Tài liệu Nâng cao chất lượng tranh tụng trong tố tụng hình sự tại phiên tòa sơ thẩm

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT  LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT KHÓA 33 (2007-2011) Đề tài: NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TRANH TỤNG TẠI PHIÊN TÒA HÌNH SỰ SƠ THẨM Giáo viên hướng dẫn: Ths. MẠC GIÁNG CHÂU Bộ môn: Tư pháp Sinh viên thực hiện: NGUYỄN LÊ ĐĂNG Mã số sinh viên: 5075176 Lớp: Luật Tư pháp 2-K33 CẦN THƠ - 10/2010 LỜI CẢM ƠN ……o0o…… Trong thời gian thực hiện luận văn tốt nghiệp của mình, tôi đã nhận được sự hướng dẫn tận tình của Cô Mạc Giáng Châu. Giúp tôi có nhận thức đúng đắn về yêu cầu, nội dung của đề tài và phát triển đề tài theo hướng tốt hơn. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Cô Mạc Giáng Châu đã hướng dẫn cho tôi hoàn thiện luận văn của mình. Đồng thời xin gửi lời cảm ơn đến quý Thầy, Cô Khoa luật-Trường Đại học Cần Thơ đã giảng dạy, trang bị cho tôi nhiều kiến thức bổ ích trong suốt bốn năm tôi đã theo học, để tôi có thể vận dụng những kiến thức tiếp thu được vào cuộc sống và công việc của mình, sau khi ra trường. Xin chân thành cảm ơn! Cần Thơ, ngày 29 tháng 10 năm 2010 Sinh viên thực hiện Nguyễn Lê Đăng NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN ……o0o…… ............................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Cần Thơ, ngày tháng năm 2010 NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN ……o0o……  ....................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Cần Thơ, ngày tháng năm 2010 MỤC LỤC ……o0o…… LỜI NÓI ĐẦU .........................................................................................................1 Lý do chọn đề tài....................................................................................................... 1 Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................... 2 Mục đích của việc nghiên cứu ................................................................................... 2 Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................... 3 Cơ cấu đề tài.............................................................................................................. 3 Chương 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TRANH TỤNG TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ............................................................................................................................. 4 1.1. Lịch sử phát triển tranh tụng trong tố tụng hình sự Việt Nam ...................... 4 1.1.1. Một số mô hình về thực hiện tranh tụng trong tố tụng hình sự của một số nước trên thế giới ............................................................................................................... 5 1.1.2. Sự phát triển của tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự của Việt Nam ...... 6 1.2. Lý luận chung về tranh tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm.......................... 10 1.2.1. Khái niệm về tranh tụng hình sự ..................................................................... 11 1.2.2. Đặc điểm của tranh tụng hình sự..................................................................... 12 1.2.3. Giá trị của tranh tụng ..................................................................................... 13 1.3. Các chức năng cơ bản trong tranh tụng ......................................................... 13 1.3.1. Chức năng buộc tội ......................................................................................... 14 1.3.2. Chức năng bào chữa........................................................................................ 15 1.3.3. Chức năng xét xử............................................................................................ 15 Chương 2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ TRANH TỤNG TRONG PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ TẠI PHIÊN TÒA SƠ THẨM ............................................................... 17 2.1 Nội dung của tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm hình sự.................................. 17 2.1.1. Quyền yêu cầu của các bên tranh tụng trong giai đoạn bắt đầu phiên tòa ........ 17 2.1.2. Các bên tranh tụng tiến hành xét hỏi, xem xét đánh giá chứng cứ và tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm................................................................................................. 17 2.2. Địa vị pháp lý của chủ thể tiến hành tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm ........ 18 2.2.1. Quyền bình đẳng giữ Kiểm sát viên với người bào chữa khi tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm ............................................................................................................... 18 2.2.2. Tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm hình sự là sự đối trọng giữa Kiểm sát viên và người bào chữa......................................................................................................... 19 2.3. Vai trò của các chủ thể tham gia tranh tụng hình sự sơ thẩm nhằm nâng cao chất lượng tranh tụng............................................................................................. 21 2.3.1. Vai trò của Kiểm sát viên................................................................................ 21 2.3.2. Vai trò của người bào chữa ........................................................................... 27 2.3.3. Vai trò của Tòa án........................................................................................... 33 Chương 3. THỰC TIỄN - GIẢI PHÁP ĐỂ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TRANH TỤNG TẠI PHIÊN TÒA HÌNH SỰ SƠ THẨM................................................... 38 3.1. Giai đoạn trước khi mở phiên tòa................................................................... 38 3.1.1. Đảm bảo hoạt động bào chữa ở giai đoạn điều tra .......................................... 38 3.1.2. Sự có mặt của người bào chữa khi tham gia xét xử tại phiên tòa sơ thẩm ........ 43 3.2. Hoạt động tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm................................................... 45 3.2.1. Hoạt động tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm của người bào chữa..................... 45 3.2.2. Chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên tại phiên tòa sơ thẩm ....................... 50 3.2.3. Sự bình đẳng giữa Kiểm sát viên và người bào chữa khi tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm..................................................................................................................... 53 3.2.4. Chủ tọa phiên tòa với vai trò là người trọng tài đảm bảo cho tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm có chất lượng ......................................................................................... 55 KẾT LUẬN............................................................................................................. 59 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO  1. Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam 1992, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội - 2001 2. Nghị quyết 08 - NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới. 3. Nghị quyết 49 - NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về cải cách tư pháp đến năm 2020. 4. Bộ luật tố tụng hình sự của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam năm 2003, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội - 2009 5. Luật Luật sư của Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam số 65/2006/QH 11 ngày 29 tháng 6 năm 2006 6. Đinh Văn Huế: Bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình sự, Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh - 2007. 7. Phạm Văn Thiệu: Về người bào chữa trong tố tụng hình sự, Tạp chí Tòa án nhân dân, tháng 6/2008 (số 12). 8. Mạc Giáng Châu: Giáo trình tố tụng hình sự Việt Nam, Khoa luật trường Đại học Cần Thơ, năm 2006. 9. Phan Trung Hoài: Tranh tụng của Kiểm sát viên tại phiên tòa nhìn từ khía cạnh Luật sư, Tạp chí Kiểm sát, số 8/2006. 10. Phạm Hồng Hải: Thực trạng hoạt động của Luật sư - người bào chữa qua hơn một năm thi hành Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, Tạp chí Kiểm sát, số 24 (12/2005). 11. Phạm Hồng Hải: Thực trạng tranh tụng trong phiên Tòa hình sự của Kiểm sát viên dưới góc nhìn của Luât sư, Tạp chí Kiểm sát, số 8/2006 12. Trần Văn Độ: Bản chất của tranh tụng, Tạp chí khoa học pháp lý, số 4/2004 13. Nguyễn Trương Tín: Một số vấn đề về mối quan hệ giữa tranh tụng trong tố tụng hình sự với chức năng xét xử của Tòa án trong bối cảnh cải cách tư pháp, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 10/2008. 14. Nguyễn Văn Chiến:, Những hạn chế đối với Luật sư trong quá trình tham gia Tố tụng vụ án Hình sự ,Tạp chí Nghề Luật, số 1/2008. 15. Ngô Hồng Phúc: Vấn đề nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa hình sự, Tập chí Tòa án nhân dân, số 2/2003. 16. Từ điển tiếng Việt, Nhà xuất bản Khoa học xã hội -1991, tr. 1238. 17. Trang Web: www. Dangcongsan.vn 18. Trang Web: www.anninhthudo.vn 19. Trang Web: http://phapluattp.vn 20. Trang Web: http://dantri.com.vn LỜI NÓI ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong xu thế đất nước ngày càng đổi mới và hội nhập, thì vấn đề về cải cách nền hành chính và cải cách tư pháp là hết sức cần thiết nhằm đảm bảo hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện hơn. Trong đó cải cách tư pháp thì trọng tâm là vấn đề hoạt động xét xử của Tòa án, vì Tòa án là cơ quan quyền lực nhân danh nhà nước thực hiện chức năng xét xử. Do đó quyết định của Tòa án có liên quan hệ trọng đến nhiệm vụ bảo vệ tài sản của nhà nước, của tập thể; bảo vệ tính mạng, tài sản, tự do, danh dự và nhân phẩm của công dân. Đổi mới hoạt động xét xử của Tòa án nói chung, trong hoạt động xét xử hình sự nói riêng luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm, không ngừng đưa ra những chính sách, chủ trương, đường lối phù hợp với yêu cầu công tác xét xử của Tòa án. Trong đó đáng quan tâm là Nghị quyết số 08 – NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị “về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới”, đây là Nghị quyết đầu tiên của Bộ Chính trị đề cập một cách toàn diện về nhiệm vụ cải cách tư pháp đề ra những định hướng, quan điểm chỉ đạo, biện pháp cụ thể đối với công tác tư pháp. Có thể nói Nghị Quyết 08 đã đem lại “sinh khí mới” cho hoạt động của cơ quan tư pháp nói chung, trong hoạt động Tố tụng hình sự nói riêng mà trọng tâm là trong hoạt động xét xử, bởi có một vị trí đặc biệt quan trọng. Vừa góp phần xây dựng nền tư pháp nước nhà trong sạch, vững mạnh, dân chủ, minh bạch vừa góp phần phòng chống, răn đe tội phạm, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức. Nghị quyết bước đầu đã nhấn mạnh chủ trương tranh tụng tại các phiên tòa “…việc phán quyết của tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện chứng cứ ý kiến của Kiểm sát viên, của người bào chữa, bị cáo, nguyên đơn, bị đơn và những người có quyền, lợi ích hợp pháp để đưa ra những bản án, quyết định đúng pháp luật, có sức thuyết phục và trong thời hạn pháp luật quy định…” . Nhằm góp phần khắc phục tình trạng oan sai trong các phiên tòa, có thể nói đây là cơ sở để nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên Tòa nói chung, tại phiên Tòa sơ thẩm hình sự nói riêng. Việc thực hiện Nghị quyết 08 chỉ mới tập trung giải quyết những vấn đề bức xúc nhất mang tính chất đặt nền móng cho tiến trình cải cách nền tư pháp. Do đó để tiến trình cải cách tư pháp được thực hiện một cách mạnh mẽ, đồng bộ, trọng tâm và đi đúng hướng. Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 49 – NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị“về cải cách tư pháp đến năm 2020". Nghị quyết tiếp tục nhấn mạnh công tác cải cách tư pháp theo hướng hiện đại và có hiệu quả, đặc biệt Nghị quyết 49 tiếp tục kế thừa Nghị quyết 08 nhấn mạnh vai trò của việc thực hiện tranh tụng tại phiên tòa, cần phải nâng cao chất lương tranh tụng tại các phiên tòa, trong Nghị quyết 49 có nhấn mạnh “... nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp...” . Việc thực hiện tranh tụng tại phiên tòa đã có những chính sách và định hướng mà cụ thể đã được nhấn mạnh từ Nghị quyết 08 và nhất là Nghị quyết 49, tuy nhiên trong thực tế vấn đề thực hiện tranh tụng tại các phiên tòa mà đặc biệt là tại phiên tòa hình sự còn rất hạn chế, mờ nhạt. Do đó người viết chọn đề tài “Nâng cao chất lượng tranh tụng trong tố tụng hình sự tại phiên tòa sơ thẩm” nhằm nghiên cứu, phân tích để tìm ra những nguyên nhân, vướng mắt và từ đó đưa ra những giải pháp, kiến nghị sửa đổi các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành để nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm, góp phần nâng cao hoạt động xét xử hình sự một cách minh bạch, nghiêm minh, dân chủ, công bằng và khắc phục tình trạng oan sai trong xét xử hình sự sơ thẩm. 2. Phạm vi nghiên cứu Tranh tụng là một hoạt động tố tụng luôn có trong tất cả các ngành Luật tố tụng như; trong Tố tụng hình sự, Tố tụng dân sự, Tố tụng hành chính... thủ tục tranh tụng được diễn ra ở hai cấp xét xử sơ thẩm và phúc thẩm, ngoài ra còn có thể diễn ra ở cả thủ tục giám đốc thẩm và tái thẩm. Tuy nhiên trong phạm vi bài viết này người viết chỉ tập chung nghiên cứu trong phạm vi tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm hình sự theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành và theo tiến trình cải cách tư pháp. 3. Mục đích của việc nghiên cứu Tranh tụng trong tố tụng đó là tư tưởng tiến bộ, dân chủ. Theo như phương thức tranh tụng thì, pháp luật sẽ đảm bảo các chủ thể thực hiện tranh tụng có quyền tương xứng nhau trong việc thu thập chứng cứ và quyền bình đẳng trước Tòa án khi đưa ra các chứng cứ nhằm làm sáng tỏ vụ án. Chính vì thế phương thức tranh tụng là phương pháp đem lại hiệu quả cao trong thủ tục xét xử hình sự, đảm bảo xác minh đúng sự thật, khách quan của vụ án, đảm bảo sự bình đẳng về quyền và lợi ích của các bên tham gia tố tụng. Vì vậy người viết chọn đề tài này nhằm phân tích rõ vai trò của tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm hình sự, từ đó cần có cơ chế về mặt pháp lý một cách phù hợp để nâng cao chất lượng tranh tụng hình sự, đảm bảo sự công bằng, dân chủ và minh bạch trong công tác xét xử vụ án hình sự. 4. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành luận văn, tác giả đã dựa trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về pháp luật, về cải cách tư pháp. Đồng thời, luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: Phương pháp phân tích, tổng hợp; so sánh; phương pháp lịch sử để hoàn thành tốt đề tài. 5. Cơ cấu đề tài Dựa vào phạm vi nghiên cứu, người viết phân chia cơ cấu đề tài thành ba Chương. Chương 1. Khái quát chung về tranh tụng trong tố tụng hình sự. Chương 2. Một số vấn đề về tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự tại phiên tòa sơ thẩm. Chương 3. Thực tiễn – giải pháp và một số kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm hình sự. Việc nghiên cứu đề tài “Nâng cao chất lượng tranh tụng trong tố tụng hình sự tại phiên tòa sơ thẩm” là một phần cố gắng nhằm góp phần làm rõ hơn nội dung về hoạt động tranh tụng và nâng cao chất lượng tranh tụng, trong xu thế cải cách tư pháp nói chung, cải cách hoạt động xét xử hình sự nói riêng. Nhưng với sự hiểu biết có hạn, năng lực trình bài còn kém nên bài viết còn nhiều thiết sót và thời gian nghiên cứu có hạn, vì vậy rất cần sự hướng dẫn, chỉ dạy của Quý Thầy, Cô và sự góp ý, xây dụng của các bạn. Chương 1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TRANH TỤNG TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ 1.1. Lịch sử phát triển của tranh tụng trong tố tụng hình sự Trong pháp luật tố tụng nói chung, tố tụng hình sự nói riêng thì giai đoạn xét xử tại phiên tòa luôn đóng vai trò là trọng tâm của quá trình tố tụng, thể hiện đầy đủ bản chất tư pháp của một nhà nước, là giai đoạn quyết định tính đúng đắn, khách quan của vụ án nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp của nhà nước, tài sản, tính mạng của công dân, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức. Tại phiên tòa có sự tham gia đầy đủ những người tiến hành tố tụng, những người tham gia tố tụng với địa vị pháp lý khác nhau đã được xác định. Thông qua phiên tòa, bằng thủ tục trực tiếp, công khai, lắng nghe ý kiến và đề xuất của các bên, Tòa án xác định sự thật khách quan của vụ án và ra các phán quyết giải quyết vụ án một cách đúng pháp luật. Với một vai trò vô cùng quan trọng như vậy việc nâng cao chất lượng xét xử là sự cần thiết và khách quan, việc