Tài liệu Nâng cao công tác quản trị rủi ro cho vay tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn việt nam chi nhánh tỉnh phú thọ.pdf

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG ---o0o--- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: NÂNG CAO CÔNG TÁC QUẢN TRỊ RỦI RO CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM CHI NHÁNH TỈNH PHÚ THỌ SINH VIÊN THỰC HIỆN: KIỀU NGUYỄN TUYẾT NHUNG MÃ SINH VIÊN : A19105 NGÀNH : TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG HÀ NỘI – 2015 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG ---o0o--- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: NÂNG CAO CÔNG TÁC QUẢN TRỊ RỦI RO CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM CHI NHÁNH TỈNH PHÚ THỌ Giáo viên hƣớng dẫn : Th.S Ngô Khánh Huyền Sinh viên thực hiện : Kiều Nguyễn Tuyết Nhung Mã sinh viên : A19105 Ngành : Tài chính - Ngân hàng HÀ NỘI – 2015 Thang Long University Library LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận này, tôi xin chân thành cảm ơn đội ngũ cán bộ tại ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ đã giúp đỡ cũng như cung cấp thông tin tài liệu giúp tôi hoàn thành khóa luận của mình. Xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo đã tận tình hướng dẫn, giảng dạy trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và rèn luyện ở trường Đại học Thăng Long. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến ThS. Ngô Khánh Huyền đã hướng dẫn chỉ bảo tận tình để tôi có thể hoàn thành tốt khóa luận này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất. Song do kiến thức, kinh nghiệm thực tế còn nhiều hạn chế và thời gian nghiên cứu có hạn nên khóa luận không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định mà bản thân chưa thấy được. Tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của quý Thầy, Cô giáo để khóa luận được hoàn chỉnh hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Khóa luận tốt nghiệp này là do tự bản thân thực hiện có sự hỗ trợ từ giáo viên hướng dẫn và không sao chép các công trình nghiên cứu của người khác. Các dữ liệu thông tin thứ cấp sử dụng trong Khóa luận là có nguồn gốc và được trích dẫn rõ ràng. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này! Sinh viên Kiều Nguyễn Tuyết Nhung Thang Long University Library MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC QUẢN TRỊ RỦI RO CHO VAY CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI .......................................................................... 1 1.1. Những vấn đề cơ bản về rủi ro cho vay của ngân hàng thƣơng mại .................1 1.1.1. Khái niệm và phân loại rủi ro cho vay ................................................................1 1.1.2. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro cho vay ..................................................................3 1.1.3. Hậu quả từ rủi ro cho vay ...................................................................................7 1.2. Công tác quản trị rủi ro cho vay của ngân hàng thƣơng mại ..........................11 1.2.1. Khái niệm và vai trò của công tác quản trị rủi ro cho vay ...............................11 1.2.2. Quy trình thực hiện công tác quản trị rủi ro cho vay .......................................11 1.2.3. Mô hình quản trị rủi ro mà ngân hàng đang áp dụng .....................................15 1.2.4. Một số chỉ tiêu đánh giá công tác quản trị rủi ro cho vay ................................16 1.3. Các nhân tố ảnh hƣởng đến công tác quản trị rủi ro cho vay ..........................19 1.3.1. Các nhân tố nội tại của ngân hàng: .................................................................19 1.3.2. Các nhân tố bên ngoài ngân hàng:...................................................................21 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN TRỊ RỦI RO CHO VAY CỦA NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM – CHI NHÁNH TỈNH PHÚ THỌ .................................................................................23 2.1. Tổng quan về ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ .............................................................................................23 2.1.1. Quá trình phát triển của ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ ..........................................................................23 2.1.2. Cơ cấu tổ chức và bộ máy hoạt động: ...............................................................24 2.1.3. Các sản phẩm cho vay tại Agribank Phú Thọ...................................................27 2.2. Thực trạng công tác quản trị rủi ro cho vay của ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011-2013 .29 2.2.1.Tình hình hoạt động kinh doanh ........................................................................29 