Tài liệu Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức hồ chí minh cho học sinh trung học phổ thông hiện nay (qua khảo sát một số trường thpt huyện quỳnh lưu tỉnh nghệ an)

0 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh nguyÔn duy kh¶ mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ Gi¸o dôc ®¹o ®øc hå chÝ minh cho häc sinh trung häc phæ th«ng hiÖn nay (Qua kh¶o s¸t mét sè trêng THPT huyÖn Quúnh Lu, tØnh NghÖ An) trêng Lu, luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc gi¸o dôc Vinh - 2009 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh nguyÔn duy kh¶ mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ Gi¸o dôc ®¹o ®øc hå chÝ minh cho häc sinh trung häc phæ th«ng hiÖn nay (Qua kh¶o s¸t mét sè trêng THPT huyÖn Quúnh Lu, trêng Lu, tØnh NghÖ An) Chuyªn ngµnh: Lý luËn vµ pPDH bé m«n gi¸o dôc chÝnh trÞ M· sè: 60.14.10 luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc gi¸o dôc Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. ĐOÀN MINH DUỆ Vinh - 2009 LỜI CẢM ƠN Đề tài khoa học: “Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh trung học phổ thông hiện nay” được hoàn thành do sự giúp đỡ nhiệt tình của quý thầy cô, gia đình, các trường THPT huyện Quỳnh Lưu và các bạn đồng môn. Chúng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và kính chúc sức khoẻ: Thầy giáo PGS. TS. Đoàn Minh Duệ - người trực tiếp hướng dẫn khoa học; các thầy, cô giáo đã trực tiếp giảng dạy trong quá trình học tập và góp ý cho luận văn này; khoa Đào tạo sau đại học Trường Đại học Vinh; các trường THPT huyện Quỳnh Lưu và tất cả các bạn đồng môn, người thân đã động viên, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành khóa học cũng như trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn. Mặc dù đã rất cố gắng trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành đề tài khoa học này nhưng không thể tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Tác giả rất mong muốn được sự nhận xét, góp ý của quý thầy cô và các bạn ! Vinh, tháng 12 năm 2009 Tác giả Nguyễn Duy Khả MỤC LỤC Trang A. MỞ ĐẦU.....................................................................................................1 B. NỘI DUNG.................................................................................................6 Chương 1. Giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh THPT là một yêu cầu cấp thiết hiện nay...................................................6 1.1. Vai trò của đạo đức và tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh THPT..........................................................6 1.2. Thực trạng đạo đức và công tác giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh ở một số trường THPT huyện Quỳnh Lưu hiện nay .............................................................................................................21 Chương 2. Phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh các trường THPT ở huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An hiện nay...............37 2.1. Một số phương hướng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT ở huyện Quỳnh Lưu hiện nay..................................................................37 2.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh các trường THPT ở Quỳnh Lưu hiện nay .............................................................................................................47 C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................79 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................83 PHỤ LỤC BẢNG QUY ĐỊNH CHỮ VIẾT TẮT BCHTW : Ban Chấp hành Trung ương CNH : Công nghiệp hoá CNH, HĐH : Công nghiệp hoá, hiện đại hoá CNXH : Chủ nghĩa xã hội HĐH : Hiện đại hoá THPT : Trung học phổ thông THPTDL : Trung học phổ thông dân lập TNXP : Thanh niên xung phong XHCN : Xã hội chủ nghĩa Nxb : Nhà xuất bản 1 A. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội, có vai trò rất quan trọng đối với quá trình hình thành nhân cách, lối sống của con người. Giáo dục đạo đức, xây dựng lối sống tốt đẹp theo các chuẩn mực đạo đức của chủ tịch Hồ Chí Minh vừa là yêu cầu cơ bản, thường xuyên của sự nghiệp cách mạng, vừa là nhiệm vụ cấp bách hiện nay, nhằm khơi dậy và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đấu tranh khắc phục sự suy thoái về đạo đức, lối sống và các tệ nạn xã hội; hình thành và phát triển các giá trị đạo đức mới, từng bước xây dựng con người Việt Nam có nhân cách cao đẹp, có bản lĩnh chính trị vững vàng, lối sống lành mạnh, quan hệ xã hội nhân văn, tiến bộ... Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương đạo đức mẫu mực, sáng ngời, tiêu biểu cho các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam. Việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh là rất cần thiết. Dù Người đã đi xa nhưng để lại cho dân tộc ta di sản tinh thần to lớn, những tư tưởng vô giá và giá trị nhân văn cao cả. Vì vậy, toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta nguyện suốt đời học tập đạo đức, tác phong và lối sống của Người. Vào tháng 11 - 2006, Bộ Chính trị quyết định mở cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” trong toàn Đảng, toàn quân và toàn dân, đây là đợt triển khai sâu rộng trong xã hội về học tập và làm theo đạo đức Hồ Chí Minh, trong đó có học sinh các trường THPT. Thanh niên, học sinh là tương lai của đất nước, là yếu tố nội lực quyết định sự thành bại của sự nghiệp CNH, HĐH, hội nhập quốc tế và xây dựng CNXH. Thanh niên được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược bồi dưỡng, phát huy nguồn lực con người. Chăm lo, phát triển giáo dục thanh, thiếu niên vừa là mục tiêu, vừa là động lực, đảm bảo cho sự ổn định và phát triển đất 2 nước. Mặt khác, trong xu thế hội nhập quốc tế và nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở nước ta hiện nay, bên cạnh những mặt tích cực thúc đẩy xã hội phát triển vẫn có những mặt hạn chế, tiêu cực: đó là lối sống thực dụng, chạy theo “đồng tiền”; là tình trạng suy thoái đạo đức, tha hoá nhân cách... của không ít người trong xã hội. Là lứa tuổi mới lớn, học sinh THPT chịu sự tác động trực tiếp của xã hội nên không nằm ngoài “dòng chảy” đó. Một bộ phận không nhỏ học sinh trong thời gian gần đây đạo đức xuống cấp một cách đáng báo động. Một số truyền thống tốt đẹp của dân tộc như “Tôn sư trọng đạo”, “Uống nước nhớ nguồn”... dần bị mai một, không ít học sinh còn “quay lưng” lại với những truyền thống đó. Vì vậy, chăm lo, bồi dưỡng, giáo dục đạo đức cho thanh niên, trong đó giáo dục đạo đức cho học sinh các trường THPT có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Với các lý do trên, tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh THPT hiện nay (qua khảo sát một số trường THPT huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An)”. 2. Tình hình nghiên cứu Đảng Cộng sản Việt Nam rất chăm lo đến giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho thanh niên. Vì vậy, Đảng ta đã có nhiều Nghị quyết, Chỉ thị như: Nghị quyết Hội nghị lần thứ tư, BCHTW khoá VII “Về công tác thanh niên trong tình hình mới”; Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai, BCHTW khoá VIII “Về định hướng chiến lược phát triển sự nghiệp giáo dục đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hoá và nhiệm vụ đến năm 2000”; Văn kiện Hội nghị lần thứ năm, BCHTW khoá VIII; Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX: Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm, BCHTW khoá IX “Về nhiệm vụ chủ yếu của công tác tư tưởng, lý luận trong tình hình mới”; Văn kiện Hội