nghiên cứu xây dựng một hệ thống tranh tụng hay một hệ thống tố tụng khác có yếu tố tranh tụng phải được xuất phát từ vấn đề nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa. Sự ra đời và phát triển của thuật ngữ “tranh tụng” gắn liền với sự hình thành và phát triển của tư tưởng dân chủ, tiến bộ và khách quan trong hoạt động tố tụng nói chung. Trong một xã hội hiện đại, ở các nước dù có tổ chức hệ thống tư pháp khác nhau, dù là hệ thống án lệ hay hệ thống Luật xã hội chủ nghĩa, thì ít hay nhiều và bằng các thể hiện khác nhau thì trong một hệ thống tố tụng đều có yếu tố tranh tụng bởi vì đây là phương pháp tố tụng có hiệu quả rất cao bảo đảm cho hoạt động xét xử của Tòa án một cách khách quan, đúng đắn và dân chủ. Vấn đề tranh tụng trong phiên tòa đã được ghi nhận từ lâu trong hệ thống pháp luật một số nước trên thế giới, đặc biệt được phát triển mạnh mẽ và rộng rãi ở các nước có hệ thống án lệ, phổ biến nhất là khoảng từ thế kỷ X đến thế kỷ XIII. Loại hình tố tụng này xuất hiện tại Anh, sau đó nó được phát triển ở các nước thuộc địa ở Anh và hiện nay nó được phát triển rộng rãi ở Pháp, Canada, Nga, Nhật và nhiều nước trên thế giới... 1.1.1. Một số mô hình về thực hiện tranh tụng trong tố tụng hình sự của một số nước trên thế giới a. Pháp luật tố tụng hình sự của Liên bang Nga Trong hoạt động tố tụng hình sự của nhà nước Liên bang Nga thì nguyên tắc tranh tụng và bình đẳng giữa các bên được quy định cụ thể tại Điều 15 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2001 như sau: “Hoạt động tố tụng hình sự được tiến hành trên cơ sở tranh tụng giữa các bên. Các chức năng buộc tội, bào chữa và giải quyết vụ án hình sự là độc lập với nhau và không thể giao cho một cơ quan hoặc một người có thẩm quyền thực hiện. Tòa án không phải là cơ quan truy tố hình sự, không thuộc bên buộc tội hoặc bên bào chữa. Tòa án tạo điều kiện cần thiết để các bên thực hiện các nghĩa vụ tố tụng của mình và thực hiện các quyền được giao cho. Bên buộc tội và bên bào chữa bình đẳng trước Tòa án.” (1) Theo GS.TS người Nga A.P.Rưgiacốp(2), nguyên tắc tranh tụng và bình đẳng giữa các bên phải tuân thủ trong tất cả các giai đoạn tố tụng hình sự, nhưng được thể hiện rõ nét nhất ở giai đoạn xét xử bao gồm các nội dung sau: Chức năng buộc tội, bào chữa và giải quyết vụ án hình sự phải độc lập với nhau. Khi thực hiện theo phương thức tranh tụng thì việc nghiên cứu chứng cứ do bên buộc tội (công tố viên, người bị hại), bên bào chữa (người bào chữa, bị cáo) thực hiện. Bên buộc tội và bên bào chữa bình đẳng trước Tòa án trong việc đưa ra chứng cứ, nghiên cứu chứng cứ, tranh luận giữa các bên trong quá trình xét xử. Trong khi đó Tòa án không phải là cơ quan truy tố hình sự, không đứng về bên buộc tội cũng như bên bào chữa. Tòa án đóng vai trò là bên đảm bảo và tạo những điều kiện cần thiết cho các bên thực hiện quyền và nghĩa vụ tố tụng của mình và giải quyết vụ án hình sự. b. Pháp Luật tố tụng hình sự của Cộng hòa Pháp Cũng giống như những quy định của pháp Luật Tố tụng hình sự của Nga, pháp Luật Tố tụng hình sự của Cộng hòa Pháp cũng có những quy định nhằm đảm bảo phương pháp thực hiện tranh tụng và bình đẳng giữa các bên trong hoạt động Tố tụng hình sự cụ thể: “Điều 278. Bị cáo được tự do tiếp xúc với luật sư bào chữa. Luật sư có thể tham khảo toàn bộ hồ sơ tố tụng miễn là không làm chậm trễ tiến trình tố tụng; Điều 279. Bị cáo và nguyên đơn dân sự được cấp miễn phí bản sao các biên bản chứng nhận hành vi phạm tội, các bản ghi lời khai người làm chứng và các báo cáo giám định; Điều 328. Chủ tọa phiên Tòa không được biểu lộ ý kiến của mình về tội trạng của bị cáo” (3) Như vậy qua nghiên cứu pháp luật Tố tụng hình sự của Pháp và Nga chúng ta điều thấy có quy định việc thực hiện tranh tụng và bình đẳng giữa bên buộc tội và bên bào chữa. Do đặc điểm về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của từng nước mà có một hệ thống pháp luật khác nhau, tuy nhiên vấn đề thực hiện tranh tụng trong hoạt động tố tụng là một phương pháp tiến bộ, dân chủ. Mà ở đó các bên buộc tội và bên xét xử độc lập trong xét xử vụ án hình sự, bên bào chữa và bên buộc tội bình đẳng nhau trong hoạt động tố tụng hình sự, tạo sự khách quan trong xét xử vụ án hình sự. Vì thế mà ngành pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam cần tham khảo, nghiên cứu để dần hoàn thiện những quy định về thực hiện tranh tụng trong Tố tụng hình sự của nước ta. Nhằm đảm bảo cho hoạt động xét xử khách quan, đúng đắn, không bỏ lọt tội phạm, (1) (2) (3) Xem: Bộ luật tố tụng hình sự Liên bang Nga, Nxb Prooooxxpec, Mátxcơva, 2001. Xem: A.P. Rưgiacốp: Tố tụng hình sự, Nxb Norma, Mátxcowva, 2004. Xem: Bộ luật Tố tụng hình sự của Cộng hòa Pháp, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1998. không làm oan người vô tội, phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước của ta trong công cuộc đổi mới ngành tư pháp. 1.1.2. Sự phát triển của tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự của Việt Nam Trong hệ thống pháp luật tố tụng Việt Nam nói chung và pháp luật tố tụng hình sự nói riêng khái niệm tranh tụng còn khá xa lạ, ít được ghi nhận trong các văn bản pháp luật Việt Nam. Pháp luật tố tụng hình sự trải qua nhiều giai đoạn khác nhau, tùy theo từng thời kỳ phù hợp với hoàn cảnh đất nước mà nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản pháp luật để điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực Tố tụng hình sự một cách kịp thời, nhằm đưa nền tư pháp nước nhà tránh khỏi sự lạc hậu và đặc biệt là trong công tác xét xử luôn luôn được đổi mới mà đặt