2.2.2. Tình hình hoạt động cho vay .............................................................................36 2.2.3. Thực trạng công tác quản trị rủi ro cho vay của ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ ....................................48 2.3. Đánh giá thực trạng công tác quản trị rủi ro cho vay giai đoạn 2011 – 2013 của ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ ........................................................................................................................59 2.3.1. Những kết quả đạt được .....................................................................................59 2.3.2. Những hạn chế, vấn đề còn tồn tại ....................................................................60 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO CÔNG TÁC QUẢN TRỊ RỦI RO CHO VAY CỦA NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM – CHI NHÁNH TỈNH PHÚ THỌ .........................................................64 3.1 Định hƣớng hoạt động cho vay và công tác quản trị rủi ro cho vay tại ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ trong thời gian tới. .........................................................................................................................64 3.1.1. Định hướng phát triển chungcủa Agribank Phú Thọ trong thời gian tới.......64 3.1.2. Định hướng hoạt động cho vay của Agribank Phú Thọ: .................................65 3.1.3. Định hướng công tác quản trị rủi ro cho vay của Agribank Phú Thọ: ...........65 3.2. Giải pháp nâng cao công tác quản trị rủi ro cho vay tại ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. ..................66 3.2.1. Giải pháp nâng cao chất lượng cho vay ............................................................66 3.2.2. Giải pháp nâng cao công tác quản trị rủi ro cho vay .......................................67 3.2.3. Một số giải pháp khác nhằm hỗ trợ công tác quản trị rủi ro cho vay: ............72 KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO Thang Long University Library DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, HÌNH ẢNH, SƠ ĐỒ Bảng 2.1. Kết quả hoạt động kinh doanh năm 2011, 2012, 2013 .................................29 Bảng 2.2. Một số khoản chi phí hoạt động của ngân hàng Agribank tỉnh Phú Thọ .....34 Bảng 2.3. Cơ cấu dư nợ cho vay theo thời gian đáo hạn ...............................................39 Bảng 2. 4. Cơ cấu dư nợ theo đối tượng khách hàng ....................................................41 Bảng 2. 5. Dư nợ cho vay theo ngành nghề kinh doanh năm 2011 – 2013...................43 Bảng 2. 6. Nhóm có tỷ trọng dư nợ trung bình .............................................................46 Bảng 2.7. Chấm điểm xếp hạng tín dụng khách hàng doanh nghiệp ............................50 Bảng 2. 8. Hệ số thu nợ các năm 2011, 2012 và 2013 của Agribank Phú Thọ .............53 Bảng 2. 9. Cơ cấu nhóm nợ của Agribank Phú Thọ năm 2011 – 2013 ........................54 Bảng 2. 10. Tình hình trích lâp dự phòng RRTD ..........................................................58 Bảng 2. 11. Hệ số khả năng bù đắp rủi ro, năm 2011, 2012 và 2013 ...........................59 Bảng 2.12. Kết quả xử lý nợ xấu của Agribank Phú Thọ 2011 – 2013 ........................60 Bảng 3. 1. Ví dụ về phương pháp bảng liệt kê trong nhận dạng rủi ro cho vay............67 Biểu đồ 2.1. Thu lãi cho vay năm 2011, 2012 và 2013 .................................................31 Biểu đồ 2.2. Chi phí hoạt động tín dụng năm 2011, 2012 và 2013 ...............................33 Biểu đồ 2.3. Thu nhập – Chi phí năm 2011, 2012 và 2013 ...........................................35 Biểu đồ 2. 4. Cơ cấu dư nợ cho vay theo thời gian đáo hạn..........................................40 Biểu đồ 2. 5. Nhóm ngành nghề có tỷ trọng dư nợ cao. ................................................44 Biểu đồ 2. 6. Số dư nợ quá hạn, nợ xấu tại Agribank giai đoạn 2011 – 2013 ..............55 Biểu đồ 2. 7. Nợ xấu 2011 – 2013 phân theo nhóm nợ .................................................56 Sơ đồ 1.1. Các loại rủi ro cho vay ................................................................................... 