Tài liệu Một số thách thức trong quan hệ việt nam – lào từ năm 1991 đến nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ĐỖ MẠNH DŨNG MỘT SỐ THÁCH THỨC TRONG QUAN HỆ VIỆT NAM - LÀO TỪ NĂM 1991 ĐẾN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ QUỐC TẾ HỌC Hà Nội – 2018 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ==================== ĐỐ MẠNH DŨNG MỘT SỐ THÁCH THỨC TRONG QUAN HỆ VIỆT NAM - LÀO TỪ NĂM 1991 ĐẾN NAY Chuyên ngành: Quan hệ quốc tế Mã số: 60 31 02 06 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUỐC TẾ HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS HOÀNG KHẮC NAM Hà Nội – 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, luận văn thạc sĩ “Một số thách thức trong quan hệ Việt Nam – Lào từ năm 1991 đến nay” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Số liệu được sử dụng trong luận văn là trung thực được chỉ rõ nguồn trích dẫn. Kết quả nghiên cứu này chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào từ trước đến nay Hà Nội, tháng 10 năm 2018 Học viên thực hiện Đỗ Mạnh Dũng LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sự giúp đỡ của các thầy cô giáo trong khoa Quốc tế học – Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn. Đặc biệt là sự hướng dẫn tận tình của GS.TS Hoàng Khắc Nam. Tôi xin chân thành cảm ơn, sự tạo điều kiện giúp đỡ của thư viện Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn. Hà Nội, tháng 10 năm 2018 Học viên thực hiện Đỗ Mạnh Dũng MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Mục đích, ý nghĩa của đề tài....................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .......................................................................... 2 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu .................................................................. 5 4. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................ 5 5. Cấu trúc của luận văn: ............................................................................... 5 Chƣơng 1. CƠ SỞ CỦA MỐI QUAN HỆ ĐẶC BIỆT VIỆT - LÀO ......... 7 1.1. Bối cảnh quan hệ Việt - Lào từ năm 1991 đến nay ............................... 7 1.1.1. Bối cảnh thế giới .................................................................................... 7 1.1.2. Bối cảnh khu vực ................................................................................... 8 1.1.3. Đặc điểm, tình hình của Việt Nam và Lào............................................ 9 1.2. Nền tảng của quan hệ Việt - Lào .......................................................... 10 1.2.1. Lịch sử, truyền thống ........................................................................... 10 1.2.2. Quan hệ chính trị ................................................................................. 11 1.2.3. An ninh, quốc phòng, đối ngoại .......................................................... 15 1.2.4. Hợp tác phát triển................................................................................. 16 1.2.5. Lợi ích chiến lược chung ..................................................................... 18 1.2.6. Tình cảm giữa nhân dân hai nước ..................................................... 19 1.3. Những chuyển biến về quan điểm, chính sách đối ngoại của Lào và Việt Nam có tác động tới quan hệ Việt - Lào ............................................. 21 Chƣơng 2. NHÂN TỐ VÀ NỘI DUNG CỦA NHỮNG THÁCH THỨC TRONG QUAN HỆ VIỆT - LÀO GIAI ĐOẠN HIỆN NAY .................... 25 2.1. Nhân tố tác động tạo ra thách thức đối với quan hệ Việt - Lào ........ 25 2.1.1. Nhân tố bên ngoài ................................................................................ 25 2.1.2. Nhân tố nội tại từ phía Lào ................................................................. 36 2.2. Một số nguy cơ chủ yếu trong quan hệ Việt - Lào .............................. 46 2.2.1. Mức độ khăng khít song phương giảm sút ......................................... 46 2.2.2. Phân tán trong theo đuổi lợi ích quốc gia .......................................... 47 2.2.3. Rào cản trong vấn đề hiện thực hóa xây dựng chế độ và ý thức hệ chính trị chung ............................................................................................... 