vấn đề trọng tâm là thực hiện tranh tụng tại phiên tòa đã được nghi nhận trong các Nghị quyết của Bộ Chính trị về công cuộc cải cách nền tư pháp. Do Đất nước ta giai đoạn trước năm 1975 luôn sống trong hoàn cảnh chiến tranh, hệ thống pháp luật không được phát triển và chú trọng. Sau năm 1975 đến nay Đất nước được độc lập cùng với xây dựng phát triển nền kinh tế thì hệ thống pháp luật của nước nhà cũng dần được phát triển và hoàn chỉnh. Giai đoạn từ năm 1975 đến nay Sau khi Đất nước được giải phóng toàn Đảng, toàn dân cùng chung tay xây dựng Đất nước, phát triển nền kinh tế, văn hóa, xã hội. Đất nước ngày càng phát triển, đi cùng với sự phát triển đó thì tình hình tội phạm diễn ra ngày càng tinh vi hơn. Trước tình hình đó để kiệp thời phòng chống tội phạm, đối phó hành vi phạm tội diễn ra phức tạp. Quốc hội đã ban hành Bộ luật hình sự 1985 ngày 27 tháng 6 năm 1985, bênh cạnh đó để đảm bảo hoạt động tố tụng hình sự theo trình từ thủ tục nhất định, dần hoàn thiện công tác xét xử, góp phần ngăn ngừa, phòng chống tội phạm. Đáp ứng yêu cầu đó, Quốc hội đã thông qua Bộ luật Tố tụng hình sự 1988 và được ban hành ngày 28 tháng 6 năm 1988. Bộ luật Tố tụng hình sự 1988 ra đời đã đánh dấu bước phát triển mới trong ngành Tố tụng hình sự Việt Nam theo hướng dân chủ và công bằng (Điều 4, Điều 10, Điều 14, Điều 20), bảo vệ quyền lợi hợp pháp của của những người tham gia Tố tụng (Điều 12, Điều 36), tăng cường tính công khai và độc lấp trong xét xử (Điều 17, Điều 19) (4). Bên cạnh đó trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng trong phòng chống tội phạm và nghĩa vụ chứng minh tội phạm được đề cao. Có thể nói Bộ luật Tố tụng hình sự 1988 đã góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh, phòng chống và răn đe tội phạm, đảm bảo được sự dân chủ, công bằng trong hoạt động tố tụng phòng chống tội phạm. (4) Xem: Bộ Luật Tố tụng hình sự năm 1988 Bên cạnh sự ra đời của Bộ luật Tố tụng hình sự 1988, để đáp ứng vấn đề cải cách tư pháp để xây dựng và hòan thiện nhà nước pháp quyền Việt Nam, cũng như hoàn thiệt pháp luật trong hoạt động tư pháp, đặt biệt để tăng cường hiệu quả công tác xét xử hình sự, bản án của Tòa án phải nghiêm minh, đúng người, đúng tội không gây oan cho người vô tội. Với nhiệm vụ quan trọng như vậy trong giai đoạn này ngoài Bộ luật TTHS 1988, trong những năm tiếp theo Đảng và nhà nước luôn chú trọng đến công tác đổi mới xét xử nên đã ban hành nhiều văn bản pháp luật điều chỉnh về vấn đề này như Nghị quyết TW 08 – khóa VII; Nghị quyết TW 03, Nghị quyết TW 07 – Khóa VIII; đặc biệt là Nghị quyết 08 – NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về “một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới” có nhấn mạnh “... Khi xét xử, các tòa án phải đảm bảo cho mọi công dân điều bình đẳng trước pháp luật, thật sự dân chủ, khách quan; Thẩm phán và Hội thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; việc phán quyết của tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện chứng cứ ý kiến của Kiểm sát viên, của người bào chữa, bị cáo, nguyên đơn, bị đơn và những người có quyền, lợi ích hợp pháp để đưa ra những bản án, quyết định đúng pháp luật, có sức thiết phục và trong thời hạn pháp luật quy định”. Sự ra đời của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988, phần nào đã khắc phục được những hạn chế trong hoạt động tố tụng hình sự. Tuy nhiên trải qua thời gian dài và thực tiển trong hoạt động Tố tụng hình sự của các cơ quan tố tụng cũng như sự đóng góp của các nhà chuyên gia về Luật là sự cần thiết về việc thay đổi Bộ luật Tố tụng hình sự 1988, vì đã không còn phù hợp với tình hình hiện tại và trong công cuộc phòng chống tội phạm cũng như cải cách nền pháp luật Tố tụng hình sự . Nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp mà trọng tâm là công tác xét xử của ngành Tòa án và đặc biệt là để quán triệt tinh thần Nghị quyết 08- NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị “ về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới”. Trước tình hình đó ngày 26 tháng 11 năm 2003 Quốc hội đã ban hành Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, sự ra đời Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 thay thế cho Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988 đã đánh dấu một bước phát triển mới trong pháp luật Tố tụng hình sự, có thể nói Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 đã thể chế hóa quan điểm của Đảng và Nhà nước ta trong công cuộc cải cách nền tư pháp Tố tụng hình sự nước nhà. Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 ra đời đã nâng lên tầm cao mới trong hoạt động tố tụng hình sự từ khởi tố vụ án đến điều tra, truy tố và xét xử đặc biệt là Bộ luật đã đảm bảo sự khách quan, công bằng và dân chủ trong hoạt động tố tụng hình sự, các quy định về đảm bảo quyền công dân và quyền của những người tham gia tố tụng được mở rộng cụ thể; tại Điều 4 “ Khi tiến hành tố tụng, Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên, Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát, Kiểm sát viên, Chánh án, Phó Chánh án Tòa án, Thẩm phán, Hội thẩm trong phạm vi trách nhiệm của mình phải tôn trọng và bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, thường xuyên kiểm tra tính hợp pháp và sự cần thiết của những biện pháp đã áp dụng, kịp thời hủy bỏ hoặc thay đổi những biện pháp đó, nếu xét thấy có vi phạm pháp luật hoặc không còn cần thiết nữa.” Bên cạnh đó các quyền của những người tham gia tố tụng cũng được quy định cụ thể tại Điều 11 bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo. “Người bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa. Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Toà án có nhiệm vụ bảo đảm cho người bị tạm giữ, bị can, bị cáo thực hiện quyền bào chữa của họ theo quy định của Bộ luật này.” Ngoài ra Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 cũng có những quy định nhằm nâng cao vai trò của người tiến hành tố tụng hơn so với Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988. Cụ thể tại Điều 217 của Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 có quy định “... Luận tội của Kiểm sát viên phải căn cứ vào những tài liệu, chứng cứ đã được kiểm tra tại phiên toà và ý kiến của bị cáo, người bào chữa, người bảo vệ quyền lợi của đương sự và những người tham gia tố tụng khác tại phiên toà...” tương tự tại Điều 218 “... Chủ tọa phiên tòa có quyền đề nghị Kiểm sát viên phải đáp lại những ý kiến có liên quan đến vụ án của người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác mà những ý kiến đó chưa được Kiểm sát viên tranh luận.” Có thể nói Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 đã quán triệt sâu sắc Nghị quyết 08 – NQ/TW ngày 02/01/2002 theo như Nghị quyết thì “...việc phán quyết của tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện chứng cứ ý kiến của Kiểm sát viên, của người bào chữa, bị cáo, nguyên đơn, bị đơn và những người có quyền, lợi ích hợp pháp để đưa ra những bản án, quyết định đúng pháp luật, có sức thiết phục và trong thời hạn pháp luật quy định”. Để thể chế hóa quan điểm của Nghị quyết tại Điều 184 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 có quy định.“Bản án chỉ được căn cứ vào những chứng cứ đã được xem xét tại phiên tòa.” Và nhất là tại Điều 222 phần nghị án: “.... Khi nghị án chỉ được căn cứ vào các chứng cứ và tài liệu đã được thẩm tra tại phiên toà, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của Kiểm sát viên, bị cáo, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác tại phiên toà...”(5). Với những quy định trên của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, đã tạo được những điểm mới trong công tác xét xử hình sự, chú trọng vào kết quả xét xử tại phiên tòa với quan điểm “trọng cứ hơn trọng cung”. Với tư tưởng không ngừng nâng cao cải tiến nền tư pháp nước nhà nói chung và pháp luật Tố tụng hình sự nói riêng, để từng bước hoàn thiện nhu cầu phòng chống tội phạm cùng với đó là sự dân chủ và đảm bảo sự công bằng trong lĩnh vực hoạt động xét xử hình sự. Chính vì thế đổi mới thủ tục xét xử tại phiên tòa hình sự luôn được Đảng (5) Xem: Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003. và Nhà nước ta quan tâm, trên tinh thần đổi mới theo hướng đảm bảo vấn đề thực hiện tranh tụng tại phiên tòa và tiến tới nâng cao chất lương tranh tụng tai phiên tòa hình sự. Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 49 – NQ/TW ngày 02/6/2005, về “chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” tiếp tục định hướng “... Đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định rõ vị trí, quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo hướng đảm bảo tính công khai, dân chủ, nghiêm minh, nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp...”. Sự ra đời của Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 về “chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” đã thể hiện được một tư tưởng hoàn toàn “mới mẻ” trong hoạt động xét xử hình sự của ngành Tố tụng hình sự Việt Nam. Nghị quyết nhấn mạnh vai trò của việc thực hiện tranh tụng tại phiên tòa nói chung, phiên tòa hình sự nói riêng xem đây là khâu đột phá của hoạt động xét xử hình sự. Qua tìm hiểu sự phát triển của ngành Tố tụng hình sự Việt Nam, vấn đề thực hiện tranh tụng tại phiên tòa hình sự của Việt Nam là rất mờ nhạt so với pháp luật của một số nước trên thế giới, vai trò của tranh tụng chỉ mới được trú chọng và phát triển kể từ khi Nghị quyết 08 - NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị “về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới” và nhất là Nghị quyết 49 - NQ/TW ngày 02/6/2005 về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”. Với những nổ lực cải cách nền tư pháp của Đảng và Nhà nước ta, cụ thể là sự ra đời Nghị quyết 08, Nghị quyết 49 và dần hoàn thiện sửa đổi, bổ sung các quy định hiện hành của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 thì việc thực hiện tranh tụng tại phiên tòa hình sự và chất lượng tranh tụng sẽ được nâng cao, sẽ là khâu đột phá mạnh mẽ tiến tới sự dân chủ, bình đẳng, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội trong công tác xét xử hình sự ở Việt Nam. 1.2. Lý luận chung về tranh tụng tại phiên tòa hình sự Loại hình tranh tụng tại phiên tòa hình sự đã được phát triển từ lâu trên thế giới, đây được xem là loại hình tố tụng đem lại hiệu quả cao trong xét xử. Theo như loại hình này đòi hỏi những chủ thể tiến hành tố tụng và chủ thể tham gia vào Tố tụng (cụ thể là người bào chữa) phải không ngừng nâng cao kỹ năng nghề nghiệp và nâng cao trình độ nghiệp vụ của mình, để làm sáng tỏ vụ án. Do đó phương thức tranh tụng tại phiên tòa, sẽ đảm bảo hoạt động xét xử vụ án hình sự đúng người, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm. Theo như loại hình này, sự thật được mở ra thông qua một quá trình tranh tụng giữa những người có đựơc chứng cứ xác thực. Thực hiện tranh tụng tại phiên tòa là cuộc tranh tụng giữa một bên là người thực hiện chức năng buộc tội và một bên thực hiện chức năng gỡ tội, về mặt pháp lý thì hai bên điều được pháp luật cho các quyền và nghĩa vụ pháp lý như nhau trong tất cả các giai đọan tố tụng trong việc thu thập, kiểm tra và đánh giá chứng cứ, phân tích và đưa ra các kết luận đối với những sự việc cụ thể và tranh tụng bình đẳng tại phiên tòa. Còn đối với chủ thể thực hiện xét xử tham gia tranh tụng với vai trò gợi mở vấn đề, thực hiện vai trò là người “trọng tài” duy trì, điều khiển việc tranh luận trên tinh thần khách quan, thái độ công bằng, dân chủ không bị sức ép của bất kỳ bên nào. Tranh tụng hình sự chỉ thật sự nổi bật khi ở trong giai đoạn xét xử tại phiên tòa, đặc biệt là tại phiên tòa sơ thẩm bởi tại phiên tòa này thể hiện đầy đủ nhất các yếu tố của phiên tòa xét xử, ở đó có sự tham gia đầy đủ của các bên; bên buộc tội (Kiểm sát viên, người bị hại), bên gỡ tội (người bào chữa, bị cáo), bên xét xử (Tòa án) và các chủ thể khác nếu có. Tại phiên tòa sơ thẩm cả ba chức năng: chức năng buộc tội, chức năng gỡ tội và chức năng xét xử đều được thực hiện công khai, còn các giai đoạn trước khi mở phiên tòa xét xử sơ thẩm là giai đoạn để các bên tiến hành một số hoạt động để chuẩn bị cho việc tranh tụng tại phiên tòa. Tranh tụng bao giời cũng gắng liền với các hoạt động xét xử của Tòa án, do đó trong các vụ án dân sự, vụ án hành chính… đều có yếu tố tranh tụng. Tuy nhiên do mọi loại hình Tố tụng khác nhau nên cách thức thực hiện tranh tụng cũng khác nhau. Trong Tố tụng hình sự, tranh tụng được diễn ra giữa bên buộc tội (Kiểm sát viên) và bên gỡ tộ (người bào chữa và bị cáo); còn trong tranh tụng dân sự diễn ra giữa nguyên đơn và bị đơn, còn Kiểm sát viên trong Tố tụng dân sự chỉ tham gia tranh tụng khi họ là người khởi kiện vụ án. 1.2.1. Khái niệm về tranh tụng hình sự Về mặt ngôn ngữ theo Đại từ điển Tiếng Việt(6) thì tranh tụng có nghĩa là “kiện cáo”; còn theo từ điển Hán – Việt (7) thì tranh tụng được ghép bởi hai từ “tranh luận” và “tố tụng” còn có nghĩa là “cãi lẽ, cãi nhau để tranh lấy phải” và trong thuật ngữ pháp lý thì “tranh tụng” chỉ diễn ra trong quá trình Tố tụng. Để hiểu rõ hơn một cách toàn diện về tranh tụng trong tố tụng hình sự thì chúng ta nhìn nhận theo hai nghĩa: nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng tranh tụng là một quá trình trong các giai đoạn tố tụng từ khi bắt đầu khởi tố vụ án, điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm, phúc thẩm. Ngoài ra tranh tụng còn có thể, có cả ở thủ tục giám đốc thẩm và tái thẩm. Đặc biệt quá trình tranh tụng có thể được tiến hành lại từ giai đoạn xét xử sơ thẩm, phúc thẩm trong trường hợp khi bản án, quyết định của Tòa án bị Tòa án cấp trên tuyên huỷ để tiến hành xét xử lại. Theo nghĩa hẹp, quá trình tranh tụng được tiến hành tại các phiên tòa sơ thẩm và phúc thẩm khi có sự tham gia đầy đủ giữa các bên; bên buộc tội, bên gỡ tội và bên xét xử. (6) (7) Xem: Từ điển tiếng Việt, Nxb. Khoa học xã hội, 1991, tr. 1238 Xem: PGS.TS. Trần Văn Độ: Bản chất của tranh tụng, Tạp chí khoa học pháp lý số 4 Do từ trước đến nay thuật ngữ tranh tụng chưa được sử dụng chính thức trong các quy định của các Bộ luật Tố tụng hình sự trước đây cũng như Bộ luật Tố tụng hiện hành cho nên, quan niệm về tranh tụng tại phiên tòa hình sự được hiểu như sau: Tranh tụng là hoạt động tố tụng giữa bên buộc tội và bên gỡ tội tại phiên tòa, các bên tiến hành tranh tụng có quyền bình đẳng nhau tại phiên tòa đưa ra các chứng cứ cần làm rõ sự thật các vấn đề của một vụ án hình sự, sau đó nêu lên các cơ sở áp dụng pháp luật, làm căn cứ để thuyết phục Hội đồng xét xử xem xét, quyết định đưa ra bản án. 1.2.2. Đặc điểm của tranh tụng hình sự Tranh tụng trong Tố tụng hình sự là quá trình tranh tụng giữa hai bên; bên buộc tội và bên gỡ tội, và cả hai bên có quyền bình đẳng với nhau tại phiên tòa. Còn Tòa án thực hiện chức năng xét xử công bằng, nghiêm minh, độc lập không đứng về phía bên nào. Như vậy tranh tụng trong Tố tụng hình sự có những đặc điểm sau: Hoạt động tranh tụng luôn gắn liền với hoạt động Tố tụng. Nhưng nổi bật và quan trọng là trong tố tụng hình sự, bởi bản án, quyết định hình sự sẽ ảnh hưởng đến tính mạng, nhân phẩm và uy tín của một người. Do đó, hoạt động tranh tụng trong tố tụng hình sự càng rõ nét, có chất lượng thì sẽ đảm bảo được tính đúng đắn của bản án, quyết định hình sự, không gây oan cho người vô tội. Tranh tụng là hoạt động Tố tụng hình sự bắt đầu từ khởi tố vụ án, điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm, phúc thẩm có thể kể cả giám đốc thẩm và tái thẩm. Tuy nhiên tranh tụng nổi bật nhất là tại phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, bởi tại đây có sự tham gia đầy đủ của bên buộc tội, bên gỡ tội và bên xét xử. Nếu tranh tụng trong điều kiện mà ở đó chỉ có hai chủ thể bên buộc tội và bên gỡ tội tham gia, thì các chức năng buộc tội và bào chữa chỉ mới được hai bên thực hiện một cách đơn phương theo ý chí chủ quan là phiến diện, quá trình tranh tụng ở đây còn thiếu một chủ thể giữ vai trò điều khiển, đảm bảo các bên thực hiện tranh tụng đó là Tòa án, thực hiện chức năng xét xử. Do đó, tranh tụng thật sự nổi bật khi diễn ra tại phiên tòa xét xử sơ thẩm hình sự. Tranh tụng trong Tố tụng hình sự được thực hiện giữa bên buộc tội và bên gỡ tội: Trong tố tụng hình sự có ba chức năng cơ bản; chức năng buộc tội, chức năng gỡ tội và chức năng xét xử. Trong đó chức năng buộc tội và chức năng bào chữa là hai chức năng đối lập nhau, một bên chứng minh hành vi phạm tội còn một bên chứng minh sự vô tội hoặc giảm nhẹ tội, đã là đối lập nhau thì các hai bên phải nổ lực chứng minh được là mình đúng trước Tòa án. Do dó tranh tụng chỉ được thực hiện bởi hai bên; bên buộc tội và bên gỡ tội thì mới đảm bảo sự chính xác và tính đúng đắn của vụ án, phù hợp với chức năng trong