2 Sơ đồ 1.2. Nội dung công tác quản trị rủi ro cho vay....................................................11 Sơ đồ 2.1. Bộ máy hoạt động của Agribank Phú Thọ ...................................................24 Sơ đồ 2.2 .Cơ cấu tổ chức tại chi nhánh loại một..........................................................25 Sơ đồ 2.3. Quy trình ra quyết định tín dụng tại Agribank Phú Thọ ..............................37 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu viết tắt Tên đầy đủ Agribank Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam Cán bộ tín dụng Tổn thất dự kiến Ngân hàng thương mại Rủi ro cho vay Rủi ro tín dụng Tổn thất ngoài dự kiến CBTD EL (Expected Loss) NHTM RRCV RRTD UL (Unexpected Loss) Thang Long University Library LỜI NÓI ĐẦU Ngân hàng là một thành phần quan trọng của nền kinh tế. Đặc biệt là sự ra đời và phát triển của ngân hàng thương mại cả về quy mô số lượng, chất lượng các dịch vụ đã tác động mạnh mẽ tới sự phát triển kinh tế - xã hội. Cùng với các ngành nghề khác, ngân hàng thương mại tham gia bình ổn thị trường tiền tệ; kiềm chế và đẩy lùi lạm phát; tạo công ăn việc làm cho người lao động; phát triển thị trường vốn, thị trường ngoại hối; tham gia thanh toán, hỗ trợ thanh toán… Trong các hoạt động kinh doanh của ngân hàng, hoạt động tín dụng đóng vai trò chủ chốt. Hoạt động này bao gồm hai nội dung cốt yếu là cấp tín dụng và huy động vốn. Trong đó, cho vay là hình thức cấp tín dụng quan trọng tạo ra nguồn thu nhập chính cho ngân hàng. Bởi vậy, công tác quản trị rủi ro cho vay luôn là mối quan tâm hàng đầu của các ngân hàng thương mại và nâng cao công tác quản trị rủi ro cho vay đã trở thành hoạt động thiết yếu với mỗi ngân hàng. Rủi ro cho vay là điều không thể tránh khỏi, bởi vậy công tác quản trị rủi ro cho vay không nhằm mục đích triệt tiêu hoàn toàn những rủi ro có thể gặp phải mà hướng tới hạn chế rủi ro ở mức tối thiểu để lợi ích mà ngân hàng đạt được là tối đa. Nói cách khác, công tác quản trị rủi ro cho vay giúp ngân hàng cân bằng rủi ro ở mức chấp nhận được để lợi nhuận thu về là cao nhất. Công tác quản trị rủi ro là một trong những thước đo hiệu quả quản trị ngân hàng nói riêng và hiệu quả hoạt động kinh doanh ngân hàng nói chung. Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ đã được thành lập và đi vào hoạt động trong gần ba mươi năm. Tuy nhiên, công tác quản trị rủi ro cho vay của ngân hàng vẫn đang trong giai đoạn đổi mới và hoàn thiện. Đặc biệt, trong bối cảnh khó khăn chung của ngành tài chính – ngân hàng và tình trạng nợ xấu của hệ thống ngân hàng Nông nghiệp Việt Nam tăng cao những năm gần đây thì nâng cao công tác quản trị rủi ro cho vay trở thành vấn đề vô cùng cấp thiết. Chính bởi vậy, việc nghiên cứu đề tài: “Nâng cao công tác quản trị rủi ro cho vay tại ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ” sẽ mang tới những lợi ích thực tiễn đối trong công cuộc phát triển của ngân hàng Nông nghiệp tỉnh Phú Thọ. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu về công tác quản trị rủi ro cho vay của ngân hàng thương mại. Phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản trị rủi ro cho vay qua đó đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao công tác quản trị rủi ro cho vay tại ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu trong khóa luận là công tác quản trị rủi ro cho vay của ngân hàng thương mại trên giác độ ngân hàng là người cho vay. Phạm vi trong khóa luận này là nghiên cứu công tác quản trị rủi ro cho vay tại ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. Thời gian được tiến hành phân tích, đánh giá thuộc giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2013. Phƣơng pháp nghiên cứu Để hoàn thành các mục tiêu nghiên cứu đặt ra, khóa luận sử dụng các phương pháp luận: duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, thống kê, phân tích, logic ... Thu thập số liệu qua các Báo cáo thống kê về tình hình cho vay; Báo cáo tổng kết năm tại ngân hàng Nông nghiệp tỉnh Phú Thọ; Bảng cân đối chi tiết các năm 2011,2012,2013 và các văn bản hiện hành liên quan đến công tác quản trị rủi ro tín dụng và quản trị rủi ro cho vay trong hệ thống Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam. Ngoài ra còn sử dụng các phương pháp: Đặt câu hỏi và phỏng vấn trực tiếp các cán bộ tín dụng, cán bộ thẩm định cũng như ban lãnh đạo tại ngân hàng Nông nghiệp tỉnh Phú Thọ Kết cấu của khóa luận: Gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về công tác quản trị rủi ro cho vay của ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng công tác quản trị rủi ro cho vaycuar ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ Chương 3: Giải pháp nâng cao công tác quản trị rủi ro cho vay của ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. Thang Long University Library CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC QUẢN TRỊ RỦI RO CHO VAY CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Những vấn đề cơ bản về rủi ro cho vay của ngân hàng thƣơng mại 1.1.1. Khái niệm và phân loại rủi ro cho vay 1.1.1.1.Khái niệm rủi ro cho vay: Ngân hàng thương mại (NHTM) là trung gian tài chính đóng vai trò rất quan trọng đối với nền kinh tế của mỗi quốc gia. Theo Luật Các tổ chức tín dụng, Luật số 47/2010/QH12 do nhà nước ban hành: “NHTM là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận.” Tại Việt Nam, hoạt động chủ yếu và thường xuyên của các NHTM là huy động vốn của khách hàng với trách nhiệm hoàn trả và sử dụng số tiền đó để thực hiện các nghiệp vụ cấp tín dụng như: Cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng... Trong đó, xét về bản chất và quan hệ kinh tế, cho vay là hình thức cấp tín dụng cơ bản và chủ yếu tại các NHTM Việt Nam. Cũng theo Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010, cho vay được hiểu như sau: “Cho vay là hình thức cấp tín dụng, theo đó bên cho vay giao hoặc cam kết giao cho khách hàng một khoản tiền để sử dụng vào mục đích xác định trong một thời gian nhất định theo thỏa thuận với nguyên tắc có hoàn trả cả gốc và lãi”. Hoạt động cho vay mang lại nguồn thu nhập chính cho các ngân hàng, tuy nhiên đây cũng là hoạt động có mức độ rủi ro cao nhất. Có rất nhiều quan niệm và cách hiểu về rủi ro như: “Rủi ro: điều không lành, không tốt, bất ngờ xảy đến” (Từ điển Tiếng Việt, 1995) hay rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được, rủi ro có thể xuất hiện trong hầu hết các hoạt động của con người. Rủi ro có thể mang lại tổn thất, mất mát, nguy hiểm nhưng cũng có thể mang lại cơ hội… Nhưng nói chung, mọi quan niệm và cách hiểu đều dẫn tới một ý thống nhất: Rủi ro là sự việc xảy ra ngoài ý muốn, sự hiểu biết và dự tính của chủ thể, gây ra (hoặc liên quan đến) một hay nhiều biến cố không mong đợi. Từ khái niệm về hoạt động cho vay và rủi ro, khái niệm rủi ro cho vay (RRCV) cũng được đưa ra với nhiều cách hiểu. Theo định nghĩa của ủy ban Basel, RRCV là “khả năng mà khách hàng vay hoặc bên đối tác không thực hiện được các nghĩa vụ của mình theo những điều khoản đã thỏa thuận”. Mặt khác, tại Khoản 1, Điều 2 trong quyết định 493/QĐ-NHNN, của Thống đốc ngân hàng Nhà nước, có đề cập: “Rủi ro trong hoạt động cho vay của ngân hàng và tổ chức tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức cho vay do khách hàng không thực hiện hoặc 1 không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết”… Mặc dù có nhiều cách khác nhau để định nghĩa về RRCV, song các quan niệm này đều hội tụ với nhau về bản chất: RRCV là khả năng (xác suất) xảy ra những tổn thất mà NHTM phải gánh chịu do khách hàng vay vốn thanh toán nợ không đúng hạn hoặc không hoàn trả được nợ vay (nợ gốc, nợ lãi). 1.1.1.2. Phân loại rủi ro cho vay: Căn cứ vào nguyên nhân phát sinh rủi ro, RRCV được phân chia thành các loại sau đây: Sơ đồ 1.1. Các loại rủi ro cho vay RỦI RO CHO VAY Rủi ro danh mục Rủi ro giao dịch Rủi ro lựa chọn Rủi ro bảo đảm Rủi ro nghiệp vụ Rủi ro nội tại Rủi ro tập trung (Nguồn: GS.TS. Nguyễn Văn Tiến (2011), “Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngân hàng”, NXB Thống Kê). RRCV được phân chia theo hai loại rủi ro chính là: Rủi ro giao dịch và rủi ro danh mục. Trong đó:  Rủi ro giao dịch: Đây được hiểu là rủi ro mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quá trình giao dịch và xét duyệt cho vay, đánh giá khách hàng. Rủi ro giao dịch được chia thành ba trường hợp rủi ro: rủi ro lựa chọn; rủi ro bảo đảm và rủi ro nghiệp vụ.  Rủi ro lựa chọn: Rủi ro lựa chọn là rủi ro liên quan đến quá trình đánh giá và phân tích tín dụng để quyết định tài trợ tín dụng của ngân hàng. Trong cho vay, ngân hàng cân nhắc để đưa ra quyết định cho vay hoặc không cho vay đối với khách hàng.  Rủi ro bảo đảm: Đây là rủi ro liên quan đến các tiêu chuẩn đảm bảo mức độ an toàn của khoản vay như: các điều khoản ghi trong hợp đồng vay, tài sản đảm 2 Thang Long University Library bảo,chủ thể đảm bảo, cách thức làm đảm bảo và mức cho vay trên giá trị của tài sản đảm bảo.  Rủi ro nghiệp vụ: Rủi ro nghiệp vụ là rủi ro liên quan đến công tác quản lý khoản vay và hoạt động cho vay, bao gồm cả việc sử dụng hệ thống xếp hạng tín dụng và kỹ thuật xử lý các khoản vay của các cán bộ tín dụng (CBTD) có vấn đề.  Rủi ro danh mục: Đây là loại rủi ro mà nguyên nhân phát sinh là từ những hạn chế trong quản lý danh mục cho vay của ngân hàng. Cụ thể, rủi ro danh mục được chia thành rủi ro nội tại và rủi ro tập trung. Trong đó:  Rủi ro nội tại: Rủi ro này được hiểu là rủi ro xuất phát từ các yếu tố, đặc điểm riêng có, mang tính chuyên biệt bên trong của mỗi chủ thể đi vay hoặc ngành, lĩnh vực kinh tế. Nó xuất phát từ đặc điểm hoạt động, đặc điểm sử dụng vốn của khách hàng vay vốn.  Rủi ro tập trung: Rủi ro tập trung xảy ra trong trường hợp ngân hàng tập trung vốn, cho vay quá nhiều đối với một số khách hàng; doanh nghiệp hoạt động trong cùng một ngành, một lĩnh vực kinh tế. Ngân hàng tập trung cho vay quá nhiều trong cùng một vùng địa lý nhất định, cùng một loại hình cho vay có độ rủi ro cao. Việc xác định nguyên nhân dẫn đến rủi ro để phân loại rủi ro chính xác là cơ sở để các NHTM đưa ra biện pháp phòng ngừa và xử lý, khắc phục rủi ro một cách hợp lý, kịp thời. 1.1.2. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro cho vay Cho vay thường là hoạt động tiềm ẩn nhiều rủi ro nhất trong kinh doanh tài chính tiền tệ. RRCV xảy ra dưới nhiều hình thức, với mức độ khác nhau. Những nguyên nhân cơ bản dẫn đến RRCV bao gồm nguyên nhân khách quan bên ngoài ngân hàng và những nguyên nhân chủ quan xuất phát từ phía ngân hàng. 1.1.2.1. Nguyên nhân khách quan: Có rất nhiều nguyên nhân khách quan dẫn đến RRCV đối với một NHTM, bao gồm: Nguyên nhân từ phía khách hàng và nguyên nhân khác từ môi trường bên ngoài ngân hàng.  Nguyên nhân từ phía khách hàng: Đối với hoạt động kinh doanh của ngân hàng, rủi ro đến từ khách hàng vay vốn chiếm phần lớn. Ngân hàng có thể xác định những nguy cơ rủi ro này trong quá trình tìm hiểu thông tin về người đi vay; nắm bắt rõ tình hình tài chính của khách hàng cả trước, trong và sau khi cho vay; tìm hiểu mục đích sử dụng tiền vay cũng như hiệu quả của phương án sản xuất kinh doanh. Với đối tượng vay vốn là khách hàng cá nhân 3 hoặc khách hàng doanh nghiệp, nguyên nhân gây ra rủi ro cho ngân hàng có thể khác nhau do đặc tính, mục đích sử dụng của từng khoản vay và nguồn trả nợ khác nhau.  Khách hàng là cá nhân, hộ gia đình: Nguồn trả nợ của khách hàng là cá nhân, hộ gia đình thường đến từ khoản thu nhập đều đặn và ổn định hoặc từ hoạt động sản xuất, kinh doanh quy mô vừa và nhỏ. Bởi vậy, bất kỳ biến cố nào gây ra sự mất ổn định về thu nhập, cuộc sống sinh hoạt hay các biến cố tự nhiên, xã hội ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của họ đều có thể dẫn đến rủi ro mất khả năng thanh toán khoản nợ ngân hàng. Một số nguyên nhân cơ bản thường gặp phải ở nhóm khách hàng là cá nhân như: Người đi vay bị thất nghiệp hay bị cắt giảm thu nhập dẫn đến không đảm bảo được nguồn trả nợ như dự kiến ban đầu; Người đi vay gặp phải những sự cố bất thường trong cuộc sống như mất khả năng lao động, tai nạn, qua đời…; Người đi vay hoạch định ngân quỹ không chính xác, không cân đối giữa thu nhập và chi tiêu trong cuộc sống, tính toán sai lệch các khoản chi tiêu so với thực tế, dẫn tới không đảm bảo được khoản thu nhập dùng dể trả nợ cho ngân hàng. Một số nguyên nhân dẫn đến rủi ro ở nhóm khách hàng là hộ gia đình như: Với các hộ vay vốn để chăn nuôi, trồng trọt, các biến cố tự nhiên (thiên tai, hạn hán, lũ lụt, sâu bệnh…) gây mất mùa hoặc sự lây lan bệnh dịch ở động vật có thể khiến họ mất nguồn thu nhập để trả nợ cho ngân hàng; Với các hộ sản xuất, kinh doanh vừa và nhỏ, những rủi ro về giá cả bất ổn định, sự khan hiếm hàng hóa, không tìn được thị trường tiêu thụ… có thể tác động lớn tới hoạt động sản xuất kinh doanh của họ và gây ra rủi ro cho các khoản vay của ngân hàng.  Khách hàng là doanh nghiệp: Đối tượng đi vay là doanh nghiệp luôn gắn liền với các khoản cho vay kinh doanh. Nguồn trả nợ của nhóm khách hàng này là lợi nhuận trước thuế, bởi vậy vấn đề họ thường gặp phải đa phần là rủi ro kinh doanh và rủi ro tài chính, bên cạnh đó còn có những rủi ro phi tài chính khác ảnh hưởng đến khả năng trả nợ của các doanh nghiệp. Nguyên nhân từ rủi ro kinh doanh: Rủi ro kinh doanh được thể hiện qua mức độ biến động ít hay nhiều theo chiều hướng xấu của kết quả sản xuất kinh doanh. Rủi ro kinh doanh thường xuất phát từ việc xây dựng và triển khai các phương án, dự án đầu tư không khoa học; dự toán chi phí và xác định mức sản lượng sản xuất không phù hợp; doanh nghiệp sử dụng vốn vay sai mục đích… dẫn đến làm ăn thua lỗ, hàng hóa tồn đọng, không tiêu thụ được. Công việc kinh doanh của một doanh nghiệp luôn nằm trong mối liên hệ kinh tế chặt chẽ với các bên liên quan. Bởi vậy, trong một số trường hợp, mặc dù bản thân doanh nghiệp có phương án sản xuất kinh doanh được tính toán chi tiết, khoa học và chính xác tối đa nhưng vẫn gặp phải rủi ro trong kinh doanh. 4 Thang Long University Library Nguyên nhân lúc này có thể xuất phát từ các bên liên quan như nhà cung cấp hay người tiêu thụ. Nguyên nhân từ rủi ro tài chính: Rủi ro tài chính xuất hiện khi doanh nghiệp không thể thực hiện nghĩa vụ trả nợ cho chủ nợ. Nói cách khác, mức độ sử dụng nợ và cơ cấu tài chính sẽ ảnh hưởng đến khả năng tự chủ tài chính của doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp sử dụng phần lớn vốn vay để tài trợ cho hoạt động sản xuất kinh doanh sẽ làm gia tăng áp lực trả nợ, theo đó, nguy cơ rủi ro tài chính cũng tăng cao. Đặc biệt, khi lợi nhuận thu được từ kết quả kinh doanh không đủ để hoàn lại các khoản chi cho lãi tiền vay, doanh nghiệp sẽ rơi vào tình trạng mất khả năng thanh toán, nghiêm trọng hơn có thể dẫn tới giải thể, phá sản. Nguyên nhân từ rủi ro phi tài chính: Rủi ro phi tài chính đa phần xuất phát từ các vấn đề về con người, cụ thể là các cá thể làm việc trong doanh nghiệp. Kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp có thể bị ảnh hưởng bởi sự yếu kém, thiếu năng lực điều hành, tầm nhìn hạn chế của người lãnh đạo. Mặt khác, đạo đức kinh doanh của những người đứng đầu có thể khiến doanh nghiệp phát triển ổn định nhưng cũng có thể đẩy doanh nghiệp tới bờ vực phá sản bởi những mánh khóe lừa đảo hay vấn nạn tham ô, tham nhũng. Bên cạnh đó, sự mất đoàn kết nội bộ trong doanh nghiệp cũng có thể khiến hoạt động sản xuất kinh doanh trì trệ, kém phát triển.  Nguyên nhân khác từ môi trường bên ngoài ngân hàng:  Nguyên nhân bất khả kháng: RRCV của ngân hàng đôi khi xuất phát từ những nguyên nhân bất khả kháng như thiên tai, dịch bệnh, hỏa hoạn, động đất hay chiến tranh... Những thay đổi về thị hiếu, nhu cầu của người tiêu dùng hoặc vấn đề kỹ thuật của một ngành công nghiệp có ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động kinh doanh. Sự thay đổi này có thể đặt một người đi vay từng kinh doanh có lãi vào thế làm ăn thua lỗ. Bên cạnh đó, một cuộc đình công kéo dài hay sự thay đổi nhân sự cũng có tác động nhất định đến khả năng hoàn trả tiền vay của khách hàng.  Môi trường kinh tế: Mọi doanh nghiệp trên thị trường đều chịu ảnh hưởng bởi các biến động trong môi trường kinh tế. Nền kinh tế hưng thịnh hay suy thoái thường mang tính quyết định tới hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp từ đó tác động tới mức lợi nhuận cao hay thấp cũng như khả năng trả nợ của người đi vay. Những biến động tiêu cực như khủng hoảng, suy thoái kinh tế, lạm phát, mất căn bằng cán cân thanh toán quốc tế, tỷ giá hối đoái biến động bất thường… sẽ gây tác động xấu tới hoạt động sản xuất kinh doanh của khách hàng vay vốn cũng như gây ra mối lo ngại về RRCV với các ngân hàng. 5  Môi trường pháp lý: Ba yếu tố tạo thành môi trường pháp lý bao gồm hệ thống luật, hệ thống các biện pháp bảo đảm cho pháp luật được thực thi và sự chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật của các chủ thể tham gia hoạt động kinh doanh và các ngành có liên quan. Ba yếu tố này có quan hệ đan xen, mang tính đồng bộ cao, đồng thời tác động tới hoạt động kinh doanh chứ không riêng rẽ, đơn lẻ. Bởi vậy, khi thiếu đi bất kỳ yếu tố nào trong ba yếu tố trên, các quy định luật pháp sẽ được nhìn dưới một nội dụng khác, hoạt động kinh doanh sẽ bị tác động theo một chiều hướng khác. Thậm chí, điều này có thể gây nên ách tắc hay thua lỗ không đáng có, hoặc tạo kẽ hở cho kẻ gian lợi dụng. Cùng với môi trường kinh tế, môi trường pháp lý tạo nên môi trường cho vay của các ngân hàng. Môi trường cho vay có thể giúp ngân hàng giảm thiểu rủi ro nhưng cũng có thể làm tăng thêm rủi ro đối với hoạt động kinh doanh của các ngân hàng. 1.1.2.2. Nguyên nhân chủ quan: Đối với hoạt động kinh doanh của một ngân hàng, RRCV có thể xuất phát từ nhiều phía, tuy nhiên, không thể phủ nhận những nguyên nhân nội tại bên trong chính ngân hàng đó. Thông thường, RRCV bắt nguồn từ những nguyên nhân sau:  Chính sách cho vay không hợp lý: RRCV có thể xảy ra khi ngân hàng chỉ đưa ra những chính sách nhằm tăng lợi nhuận thu được, đặt nặng chỉ tiêu về số lượng hơn chất lượng, thay vì đưa ra những chính sách chú trọng vào vấn đề an toàn của các khoản vay. Ngoài ra, thể lệ cho vay của ngân hàng còn tồn tại những sơ hở, dẫn đến tình trạng khách hàng lợi dụng điểm yếu đó để chiếm đoạt vốn của ngân hàng.  Áp lực cạnh tranh: Dưới áp lực cạnh tranh gay gắt như hiện nay của các NHTM, nhiều ngân hàng dễ mắc phải sai lầm khi nới lỏng những quy chế, nguyên tắc đảm bảo sự an toàn, lành mạnh của khoản vay để thu hút thêm khách hàng vay vốn. Lượng khách hàng có thể tăng lên đáng kể so với đối thủ cạnh tranh, tuy nhiên ngân hàng cũng tự chuốc lấy nguy cơ rủi ro không nhỏ.  Vấn đề về con người: Các vấn đề về con người bên trong một ngân hàng bao gồm: Trình độ chuyên môn, thái độ làm việc và đạo đức nghề nghiệp của lãnh đạo và đội ngũ nhân viên của ngân hàng. Trình độ chuyên môn thấp dẫn tới những sai xót, nhầm lẫn trong quá trình ra quyết định hay thực hiện nghiệp vụ. Thái độ làm việc hời hợt dễ dẫn tới bỏ sót, xem nhẹ những nguy cơ rủi ro tiềm tàng. Đạo đức nghề nghiệp yếu kém khiến cho người lãnh đạo hay các cán bộ ngân hàng dễ bị cám dỗ bởi lợi ích trước mắt mà làm trái các nguyên tắc, quy định khiến nguy cơ mang lại rủi ro cho ngân hàng tăng cao. 6 Thang Long University Library  Vấn đề về thông tin: Vấn đề thiếu cập nhật thông tin, phân tích và xử lý thông tin khách hàng không đầy đủ có thể dẫn tới việc đánh giá sai năng lực của khách hàng. Từ đó, ngân hàng có thể phạm phải những sai lầm như đưa ra quyết định cho vay không hợp lý, xác định sai giá trị khoản cho vay… Nhìn chung, trong môi trường hoạt động luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro, việc xác định một cách rõ ràng các nguyên nhân có thể dẫn tới RRCV chính là chìa khóa để các ngân hàng tìm ra giải pháp hạn chế rủi ro và nâng cao hiệu quả cho vay trong tương lai. 1.1.3. Hậu quả từ rủi ro cho vay Hậu quả từ RRCV chính là tổn thất mà ngân hàng cho vay phải gánh chịu. Tùy thuộc vào mức độ tổn thất, hậu quả từ RRCV của một ngân hàng cụ thể có thể gây tác động xấu tới hệ thống tài chính – ngân hàng của quốc gia đó. 1.1.3.1. Hậu quả đối với ngân hàng gặp rủi ro  RRCV gây ra tổn thất về mặt tài chính cho ngân hàng:  RRCV làm phát sinh chi phí: Khi xảy ra RRCV, các ngân hàng ngay lập tức phải tìm cách khắc phục rủi ro. Bản thân việc CBTD phải thực hiện các biện pháp xử lý RRCV đã làm phát sinh chi phí cho ngân hàng (chi phí liên lạc, đi lại…). Nếu các khoản nợ liên quan đến nhiều bên, ngân hàng cho vay sẽ phải chịu hao tổn cả thời gian lẫn tiền bạc cho việc gặp gỡ, thương lượng giữa các bên, trong quá trình xử lý nợ.  RRCV làm giảm lợi nhuận của ngân hàng: Việc xử lý hậu quả từ các khoản cho vay khi xảy ra rủi ro có thể khiến cho ngân hàng bỏ lỡ các cơ hội đầu tư tốt, mang lại nhiều lợi nhuận. Điều này đồng nghĩa với việc thu nhập tiềm ẩn của ngân hàng bị giảm sút. Mặt khác, thu nhập tiền lãi dự tính từ các khoản cho vay gặp rủi ro có thể mất đi, gây ảnh hưởng trực tiếp đến khoản lợi nhuận của ngân hàng.  RRCV làm giảm uy tín của ngân hàng: Các khoản cho vay của ngân hàng khi không thể thu hồi được không những gây ra thiệt hại về mặt tài chính mà còn khiến cho uy tín của ngân hàng đó trên thị trường giảm sút. Một ngân hàng liên tục gặp phải tổn thất từ hoạt động cho vay sẽ bị đánh giá là ngân hàng hoạt động kém hiệu quả khiến cho các khách hàng, đối tác mất lòng tin vào uy tín của ngân hàng. Điều này không chỉ khiến ngân hàng mất đi những cơ hội đầu tư, hợp tác mới mà thậm chí còn khiến ngân hàng phải đối mặt với nguy cơ đánh mất khách hàng cũ. Do liên tục hoạt động kém hiệu quả, các khách hàng cũ lo ngại về khả năng hoàn trả của ngân hàng sẽ xin rút vốn. Ngân hàng mất đi nguồn cung ứng vốn sẽ rơi vào tình trạng mất khả năng thanh khoản trầm trọng, thậm chí có thể dẫn tới 7 phá sản… Bởi vậy, rủi ro làm giảm uy tín của ngân hàng tuy là sự thiệt hại vô hình mà không thể lường trước được giá trị.  RRCV làm giảm khả năng thanh khoản của ngân hàng Ngân hàng hoạt động được là nhờ sự luân chuyển vốn diễn ra trơn tru và tuần hoàn. Khi RRCV xảy ra, các khoản đầu tư, cho vay thất thoát hoặc chậm thu hồi khiến cho nguồn thu và nguồn vốn hoạt động của ngân hàng giảm sút. Trong khi đó, ngân hàng vẫn phải đáp ứng nhu cầu rút tiền, chuyển tiền… của khách hàng và trả lãi huy động vốn đều đặn cho các khoản tiền gửi, tiết kiệm. Điều này khiến cho ngân hàng lâm vào tình trạng khả năng thanh khoản yếu kém. 1.1.3.2. Hậu quả liên đới:  Đối với hệ thống ngân hàng: Mỗi ngân hàng hoạt động trên thị trường giống như một mắt xích có sự bắt nối với các ngân hàng khác. Bởi vậy khi mức độ thiệt hại sau rủi ro là quá lớn với một ngân hàng sẽ gây ảnh hưởng đến sự vận hành cỗ máy tài chính ngân hàng của quốc gia. Việc hỗ trợ ngân hàng gặp rủi ro giải quyết hậu quả cũng phần nào làm chậm lại hoạt động kinh doanh của các ngân hàng khác. Thậm chí, RRCV với một ngân hàng cụ thể, nếu không được giải quyết kịp thời và triệt để có thể sẽ gây ra hiệu ứng domino (hiệu ứng dây truyền) làm sụp đổ hàng loạt các ngân hàng liên đới như đã từng xảy ra ở một số nước trên thế giới.  Đối với quan hệ kinh tế đối ngoại: RRCV kéo dài, không khắc phục được hậu quả dẫn đến nguy cơ phá sản ngân hàng sẽ gây ảnh hưởng trầm trọng đến nền kinh tế quốc gia bởi hoạt động ngân hàng có mối quan hệ chặt chẽ với nhiều chủ thể trong nền kinh tế. Đồng thời, hệ thống tài chính – ngân hàng yếu kém sẽ làm ảnh hưởng đến vị thế, hình ảnh của quốc gia đó với các nước trên thế giới. 1.1.3.3. Một số biện pháp xử lý hậu quả từ rủi ro cho vay: Khi xuất hiện các dấu hiệu nguy hiểm, phản ánh một khoản cho vay có vấn đề, biện pháp đầu tiên mà các nhân viên tín dụng phải thực hiện là xác định tính nghiêm trọng của vấn đề bằng các quá trình thích hợp. Trước hết, phải thẩm tra lại và thu thập thêm thông tin về khách hàng đó. Sau đó, tùy thuộc vào sự nghiêm trọng của tình hình, ngân hàng có thể có những cách xử lý khác nhau. Nhìn chung, việc xử lý có thể được phân thành hai nhóm chính: Các biện pháp khai thác và các biện pháp thanh lý.  Biện pháp khai thác: 8 Thang Long University Library Đối với những trường hợp hậu quả từ RRCV không quá nghiêm trọng, ngân hàng có thể sử dụng các biện pháp thuộc loại này nhằm điều chỉnh tình huống và bảo vệ lợi ích của ngân hàng. Có thể kết hợp một hoặc một số biện pháp sau đây để giúp người vay thoát khỏi tình trạng xấu và khôi phục sức mạnh của họ:  Tư vấn cho khách hàng nhằm khôi phục tình hình tài chính: Các cán bộ ngân hàng có thể đưa ra lời khuyên về nhiều chủ đề như việc bán hàng, thu đòi các khoản nợ, tổ chức quản lý hoạt động sản xuất… tùy thuộc vào trường hợp và tình huống cụ thể mà khách hàng đang gặp phải. Trong những trường hợp cần thiết, ngân hàng có thể mời các chuyên gia tư vấn tài chính để cho họ lời khuyên. Tăng thêm vốn: Ngân hàng có thể đề nghị chủ doanh nghiệp tăng thêm vốn tự có hoặc khuyến khích doanh nghiệp thực hiện các biện pháp tăng vốn hợp pháp nhằm cải thiện tình hình tài chính của doanh nghiệp (giảm hệ số nợ). Giảm bớt kế hoạch mở rộng: Nếu những căng thẳng về mặt tài chính của khách hàng là do việc mở rộng quá mức hoạt động sản xuất kinh doanh so với quy mô vốn tự có của mình, ngân hàng có thể đưa ra lời khuyên loại bỏ hoặc tạm dừng những kế hoạch này cho đến khi tình hình tài chính của khách hàng được khôi phục. Khuyến khích khách hàng thu hồi các khoản phải thu: Với các doanh nghiệp đang trong tình trạng bị chiếm dụng vốn (khách hàng của doanh nghiệp mua chịu hoặc nợ tiền hàng…), hay tỷ lệ khoản phải thu trên tổng tài sản của khách hàng lớn, ngân hàng cần khuyến khích, thúc đẩy khách hàng thực hiện các biện pháp để thu đòi các khoản phải thu, các khoản vốn bị chiếm dụng. Bằng cách này, doanh nghiệp có thể cải thiện khả năng thanh khoản của mình.  Gia hạn nợ: Gia hạn nợ là việc thương lượng giữa khách hàng và ngân hàng về việc xin lùi thời hạn trả nợ của khách hàng trong một khoảng thời gian nhất định.Về mặt tài chính, gia hạn nợ giúp cho người đi vay tránh được những sự kiện tụng, giảm bớt chi phí cho hoạt động pháp lý. Mặt khác, gia hạn nợ giúp người vay duy trì uy tín trong hoạt động kinh doanh của họ. Việc áp dụng biện pháp này có thể giúp ngân hàng thu hồi đầy đủ khoản vay sau này. Khi khách hàng có những cơ hội tốt để khôi phục lại các hoạt động kinh doanh, họ sẽ có điều kiện để trả nợ. Việc gia hạn trả nợ phải có sự thỏa thuận tự nguyện giữa người vay và ngân hàng cho vay. Khi đã có sự thỏa thuận tự nguyện, hai bên phải thống nhất, đưa ra được một kế hoạch trả nợ chi tiết. Các chủ nợ thường tiến hành hội nghị chủ nợ để thương lượng và đạt đến sự thỏa thuận với người vay, qua đó, tạo điều kiện thuận lợi để người vay có thời gian chuẩn bị tích lũy các khoản tiền để trả nợ. 9 Ở Việt Nam, các NHTM còn thực hiện việc giãn nợ, khoanh nợ, xóa nợ theo chỉ đạo, chủ trương của Chính phủ trong từng điều kiện, hoàn cảnh cụ thể.  Biện pháp thanh lý: Trong trường hợp ngân hàng nhận thấy việc áp dụng các biện pháp khai thác không mang lại kết quả, ngân hàng có thể áp dụng các biện pháp cứng rắn hơn để xử lý một khoản cho vay đã trở thành nợ khó đòi, nhằm tự bảo vệ quyền lợi của mình.  Tiến hành xử lý các tài sản đảm bảo: Đối với các khoản cho vay có đảm bảo, ngân hàng có quyền sử dụng các đảm bảo tín dụng đó nhằm thỏa mãn yêu cầu thu đòi đầy đủ khoản vay trong trường hợp người đi vay không thực hiện việc trả nợ theo đúng quy định. Trường hợp cho vay có bảo đảm bằng sự bảo lãnh của một bên thứ ba: Ngân hàng sử dụng bảo đảm bằng cách đưa ra yêu cầu đối với người bảo lãnh về việc thực hiện nghĩa vụ thanh toán khoản nợ cho người vay. Trường hợp cho vay có đảm bảo bằng tài sản: Ngân hàng phát mại các tài sản bảo đảm để thu hồi nợ. Khi xác định khách hàng không có khả năng trả nợ, vấn đề quan trọng và cấp thiết nhất mà ngân hàng phải giải quyết là nắm giữ những tài sản bảo đảm cho khoản vay, đặc biệt là với những tài sản ngân hàng không trực tiếp quản lý.Trong nhiều trường hợp, ngân hàng không kịp thời thực hiện công tác này dẫn đến khách hàng đã có những hành động làm suy giảm giá trị tài sản hoặc bán tài sản trước khi ngân hàng nắm giữ được.  Yêu cầu cơ quan pháp luật can thiệp: Trong trường hợp ngân hàng không thể thu hồi hoặc không thu lại đủ khoản tiền vay đã cấp từ việc sử dụng các biện pháp thanh lý, hoặc đối với những khoản vay không có bảo đảm, ngân hàng có thể đề nghị tòa án phán quyết cho phép ngân hàng quyền thu thêm từ các tài sản khác của người vay. Thêm vào đó, ngân hàng có thể yêu cầu tòa án tuyên bố phá sản doanh nghiệp, sử dụng quyền cao nhất của một chủ nợ không được người vay thực hiện thanh toán theo đúng thỏa thuận. Mặt khác, đối với những khách hàng có hành vi trái pháp luật, vi phạm các điều khoản trong hợp đồng vay vốn với ngân hàng như bỏ trốn, tẩu tán tài sản bảo đảm… ngân hàng có thể yêu cầu sự can thiệp của lực lượng cảnh sát, công an kinh tế. (Nguồn: PGS.TS Mai Văn Bạn (2011), “Giáo trình Nghiệp vụ ngân hàng thương mại”, Đại học Thăng Long, NXB Tài Chính, tr.341-344) Tóm lại, qua tìm hiểu về khái niệm và phân loại RRCV, nguyên nhân dẫn đến RRCV và hậu quả từ RRCV, có thể thấy RRCV là vấn đề luôn tồn tại trong kinh doanh ngân hàng. Chính bởi vậy, đây luôn là vấn đề được quan tâm hàng đầu tại các 10 Thang Long University Library