48 2.2.4. Xuất hiện nguy cơ chia rẽ và mâu thuẫn ............................................ 51 2.2.5. Giảm cơ hội hiện thực những tương quan lợi ích, chiến lược phát triển Việt - Lào................................................................................................ 52 2.2.6. Mối quan hệ song phương dựa theo nền tảng cũ, thiếu động lực thực chất .................................................................................................................. 54 2.2.7. Khó khăn trong tận dụng các tiềm năng, thế mạnh hợp tác ............. 56 Tiểu kết Chương 2: .......................................................................................... 58 Chƣơng 3. ĐÁNH GIÁ VÀ GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ............................. 60 3.1. Đánh giá chung ....................................................................................... 60 3.1.1. Lào có nguy cơ bị chi phối bởi Trung Quốc, thực hiện ý đồ lâu dài đối với Việt Nam. ............................................................................................ 60 3.1.2. Làm căng tuyến phòng thủ an ninh - quốc phòng của Việt Nam ..... 61 3.1.3. Tạo ra những khó khăn cho đối ngoại, ngân sách Việt Nam............ 62 3.1.4. Tác động đối với vấn đề môi trường sinh thái của Việt Nam ............ 62 3.1.5. Tạo ra cạnh tranh mạnh mẽ đối với hợp tác kinh tế của Việt Nam .. 63 3.2. Giải pháp và kiến nghị ........................................................................... 64 3.2.1. Định hướng giải pháp giảm thiểu tác động, thách thức trong quan hệ Việt - Lào ........................................................................................................ 64 3.2.2. Giải pháp tăng cường hợp tác chiến lược giữa hai nước .................. 65 3.3. Kiến nghị.................................................................................................. 69 KẾT LUẬN .................................................................................................... 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 79 MỞ ĐẦU 1. Mục đích, ý nghĩa của đề tài Mục đích: Đề tài luận văn cố gắng đánh giá bản chất quan hệ Việt Lào, chỉ ra nguyên nhân để từ đó định hình được khuyến nghị giải pháp nhằm giải quyết những vấn đề trong quan hệ Việt- Lào hiện nay. Ý nghĩa: Quan hệ Việt - Lào có bề dày phát triển hữu nghị truyền thống, đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện trong lịch sử cận đại và hiện nay. Quan hệ song phương được Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng Nhân dân Cách mạng Lào cũng như chính phủ hai nước dày công xây dựng vun đắp và thống nhất coi là mối quan hệ hữu nghị đặc biệt, đồng minh chiến lược của nhau... Tuy nhiên, trước bối cảnh tình hình thực tiễn đã có những chuyển biến lớn lao, quan hệ Việt Nam - Lào với tính chất đặc biệt khăng khít, vốn có dựa trên các trụ cột đang thay đổi. Trong những thay đổi đó, có những vấn đề nổi lên đang thách thức đối với quan hệ song phương, tác động tới lợi ích quốc gia hai nước. Nhưng chính trong bối cảnh mới cũng tạo ra những điều kiện, cơ hội quan trọng tăng cường quan hệ song phương, nhưng bị coi nhẹ hoặc chưa được nghiên cứu đầy đủ. Thời đại mới làm suy yếu một số trụ cột vốn có của quan hệ Việt - Lào, cũng đồng thời mở ra những yếu tố, điều kiện thắt chặt hợp tác. Trong quá trình xây dựng quan hệ Việt - Lào hiện nay, chúng ta còn có xu hướng dựa vào quá khứ hào hùng, tốt đẹp, tinh thần của hai bên nên còn thiếu vắng nền tảng vật chất thực tiễn. Do chuyển biến của nhận thức chưa theo kịp tình hình nên có lúc chúng ta chưa nắm bắt, tận dụng, phát huy đúng mức những cơ hội, tiềm năng mới. Thay vì đó, biện pháp xử lý quan hệ Việt - Lào hiện nay vẫn theo lối tư duy, áp dụng biện pháp cũ; còn trông chờ, níu kéo vào quá khứ của quan hệ hai nước. Như vậy, đề tài luận văn tổng kết, phân tích, đánh giá những khó khăn thách thức làm thay đổi trụ cột quan hệ Việt Nam - Lào (gọi tắt là quan hệ Việt - Lào) trong bối cảnh hiện nay. Trên cơ sở đó, đề tài tìm ra nguyên nhân tác động nhằm khắc phục hạn chế; phát 1 hiện, làm rõ những điều kiện, cơ hội mới trong quan hệ song phương; kiến nghị các giải pháp có tính hiện thực cao trong quan hệ Việt - Lào, sự phát triển bền vững, vì lợi ích chung của hai quốc gia. Ý nghĩa thực tiễn: Lào là một trong 3 quốc gia có đường biên giới chung với Việt Nam (2.340 km biên giới phía Tây). Được mệnh danh là “phên dậu”, Lào có vị trí tầm quan trọng chiến lược to lớn đối với lợi ích và an ninh quốc gia của Việt Nam. Việc nghiên cứu, đề ra giải pháp nâng cao quan hệ Việt - Lào có tác dụng thiết thực để đảm bảo, nâng cao lợi ích và an ninh của Việt Nam. Do vậy, đề tài “Một số thách thức trong quan hệ Việt Nam - Lào từ năm 1991 đến nay” đáp ứng được yêu cầu nghiên cứu đặt ra và có ý nghĩa khoa học và thực tiễn. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Trong những năm qua đã có nhiều công trình nghiên cứu trong và ngoài nước giải quyết các vấn đề khác nhau trong quan hệ Việt Nam - Lào. Có công trình tập trung tổng kết thành tựu quan hệ Việt - Lào, có công trình tập trung đánh giá mối quan hệ khăng khít, bền chặt trong quan hệ Việt - Lào qua các giai đoạn thử thách của lịch sử… Nhìn chung các công trình nghiên cứu đều giải quyết được những mức độ khác nhau về quá trình quan hệ hai nước Việt Lào cùng đấu tranh giải phóng đất nước, thành tựu của quan hệ hai nước kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao, chiều hướng phát triểnvà đề xuất những giải pháp để củng cố, phát triển quan hệ Việt - Lào, có thể kể đến như: + “Quan hệ giữa Việt Nam và Lào trong giai đoạn hiện nay”, Đề tài cấp Bộ, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, năm 1999 - 2000; + “Quan hệ Việt Nam - Lào trước khi bước vào thập niên đầu thế kỷ 21”. Học viện Quan hệ Quốc tế, Bộ Ngoại giao, năm 2001; + “Quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào từ năm 1975 đến nay”, Đề tài cấp Bộ, Vụ Châu Á 2, Bộ Ngoại giao, năm 2007; 2 + Quan hệ chính trị và kinh tế Lào - Việt Nam (Laos- Vietnam Political and Economic Relations Handbook). Nhà xuất bản: Int‟l Business Publications USA-Publication 2009 + “Triển vọng tình hình Lào và Campuchia đến 2020 và tác động đến Việt Nam”, Đề tài, Vụ Đông Nam Á- Nam Á- Nam Thái Bình Dương, Bộ Ngoại giao, năm 2010; + “Khuynh hướng phát triển của Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào và Vương quốc Campuchia tới năm 2020; khuyến nghị chính sách của Việt Nam”(PGS. TS. Lê Văn Cương- Đề tài Độc lập cấp nhà nước); + “Hợp tác, hữu nghị và phát triển Việt Nam - Lào - Campuchia”, sách, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, năm 2012. + “Quan hệ Việt Nam - Lào trong bối cảnh mới: cơ hội, thách thức và những vấn đề cần giải quyết để nâng cao hiệu quả quan hệ với Lào” (Nguyễn Thị Hà (2017): Đề tài cấp bộ - Bộ Ngoại giao) Những công trình nêu trên có giá trị khoa học và thực tiễn cao, được hoàn thành công phu bởi những cơ quan, tác giả nghiên cứu chuyên sâu. Mỗi công trình tập trung phân tích, đánh giá sự phát triển của Lào cũng như quan hệ Việt Nam - Lào ở những góc độ khác nhau. Đề tài “Quan hệ giữa Việt Nam và Lào trong giai đoạn hiện nay” (1999 - 2000) nghiên cứu khái quát quá trình hình thành và phát triển quan hệ Việt - Lào từ năm 1930 đến năm 1991, đồng thời phân tích những nhân tố chủ yếu tác động đến quan hệ Việt Lào trong giai đoạn 1999 - 2000, bước đầu tổng kết, rút ra bài học kinh nghiệm, đề xuất kiến nghị phục vụ đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước trong việc phát triển quan hệ với Lào. Đề tài “Quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào từ năm 1975 đến nay” (2007) tập trung đánh giá về quá trình duy trì và phát triển mối quan hệ đặc biệt trong phạm vi khung thời gian kể từ khi nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào ra đời 1975 đến nay, phân tích sự khác nhau giữa quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào so với các mối quan hệ song phương khác của hai nước; làm rõ quan hệ đặc biệt có tính chất gắn kết sâu 3 sắc và tầm quan trọng sống còn đối với an ninh, hòa bình, ổn định, phát triển của cả hai nước. Đề tài: “Khuynh hướng phát triển của Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào và Vương quốc Campuchia tới năm 2020; khuyến nghị chính sách của Việt Nam” đã đánh giá sâu sắc mối quan hệ Việt - Lào nhưng những giải pháp đưa ra còn thiếu tổng thể. Sách:“Laos- Vietnam Political and Economic Relations Handbook” (Nhà xuất bản: Int‟l Business Publications Mỹ) nội dung còn khá sơ sài. Sách “Hợp tác, hữu nghị và phát triển Việt Nam - Lào - Campuchia” (2012) nhân 50 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao Việt - Lào (2012) và 45 năm quan hệ Việt Nam - Campuchia (2012) chỉ tập trung những thành tựu hợp tác ba nước trong những thập kỷ qua và đề ra những định hướng,giải pháp cho Tam giác phát triển Việt Nam-LàoCampuchia. Gần đây là đề tài cấp bộ: “Quan hệ Việt Nam - Lào trong bối cảnh mới: cơ hội, thách thức và những vấn đề cần giải quyết để nâng cao hiệu quả quan hệ với Lào” (tác giả Nguyễn Thị Hà- Bộ Ngoại giao) thực hiện khá công phu, nhiều dữ kiện cập nhật tình hình và bối cảnh mới. Tuy vậy, nội dung còn dàn trải và chưa đi sâu được vào một số vấn đề bản chất của quan hệ Việt- Lào trong bối cảnh mới để đề ra giải pháp có tính khả thi chiến lược. Nhìn chung, các công trình, bài viết khoa học đã giải quyết được nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn nhưng chủ yếu đề cập tới tình hình quan hệ vốn có, tốt đẹp của hai nước. Đặc biệt, những công trình trên thường nêu đậm nét về giai đoạn cùng hợp tác đấu tranh chống đế quốc- thực dân và thành tựu quan hệ hợp tác hai nước mới gặt hái được trong đạt được giai đoạn vừa qua; có đề tài đã nêu được bản chất thay đổi và hạn chế trong quan hệ song phương song chưa kiến giải một số vấn đề cốt lõi mang tính thách thức trong tình hình mới, từ đó đưa ra cách giải quyết toàn diện, nhất là tác động trong quan hệ Trung Quốc - Lào. Nhiều quan điểm đưa ra ở các đề tài còn chịu ảnh hưởng bởi thiên kiến, lối mòn tư duy, ngại vấn đề nhạy cảm nên chưa thực sự mô tả được sự vận động khách quan của quan hệ Việt - Lào. 4 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu:Thách thức trong quan hệ Việt Nam - Lào; Phạm vi nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu ở không gian địa bàn hai nước Việt Nam, Lào. Thời gian nghiên cứu từ 1991 tới nay, khi cục diện thế giới có chuyển biến sâu sắc: Chiến tranh Lạnh kết thúc, Liên Xô tan rã, Trung Quốc lần lượt tiến hành bình thường hóa quan hệ với cả Lào (1989),Việt Nam (1991); tình hình khu vực Đông Nam Á đã chuyển biến sâu sắc bằng việc giải quyết các xung đột, “biến chiến trường thành thị trường” (Phát biểu của Thủ tướng Thái Lan Chatichai Choonhavan trong chuyến thăm Việt Nam 1988); cả Việt Nam và Lào bước vào thời kỳ đổi mới, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ quốc tế và hội nhập. Mốc kết thúc tính tới năm 2018. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Ngoài các phương pháp nghiên cứu thường được dùng trong các công trình khoa học xã hội nhân văn, đề tài áp dụng phương pháp dùng cho chuyên ngành quan hệ quốc tế như: Phương pháp lịch sử; Phương pháp hệ thống- cấu trúc; Phương pháp các cấp độ phân tích; Phương pháp chuyên gia;Phương pháp phân tích hợp tác và xung đột quốc tế. 5. Cấu trúc của luận văn: Đề tài luận văn: “Một số thách thức trong quan hệ Việt Nam - Lào từ năm 1991 đến nay” ngoài phần mở đầu và kết luận có 3 phần chính: + Chƣơng 1: “Cơ sở của mối quan hệ đặc biệt Việt - Lào” khái quát bối cảnh, nền tảng trụ cột của quan hệ Việt - Lào từ trước tới nay và những đường lối, quan điểm chính sách đối nội và đối ngoại của cả hai nước có tác động tới tính chất mối quan hệ song phương đó; + Chƣơng 2: “Nhân tố và nội dung của thách thức trong quan hệ Việt - Lào” đã phân tích, lập luận làm rõ về những nhân tố tác động, nguyên 5 nhân hình thành những thách thức đối với quan hệ Việt - Lào, nội dung của những thách thức chủ yếu hiện nay đối với quan hệ Việt - Lào; + Chƣơng 3: “Đánh giá và kiến nghị” tập trung rút ra những nhận định về bản chất quan hệ Việt - Lào và xu hướng có thể diễn ra, làm cơ sở để đưa ra những kiến nghị, phương hướng giải quyết quan hệ Việt - Lào trong thời gian tới. 6 Chƣơng 1 CƠ SỞ CỦA MỐI QUAN HỆ ĐẶC BIỆT VIỆT - LÀO 1.1. Bối cảnh quan hệ Việt - Lào từ năm 1991 đến nay Từ năm 1991, tình hình quốc tế có bước chuyển biến quan trọng, đó là sự kiện mô hình chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô sụp đổ, chiến tranh Lạnh kết thúc. Siêu cường Mỹ tạm thời trong một thời gian ngắn chiếm thế thượng phong trước khi cục diện thế giới đa cực hình thành khi bước sang thế kỷ 21. Cùng thời điểm Chiến tranh Lạnh kết thúc, năm 1991 là lúc xảy ra bước ngoặt trong quan hệ Việt - Trung đánh dấu bằng việc hai nước bình thường hóa quan hệ, mở ra thời kỳ hợp tác, cùng phát triển. Đó là những nét chuyển biến cơ bản nhất của tình hình thế giới, khu vực có tác dụng định hình quan hệ Việt Nam - Lào tới nay, cụ thể như sau: Từ thập niên cuối của thế kỷ 20, cục diện quan hệ chính trị ở bán đảo Đông Dương có bước thay đổi căn bản. Điều này xuất phát từ những chuyển biến quan trọng cả ở phạm vi thế giới và trong khu vực. 1.1.1. Bối cảnh thế giới Vào năm 1991, mô hình chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, đánh dấu thời kỳ trật tự thế giới chia làm hai cực (trật tự Yalta) bị phá vỡ, mở ra kỷ nguyên hòa bình, hợp tác, cùng phát triển trên toàn thế giới. Xu thế gạt bỏ ý thức hệ chính trị để tiến hành đa phương hóa, đa dạng hóa các mối quan hệ hợp tác diễn ra rộng khắp. Trong bối cảnh đó, trật tự thế giới đơn cực khá ngắn ngủi trong vòng khoảng một thập kỷ dần được thay bằng một trật tự thế giới mới đa trung tâm quyền lực ngày càng vững chắc, với các yếu tố mới nổi lên như Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, EU... Đây là yếu tố quan trọng thúc đẩy quá trình toàn cầu hóa và tự do thương mại. Từ khoảng những năm 2000 tới nay (2018), bối cảnh thế giới có nhiều thay đổi. Điển hình là sự nổi lên của những nước trong khối BRIC đặc biệt là Trung Quốc khiến cho cuộc cạnh tranh chiến lược mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Nhưng kinh tế, thương mại và đặc 7 biệt là cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra vô cùng nhanh chóng, internet và công nghệ thông tin khiến cho ranh giới và chủ quyền quốc gia mang những khái niệm mới. Hợp tác quốc tế được đẩy mạnh hơn bao giờ hết, ở mọi cấp độ: song phương, khối, tiểu khu vực, khu vực và toàn cầu… Tất cả các nước, trong đó có Lào và Việt Nam đều chịu ảnh hưởng và chủ động hòa vào sự vận động của thế giới trong thời kỳ mới. 1.1.2. Bối cảnh khu vực Từ cuối những năm 1980 và đầu 1990, tại khu vực cũng diễn ra những chuyển biến quan trọng bởi xu hướng giải quyết dứt điểm những mâu thuẫn, chia rẽ. Những vấn đề gây xung đột còn sót lại sau chiến tranh ở Đông Dương dần được giải quyết, điển hình là việc Việt Nam hoàn thành rút quân khỏi Căm-pu-chia (1989) mở đường cho cuộc tổng tuyển cử ở nước này. Năm 1988,trong chuyến thăm Việt Nam, thủ tướng Thái Lan Chatichai Choonhavan có câu nói nổi tiếng:“biến Đông Dương từ chiến trường thành thị trường”. Đó là dấu mốc các nước trong khu vực xóa bỏ những kỳ thị, mâu thuẫn để tiến tới hợp tác rộng khắp và toàn diện. Trong cùng giai đoạn đó, vào năm 1989 tại Trung Quốc xảy ra sự kiện Thiên An Môn gây chấn động. Từ hiệu ứng của sự kiện Thiên An Môn, Trung Quốc lâm vào cảnh bị thế giới phương Tây kỳ thị, cô lập. Để tiến trình cải cách, mở cửa phát triển kinh tế không bị ngưng trệ trên thế bất lợi, Trung Quốc tìm cách phá thế cô lập, đột phá bởi mắt xích bình thường hóa thiết lập quan hệ ngoại giao hữu nghị với tất cả các nước xung quanh. Khu vực láng giềng cũng là nơi mà các quốc gia ít bày tỏ lập trường về tình hình nội bộ Trung Quốc diễn ra ở thời kỳ đó. Do hướng đối ngoại thời kỳ này của Trung Quốc tập trung vào các nước láng giềng cũng đã tạo ra xu hướng tăng cường hợp tác tại khu vực, bình thường hóa, thiết lập quan hệ ngoại giao với tất cả các nước Đông Nam Á. Cũng trong giai đoạn đó, Việt Nam và Lào gia nhập vào khối ASEAN vốn trước đây được mệnh danh là “NATO” ở Đông Nam Á để chống lại sự hình thành các quốc gia cộng sản ở Đông Dương. Tất cả đã 8 cho thấy sự hàn gắn vết thương chia rẽ, kì thị giữa các nước trong khu vực được thực hiện trong một tiến trình rộng khắp và nhanh chóng. Từ cục diện hòa hoãn của thế giới, cho tới sự tích cực chủ động nối lại quan hệ ngoại giao, hòa giải trong khu vực là những diễn biến song trùng quan trọng, liên tục vào cuối những năm 1980 tới những năm 1990; cả Việt Nam và Lào trong một thời gian ngắn đã nhanh chóng tiến hành bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc (Lào 1989, Việt Nam 1991). Từ năm 2000 tới nay, sự tăng tốc của toàn cầu hóa, hợp tác trên bình diện toàn cầu, hợp tác và cạnh tranh chiến lược gay gắt trong khu vực, vai trò của ASEAN (mà cả Lào và Việt Nam cùng là thành viên) ngày càng cao trên trường quốc tế. An ninh khu vực lại có nhiều thách thức hơn, đặc biệt là nổi lên của tranh chấp ở Biển Đông trước tham vọng của Trung Quốc càng đẩy mâu thuẫn và chia rẽ giữa các nước trong khu vực lên mức cao hơn. Đây là dấu mốc lịch sử quan trọng, bước ngoặt làm thay đổi tính chất, cục diện quan hệ quốc tế, trong đó có quan hệ Việt - Lào. Tình hình nói trên vừa là điều kiện, vừa là lý do tạo nên môi trường quan hệ Việt - Lào cho tới nay. 1.1.3. Đặc điểm, tình hình của Việt Nam và Lào Việt Nam và Lào là hai quốc gia láng giềng quan trọng của nhau với 2.430 km đường biên giới chung (chiếm hơn nửa tổng chiều dài biên giới đất liền của Việt Nam). Lịch sử bang giao Việt - Lào ít có ghi chép nhưng đã hình thành từ lâu đời. Tuy vậy, quan hệ song phương chỉ hình thành rõ nhất là từ khi Đảng Cộng sản Đông Dương ra đời năm 1930 tiến hành cuộc đấu tranh cách mạng trước kẻ thù chung của hai dân tộc. Quan hệ đối ngoại giữa hai quốc gia được chính thức hóa trong vòng 56 năm trở lại đây, khi Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào và Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao trên cơ sở mối quan hệ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Vương quốc Lào ngày 5/9/1962. Thời kỳ diễn ra các cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc đã tạo điều kiện để hai nước cùng xây dựng một hệ thống chính trị gần gũi tương đồng và hợp tác hiệu quả, trong đó ý thức hệ chính trị luôn đóng vai trò 9 quan trọng hàng đầu. Từ sau năm 1975, Lào tiếp tục gắn bó đoàn kết với Việt Nam trong sự nghiệp bảo vệ và xây dựng đất nước theo con đường tiến lên chủ nghĩa xã hội. Hai bên đã ký Hiệp ước hữu nghị đặc biệt, hợp tác toàn diện Việt - Lào (1977) và đến nay là “quan hệ hữu nghị truyền thống đoàn kết đặc biệt hợp tác toàn diện”. Xét tổng thể, quan hệ Việt - Lào tiếp tục được củng cố, phát triển tích cực, đi vào chiều sâu hợp tác hiệu quả, thực chất trên tất cả các lĩnh vực, góp phần vào sự phát triển của mỗi nước. Về chính trị, lãnh đạo nhà nước Lào tiếp tục khẳng định đường lối nhất quán là đặc biệt coi trọng, giữ gìn và phát triển quan hệ đoàn kết đặc biệt Lào - Việt Nam, coi đó là mối quan hệ chặt chẽ, nhất quán, sinh động “không giống ai và không ai giống”. Mối quan hệ “tương quan, tương mệnh” qua quá trình lịch sử hào hùng đã tạo nên chất kết dính khăng khít đặc biệt hiếm có giữa hai quốc gia. Nhân dân hai nước và đội ngũ lãnh đạo qua các thời kỳ đều cơ bản nhất quán quan điểm coi quan hệ với Việt Nam là “đặc biệt, có một không hai” trong đó ưu tiên cho việc tăng cường quan hệ giữa hai Đảng, hệ thống chính trị của hai nhà nước và tình cảm gắn bó của nhân dân hai bên dành cho nhau. Bối cảnh, điều kiện và đặc điểm tình hình thế giới, khu vực và của Lào và Việt Nam nêu trên là cơ sở, nền tảng trụ cột quan trọng của quan hệ Việt Lào cho tới thời điểm hiện nay. 1.2. Nền tảng của quan hệ Việt - Lào Nền tảng của của quan hệ Việt - Lào hiện nay (từ 1991 tới nay) bao gồm nhân tố bắt nguồn từ giai đoạn trước vẫn tiếp tục tồn tại ảnh hưởng và những yếu tố mới nảy sinh, phát triển hiện nay. 1.2.1. Lịch sử, truyền thống Việt Nam và Lào có lịch sử tương giao tốt đẹp. Giữa hai nước không có vấn đề lịch sử phức tạp từ xưa cho tới cận đại: không có hiềm khích, hận thù dân tộc; không thôn tính lẫn nhau hoặc tranh chấp lãnh thổ; không có tâm lý nghi ngờ, kỳ thị dân tộc trong bất cứ hoàn cảnh nào. Từ nửa đầu thế kỷ 20 khi 10 hai nước hợp tác khăng khít cùng tiến hành cuộc cách mạng đấu tranh giải phóng dân tộc chống Thực dân Pháp và Đế quốc Mỹ, đó là thời kỳ đặc biệt quan trọng trong quan hệ giữa hai quốc gia, tuy khó khăn gian khổ nhưng đơm hoa kết trái. Trên cơ sở vận mệnh tương đồng, chống áp bức đô hộ và chiến tranh xâm lược, hai nước cùng xác định cơ sở vững chắc của mối quan hệ quốc tế song phương đặc biệt khăng khít và tin cậy lẫn nhau. Tinh thần quốc tế chân thành, hữu nghị thủy chung đã được kiểm chứng qua giai đoạn lịch sử cùng vai sát cánh đấu tranh. Lịch sử giữa hai quốc gia là quá trình tôi luyện, quan hệ quốc tế song phương Việt - Lào trở thành “mối quan hệ quốc tế đặc biệt trong sáng vô tư “có một không hai”. Lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc đã khiến cho hai nước cùng xây dựng hệ thống chính trị gần gũi và hợp tác hiệu quả, tương đồng về ý thức hệ chính trị. Lãnh đạo nhà nước Lào nêu rõ: “Đảng, Nhà nước và nhân dân các bộ tộc Lào rất tự hào nhận thấy rằng trong sự nghiệp cách mạng của mình từ trước tới nay, Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam anh em luôn kề vai sát cánh, là người bạn thân thiết, thủy chung, đồng cam cộng khổ. Nhân dân các bộ tộc Lào đều khắc sâu trong trái tim mình về hình ảnh của liên minh chiến đấu giữa nhân dân hai nước đã diễn ra trên toàn mảnh đất vô vàn thân yêu của nhân dân Lào, những giọt mồ hôi, giọt máu của các chiến sĩ tình nguyện quân Việt Nam đã chan hòa với xương máu của các chiến sĩ và nhân dân các bộ tộc Lào vì độc lập dân tộc. Ngày nay, những thành tựu trong xây dựng đất nước của nhân dân Lào không tách khỏi sự giúp đỡ quý giá và sự ủng hộ to lớn của Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam anh em đã dành cho nhân dân Lào trong mấy chục năm qua”1. Lịch sử, truyền thống quan hệ tốt đẹp, vững chắc giữa hai nước nêu trên đã là nền tảng cơ sở ý thức tư tưởng, tạo nên tinh thần tin cậy lẫn nhau trong mọi thế hệ lãnh đạo và nhân dân của cả hai quốc gia ở mọi hoàn cảnh lịch sử tiếp nối phát triển quan hệ hai nước. 1.2.2. Quan hệ chính trị 1 Phát biểu của Choumaly Sayasone - Nguyên Tổng Bí thư, Chủ tịch nhà nước Lào ngày 13/4/2010. 11 Tin cậy đặc biệt về mặt chính trị giữa hai Đảng, hai Nhà nước. Như trên đã phân tích, yếu tố hệ thống chính trị tương giao và ý thức hệ đang đóng một vai trò quan trọng, tạo nên chất kết dính và quan hệ khăng khít đặc biệt hiếm có giữa hai quốc gia. Lãnh đạo Lào hiện cơ bản nhất quán quan điểm coi quan hệ với Việt Nam là “sống còn, có một không hai”. Quan hệ Việt - Lào khăng khít trước hết trên cơ sở tin cậy về mặt chính trị và được xây dựng trên cơ sở tâm huyết của Lãnh đạo cả hai bên, duy trì và phát triển tình hữu nghị lâu dài, sâu sắc và trong sáng. Ngoài hoàn cảnh lịch sử giữ nước và dựng nước, hiện nay cả Lào và Việt Nam luôn có định hướng xây dựng mô hình nhà nước, hệ thống chính trị, tổ chức bộ máy có nhiều tương đồng. Đó là điều kiện tiên quyết và quan trọng để hình thành đặc thù gần gũi trong quan hệ song phương. Giữa lãnh đạo hai Đảng hai nhà nước không chỉ đặt quan hệ trên cơ sở quốc gia mà luôn có mối quan hệ cá nhân trực tiếp, luôn trao đổi và học hỏi kinh nghiệm của nhau, coi nhau là bạn bè đồng chí thân thiết. Là hai nước láng giềng núi sông liền một dải, quan hệ “anh em” gắn kết giữa hai dân tộc đã được hình thành và củng cố trở thành tình cảm qua nhiều thế hệ. Tương đồng về vận mệnh và ý thức hệ chính trị bắt nguồn trong lịch sử đấu tranh đã tạo nền tảng vững chắc, vun đắp cho quan hệ song phương Việt Lào. Trên cơ sở hai bên có sự tin cậy chính trị sâu sắc, lãnh đạo hai nước hầu hết thăm chính thức nhau sau khi được bầu và nhận trọng trách 2. Tại chuyến thăm cấp cao, hai bên đã ra Tuyên bố chung, theo đó khẳng định quyết tâm gìn giữ và phát huy quan hệ đoàn kết đặc biệt Việt - Lào, coi đây là tài sản vô giá của hai dân tộc, là quy luật sống còn, là động lực phát triển của cách mạng mỗi nước. Lào sẵn sàng tạo mọi điều kiện cho phía Việt Nam giao lưu hợp tác về chính trị; tương tự Việt Nam cũng luôn quan tâm tạo mọi điều kiện tốt nhất để xây dựng mối hợp tác song phương, trong đó ưu tiên cho việc tăng cường quan hệ giữa hai Đảng, chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp cao có quan điểm hữu nghị với Việt Nam. Từ điều kiện 2 Nguyễn Thị Hà (2017): Đề tài cấp Bộ “Quan hệ Việt Nam - Lào trong bối cảnh mới: cơ hội, thách thức và những vấn đề cần giải quyết để nâng cao hiệu quả quan hệ với Lào” - Bộ Ngoại giao. 12 hiện nay cho thấy, Lào tiếp tục phát triển, giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào và quan hệ đoàn kết đặc biệt, hợp tác toàn diện với Đảng Cộng sản và Nhà nước Việt Nam. Nền tảng vững chắc của quan hệ Việt - Lào không chỉ là bề dày lịch sử quan hệ được lãnh đạo và nhân dân hai bên dày công vun đắp trong 56 năm qua mà còn được dựa trên cơ sở pháp lý là Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Việt Nam - Lào ra đời từ năm 1977. Trên cơ sở đó, toàn Đảng, toàn quân và toàn dân hai nước xây dựng và phát triển quan hệ Việt Nam - Lào lên tầm cao mới vì lợi ích chiến lược của mỗi nước cũng như được thể chế hóa bằng cơ chế hợp tác Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Việt - Lào hai nước chúng ta Tình sâu hơn nước Hồng Hà, Cửu Long”. Chủ tịch Cay-xỏn Phôm-vi-hản cũng từng nói: “Trong lịch sử cách mạng thế giới đã có nhiều tấm gương sáng chói về tinh thần quốc tế vô sản, nhưng chưa ở đâu và chưa bao giờ có sự đoàn kết liên minh chiến đấu đặc biệt lâu dài và toàn diện như vậy… Đó là thực tế khách quan, quy luật phát triển của cách mạng hai nước chúng ta”. Những quan điểm của nhà lãnh đạo hai nước cho đến nay tạo nên sức mạnh cộng hưởng, lan tỏa, là phương châm cho quan hệ giữa hai nước cho mục tiêu, lý tưởng chung trong công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế. Hai bên mở ra các cơ chế hợp tác liên tục và hiệu quả như: thường xuyên trao đổi, bày tỏ sự thống nhất quan điểm ở vấn đề quốc tế và khu vực; thực hiện cơ chế tiến hành cuộc gặp thường niên hai Bộ Chính trị, họp Ủy ban Liên Chính phủ về hợp tác song phương; duy trì chuyến thăm của Lãnh đạo cấp cao hai Đảng, hai nước dưới nhiều hình thức, kể cả cử Đặc phái viên khi cần thiết, kịp thời thông báo cho nhau tình hình và phối hợp trong vấn đề có tính chiến lược, vấn đề phát sinh liên quan đến lợi ích, ổn định và phát triển của mỗi nước; đi sâu trao đổi lý luận - thực tiễn và chia sẻ kinh nghiệm về công tác xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị, phát triển kinh tế xã hội và hội nhập quốc tế; tiếp tục mở lớp nghiên cứu, trao đổi chuyên đề với lãnh đạo cấp cao Đảng Nhân dân Cách mạng Lào; thường xuyên giao lưu, hội 13 thảo, tọa đàm, trao đổi giữa hai Quốc hội, giữa ban Đảng, bộ, ngành, mặt trận, đoàn thể và địa phương hai nước; giao lưu tầng lớp nhân dân, nhất là thế hệ trẻ hai nước; cùng xây dựng công trình và tôn tạo di tích lịch sử về quan hệ đặc biệt Việt - Lào ở mỗi nước; khuyến khích công tác khen thưởng cho tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong việc củng cố và tăng cường quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào. Năm 2017, hai bên đã trao đổi 274 đoàn, trong đó có 12 đoàn Cấp cao,60 đoàn cấp Thứ trưởng trở lên3. Đây là những con số kỷ lục, giúp hai nước hiểu biết nhau ngày càng sâu sắc, kịp thời giải quyết vấn đề phát sinh, tạo cơ sở để hai nước ngày càng mở rộng và làm sâu sắc quan hệ4. Sự quyết tâm chính trị của Lãnh đạo trong việc xây dựng quan hệ giữa hai quốc gia. Nhằm thúc đẩy quan hệ hữu nghị, khăng khít giữa hai bên, chủ trương của cả Việt Nam và Lào luôn coi trọng và dành ưu tiên cho quan hệ song phương, coi đây là nhiệm vụ chiến lược, mối quan tâm hàng đầu trong chính sách đối ngoại; tích cực quán triệt ý nghĩa quan trọng chiến lược quan trọng của mối quan hệ Việt - Lào. Tuy bối cảnh mới có nhiều thay đổi và coi việc mỗi bên tiến hành đa dạng hoá, đa phương hoá, phát triển cân bằng quan hệ với đối tác lớn là tất yếu khách quan; nhưng quan hệ giữa Việt Nam và Lào tiếp tục được xây dựng trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của nhau, phát huy tinh thần tự lực, tự cường, thế mạnh và khả năng của mỗi nước, bình đẳng cùng có lợi, hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau cùng phát triển vì lợi ích của nhân dân mỗi nước. Về phía Việt Nam, Đảng và Nhà nước nhất quán quan điểm tiếp tục phát triển quan hệ gắn bó, tin cậy và phù hợp với tình hình mới theo hướng ưu tiên giúp đỡ Lào, nhưng chuyển dần sang bình đẳng, cùng có lợi: “Lào độc lập, ổn định, tự chủ, không phụ thuộc vào nước nào, phát triển toàn diện về kinh tế xã hội, có quan hệ hữu nghị láng giềng, đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện với Việt Nam là lợi ích chiến lược lâu dài của Việt Nam”. Chính phủ Việt Nam hoạch định cụ thể và phân công triển 3 Nguyễn Thị Hà- 2017: Đề tài cấp Bộ “Quan hệ Việt Nam - Lào trong bối cảnh mới: cơ hội, thách thức và những vấn đề cần giải quyết để nâng cao hiệu quả quan hệ với Lào” - Bộ Ngoại giao 4 Tài liệu nội bộ của Vụ Đông Nam Á- Nam Á- Nam Thái Bình Dương, Bộ Ngoại giao 2017 14