Tố tụng hình sự. Còn chức năng xét xử là bên chỉ xem xét tính căn cứ của chứng cứ mà hai bên còn lại đưa ra, để có quyết định đưa ra bản án đúng đắn. Trong quá trình tranh tụng giữa hai bên; bên buộc tội và bên gỡ tội đều có quyền bình đẳng với nhau khi tranh tụng tại phiên tòa: Là hai chức năng đối lập nhau, chứng minh là mình đúng trước Tòa án thì đòi hỏi hai bên phải bình đẳng với nhau trong việc thu thập chứng cứ và tranh luận tại phiên tòa, để chứng minh là mình đúng. Có như vậy mới đảm bảo được sự khách quan làm sáng tỏ được vụ án. Sẽ là bất bình đẳng khi một bên được hưởng nhiều quyền lợi hơn bên kia khi thực hiện chức năng của mình. Chủ thể thực hiện chức năng xét xử độc lập không đứng về phía bên bào chữa hay bên buộc tội: Trong tranh tụng đòi hỏi chủ thể thực hiện chức năng xét xử phải độc lập, với vai trò là người điều khiển phiên tòa, đảm bảo hoạt động tranh tụng trong xét xử, xem xét tính xác thực của chứng cứ được xét xử công khai tại phiên tòa. Không tham gia vào hoạt động chứng minh buộc tội hay gỡ tội, có như thế mới đảm bảo được bản án khách quan đúng người, đúng tội phù hợp với chứng năng xét xử của mình. Tóm lại, mọi hoạt động phương thức đều có những đặc điểm riêng. Do đó trong tranh tụng hình sự, nếu nắm được và hiểu được các đặc điểm của tranh tụng tại phiên tòa hình sự, thì từ đó sẽ lập ra được những phương hướng thực hiện cho phù hợp với từng đặc điểm của tranh tụng, đó cũng chính là cơ sở cho việc thực hiện tranh tụng có chất lượng. 1.2.3. Giá trị của tranh tụng Theo như loại hình tranh tụng thì bên thắng là bên chứng minh được là mình đúng trước Tòa. Do đó, khi đã tiến hành theo phương thức tranh tụng, thì các chủ thể tiến hành tranh tụng phải không ngừng nâng cao vai trò, kỹ năng và trách nhiệm nghề nghiệp của mình. Kiến thức phải vững để đánh giá, phân tích các chứng cứ, tài liệu trong vụ án, tranh luận nhau các vấn đề mâu thuẫn chưa rõ nhằm làm sáng tỏ vụ án. Đảm bảo bản án của Tòa án đúng người, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm gớp phần khắc phục và đẩy lùi oan sai. Chính vì vậy việc thực hiện tranh tụng và thực hiện tranh tụng có chất lượng, thì đây được xem là thước đo để đánh giá chất lượng điều tra, truy tố, xét xử, công tác bào chữa, khắc phục những yếu kém, tồn tại trong hoạt động tư pháp, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm. 1.3. Các chức năng cơ bản trong quá trình tranh tụng Trong Tố tụng sự có nhiều chức năng khác nhau, tuy nhiên những chức năng cơ bản nhất trọng tâm là chức năng buộc tội, chức năng bào chữa và chức năng xét xử. Các chức năng cơ bản trong Tố tụng hình sự cũng chính là các chức năng cơ bản trong tranh tụng, hoạt động trong tranh tụng chính là hoạt giữa bên buộc tội và bên gỡ tội còn bên xét xử sẽ độc lập giữa hai bên buộc tội và bên gỡ tội, tương ứng giữa ba bên đó chính là ba chức chức năng cơ bản chức năng buộc tội, chức năng gỡ tội và chức năng xét xử. 1.3.1. Chức năng buộc tội Chức năng buộc tội là chức năng truy cứu trách nhiệm hình sự, là một dạng hoạt động tố tụng nhằm phát hiện phạm tội, chứng minh lỗi của kẻ phạm tội và đảm bảo xét xử. Như vậy, chức năng buộc tội bao gồm những hoạt động tố tụng nhằm phát hiện hành vi phạm tội, những người đã thực hiện hành vi phạm tội, những tình tiết thể hiện tính chất và mức độ của hành vi nguy hiểm cho xã hội, chứng minh lỗi của những người thực hiện phạm tội, động cơ, mục đích và những tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự. Có thể nói chức năng buộc tội xuất hiện từ giai đoạn khởi tố bị can“ Khi có đủ căn cứ để xác định một người đã thực hiện hành vi phạm tội thì Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can.” (8) Bởi lẽ việc buộc tội chỉ có thể được tiến hành với một người cụ thể khi có căn cứ cho rằng người đó đã thực hiện hành vi phạm tội chứ không phải đối với một tội phạm. Và chức năng buộc tội sẽ kết thúc cho đến khi Tòa án xét xử xong hoàn toàn việc xét xử một vụ án hình sự. Chức năng buộc tội là một trong những chức năng cơ bản và quan trọng của Tố tụng hình sự, sự tồn tại của chức năng buộc tội quyết định sự tồn tại của chức năng bào chữa và chức năng xét xử. Bởi, xuất phát từ nguyên tắc công tố, nên vụ án hình sự được bắt đầu bằng việc khởi tố vụ án của cơ quan có thẩm quyền, mà đặc biệt là từ khi có quyết định khởi tố bị can ( đánh dấu sự xuất hiện của quyết đinh buộc tội). Sự tham gia tố tụng của các chủ thể được thể hiện rõ nét nhất cũng bắt đầu từ sự buộc tội. Vì chỉ khi biết được mình bị buộc tội danh gì, cá nhân cụ thể nào có hành vi thực hiện phạm tội. Thì khi đó, chức năng bào chữa mới có cơ sở để bào chữa cho tội danh mà bên buộc tội đưa ra, chức năng xét xử mới biết được cá nhân cụ thể nào bị buộc tội để có quyết định đưa ra xét xử. Ngược lại, khi không có quyết định buộc tội đưa ra thì sẽ không có đối tượng (là cá nhân) nào bị buộc tội, để cho bên xét xử và bên bào chữa thực hiện chức năng của mình. Trong hệ thống các chức năng, thì chức năng buộc tội đóng vai trò chủ đạo: “Không có sự buộc tội thì không thể có Tố tụng hình sự, Tố tụng hình sự trở thành không có mục đích và đối tượng”.(9) Bởi chức năng buộc tội là cơ sở cho chức năng xét xử, để xét xử vụ án hình sự. Khi chức năng buộc tội được thực hiện chính xác và kịp thời, sẽ là cơ sở cho việc xét xử vụ án hình sự nhanh chống, bản cán của Tòa án đúng người, đúng tội. Góp phần vào việc răn đe, phòng chống tội phạm. 1.3.2. Chức năng bào chữa (8) (9) Xem: Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, Điều 216 Lê Tiến Châu: Một số chức năng buộc tội, Tạp chí Khoa học pháp lý số 3/2003