nghị lần thứ sáu, BCHTW khoá IX; Chỉ thị số 06-CT/TW của Bộ Chính trị “Về tổ 3 chức cuộc vận động Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”; Thông báo số 134- TB/TW của Ban Bí thư về sơ kết thực hiện Chỉ thị 23CT/TW “Đẩy mạnh nghiên cứu, tuyên truyền, giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn mới”; Chỉ thị số 11- HD/TTVH, ngày 06 tháng 12 năm 2006 của Ban Tư tưởng, Văn hoá Trung ương “Về hướng dẫn thực hiện chỉ thị số 06 của Bộ Chính trị”; Chỉ thị số 2516/CT- BGD&ĐT ngày 18 tháng 5 năm 2007, “Về việc thực hiện cuộc vận động Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”v.v... Những văn kiện đó đã đề cập đến nội dung, phương pháp, biện pháp nhằm tuyên truyền, giáo dục tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh trong các tầng lớp xã hội. Ngoài ra, còn có một số công trình nghiên cứu giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho thanh niên, sinh viên và học sinh trong những năm gần đây như: “Giáo dục đạo đức cho thanh niên theo tư tưởng Hồ Chí Minh ở nước ta hiện nay”, Luận án Tiến sỹ triết học của Trần Minh Đoàn (năm 2004), Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh; “Tư tưởng Hồ Chí Minh về bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau” của Tiến sỹ Trần Quy Nhơn (năm 2005), Nhà xuất bản Giáo dục; “Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục và đào tạo thanh niên ở nước ta hiện nay”, Luận án Tiến sỹ triết học của Đoàn Nam Đàn (năm 2005), Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh; “Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục đạo đức cách mạng cho sinh viên ở trường Đại học Vinh hiện nay” (Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ của Ths Thái Bình Dương, năm 2008); đặc biệt liên quan đến nội dung đề tài mà đối tượng là học sinh THPT có công trình khoa học: “Giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh cho học sinh trung học phổ thông trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá”, Luận văn Thạc sỹ khoa học giáo dục của Nguyễn Văn Lục (năm 2008), Trường Đại học Vinh. Như vậy, cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho thanh niên, học sinh, sinh viên nhưng chưa có một 4 công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh THPT. Do vậy, đây là công trình nghiên cứu hoàn toàn mới, được xây dựng trên cơ sở khảo sát thực tiễn giáo dục tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh ở bậc học THPT trên địa bàn huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn của quá trình giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức, xây dựng cho học sinh các trường THPT những chuẩn mực đạo đức, lối sống trong sáng và bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu * Phân tích làm rõ sự cần thiết của việc giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh THPT hiện nay. * Khảo sát thực trạng giáo dục đạo đức ở một số trường THPT thuộc huyện Quỳnh Lưu hiện nay. * Bước đầu đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho học sinh các trường THPT hiện nay. 4. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh THPT hiện nay 5. Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đề tài nắm vững quan điểm giáo dục của Đảng về phương hướng nghiên cứu, tuyên truyền, giáo dục tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh hiện nay. 5 Đề tài sử dụng một số phương pháp nghiên cứu khoa học như: phương pháp lịch sử, phương pháp phân tích và tổng hợp, các phương pháp quan sát, điều tra, thu thập thông tin, phương pháp thực nghiệm khoa học, đối chứng... Phương pháp nghiên cứu chuyên ngành lý luận chính trị và giáo dục chính trị kết hợp với phương pháp nghiên cứu triển khai. 6. Đóng góp của đề tài - Góp phần làm sáng tỏ thực trạng đạo đức và công tác giáo dục đạo đức Hồ Chí MInh cho học sinh THPT ở huyện Quỳnh Lưu hiện nay. - Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo và vận dụng vào việc nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh THPT ở nước ta hiện nay. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận văn gồm 02 chương. Chương 1. Giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh THPT là một yêu cầu cấp thiết hiện nay Chương 2. Phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh các trường THPT ở huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An hiện nay 6 B. NỘI DUNG Chương 1 GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH CHO HỌC SINH THPT LÀ MỘT YÊU CẦU CẤP THIẾT HIỆN NAY 1.1. Vai trò của đạo đức và tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho học sinh THPT 1.1.1. Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà hoạt động thực tiễn vĩ đại, lãnh tụ kính yêu của nhân dân Việt Nam, hơn nữa là người đầu tiên đã vận dụng một cách thiên tài, sáng tạo học thuyết Mác- Lênin và lý luận tiên tiến trên nhiều lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn vào việc hình thành đường lối cách mạng nước ta. Thân thế và sự nghiệp của Người ngoài việc gắn liền với sự nghiệp cách mạng Việt Nam còn có quan hệ hữu cơ, gắn bó với hệ tư tưởng mới trong thời đại cách mạng vô sản mà chủ nghĩa Mác- Lênin là đỉnh cao của hệ tư tưởng ấy. Đối với nước ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh là đại diện tiêu biểu nhất, ưu tú nhất của chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa nhân văn mới. Di sản tư tưởng của Người là một gia tài vô cùng quý báu của dân tộc ta. Ngoài ra, tư tưởng Hồ Chí Minh còn là một tài sản văn hoá chung của toàn nhân loại. Nhấn mạnh đến tầm quan trọng của tư tưởng Hồ Chí Minh, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, năm 2001 của Đảng ta khẳng định: “Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, là kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta, kế thừa và phát triển những truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hoá của nhân loại. Đó là tư tưởng về giải phóng dân tộc, giải 7 phóng giai cấp, giải phóng con người; về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, kết hợp sức mạnh của dân tộc với sức mạnh của thời đại; về sức mạnh của nhân dân, của khối đại đoàn kết dân tộc, về chính quyền nhân dân, xây dựng nhà nước thật sự của dân, do dân, vì dân; về quốc phòng toàn dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân, về phát triển kinh tế, văn hoá, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân; về đạo đức cách mạng, cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư; về chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau; về xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, cán bộ, đảng viên vừa là người lãnh đạo, vừa là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân. Tư tưởng Hồ Chí Minh soi đường cho cuộc đấu tranh của nhân dân ta giành thắng lợi, là tài sản tinh thần to lớn của Đảng và của dân tộc ta”. [12, tr.83-84]. Trong toàn bộ hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, có thể khẳng định rằng tư tưởng đạo đức của Người là đặc biệt quan trọng, vì chính Người đã khởi xướng và thực hiện triệt để một cuộc cách mạng trên lĩnh vực đạo đức ở Việt Nam. GS.VS Nguyễn Khánh Toàn đã có nhiều bài viết có giá trị khoa học, thực tiễn về Người khẳng định: “Cái gốc, cái cốt tử trong thiên tài của Hồ Chí Minh là đạo đức cách mạng... tất cả cho cách mạng, tất cả cho độc lập của dân tộc, cho tự do của nhân dân, cho hạnh phúc của loài người, thiên tài của Hồ Chí Minh đã được phát huy trên cơ sở những mục tiêu ấy” [8, tr.14]. Tại Hội thảo quốc tế về Chủ tịch Hồ Chí Minh, được tổ chức trọng thể trong hai ngày 29 và 30 tháng 3 năm 1990 ở Hà Nội, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh nói: “... Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu tấm gương sáng ngời trước nhân dân Việt Nam về đạo đức mới... Với tinh thần “cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”, Người sống một cuộc sống riêng thanh cao và giản dị. Sự nghiệp, tư tưởng và đạo đức sáng ngời của Người sống mãi trong lòng kính yêu vô hạn của nhân dân Việt Nam” [8, tr.32-33]. 8 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho dân tộc ta một di sản vô giá, đó là tư tưởng của Người, đặc biệt là tấm gương sáng ngời về đạo đức cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết rất nhiều tác phẩm chuyên về đạo đức. Từ cuốn Đường Kách mệnh, Người viết để huấn luyện những người yêu nước Việt Nam trẻ tuổi, vấn đề đầu tiên Người nhấn mạnh là tư cách người cách mệnh, đến tác phẩm sau cùng bàn sâu về vấn đề đạo đức, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết nhân dịp kỷ niệm 39 năm ngày thành lập Đảng (3.2.1969), đăng trên Báo Nhân dân có tựa đề “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân”. Ngay cả trong Di chúc thiêng liêng, khi nói về Đảng, Người căn dặn Đảng phải coi trọng giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên. “Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh bắt nguồn từ truyền thống đạo đức của dân tộc Việt Nam đã được hình thành, phát triển trong suốt quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước; là sự vận dụng và phát triển sáng tạo tư tưởng đạo đức cách mạng của chủ nghĩa Mác- Lênin. Đó là sự tiếp thu có chọn lọc và phát triển những tinh hoa văn hoá, đạo đức của nhân loại, cả phương Đông và phương Tây, mà Người đã tiếp thu được trong quá trình hoạt động cách mạng đầy gian lao, thử thách và vô cùng phong phú, vì mục tiêu giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người. Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là một hệ thống các quan điểm cơ bản và toàn diện về đạo đức, bao gồm: vị trí, vai trò, nội dung của đạo đức; những phẩm chất đạo đức cơ bản và những nguyên tắc xây dựng nền đạo đức mới” [4, tr.28]. Về vị trí, vai trò của đạo đức trong đời sống của con người và xã hội Hồ Chí Minh coi đạo đức là nền tảng của người cách mạng, là nguồn nuôi dưỡng và phát triển con người, cũng giống như gốc của cây, ngọn nguồn của sông, của suối. Người viết: “Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, 9 không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù có tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân” [29, tr.252-253]. Người vẫn thường nói, đối với con người, sức có mạnh mới gánh được nặng và đi được xa, người cách mạng phải có đạo đức cách mạng mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng. Bởi vì, sự nghiệp độc lập dân tộc và CNXH là sự nghiệp rất to lớn, nặng nề và đầy khó khăn, thử thách; con đường đi đến độc lập dân tộc và CNXH là con đường đầy chông gai, đòi hỏi phải vượt qua chứ không phải là một đại lộ thẳng tắp. Vì vậy, mỗi người, mỗi thế hệ phải phấn đấu không ngừng để đưa sự nghiệp cách mạng đi đến thành công. Toàn Đảng, toàn quân và mỗi người dân Việt Nam cần phải thường xuyên chăm lo cái gốc, cái nguồn, các nền tảng đạo đức quan trọng đó. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, đạo đức cách mạng giúp cho con người vững vàng trước mọi khó khăn, thử thách. Bởi vì “có đạo đức cách mạng thì gặp khó khăn, gian khổ, thất bại không rụt rè, lùi bước”; “khi gặp thuận lợi, thành công vẫn giữ vững tinh thần, chất phác, khiêm tốn”, mới “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”; “lo hoàn thành nhiệm vụ cho tốt chứ không kèn cựa về mặt hưởng thụ; không công thần, không quan liêu, không kiêu ngạo, không hủ hoá” [25, tr.466] Đối với Đảng, Hồ Chí Minh yêu cầu xây dựng Đảng ta thật trong sạch và vững mạnh. Đảng phải “là đạo đức, là văn minh”, thì mới hoàn thành được sứ mệnh lịch sử vẻ vang của mình. Người thường nhắc lại ý của V.I.Lênin, Đảng Cộng sản phải tiêu biểu cho trí tuệ, danh dự, lương tâm của dân tộc mình và của thời đại. Theo quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đạo đức chính là những phẩm chất đòi hỏi con người cần phải có để tham gia vào cuộc đấu tranh cho độc lập dân tộc và CNXH, để có thể cống hiến được nhiều nhất cho cuộc đấu 10 tranh ấy. Đạo đức là nguồn gốc, là nền tảng, vì muốn làm cách mạng thì yếu tố đầu tiên là con người phải có tâm trong sáng, đức cao đẹp đối với giai cấp công nhân, nhân dân lao động và toàn thể dân tộc ta. Tâm và đức đó lại phải thể hiện trong các mối quan hệ xã hội hàng ngày với dân, với nước, với đồng chí, đồng nghiệp, với mọi người xung quanh mình. Cần phải có tâm, có đức mới giữ vững được chủ nghĩa Mác- Lênin và đưa được chủ nghĩa Mác- Lênin vào cuộc sống. Con đường Hồ Chí Minh đi đến chủ nghĩa Mác- Lênin, vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa Mác- Lênin là một minh chứng rõ ràng về điều ấy. Vì vậy, Người đã thường xuyên quan tâm đến việc giáo dục đạo đức cho mọi người. Tuỳ theo tình hình cụ thể của từng thời kỳ cách mạng, Hồ Chí Minh đề ra những yêu cầu đạo đức sát hợp để mọi người phấn đấu, rèn luyện để hoàn thành nhiệm vụ ngày càng nặng nề, khó khăn, phức tạp hơn, và ngày càng giành được thắng lợi to lớn hơn cho sự nghiệp cách mạng. Những phẩm chất đạo đức cơ bản của con người Việt Nam trong thời đại mới theo tư tưởng của Người Một là, trung với nước, hiếu với dân Trung, hiếu là những khái niệm đã có trong tư tưởng đạo đức truyền thống Việt Nam và phương Đông, được Hồ Chí Minh sử dụng và đưa vào đó nội dung mới. Trước kia là trung quân, là trung thành với vua; trung thành với vua cũng có nghĩa là trung thành với nước, vì vua với nước là một, vua là nước, nước là nước của vua. Còn hiếu lại thu hẹp trong phạm vi gia đình là con cái phải hiếu thảo với cha mẹ. Tư tưởng này của Người không những kế thừa giá trị của chủ nghĩa yêu nước truyền thống của dân tộc, mà còn vượt qua những hạn chế của truyền thống đó. Trung với nước là trung thành với sự nghiệp giữ nước và dựng nước. Nước ở đây là nước của dân, còn dân lại là chủ nhân của đất nước. 11 Trung với nước là trung thành tuyệt đối với sự nghiệp dựng nước, giữ nước và phát triển đất nước. Nước là của dân, dân là chủ đất nước, trung với nước nghĩa là trung với dân và phải vì lợi ích của nhân dân. Hiếu với dân có nghĩa là cán bộ đảng, cán bộ nhà nước không chỉ là người lãnh đạo mà còn là đầy tớ trung thành của dân. Trung với nước, hiếu với dân có một tầm quan trọng đặc biệt. Nó là phẩm chất hàng đầu của đạo đức cách mạng. Mỗi cán bộ, đảng viên phải “tuyệt đối trung thành với đảng, với nhân dân”. Trung với nước, hiếu với dân là phải gắn bó máu thịt với dân, gần gũi dân, dựa vào dân và lấy dân làm gốc. Phải hiểu tâm tư, nguyện vọng của nhân dân, quan tâm đến đời sống người dân, nâng cao dân trí, làm cho mọi người hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ của người làm chủ đất nước. Hai là, yêu thương con người Hồ Chí Minh quan niệm về con người rất toàn diện và độc đáo. Người đã xác định tình yêu thương con người là một trong những phẩm chất cao đẹp nhất, đặc biệt là Người dành tình yêu thương rộng lớn cho những người cùng khổ và người lao động bị áp bức, bóc lột. Bác viết: “Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành” [28, tr.161]. Hồ Chí Minh yêu thương sâu sắc đồng bào, đồng chí của Người, không phân biệt họ là người giàu hay người nghèo, ở miền xuôi hay miền ngược, là trẻ hay già, trai hay gái... không phân biệt một ai, không trừ một ai, hễ là người Việt Nam yêu nước thì đều nhận được tình yêu thương bao la, rộng lớn của Người. Không những thế, tình yêu thương của Bác còn thể hiện đối với những người có sai lầm, khuyết điểm. Với tấm lòng bao dung, rộng lượng của một người cha, Người căn dặn chúng ta: “Mỗi con người đều có thiện và ác ở trong 12 lòng. Ta phải biết làm cho phần tốt ở trong mỗi con người nảy nở như hoa mùa xuân và phần xấu bị mất dần đi, đó là thái độ của người cách mạng. Đối với những người có thói hư, tật xấu, trừ hạng người phản lại Tổ quốc và nhân dân, ta cũng phải giúp họ tiến bộ bằng cách làm cho phần thiện trong con người nảy nở để đẩy lùi phần ác, chứ không phải đập cho tơi bời” [36, tr.558]. Trước lúc đi xa, trong bản Di chúc thiêng liêng, Người căn dặn: “Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau”, nhắc nhở mỗi cán bộ, đảng viên luôn luôn chú ý đến phẩm chất yêu thương con người. Ba là, cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư. Cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư là nền tảng của đời sống mới, là phẩm chất trung tâm của đạo đức cách mạng trong tư tưởng đạo đức của Hồ Chí Minh. Theo Hồ Chí Minh, cần, kiệm, liêm, chính là bốn đức tính của con người, như trời có bốn mùa, đất có bốn phương và Người giải thích cặn kẽ, cụ thể nội dung từng khái niệm. Cần, có nghĩa là lao động cần cù, siêng năng; lao động có kế hoạch, sáng tạo, có năng suất cao; lao động với tinh thần tự lực cánh sinh, không lười biếng, không ỷ lại, không dựa dẫm. Phải thấy rõ “lao động là nghĩa vụ thiêng liêng, là nguồn sống, nguồn hạnh phúc của chúng ta”. Kiệm, tức là tiết kiệm sức lao động, tiết kiệm thì giờ, tiết kiệm tiền của của dân, của nước, của bản thân mình; phải tiết kiệm từ cái to đến cái nhỏ, nhiều cái nhỏ cộng lại thành cái to; “không xa xỉ, không hoang phí, không bừa bãi’, không phô trương hình thức, không liên hoan, chè chén lu bù. Liêm, tức là “luôn luôn tôn trọng giữ gìn của công và của dân”; “không xâm phạm một đồng xu, hạt thóc của nhà nước, của nhân dân”. Phải “trong sạch, không tham lam”. “Không tham địa vị. Không tham tiền tài. Không tham sung sướng. Không ham người tâng bốc mình. Vì vậy mà quang minh 13 chính đại, không bao giờ hủ hoá. Chỉ có một thứ ham là ham học, ham làm, ham tiến bộ” [29, tr.252] Chính, nghĩa là không tà, thẳng thắn, đứng đắn. Đối với mình: không tự cao, tự đại, luôn chịu khó học tập cầu tiến bộ, luôn tự kiểm điểm để phát triển điều hay, sửa đổi điều dở của bản thân mình. Đối với người: không nịnh hót người trên, không xem khinh người dưới, luôn giữ thái độ chân thành, khiêm tốn, đoàn kết thật thà, không dối trá, lừa lọc. Đối với việc: để việc công lên trên, lên trước việc tư, việc nhà. Chí công vô tư là “Đem lòng chí công vô tư mà đối với người, với việc”, “khi làm bất cứ việc gì cũng đừng nghĩ đến mình trước, khi hưởng thụ thì mình nên đi sau”; “phải lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ” [34, tr.311]. Bốn là, tinh thần quốc tế trong sáng Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh về đoàn kết quốc tế chính là sự mở rộng các quan niệm đạo đức nhân đạo, nhân văn của Người ra phạm vi toàn thế giới, vì Bác là “người Việt Nam nhất”, hơn nữa là nhà văn hoá kiệt xuất của thế giới, anh hùng giải phóng dân tộc, chiến sỹ lỗi lạc của phong trào cộng sản quốc tế. Tinh thần quốc tế trong sáng là tinh thần đoàn kết quốc tế vô sản mà Hồ Chí Minh đã nêu lên bằng mệnh đề “Bốn phương vô sản đều là anh em”; là tinh thần đoàn kết với các dân tộc bị áp bức và nhân dân lao động các nước, mà Bác đã dày công vun đắp bằng hoạt động cách mạng thực tiễn của bản thân mình và sự nghiệp cách mạng của cả dân tộc; là tinh thần đoàn kết của nhân dân ta với tất cả những ngườì tiến bộ trên thế giới vì hoà bình, công lý và tiến bộ xã hội; là hoà bình, độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, là hợp tác và hữu nghị với tất cả các nước, các dân tộc. Theo Hồ Chí Minh, chủ nghĩa quốc tế vô sản gắn liền với chủ nghĩa yêu nước, đặc biệt phải là chủ nghĩa yêu nước chân chính và chủ nghĩa quốc tế vô sản trong sáng. 14 Những nguyên tắc xây dựng đạo đức mới của Chủ tịch Hồ Chí Minh Nói đi đôi với làm, phải nêu gương về đạo đức Trong suốt cuộc đời mình, Hồ Chí Minh đã giáo dục mọi người và chính bản thân Người đã thực hiện nói đi đôi với làm một cách nghiêm túc. Người nói ít nhưng làm nhiều, có những vấn đề đạo đức Bác chỉ làm mà không nói. Do đó, chỉ có đi sâu vào hành vi đạo đức của Hồ Chí Minh, chúng ta mới thấy được những bản chất sâu xa của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Người đã nêu ra một luận điểm quan trọng đối với cán bộ, đảng viên là: “Trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ “cộng sản” mà ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức. Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước” [29, tr.552]. Các tấm gương đạo đức phải được hiểu theo một nghĩa rộng chứ không thể bó hẹp trong một khuôn mẫu nào đó. Có những tấm gương riêng và chung, nhỏ và lớn, gần và xa. Trên cơ sở một cái nền rộng lớn, vững chắc để xây dựng một nền đạo đức mới. Chỉ có như vậy thì những phẩm chất đạo đức, những chuẩn mực đạo đức mới trở thành hành vi đạo đức ngày càng phổ biến trong toàn xã hội. Và chính những tấm gương đạo đức của những người tiêu biểu, những người tốt, việc tốt có ý nghĩa thúc đẩy cho xã hội ngày càng tốt đẹp hơn, văn minh hơn. Xây đi đôi với chống Các hiện tượng tốt - xấu, đúng - sai, cái đạo đức và cái vô đạo đức vẫn thường đan xen nhau, đối chọi nhau, thông qua hành vi của từng con người thường diễn ra trong đời sống hàng ngày. Cho nên, việc xây và chống trong lĩnh vực đạo đức vô cùng khó khăn và vất vả. Điều đó đòi hỏi xây phải đi đôi với chống, muốn xây phải chống, chống nhằm mục đích xây. Vấn đề xây dựng đạo đức mới phải được tiến hành bằng việc giáo dục những phẩm chất, những chuẩn mực đạo đức mới từ trong gia đình đến nhà 15 trường và ngoài xã hội. Điều đặc biệt quan trọng trong việc giáo dục đạo đức là phải khơi dậy ý thức đạo đức lành mạnh ở mọi người, để mọi người tự giác nhận thức được trách nhiệm đạo đức của mình. Trong quá trình xây dựng, bồi dưỡng những phẩm chất đạo đức mới, phải luôn luôn chú ý chống lại cái xấu, cái sai, cái vô đạo đức vẫn thưòng xảy ra trong cuộc sống thường ngày. Vấn đề đáng quan tâm là cần phải phát hiện sớm, hướng mọi người vào cuộc đấu tranh cho sự trong sạch, lành mạnh về đạo đức. Mặt khác, cần phải thấy trước những gì có thể xảy ra để đề phòng, ngăn chặn. Để xây và chống đem lại hiệu quả thì phải tạo thành phong trào quần chúng rộng rãi. Nhìn vào quá trình hoạt động thực tiễn của Hồ Chí Minh, chúng ta thấy Người đã phát động rất nhiều phong trào có sức lan toả rộng rãi. Năm 1952, có phong trào thi đua thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, quan liêu; năm 1963, có cuộc vận động “nâng cao ý thức trách nhiệm, tăng cường quản lý kinh tế- tài chính, cải tiến kỹ thuật, chống tham ô, lãng phí, quan liêu”, gọi tắt là cuộc vận động “3 xây, 3 chống”. Điều đáng chú ý là có phong trào, có cuộc vận động riêng cho từng ngành, từng giới. Thông qua đó đã lôi cuốn mọi người vào cuộc đấu tranh nhằm xây gì, chống gì rất cụ thể, rõ ràng, thôi thúc trách nhiệm đạo đức cá nhân, để mọi người phấn đấu tự bồi dưỡng và nâng cao phẩm chất đạo đức cách mạng. Qua thực tiễn đã chứng minh cho chúng ta thấy những cuộc vận động đó đã mang lại những kết quả to lớn. Phải tu dưỡng đạo đức suốt đời Hồ Chí Minh đã nhiều lần nhắc nhở là mỗi người phải thường xuyên chăm lo tu dưỡng đạo đức như việc rửa mặt hàng ngày, và phải xem đó là công việc phải làm kiên trì, bền bỉ suốt đời, không người nào có thể chủ quan, tự mãn. Người viết: “Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó