực hiện Luật BHXH”. (Chủ nhiệm đề tài Phạm Đỗ Nhật Tân, Bộ Lao động thương binh và Xã hội). Nhóm tác giả đã hệ thống các quy định của Nhà nước về quản lý quỹ BHXH. Công trình làm rõ các quy định về đối tượng thu, mức thu, cách thức vận hành và quản lý các quỹ BHXH. Đồng thời, nhóm tác giả đã đi sâu phân tích đánh giá thực “ trạng tình hình thu - chi của quỹ BHXH bắt buộc của Việt Nam, từ đó đề tài đã đưa ra các dẫn chứng về những ưu điểm và những mặt hạn chế về việc duy trì và mở 7 rộng nguồn thu BHXH, sử dụng quỹ BHXH, điều kiện để hưởng các chế độ chính sách BHXH nhằm đảm bảo sự an toàn của quỹ BHXH, cân đối quỹ BHXH trong tương lai. ” - Đỗ Văn Sinh, 2005. Hoàn thiện quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam, luận án Tiến sĩ kinh tế, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Luận văn đã hệ thống hóa những vẫn đề lý luận có tính khoa học cũng như tính thực tiễn về quản lý quỹ bảo hiểm xã hội ở nước ta. Đặc biệt, luận văn cũng nghiên cứu kinh nghiệm của một số quốc gia khác về mô hình và phương thức quản lý quỹ bảo hiểm xã hội. Các kinh nghiệm này có giá trị thực tiễn to lớn cho Việt Nam học hỏi, vận dụng. Đặc biệt, tác giả đưa ra kiến nghị các giải pháp để hoàn thiện công tác này. - Phạm Trường Giang, 2010. “Hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở Việt Nam”, luận án Tiến sĩ, Trường ĐH Lao động xã hội. “ Đóng góp nghiên cứu khoa học của luận án đó là tác giả đã nghiên cứu về cơ chế chính sách thu BHXH ở Việt Nam, việc phân cấp quản lý thu BHXH, các chế tài về đóng BHXH và xử lý vi phạm về đóng BHXH. Trên cơ sở phân tích cơ chế chính sách thu BHXH ở Việt Nam, đề cập vấn đề chế tài xử phạt vi phạm pháp luật BHXH còn thấp, chưa đủ sức răn đe, tác giả có tham khảo một số mô hình thu BHXH ở một số nước phát triển, từ đó tác giả có khuyến nghị một số giải pháp có ý nghĩa thực tiễn hoàn thiện cơ chế chính sách thu BHXH ở Việt Nam. ” - Nguyễn Hữu Vinh, 2010, “Giải pháp nhằm hạn chế tình trạng nợ đọng và trốn đóng BHXH ở Hà Nội” & Luận văn Thạc sỹ kinh tế, Trường ĐH kinh tế quốc dân; Nguyễn Dương, 2010, “Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý thu BHXH tại Bảo hiểm xã hội Thành phố Hà Nội”, luận văn thạc sĩ kinh tế, Trường đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội. “ Nguyễn Hữu Vinh đánh giá tình trạng nợ đọng tiền đóng BHXH kéo dài, trốn đóng BHXH dưới nhiều hình thức của các doanh nghiệp. Trên cơ sở này, tác giả kiến nghị các giải pháp làm giảm tình trạng nợ đọng, truy thu, tính lãi thậm chí là khoanh nợ để đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời tại thành phố Hà Nội. Qua đó, công tác thu BHXH không làm ảnh hưởng đến việc thụ hưởng các chế độ BHXH của NLĐ. ” 8 “ Nguyễn Dương đã làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chất lượng quản lý thu BHXH, từ đó tác giả đã có nhận định về quản lý thu BHXH còn yếu kém do nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan, tác giả đã có những kiến nghị về giải pháp tăng cường chất lượng quản lý thu, khắc phục tình trạng nợ đọng, trốn đóng tiền BXHH trên địa bàn Thành phố Hà Nội. ” - Đề án khoa học: “Xây dựng quy định quản lý thu nợ BHXH, BHYT, BHTN”, chủ nhiệm đề án, Thạc sĩ Trần Đình Liệu, Trưởng Ban Thu BHXH Việt Nam. Qua nghiên cứu thực trạng của 63 tỉnh, thành ở Việt Nam, nhóm tác giả đã đánh giá tình hình nợ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế cũng như công tác quản lý thu nợ. Thời gian nghiên cứu thực trạng trong khoảng 2010 – 2012. Nhóm tác giả đã đánh gía kết quả đạt được, hạn chế tồn tại và nguyên nhân gây ra những hạn chế. Đồng thời, nhóm tác giả kiến nghị các giải pháp nhằm quản lý hiệu quả nợ đọng bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế. - Đề án nghiên cứu khoa học, 2011. “Hoàn thiện quy trình quản lý thu, quy trình cấp và quản lý sổ BXHH, thẻ BHYT”. Chủ nhiệm đề án: Dương Xuân Triệu, Viện nghiên cứu khoa học - BHXH Việt Nam. “ Đề án đã hệ thống hóa các văn bản của Nhà nước, của Ngành về thực hiện về thu BHXH, cấp sổ BHXH, thẻ BHYT, phân tích đánh giá thực trạng thực hiện thu BHXH, cấp sổ BHXH, thẻ BHYT trong mối tương quan hỗ trợ nhau. Đề án đã phân tích được những mặt còn chưa hợp lý, hạn chế như: văn bản quy định chồng chéo, thủ tục hành chính còn nhiều, biểu mẫu chưa khoa học, ứng dụng công nghệ thông tin còn thấp, việc thực hiện ở các địa phương còn chưa đồng nhất do nhận thức chưa đúng quy định của Nhà nước, của Ngành. Từ đó Đề án đưa ra các giải pháp về xây dựng thống nhất các chỉ tiêu, biểu mẫu, quy trình về thu BHXH, cấp và quản lý sổ BHXH, thẻ BHYT phù hợp với tình hình mới. ” - Ngoài ra còn nhiều giáo trình, sách chuyên khảo liên quan tới bảo hiểm xã hội của các trường đại học trong nước, các bài nghiên cứu của các tác giả khác có liên quan. Có thể nhận thấy, các đề tài nghiên cứu đã hệ thống hóa tương đối đầy đủ các vấn đề lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội. Một số công trình đã nghiên cứu về 9 thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội tại một số địa phương, đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội này. Tuy nhiên, hầu hết các công trình nghiên cứu này đã thực hiện từ năm 2012 trở về trước, khi mà đối tượng thu BHXH vẫn còn giới hạn với NLĐ phải có hợp đồng lao động từ 3 tháng trở lên, mức đóng BHXH cũng có nhiều thay đổi,… do đó, các đánh giá thực trạng và các giải pháp đề xuất nhìn chung không còn phù hợp. Trên cơ sở tiếp thu, kế thừa các công trình nghiên cứu trước đây, cập nhật về chính sách mới, hoàn cảnh KTXH hiện hành. Luận văn nghiên cứu khá toán diện và có hệ thống công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện Cẩm Khê; đề xuất được một số giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Cẩm Khê. Tập trung ở một số giải pháp cụ thể nhằm tăng cường công tác lập kế hoạch thu BHXH, tổ chức thực hiện các chính sách về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, đánh giá công tác thực hiện các chính sách thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, là tài liệu giúp cơ quan Bảo hiểm xã hội hoàn thiện hơn trong công tác quản lý thu BHXH bắt buộc, là tài liệu cho các nhà nghiên cứu quan tâm, tham khảo. 10 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc 1.1.1. Những vấn đề cơ bản về bảo hiểm xã hội 1.1.1.1. Khái niệm về bảo hiểm xã hội Công ước 102 của Tổ chức lao động quốc tế (ILO) đưa ra khái niệm về BHXH như sau: “BHXH là sự bảo vệ mà xã hội cung cấp cho các thành viên của mình thông qua một loạt các biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và xã hội dẫn đến việc ngừng hoặc giảm sút đáng kể về thu nhập gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già, và chết; đồng thời bảo đảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con”. Theo Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014, khái niệm về BHXH được hiểu là: “BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội”. Nhìn nhận BHXH dưới các góc độ khác nhau, cũng có thể có những khái niệm khác nhau về BHXH như: - Theo tổ chức LĐ quốc tế (ILO) thì BHXH là: “Sự bảo vệ của cộng đồng xã hội đối với các thành viên của mình thông qua sự huy động các nguồn đóng góp vào Quỹ BHXH để trợ cấp trong các trường hợp ốm đau, tai nạn, thương tật, già yếu, thất nghiệp. Đồng thời chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con để ổn định đời sống của thành viên và đảm bảo an toàn xã hội”. - Theo Bộ Luật Lao động: “BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ bị mất hoặc giảm khoản thu nhập từ nghề nghiệp do bị mất hoặc giảm khả năng lao động hoặc mất việc làm do những rủi ro xã hội thông qua việc hình thành, sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng góp của người lao động và gia đình họ, góp phần bảo đảm an toàn xã hội.” - Theo TS. Nguyễn Huy Ban (Nguyên Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam)