1
Bé gi¸o dôc vµ §µo t¹o
Trêng §¹i häc Vinh
Lª ThÞ H»ng
mét sè ®Æc ®iÓm cña v¨n xu«i viÖt nam sau 1985
(Qua nh÷ng truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt tiªu biÓu)
LuËn v¨n Th¹c sÜ ng÷ v¨n
chuyªn ngµnh: lý thuyÕt - lÞch sö v¨n häc
m· sè: 5.04.01
Ngêi híng dÉn khoa häc
PGS.TS. Tr¬ng §¨ng dung
Vinh 2002
2
Lêi c¶m ¬n
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban gi¸m hiÖu, Khoa Sau ®¹i häc, Ban chñ
nhiÖm vµ c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa khoa Ng÷ v¨n, Ban chñ nhiÖm khoa Gi¸o
dôc tiÓu häc trêng §¹i häc Vinh.
§Æc biÖt, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS.TS. Tr¬ng §¨ng Dung
- ngêi híng dÉn khoa häc ®· tËn t×nh gióp ®ì, híng dÉn t«i trong suèt thêi gian
nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n GS. TrÇn §×nh Sö, GS. Phong Lª, PGS.TS Bïi
Thóc Tam, TS. Phan Huy Dòng, TS. §inh TrÝ Dòng, TS. BiÖn Minh §iÒn, TS.
NguyÔn V¨n H¹nh... Nh÷ng ngêi ®· gîi më c¸c ý kiÕn quan träng trong qu¸
tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi.
Cuèi cïng t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®èi víi gia ®×nh, b¹n bÌ vµ
ngêi th©n ®· ®éng viªn, gióp ®ì t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy.
T¸c gi¶
3
Môc lôc
Më ®Çu
1.
2.
3.
3.1
3.2
3.3
3.4
Môc ®Ých vµ ý nghÜa cña ®Ò tµi.……………………………...
LÞch sö vÊn ®Ò………………………………………………..
NhiÖm vô, ph¹m vi, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu……………..
NhiÖm vô nghiªn cøu……………………………………….
Ph¹m vi nghiªn cøu................................................……….
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu........................................………..
CÊu tróc luËn v¨n...................................................………..
1.1
Bèi c¶nh míi cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam sau chiÕn
tranh................................................................………........
Nh÷ng tiÒn ®Ò ®æi míi cña lý luËn vµ s¸ng t¸c v¨n
häc.......................................................………....................
Ch¬ng I
1.2
Mét thêi kú míi cña v¨n häc ViÖt Nam
1
1
3
8
8
9
10
10
12
12
20
33
2.1
C¶m høng phª ph¸n……………………………….………..
34
2.2
C¶m høng chiªm nghiÖm qu¸ khø…………………………. 50
2.3
C¶m høng th©n phËn con ngêi c¸ nh©n….…………………
65
Ch¬ng III Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña phong c¸ch nghÖ thuËt 79
3.1
Sù biÕn ®æi cña ý thøc nghÖ thuËt…………………………..
81
3.2
Giäng ®iÖu trÇn thuËt……………………………………….
93
3.3
Kh«ng gian, thêi gian nghÖ thuËt…………………………... 102
3.4
KÕt cÊu t¸c phÈm.....................................................………..
109
KÕt luËn ..................................................................................………..
116
Tµi liÖu tham kh¶o......................................................………..............
121
Ch¬ng II
Nh÷ng c¶m høng s¸ng t¹o míi
4
Më ®Çu
1. Môc ®Ých vµ ý nghÜa cña ®Ò tµi.
1. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña v¨n häc nh©n lo¹i, ë mçi thêi ®¹i ng êi ta
thêng xuyªn xem xÐt l¹i nh÷ng vÊn ®Ò xuÊt ph¸t tõ môc ®Ých vµ yªu cÇu cña
thêi ®¹i m×nh, lý gi¶i chóng theo quy luËt ph¸t triÓn cña thêi ®¹i. Do ®ã hÇu
nh nh÷ng c¸i lµ æn ®Þnh ®èi víi thêi ®¹i tríc th× ®èi víi thêi ®¹i nµy l¹i cã
nh÷ng vÊn ®Ò ®Ó mµ bµn luËn hay chi Ýt còng ®îc nh×n nhËn l¹i mét c¸ch s©u
s¾c, toµn diÖn vµ ®óng ®¾n h¬n. V¨n xu«i ViÖt Nam sau 1985 còng kh«ng
n»m ngoµi quy luËt Êy. V¨n häc giai ®o¹n nµy ®îc xem lµ mét thêi kú míi
trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, lµ thêi kú v¨n xu«i cã sù chuyÓn m×nh, khëi
s¾c. §Æc biÖt lµ tõ sau 1986, khi diÔn ra §¹i héi VI cña §¶ng, ®Êt n íc ta chÝnh
thøc bíc sang mét thêi ®¹i míi. Trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ ®êi sèng
x· héi ®Òu cã sù chuyÓn biÕn kh«ng ngõng. Yªu cÇu cña thêi ®¹i, tÝnh chÊt
phøc t¹p cña cuéc sèng, sù ®a d¹ng cña tÝnh c¸ch con ngêi, thÞ hiÕu thÈm mü
cña c«ng chóng, ®ßi hái v¨n häc ph¶i t×m tßi, thÓ hiÖn mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ
sinh ®éng thùc tr¹ng cña ®êi sèng x· héi, bæ sung nh÷ng g× khiÕm khuyÕt cña
v¨n häc c¸c giai ®o¹n tríc ®ã ®Ó ®æi míi hoµn thiÖn h¬n. Nhu cÇu míi cña
con ngêi vµ cuéc sèng khiÕn cho c¸c thÓ lo¹i v¨n häc ®Æc biÖt lµ v¨n xu«i cã
sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Cha bao giê con ngêi vµ ®êi sèng hiÖn thùc ®îc
ph¶n ¸nh ®a chiÒu nh thÕ. §Ò tµi chiÕn tranh vµ c¸ch m¹ng, lÞch sö vµ d©n téc
dÇn dÇn nhêng chç cho ®Ò tµi ®¹o ®øc thÕ sù vµ ®êi t. V¨n xu«i sau 1985 ®·
ph¸t huy ®îc kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ ph¶n ¸nh ®îc hiÖn thùc con ngêi trong giai
®o¹n míi mét c¸ch nhanh nh¹y vµ s¾c bÐn. ChÝnh v× vËy khi nãi tíi v¨n häc
thêi kú sau chiÕn tranh ngêi ta vÉn thêng nh¾c ®Õn kho¶ng thêi gian 15 n¨m
trë l¹i nay. §©y lµ thêi kú v¨n xu«i ViÖt Nam gÆt h¸i ®îc nhiÒu thµnh tùu nhÊt
vµ còng lµ ®èi tîng hÊp dÉn ®èi víi viÖc nghiªn cøu khoa häc.
5
2. Sau chiÕn tranh, hoµn c¶nh thêi b×nh víi yªu cÇu mäi mÆt cña ®êi
sèng, con ngêi ph¶i hoµ m×nh trong kh«ng khÝ d©n chñ ho¸. §Æc biÖt lµ tõ khi
cã nghÞ quyÕt 05 cña Bé chÝnh trÞ §¶ng céng s¶n ViÖt Nam (1987) ®· më ra
mét c¸ch nh×n míi vÒ vÞ trÝ vµ chøc n¨ng cña v¨n nghÖ. Lµ bé phËn nh¹y c¶m
nhÊt cña x· héi, v¨n häc nghÖ thuËt hëng øng kÞp thêi vµ hÕt søc m¹nh mÏ ®êng lèi ®æi míi vµ thùc hiÖn ngay t tëng ®æi míi trong s¸ng t¸c cña m×nh. V¨n
häc sau 1985 kh«ng cßn bÞ rµng buéc bëi thùc tÕ chiÕn tranh nh tríc n÷a. MÆt
kh¸c, c¸c nhµ v¨n giai ®o¹n nµy còng cã nh÷ng t×m tßi vµ chÝnh kiÕn kh¸c c¸c
nhµ v¨n giai ®o¹n tríc hoÆc lµ kh¸c víi chÝnh b¶n th©n m×nh. Sù ®æi míi ®ã
mang tÝnh ph¸t triÓn phï hîp víi quy luËt kh¸ch quan vµ cÇn ®îc nghiªn cøu.
3. H¬n thÕ n÷a, v¨n xu«i giai ®o¹n sau 1985, ®Æc biÖt lµ truyÖn ng¾n vµ
tiÓu thuyÕt cã mét vÞ trÝ v« cïng quan träng trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam.
Kh«ng thÓ h×nh dung ®îc diÖn m¹o cña nÒn v¨n häc chóng ta bÊt cø giai ®o¹n
nµo tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®Õn nay nÕu kh«ng tÝnh ®Õn truyÖn ng¾n vµ
tiÓu thuyÕt trong giai ®o¹n nµy. Cha bao giê truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt l¹i ph¸t
triÓn phong phó vÒ sè lîng lÉn hiÖu qu¶ nghÖ thuËt nh giai ®o¹n nµy. ë c¸c
lÜnh vùc kh¸c nh th¬, ký, kÞch b¶n, s©n khÊu… ®· cã lóc ®em l¹i nh÷ng høng
thó nghÖ thuËt víi ®éc gi¶ song còng cã lóc r¬i vµo sù thê ¬ l·nh ®¹m bëi
kh«ng ®¸p øng ®îc kÞp thêi phÇn ®êi sèng tinh thÇn vµ thÈm mü ®ang biÕn ®æi
vµ n©ng cao trong c«ng chóng. Nh vËy, muèn hiÓu v¨n häc nãi chung, ®Æc
®iÓm v¨n xu«i trong thêi kú ®æi míi nãi riªng, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng
nghiªn cøu truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt sau 1985.
4. Tõ sau 1985, sù h×nh thµnh cña mét giai ®o¹n v¨n häc míi ®· ® îc b¾t
®Çu. Kh«ng khÝ Êy lµm cho ngêi cÇm bót tù tin h¬n trong nh÷ng t×m tßi vµ
s¸ng t¹o cña m×nh khi viÕt vÒ c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p cña cuéc sèng, m¹nh d¹n ® a
ra nh÷ng ý kiÕn cña m×nh tríc thùc tr¹ng ®êi sèng, tõ ®ã nªu ra nh÷ng bµi
häc, nh÷ng t tëng mang tÝnh triÕt lý, nh©n sinh cã ý nghÜa lín lao trong thêi
®¹i. §iÒu ®ã b¾t buéc c¸c t¸c gi¶ ph¶i t×m ®Õn thÓ lo¹i v¨n xu«i, lµ thÓ lo¹i cã
kh¶ n¨ng béc lé nh÷ng vÊn ®Ò trªn mét c¸ch nhanh nh¹y vµ hiÖu qu¶ nhÊt.
6
5. Thêi kú nµy nh÷ng c©y bót cã tªn tuæi tríc ®©y nh: Bïi HiÓn, NguyÔn
Kh¶i, NguyÔn Minh Ch©u, NguyÔn Quang S¸ng, Ma V¨n Kh¸ng, Lª Lùu,…
ngµy cµng kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng cña m×nh h¬n n÷a qua c¸c t¸c phÈm. TiÕp ®ã
sù xuÊt hiÖn rÇm ré cña c¸c c©y bót trÎ NguyÔn Huy ThiÖp, T¹ Duy Anh,
NguyÔn Quang LËp, B¶o Ninh, D¬ng Thu H¬ng, KhuÊt Quang Thôy, D¬ng Híng,… ®· lµm thay ®æi h¼n bé mÆt vµ d¸ng vÎ cña v¨n xu«i h«m nay. §i t×m
hiÓu ®Ò tµi nµy chóng ta sÏ hiÓu s©u s¾c h¬n mét sè ®Æc ®iÓm cña v¨n xu«i
giai ®o¹n sau 1985.
Víi ®Ò tµi "Mét sè ®Æc ®iÓm cña v¨n xu«i ViÖt Nam sau 1985" (qua
nh÷ng truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt tiªu biÓu). LuËn v¨n cña chóng t«i híng
®Õn viÖc t×m hiÓu nh÷ng ®Æc ®iÓm cña v¨n xu«i ViÖt Nam sau 1985 qua sù
ph©n tÝch, t×m hiÓu c¸c t¸c phÈm ®· ®îc chän läc cïng thêi. T×m hiÓu ®Ò tµi
nµy sÏ gióp Ých rÊt nhiÒu cho viÖc nghiªn cøu v¨n häc, nhÊt lµ diÖn m¹o v¨n
xu«i sau ®æi míi l¹i nay, còng nh viÖc gi¶ng d¹y v¨n häc trong c¸c trêng §¹i
häc, c¸c trêng Phæ th«ng.
2. LÞch sö vÊn ®Ò.
7
Sau chiÕn th¾ng mïa xu©n 1975, ®Êt níc ta ®îc hoµn toµn gi¶i phãng,
Tæ quèc ta ®îc thèng nhÊt, c¶ níc tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, më ra mét thêi
kú míi, mét viÔn c¶nh míi cho nÒn v¨n häc níc nhµ. §Æc biÖt lµ sau 1985 víi
cuéc ®æi míi do §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam khëi xíng vµo n¨m 1986, ®©y
chÝnh lµ c¬ héi thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña v¨n häc. Theo Lª Ngäc Trµ th×
c«ng cuéc ®æi míi nµy ®· "thæi mét luång giã ®Çy sinh khÝ vµo ®êi sèng x·
héi ViÖt Nam, kÝch thÝch nh÷ng c¶i c¸ch kinh tÕ vµ kh¬i dËy nh÷ng suy nghÜ
míi, nh÷ng t×m tßi, s¸ng t¸c trong giíi trÝ thøc, v¨n nghÖ sÜ" [38,33]. Së dÜ
®©y ®îc xem lµ mét chÆng ®êng ®æi míi trong v¨n häc bëi v× trong giai ®o¹n
nµy v¨n häc ®· cã nh÷ng t¸c phÈm míi mang ®Æc ®iÓm phong c¸ch vµ néi
dung kh¸c víi giai ®o¹n tríc ®ã, ®¸p øng ®îc nhu cÇu phøc t¹p cña cuéc sèng
hiÖn ®¹i. Bªn c¹nh ®ã, l¹i xuÊt hiÖn mét ®éi ngò c¸c t¸c gi¶ trÎ tuæi d¸m cµy
xíi hiÖn thùc, m¹nh d¹n ®a ra nh÷ng chÝnh kiÕn cña m×nh tríc nh÷ng t×nh
huèng, nh÷ng tÝnh c¸ch trong t¸c phÈm. Sù phong phó, s«i ®éng trong ®êi
sèng v¨n häc ®· cã søc hÊp dÉn, l«i kÐo t×m tßi, s¸ng t¹o cña m×nh. "Mét sè
®Æc ®iÓm cña v¨n xu«i ViÖt Nam sau 1985" (qua nh÷ng truyÖn ng¾n vµ tiÓu
thuyÕt tiªu biÓu) kh«ng ph¶i lµ mét ®Ò tµi hoµn toµn míi, nã ®· vµ ®ang l«i
cuèn ®îc nhiÒu ngêi quan t©m, chó ý, nhng ®Æt nã vµo trong giai ®o¹n kho¶ng
15 n¨m trë l¹i nay th× cha cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo tËp trung bµn ®Õn
mét c¸ch kh¸i qu¸t vµ mang tÝnh chÊt tæng kÕt. TÊt c¶ c¸c ý kiÕn ®i tr íc ®ang
dõng l¹i ë viÖc ®¸nh gi¸ b»ng nh÷ng bµi phª b×nh ng¾n, nh÷ng ý kiÕn ph¸t
biÓu qua c¸c héi th¶o, tr¶ lêi pháng vÊn bã hÑp trong mét bµi b¸o viÕt hay b¸o
nãi vÒ mét sè t¸c phÈm cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy.
8
Tríc hÕt lµ c¸c ý kiÕn quan t©m ®Õn thêi sù v¨n häc nãi chung, trong ®ã
Ýt nhiÒu cã ®Ò cËp ®Õn lý luËn vµ v¨n xu«i thêi kú ®æi míi cña c¸c t¸c gi¶ ®i
tríc nh: TrÇn §×nh Sö, Phong Lª, Tr¬ng §¨ng Dung, Phan Huy Dòng, Ph¹m
VÜnh C, §ç §øc HiÓu, Lª Ngäc Trµ, TrÇn C¬ng, BÝch Thu… Nh×n chung c¸c
t¸c gi¶ ®Òu thõa nhËn v¨n xu«i sau 1985 ®· cã c¸i nh×n kh¸c tr íc. NÕu c¸c nhµ
v¨n tríc 1985 ®øng ë ph¬ng diÖn x· héi vµ phong trµo ®Ó nh×n nhËn con ngêi
th× c¸c nhµ v¨n sau 1985 ®· ®øng ë gãc ®é con ngêi ®Ó nh×n nhËn con ngêi, x·
héi vµ c¸c vÊn ®Ò chung. Thay v× c¸ch nh×n ®¬n gi¶n r¹ch rßi: thiÖn - ¸c, b¹n thï, cao c¶ - thÊp hÌn lµ c¸ch nh×n ®a chiÒu, phøc hîp vÒ hiÖn thùc vµ sè phËn
con ngêi. "Hµnh tr×nh v¨n häc ta mÊy n¨m qua, tõ cè g¾ng røt ra khái sè phËn
céng ®ång chung cña c¶ khèi céng ®ång ®ång nhÊt ®i ®Õn hiÖn thùc. X· héi
ngæn ngang víi nh÷ng tÝnh chÊt t¶ thùc véi v·, råi tiÕp tôc ®i s©u vµo thÕ giíi
bªn trong tõng con ngêi. Cuéc hµnh h¬ng v« tËn, cuéc kiÕm t×m khã nhäc bªn
trong thÕ giíi riªng tõng con ngêi. Hµnh tr×nh Êy kh«ng ph¶i lµ mét hµnh tr×nh
thu hÑp dÇn ph¹m vi quan t©m cña v¨n häc, v¨n häc ®ang tiÕp cËn dÇn trë l¹i
víi nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n chung cña tõng thêi ®¹i". (Nguyªn Ngäc) [23].
Khi nh×n l¹i chÆng ®êng ®· qua cña v¨n xu«i. T«n Ph¬ng Lan kh¸i qu¸t:
NguyÔn Minh Ch©u, NguyÔn Kh¶i vèn g¾n bã l©u n¨m víi ®Ò tµi chiÕn tranh,
nay ®i vµo t©m lý x· héi còng tr¨n trë tríc bao sè phËn con ngêi trong ®êi thêng sau chiÕn tranh. Ma V¨n Kh¸ng b¸o hiÖu nh÷ng bi kÞch gia ®×nh vµ x· héi
tríc nguy c¬ sôp ®æ cña nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng trong sù t¸c ®éng
cña mÆt tr¸i nÒn kinh tÕ hµng ho¸, c¬ chÕ thÞ trêng b¾t ®Çu h×nh thµnh. [19].
9
Còng ®¸nh gi¸ vÒ v¨n xu«i thêi kú nµy Lª Ngäc Trµ cho r»ng trong
nh÷ng t¸c phÈm cña NguyÔn Kh¶i b¾t ®Çu tõ Thêi gian cña ngêi, Trong câi
nh©n gian bÐ tÝ… ®Õn nh÷ng tËp truyÖn ng¾n gÇn ®©y nh Mét thêi giã bôi, ¤ng
®¹i t¸ vÒ hu, S giµ nói Th¾m,… giäng ngêi kÓ chuyÖn vÉn th«ng minh l«i cuèn
nh tríc ®©y, nhng mçi ngµy mét mÒm m¹i, uyÓn chuyÓn h¬n. Trong c¸i nãi ®i
®· cã c¸i nãi l¹i, bªn c¹nh sù tù tin ®· cã c¸i tù chÕ giÔu m×nh, cuéc sèng ®·
®îc nh×n nhËn tõ nhiÒu phÝa kh¸c nhau. Nh©n vËt cña NguyÔn Kh¶i hÇu hÕt
®Òu lµ nh÷ng ngêi ®ang sèng. Qua viÖc kÓ l¹i mét c¶nh ngé, mét ®êi ng êi,
nh÷ng ®æi thay ë mét phè, mét lµng, nhµ v¨n muèn quan s¸t, nghiªn cøu
nh÷ng biÕn chuyÓn ®ang diÔn ra trong x· héi, híng ®i cña nã. C¸c nh©n vËt
cña NguyÔn Kh¶i vÉn t©m huyÕt, giµu hoµi b·o nh c¸c nh©n vËt thêi kú tríc,
nhng l¹i hÇu nh Ýt thµnh c«ng h¬n, mÒm yÕu h¬n. B¶n th©n lêi kÓ chuyÖn còng
giµu chÊt suy t h¬n, c¸i nghÜ ®· thÊm ®îm nçi buån cña ngêi nhËn ra ý nghÜa
cña thêi gian vµ qui luËt cña ®êi sèng. [38].
T¸c phÈm cña NguyÔn Huy ThiÖp l¹i lµ mét trêng hîp kh¸c. Ngay tõ
truyÖn ng¾n ®Çu tiªn - truyÖn Tíng vÒ hu - t¸c gi¶ ®· lµm ngêi ®äc söng sèt
víi c¸ch nh×n hiÖn thùc ®a chiÒu, b×nh tÜnh ®Õn s¾c l¹nh vµ ®Çy tinh thÇn ph©n
tÝch. Nhµ v¨n giíi thiÖu hiÖn thùc kh«ng ph¶i tõ mét quan ®iÓm mµ tõ nhiÒu
®iÓm nh×n, nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau. Ngêi ®äc buéc ph¶i ®èi diÖn víi
mét hiÖn thùc kh«ng ®îc tØa gät, söa sang cho võa víi ý ®å gi¸o huÊn ®· ®îc
®Þnh s½n mµ lµ mét cuéc ®êi hÕt søc phøc t¹p ®ang diÔn ra tr íc m¾t mäi ngêi.
Trong trêng hîp ®ã râ rµng ngêi ®äc kh«ng thÓ rót ra nh÷ng kÕt luËn ®¬n gi¶n
mµ buéc ph¶i tù nhËn thøc lÊy víi sù gîi ý cña t¸c gi¶.
10
Theo TrÇn C¬ng, dêng nh lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn hai chñ ®Ò thuéc vÒ con
ngêi mµ tríc kia cha cã. §ã lµ chñ ®Ò vÒ sè phËn con ngêi vµ h¹nh phóc c¸
nh©n. Trong mét t¸c phÈm cô thÓ, hai chñ ®Ò nµy cã khi t¸ch ra, cã khi ® îc thÓ
hiÖn ®ång thêi, chóng "thuyÕt minh" lÉn nhau. §iÒu ®¸ng lu ý lµ khi thÓ hiÖn,
hoÆc c«ng khai, hoÆc kÝn ®¸o, c¸c t¸c gi¶ béc lé sù ®ång t×nh chø kh«ng cßn
vÎ Ýt nhiÒu "döng dng" nh tríc (c¸c t¸c gi¶ tríc kh«ng "döng dng" khi dïng
c¸i riªng ®Ó t« ®Ëm thªm cho c¸i chung). Giang Minh Sµi trong Thêi xa v¾ng
nöa ®êi nh×n l¹i trong t©m thÕ cña mét ngêi ®· ®¸nh mÊt t×nh yªu, h¹nh phóc
cña thêi trai trÎ, mét thêi tuy cha xa c¸ch vÒ thêi gian nhng ®· cã sù kh¸c l¹
vÒ nhËn thøc vµ t©m tëng. C¸i nçi buån cã pha thªm phÇn chua ch¸t cña Sµi
còng lµ cña chÝnh t¸c gi¶, khiÕn cho ngêi ®äc kh«ng thÓ kh«ng so s¸nh, liªn
hÖ, Ýt ra còng lµ víi chÝnh b¶n th©n m×nh. V¹n trong BÕn kh«ng chång c¶ mét
®êi kh«ng vît qua nçi nh÷ng ®Þnh kiÕn vµ nhËn thøc Êu trÜ, cùc ®oan ®Ó råi
sau mét phót "lÇm lì" ph¶i quyªn sinh. C¸i gi¸ Êy thùc lµ qu¸ ®¾t ®èi víi mét
con ngêi. Sù tr¶ gi¸ Êy nöa ®¸ng kÝnh träng, v× ®ã lµ con ngêi cßn biÕt tù
träng, nhng l¹i ®¸ng th¬ng h¹i v× nh÷ng ®Þnh kiÕn nghiÖt ng· qu¸ søc chÞu
®ùng cña mét con ngêi vèn ch©n chÊt vµ ®¬n gi¶n. C¸i h×nh ¶nh cuèi cïng:
H¹nh bÕ con ch¹y ®uæi theo chó V¹n ®ang ch×m dÇn xuèng dßng níc, ®· nãi
lªn rÊt râ chñ ®Ò t×nh yªu vµ sè phËn trong t¸c phÈm nµy.
NguyÔn V¨n Lu th× cho r»ng Lª Lùu trong Thêi xa v¾ng kh¸c h¼n Lª
Lùu cña nh÷ng t¸c phÈm tríc ®ã. ë ®©y t¸c gi¶ ®· chuyÓn híng râ rÖt trong
phong c¸ch nghÖ thuËt. Nãi cho ®óng h¬n do c¸ch nh×n hiÖn thùc míi, s©u s¾c
vµ nhuÇn nhÞ h¬n ®· ®em l¹i nh÷ng c¶m høng míi, giäng ®iÖu míi cho t¸c
gi¶. V¨n phong cña Lª Lùu ë ®©y gi¶n dÞ, hån nhiªn vµ sinh ®éng, ch©n thùc,
rÊt l«i cuèn. [21].
11
BÝch Thu khi ®äc Phiªn chî Gi¸t, Cá lau, Ngêi ®µn bµ trªn chuyÕn tµu
tèc hµnh cña NguyÔn Minh Ch©u, Bíc qua lêi nguyÒn cña T¹ Duy Anh ®· thÊy
®îc truyÖn ng¾n sau 1985 mét ®Æc ®iÓm ®¸ng lu ý. §ã lµ híng tíi hiÖn thùc vÒ
con ngêi, th«ng qua tõng sè phËn c¸ nh©n, c¸c nhµ v¨n ®· nãi lªn nh÷ng vÊn
®Ò nhøc nhèi, bøc xóc cña con ngêi trong hiÖn thùc ®¬ng ®¹i. Con ngêi trong
truyÖn ng¾n h«m nay kh«ng cßn lµ "nh÷ng ®êi ngêi rÊt nh¹t" v× "kh«ng cã
nh÷ng bÊt ngê, may rñi" mµ lµ nh÷ng con ngêi "®Çy nh÷ng vÕt ®Ëp xo¸ trªn
th©n thÓ, trong t©m hån". Nhµ v¨n béc lé nh÷ng kinh nghiÖm sèng ® îc ch¾t
läc, v¾t kiÖt trªn tõng c©u ch÷, trïm lÊp nh©n vËt mµ b×nh ®¼ng, kh¸ch quan tr íc sù vËn ®éng tù th©n cña nh©n vËt [37].
Ph¹m VÜnh C ®· quan t©m ®Õn sù xuÊt hiÖn "nh©n vËt tiÓu thuyÕt ®Ých
thùc" trong truyÖn ng¾n NguyÔn Minh Ch©u. Qua Phiªn chî Gi¸t vµ Kh¸ch ë
quª ra xuÊt hiÖn mét con ngêi ®a diÖn, nhiÒu chiÒu, mét tÝnh c¸ch võa tuÇn
hoµn võa m©u thuÉn, võa c¸ biÖt võa tiªu biÓu, võa lµ s¶n phÈm cña qu¸ khø
lÞch sö tèi t¨m võa to¶ ¸nh s¸ng cña nh©n c¸ch vÜnh h»ng, cña nh÷ng gi¸ trÞ
®¹o ®øc mu«n ®êi. Mét ngêi n«ng d©n ch©n lÊm tay bïn nhng ®ång thêi l¹i lµ
mét "nhµ t tëng" cã thÕ giíi riªng, tiÕng nãi Êy lan xa trong t¸c phÈm, hoµ
®iÖu vµ nghÞch ®iÖu víi tiÕng nãi cña t¸c gi¶ [2].
Theo V©n Thanh cã thÓ xem Mïa l¸ rông trong vên lµ mét tiÕng nãi cña
t¸c gi¶ tríc hiÖn thùc h«m nay, mét tiÕng nãi vÒ quan hÖ gi÷a c¸ nh©n, gia
®×nh vµ x· héi, vÒ tr¸ch nhiÖm cña mçi ngêi ®èi víi cuéc sèng, vµ cuéc sèng
dµnh cho mçi ngêi. Nh÷ng nÐt míi cò ®an chÐo nhau, nh÷ng m©u thuÉn gay
g¾t trong quan hÖ gi÷a ngêi th©n trong gia ®×nh cô B»ng, còng ph¶n ¸nh mét
c¸ch râ nÐt nh÷ng xung ®ét míi cò cña x· héi còng nh trong gia ®×nh. Cã thÓ
cã lóc míi cò, tèt xÊu, t¹m thêi hoµ ho·n víi nhau, nhng råi tù nã sÏ ph¸ tung
ra, lµm ®¶o lén nh÷ng c¸i ®· cã. Råi sÏ l¹i dÇn dÇn æn ®Þnh, hoÆc c¸i tèt, c¸i
míi th¾ng, hoÆc c¸i xÊu, c¸i ¸c t¹m thêi chiÕm u thÕ, nhng xu híng tÊt yÕu lµ
híng ®i lªn cña c¸i míi, c¸i tèt [33].
12
Còng lµ thiÕu sãt nÕu kh«ng nh¾c ®Õn luËn v¨n tèt nghiÖp cña sinh viªn,
luËn v¨n th¹c sÜ trong thêi gian gÇn ®©y cã ®Ò cËp ®Õn v¨n xu«i. Cao ThÞ KiÒu
Vinh chó ý ®Õn m¶ng truyÖn ký, TrÇn Minh §¹o trong luËn v¨n th¹c sÜ cña
m×nh l¹i quan t©m nhiÒu ®Õn lÜnh vùc tiÓu thuyÕt. GÇn ®©y nhÊt lµ luËn v¨n
th¹c sÜ cña Chu ThÞ §iÖp còng chØ khai th¸c ®îc m¶ng "HiÖn thùc n«ng th«n
vµ h×nh tîng ngêi n«ng d©n trong truyÖn ng¾n ViÖt Nam 1975 - 2000".
Nh×n chung, c¸c t¸c gi¶ ®i tríc ®· cã nh÷ng ý kiÕn kh¸ s©u s¾c vµ thó
vÞ, song cha cã mét c«ng tr×nh nµo ®¸nh gi¸ toµn diÖn thµnh c«ng cña v¨n
xu«i mét c¸ch cã hÖ thèng. §Æc biÖt cha nªu ®îc kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm cña v¨n
xu«i trong tõng giai ®o¹n nhÊt lµ tõ sau ®æi míi. §©y lµ mèc cùc kú quan
träng ®èi víi v¨n xu«i ViÖt Nam. §Ó råi cho ®Õn b©y giê, nã d êng nh vÉn lµ
mét "khèi t¬i nguyªn" chøa ®ùng nhiÒu ®iÒu míi mÎ.
LuËn v¨n nµy kh«ng b¾t ®Çu tõ "m¶nh ®Êt trèng". Tham kh¶o ý kiÕn cña
nh÷ng ngêi ®i tríc, gióp chóng t«i ®Þnh híng cho luËn v¨n, tõ ®ã tiÕp thu vµ
tiÕp tôc kh¸m ph¸ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña v¨n xu«i sau 1985 ®Ó lµm râ h¬n thµnh
c«ng cña v¨n xu«i trong thêi kú ®æi míi vµ trong tiÕn tr×nh v¨n häc ViÖt Nam
nãi chung.
3. NhiÖm vô, ph¹m vi, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
3.1. NhiÖm vô nghiªn cøu.
3.1.1. T¸i hiÖn l¹i bèi c¶nh míi cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam sau chiÕn
tranh. Tõ ®ã nªu ra nh÷ng tiÒn ®Ò ®æi míi cña lý luËn vµ s¸ng t¸c v¨n häc
trong giai ®o¹n sau 1985. Kh¼ng ®Þnh r»ng trong kho¶ng thêi gian 15 n¨m trë
l¹i nay trong s¸ng t¸c v¨n häc, ë khu vùc hÑp lµ v¨n xu«i ®ang trªn ®µ ®æi míi
mang nh÷ng tè chÊt míi so víi v¨n häc giai ®o¹n tríc.
3.1.2. Tõ hÖ thèng c¸c truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt ®· chän lùa, chóng t«i
ph©n tÝch, mæ xÎ t×m ra nh÷ng nÐt ®Æc s¾c vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt. Qua ®ã
chØ ra nh÷ng c¶m høng s¸ng t¹o míi vµ mét sè ®Æc ®iÓm trong phong c¸ch
nghÖ thuËt chi phèi dßng m¹ch chÝnh cña v¨n xu«i sau 1985.
3.1.3. Kh¸i qu¸t lªn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña v¨n xu«i sau 1985. ChØ ra
nh÷ng ®iÓm míi trong ®Æc ®iÓm cña v¨n xu«i ë giai ®o¹n nµy so víi giai ®o¹n
tríc ®ã vµ nh÷ng ®ãng gãp cña v¨n xu«i cho nÒn v¨n häc cña chóng ta tõ ngµy
cã chñ tr¬ng ®æi míi.
13
3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu.
Trong nÒn v¨n häc cña chóng ta, bªn c¹nh th¬ lµ thÓ lo¹i ®îc a chuéng
th× v¨n xu«i còng lµ mét lo¹i h×nh lu«n lu«n cã mét vÞ trÝ v« cïng quan träng
vµ ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. LuËn v¨n cña chóng t«i do giíi h¹n
kh«ng cho phÐp nªn chØ ®i s©u vµo t×m hiÓu, nghiªn cøu mét sè truyÖn ng¾n
vµ tiÓu thuyÕt tiªu biÓu cho giai ®o¹n. Trong ®ã chóng t«i ®Æc biÖt chó ý ®Õn
nh÷ng t¸c phÈm giµu c¶m høng s¸ng t¹o vµ mang ®Æc ®iÓm phong c¸ch cña
v¨n xu«i sau 1985. LuËn v¨n chóng t«i tËp trung kh¶o s¸t mét sè truyÖn ng¾n
vµ tiÓu thuyÕt ®îc viÕt sau 1985. Bªn c¹nh ®ã chóng t«i cßn tham kh¶o mét sè
truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt ®îc gi¶i thëng hµng n¨m, ®îc dÞch ra c¸c thø tiÕng níc ngoµi, nh÷ng truyÖn ng¾n ®îc tuyÓn chän cña b¸o V¨n nghÖ, t¹p chÝ V¨n
nghÖ qu©n ®éi, vµ nh÷ng tµi liÖu chän läc bµn vÒ v¨n xu«i sau 1985. Së dÜ
chóng t«i tËp trung vµo nghiªn cøu nh÷ng truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt trªn v× ®©y
lµ nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu cña nhiÒu thÕ hÖ nhµ v¨n kh¸c nhau víi nh÷ng
phong c¸ch s¸ng t¹o nghÖ thuËt kh¸c nhau. Hä lµ nh÷ng ng êi cã thµnh c«ng
vµ ®ãng gãp lín cho v¨n xu«i giai ®o¹n sau 1985.
3.3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
§Ó gi¶i quyÕt tèt môc ®Ých, yªu cÇu ®Æt ra, luËn v¨n cña chóng t«i sÏ
thùc hiÖn b»ng viÖc kÕt hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
3.3.1. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch - tæng hîp.
3.3.2. Ph¬ng ph¸p so s¸nh - ®èi chiÕu.
3.3.3. Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i - thèng kª.
4. CÊu tróc luËn v¨n.
Gåm 3 phÇn: Më ®Çu, Néi dung, KÕt luËn.
Më ®Çu
1. Môc ®Ých, ý nghÜa cña ®Ò tµi.
2. LÞch sö vÊn ®Ò.
3. NhiÖm vô, ph¹m vi, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
4. CÊu tróc luËn v¨n.
néi dung
14
Ch¬ng I: Mét thêi kú míi cña v¨n häc ViÖt Nam.
1. Bèi c¶nh míi cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam sau chiÕn tranh.
2. Nh÷ng tiÒn ®Ò ®æi míi cña lý luËn vµ s¸ng t¸c v¨n häc.
Ch¬ng II: Nh÷ng c¶m høng s¸ng t¹o míi.
1. C¶m høng phª ph¸n.
2. C¶m høng chiªm nghiÖm qu¸ khø.
3. C¶m høng th©n phËn con ngêi c¸ nh©n.
Ch¬ng III: Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña phong c¸ch nghÖ thuËt.
1. Sù biÕn ®æi cña ý thøc nghÖ thuËt.
2. Giäng ®iÖu nghÖ thuËt.
3. Kh«ng gian, thêi gian, nghÖ thuËt.
4. KÕt cÊu t¸c phÈm.
KÕt luËn
--------------------------------------------------
15
Ch¬ng I
Mét thêi kú míi cña v¨n häc ViÖt Nam
1.1. Bèi c¶nh míi cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam sau chiÕn tranh.
Cuéc chiÕn tranh thÇn th¸nh ®· lïi vµo dÜ v·ng, sau mét qu·ng lïi lÞch
sö, v¨n häc nãi chung vµ v¨n xu«i nãi riªng ®ang cã sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ
theo chiÒu híng tÝch cùc. §¸nh gi¸ v¨n häc vèn lµ mét viÖc khã, vµ cµng khã
®¹t tíi sù thèng nhÊt tuyÖt ®èi. Víi v¨n xu«i sau 1985 còng vËy. NÕu ®Æt v¨n
xu«i sau 1985 trong m¹ch c¶m høng chung cña v¨n xu«i ViÖt Nam cã thÓ thÊy
trªn ®µ ®æi míi, v¨n xu«i ®ang v¬n tíi c¸i nÒn chung cao h¬n, vµ dêng nh
®ang g¾ng ®iÒu chØnh - mét sù ®iÒu chØnh tù nhiªn ®Ó ®¹t tíi sù c©n b»ng, gÇn
s¸t cuéc sèng. Tõ sau thêi ®iÓm 1986 khi diÔn ra §¹i héi VI cña §¶ng, ®Êt n íc ®· chÝnh thøc bíc vµo thêi kú ®æi míi, tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ ®êi
sèng x· héi ®Òu cã nh÷ng chuyÓn biÕn. Trong s¸ng t¸c v¨n häc, ë khu vùc hÑp
lµ v¨n xu«i, ®· cã hµng lo¹t t¸c gi¶, t¸c phÈm cã c¸ch nh×n, c¸ch thÓ hiÖn kh¸c
tríc, ®îc x· héi quan t©m. ChÝnh thêi kú ®æi míi ®· håi sinh ®Êt n íc, håi sinh
con ngêi. Cuéc sèng cña toµn x· héi, cuéc sèng cña mçi con ngêi trë nªn
phong phó, ®a d¹ng, toµn diÖn, phøc t¹p vµ s©u s¾c h¬n h¼n c¸c giai ®o¹n tr íc
®ã. V¨n häc (lµ nh©n häc) còng håi sinh víi tÊt c¶ sù s©u s¾c, phøc t¹p nh con
ngêi, nh x· héi. TÊt c¶ biÓu hiÖn cña ®êi sèng v¨n häc cho phÐp nãi vÒ mét
giai ®o¹n míi trong v¨n häc. §©y chÝnh lµ nhu cÇu tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn
néi t¹i v¨n häc nãi chung vµ v¨n xu«i nãi riªng phï hîp víi quy luËt kh¸ch
quan: V¨n häc cÇn ®æi míi. "§æi míi, ®Ó tõ qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ tù nhËn
thøc l¹i mµ cã ®îc nh÷ng kiÓm nghiÖm l¹c quan vµ tù tin trong tiÕp cËn ch©n
lý"(Phong Lª).
16
Nh×n l¹i v¨n häc ViÖt Nam 30 n¨m chiÕn tranh chóng ta kh«ng thÓ
kh«ng tù hµo. V¨n häc 30 n¨m chiÕn tranh ®· ®Ó l¹i nh÷ng t¸c phÈm lµm xóc
®éng hµng triÖu ngêi ®ang chiÕn ®Êu vµ t¹o nªn nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn bÒn
v÷ng cho thÕ hÖ mai sau. Cïng víi c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt kh¸c, v¨n xu«i
c¸ch m¹ng ®· nguyÖn lµm ngêi lÝnh xung kÝch trong hai cuéc kh¸ng chiÕn, cã
mÆt kÞp thêi trong c¸c ®Ò tµi lín cña c¸ch m¹ng. Híng vµo ®êi sèng x· héi
réng lín víi nh÷ng biÕn cè träng ®¹i, v¨n häc thêi kú nµy ®· ghi l¹i ® îc
nh÷ng h×nh ¶nh kh«ng thÓ phai mê cña mét thêi kú lÞch sö ®Çy gian lao, thö
th¸ch, nhiÒu hi sinh nhng còng hÕt søc vÎ vang cña d©n téc ta. Víi hai cuéc
chiÕn tranh yªu níc vÜ ®¹i, v¨n häc ®· s¸ng t¹o ®îc nh÷ng h×nh tîng nghÖ
thuËt cao ®Ñp vÒ Tæ quèc vµ nh©n d©n, vÒ c¸c tÇng líp, thÕ hÖ con ng êi ViÖt
Nam võa giµu phÈm chÊt truyÒn thèng võa thÊm s©u tinh thÇn cña thêi ®¹i. ë
ph¬ng diÖn nµy, v¨n häc thùc sù lµ mét chøng nh©n cña mét qu¸ tr×nh lÞch sö
hÕt søc hµo hïng. VÒ néi dung t tëng, v¨n häc thêi kú nµy ®· kÕ thõa vµ ph¸t
huy nh÷ng nÐt c¬ b¶n trong truyÒn thèng cña d©n téc, lµ chñ nghÜa yªu n íc vµ
tinh thÇn nh©n ®¹o. Cã thÓ nãi cha cã thêi kú nµo mµ t×nh c¶m d©n téc, ý thøc
céng ®ång, t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc, t×nh nghÜa ®ång bµo, ®ång chÝ l¹i ®îc
thÊm nhuÇn s©u réng vµ biÓu hiÖn phong phó, nhiÒu vÎ nh ë v¨n häc giai ®o¹n
1945-1975 . T×nh h×nh ®ã ®· gãp phÇn t¹o ra c«ng chóng míi cho v¨n häc,
mét c«ng chóng réng r·i vµ d©n chñ h¬n rÊt nhiÒu so víi tríc c¸ch m¹ng
th¸ng T¸m. Mét ®éi ngò nhµ v¨n ®«ng ®¶o, nhiÒu thÕ hÖ vµ kh«ng hiÕm tµi
n¨ng ®îc ®µo luyÖn trong c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn còng cÇn ®îc xem lµ mét
thµnh tùu to lín cña nÒn v¨n häc míi. §iÒu quan träng n÷a lµ ®éi ngò s¸ng t¸c
®· h×nh thµnh nªn kiÓu nhµ v¨n - chiÕn sÜ, ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cña thêi ®¹i
c¸ch m¹ng vµ chiÕn tranh.
17
VÒ thÓ lo¹i v¨n häc giai ®o¹n 1945 - 1975 còng ph¸t triÓn kh¸ toµn
diÖn. TruyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt ngµy cµng phong phó vµ ®a d¹ng h¬n vÒ bót
ph¸p, phong c¸ch. TruyÖn ng¾n cã thÓ xem lµ thÓ lo¹i næi tréi nhÊt. Tuy ch a
cã tªn tuæi ®em l¹i sù c¸ch t©n nghÖ thuËt lín lao nh trêng hîp cña Nam Cao
tríc c¸ch m¹ng, song ®· xuÊt hiÖn nhiÒu c©y bót truyÖn ng¾n giµ dÆn, cã dÊu
Ên riªng nh T« Hoµi, Kim L©n, NguyÔn Thi, Anh §øc, NguyÔn Quang S¸ng,
NguyÔn Thµnh Long, §ç Chu, NguyÔn Kiªn… TiÓu thuyÕt vèn kh«ng cã nhiÒu
®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn trong thêi kú chiÕn tranh nhng sù xuÊt hiÖn
cña c¸c bé tiÓu thuyÕt nhiÒu tËp víi khuynh híng tiÓu thuyÕt sö thi còng lµ
mét dÊu hiÖu ph¸t triÓn cña thÓ lo¹i nµy tõ ®Çu nh÷ng n¨m 60, nh c¸c trêng
hîp Sèng m·i víi thñ ®« cña NguyÔn Huy Tëng, Vì bê cña NguyÔn §×nh Thi,
B·o biÓn cña Chu V¨n, bé Cöa biÓn h¬n hai ngh×n trang cña Nguyªn Hång.
Cè nhiªn, trong v¨n häc giai ®o¹n 1945 - 1975, còng cã kh«ng Ýt nh÷ng
phÇn non yÕu, s¬ lîc, c«ng thøc, minh ho¹ dÔ d·i. Chóng ta cha cã ®iÒu kiÖn
®Ó ph¶n ¸nh mét c¸ch toµn diÖn c¸c hiÖn thùc phøc t¹p vµ khèc liÖt cña chiÕn
tranh, cha ®i s©u vµo m©u thuÉn trùc tiÕp cña x· héi, vµo nh÷ng vÊn ®Ò trong
cuéc sèng b×nh thêng hµng ngµy cña con ngêi, vµo sè phËn c¸ nh©n, h¹nh
phóc c¸ nh©n. Nh÷ng h¹n chÕ cña v¨n häc giai ®o¹n nµy mét phÇn lµ do sù
chÕ ®Þnh cña ®iÒu kiÖn lÞch sö, tr×nh ®é nhËn thøc cña thêi ®¹i vµ còng cã
phÇn do c¸c nguyªn nh©n chñ quan tõ phÝa qu¶n lý, l·nh ®¹o, tõ c«ng t¸c lý
luËn vµ phª b×nh vµ c¶ tõ h¹n chÕ trong tµi n¨ng vµ b¶n lÜnh cña ngêi s¸ng t¸c.
18
MÆc dï vËy v¨n xu«i ViÖt Nam tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 ®Õn
1975 ®· ®i qua mét giai ®o¹n 30 n¨m cña nÒn v¨n häc míi, ra ®êi vµ ph¸t
triÓn g¾n liÒn víi c¸ch m¹ng vµ hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, ®Õ
quèc Mü. V¨n xu«i, b»ng u thÕ cña thÓ lo¹i, vµ hiÖn thùc ®êi sèng, chñ yÕu
trªn b×nh diÖn lÞch sö - x· héi, ®· kÞp thêi ghi l¹i vµ t¹o dùng ® îc nh÷ng bøc
tranh ch©n thùc vÒ mét giai ®o¹n lÞch sö cña d©n téc víi nhiÒu biÕn cè träng
®¹i, nhiÒu gian lao, hi sinh nhng còng rÊt ®çi hµo hïng. §Æc biÖt do sù chi
phèi m¹nh mÏ cña khuynh híng sö thi t¬ng øng víi tr¹ng th¸i x· héi thêi Êy,
nªn c¸c nh©n vËt ®Òu cã Ýt nhiÒu nÐt d¸ng cña nh©n vËt sö thi. §ã lµ nh÷ng
con ngêi mang t tëng cña thêi ®¹i, kh¸t väng vµ ý chÝ cña d©n téc, cña quÇn
chóng vµ tËp trung søc m¹nh vµ phÈm chÊt cña con ngêi ViÖt Nam thêi ®¸nh
Mü. Chóng ta dÔ dµng nhËn ra mét Nguyªn Hång bén bÒ chÊt sèng thùc cña
®êi sèng cÇn lao vµ mét chÊt th¬ bi tr¸ng thÊm nhuÇn mét chñ nghÜa nh©n ®¹o
cã mµu s¾c C¬ ®èc gi¸o, mét T« Hoµi víi nh·n quan phong tôc sinh ho¹t vµ
mét ngßi bót miªu t¶, giµu tÝnh t¹o h×nh cïng c¸ch kÓ chuyÖn sinh ®éng hãm
hØnh. Cßn Nguyªn Ngäc l¹i ®Ëm chÊt sö thi hµo hïng kÕt hîp víi chÊt tr÷ t×nh
®Ëm ®µ, bªn c¹nh mét Phan Tø tØnh t¸o mùc thíc b¸m s¸t hiÖn thùc ®êi sèng
vïng ®ång b»ng miÒn Trung Trung Bé. NÕu ngßi bót Anh §øc giµu chÊt l·ng
m¹n vµ tr÷ t×nh say mª nh÷ng vÎ ®Ñp lý tëng vµ t×nh huèng kh¸c thêng th×
NguyÔn Quang S¸ng l¹i cã c¸ch kÓ chuyÖn hÊp dÉn ®Ëm chÊt d©n d· víi
nh÷ng cèt truyÖn cã yÕu tè bÊt ngê nhng kh«ng bÞ ®Èy tíi chç kh¸c thêng.
NguyÔn Kh¶i kÓ tõ Xung ®ét ®· h×nh thµnh mét phong c¸ch hiÖn thùc nghiªm
ngÆt thiªn vÒ chÝnh luËn, tØnh t¸o vµ s¾c s¶o trong viÖc ph¸t hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò
cña ®êi sèng t tëng vµ ®êi sèng x· héi. Ngßi bót NguyÔn Thi l¹i dêng nh lµ sù
tæng hîp, thèng nhÊt cña nhiÒu s¾c ®iÖu thÈm mü: c¸i gay g¾t d÷ ®éi cña hiÖn
thùc c¸ch m¹ng ®Ëm tÝnh sö thi ®i liÒn víi chÊt tr÷ t×nh trong s¸ng, th¾m thiÕt
vµ hån nhiªn trong mét c¸i nh×n ®êi sèng mang tÝnh tæng hîp thèng nhÊt gi÷a
c¸i lÞch sö víi c¸i hµng ngµy, ®êi sèng céng ®ång víi ®êi sèng c¸ nh©n, gia
®×nh.
19
MÊy chôc n¨m trêng kú kh¸ng chiÕn ¸c liÖt vµ ®au th¬ng cña d©n téc ®îc chÊm døt ë mèc son 30/04/1975, nhng trªn thùc tÕ th× tiÕng sóng cña chiÕn
tranh ph¶i ®Õn cuèi n¨m 79 ®Çu 80 míi ngõng h¼n trªn ®Êt n íc ViÖt Nam. §Ò
tµi vÒ chiÕn tranh vÉn cßn lµ ®Ò tµi ®îc c¸c nhµ v¨n lu t©m thÓ hiÖn. Tuy r»ng
c¸i c¶m gi¸c cïng thêi víi nh÷ng ®iÒu m×nh viÕt còng hôt dÇn ®i. Nh ng víi
§Êt tr¾ng cña NguyÔn Träng O¸nh (1979 - 1984), KÝ sù miÒn ®Êt löa cña Vò
Kú L©n vµ NguyÔn Sinh, §Êt níc (1981) cña H÷u Mai. Hai ngêi trë l¹i trung
®oµn cña Th¸i B¸ Lîi lµ nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ chiÕn tranh cã gi¸ trÞ. Nh ng
víi ®é lïi nhÊt ®Þnh vÒ thêi gian, nh÷ng g× mµ c¸c t¸c gi¶ trªn thÓ hiÖn ®Òu cã
nh÷ng dÊu hiÖu thay ®æi. §ã lµ sù thay ®æi vÒ nhËn thøc vµ c¸ch nh×n vÒ chiÕn
tranh. C¸c t¸c gi¶ ®· "m« t¶ cuéc chiÕn tranh mét c¸ch toµn diÖn vµ s©u s¾c
ho¸, kh«ng ph¶i tËp trung vµo nh÷ng thuËn lîi vÜ ®¹i mµ c¶ nh÷ng mÊt m¸t hi
sinh, kh«ng chØ m« t¶ chiÕn hµo vµ mÆt trËn mµ c¶ nh÷ng cuéc häp tíng lÜnh ë
Bé chØ huy, nh÷ng cuéc ®Êu tranh trªn trêng ngo¹i giao quèc tÕ kh«ng chØ ë
phÝa ta mµ cßn ë phÝa ®Þch…". Nh÷ng t¸c phÈm Êy theo qui luËt ph¸t triÓn cña
v¨n häc, vÉn lµ sù nèi tiÕp thµnh tùu v¨n xu«i giai ®o¹n tr íc. Nhng t×m hiÓu
kü, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng b¾t ®Çu tõ ®©y, v¨n häc ®· cã nh÷ng dÊu hiÖu
®æi míi vÒ t duy nghÖ thuËt, vÒ c¸ch nh×n nhËn vµ thÓ hiÖn cña con ngêi. Víi
§Êt tr¾ng cña NguyÔn Träng O¸nh ngêi ®äc cã thÓ t×m thÊy nh÷ng suy nghÜ
míi vÒ chiÕn tranh. §ã lµ sù d÷ déi trong cuéc chiÕn tranh gi÷a ta vµ ®Þch,
nh÷ng thÊt b¹i nÆng nÒ cña ta, nh÷ng vïng ®Êt tr¾ng hoang vu cña sù chÕt
chãc, tµn khèc… TÊt c¶ ®îc thÓ hiÖn, ph¶n ¸nh kh¸ ®Ëm nÐt vµ ch©n thËt. T¸c
gi¶ "kh«ng nÐ tr¸nh ph¶n ¸nh c¸i ®ã, kh«ng thi vÞ ho¸ nã". Nh×n nhËn, thÓ
hiÖn hiÖn thùc mét c¸ch ch©n thùc nhÊt ®ã lµ ®iÒu mµ c¸c t¸c phÈm nh Cöa
giã (1980) cña Xu©n §øc, Ký sù miÒn ®Êt löa. §äc Ký sù miÒn ®Êt löa ta c¶m
thÊy cuéc sèng ë ®©y lóc nµo còng ®ang ë nh÷ng ®Çu mót c¨ng th¼ng cña
nh÷ng thö th¸ch lín lao, nh÷ng ranh giíi tét cïng trong cuéc ®ông ®Çu lÞch
sö. Chóng ta h×nh dung mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c vÒ m¶nh ®Êt tuyÕn ®Çu Êy
c¶ c¸i ¸c liÖt cña cuéc chiÕn ®Êu c¶ c¸i phi th êng k× l¹ cña mçi chiÕn c«ng, c¶
niÒm kiªu h·nh tuyÖt víi cïng nçi th¬ng ®au kh«ng sao t¶ næi cña nh÷ng con
ngêi trªn m¶nh ®Êt d÷ déi vµ nãng báng Êy.
20
Bªn c¹nh nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ chiÕn tranh th× ë thêi kú n¨m n¨m ®Çu
cña thËp kû 80 hµng lo¹t t¸c phÈm viÕt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ® ¬ng ®¹i cña ®êi sèng
x· héi con ngêi ®· xuÊt hiÖn. §ã lµ, Cï lao trµm cña NguyÔn M¹nh TuÊn, Ngêi ®µn bµ trªn chuyÕn tµu tèc hµnh vµ BÕn quª cña NguyÔn Minh Ch©u, Sao
®æi ng«i cña Chu V¨n, Ma mïa h¹ vµ Mïa l¸ rông trong vên cña Ma V¨n
Kh¸ng, Thêi xa v¾ng cña Lª Lùu, Thêi gian cña ngêi vµ GÆp gì cuèi n¨m cña
NguyÔn Kh¶i… Cã thÓ nãi nhiÒu ®éc gi¶ ®· rÊt ng¹c nhiªn khi nhËn thÊy v¨n
häc lóc nµy ®· nªu lªn ®îc mét lóc nhiÒu vÊn ®Ò cña ®êi sèng. Mét c¶m høng
míi trong v¨n häc b¾t ®Çu ®îc ®Þnh h×nh: C¶m høng thÕ sù - ®êi t. §êi sèng
x· héi vµ con ngêi ®îc c¶m nhËn trªn nh÷ng to¹ ®é míi, víi nh÷ng cung bËc,
d¹ng thøc míi phong phó, ®a d¹ng h¬n. Mïa l¸ rông trong vên cña Ma V¨n
Kh¸ng ®Ò cËp tíi mèi quan hÖ con ngêi - gia ®×nh vµ x· héi; GÆp gì cuèi n¨m
cña NguyÔn Kh¶i lµ c©u chuyÖn vÒ tÇng líp thîng lu trÝ thøc ®¹i diÖn cho chÕ
®é cò ë Sµi Gßn bÞ sôp ®æ sau 30/4/1975. §øng tríc biÓn cña NguyÔn M¹nh
TuÊn híng tíi cuéc ®Êu tranh gi÷a hai con ®êng, cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë
thêi kú qu¸ ®é. VÊn ®Ò cã tÝnh chÊt to lín nµy ®· ®îc diÔn t¶ trong t¸c phÈm
rÊt ch©n thùc vµ sinh ®éng nh chÝnh cuéc ®êi thùc, kh«ng sa vµo sù ®¬n ®iÖu
m¸y mãc cøng nh¾c. Nh÷ng b«ng bÇn ly lµ tËp truyÖn ®Æc s¾c cña D¬ng Thu
H¬ng viÕt vÒ nhiÒu khÝa c¹nh cña cuéc sèng ®êi thêng. Mêi s¸u truyÖn vµ ký
cña chÞ næi bËt hai chñ ®Ò: Nh÷ng vÊn ®Ò cña ®êi sèng th êng ngµy vµ nh÷ng
biÕn cè träng ®¹i giµu tÝnh thêi sù. TËp truyÖn ®· l«i cuèn ng êi ®äc, tríc hÕt v×
vÊn ®Ò ®Æt ra trªn nh÷ng trang viÕt cña nhµ v¨n n÷ nµy ®Òu gÇn gòi víi ®êi
sèng h«m nay - võa míi mÎ l¹i võa quen thuéc ®èi víi mçi chóng ta.
XÐt tõ sù chuyÓn ®æi ®Ò tµi vµ c¶m høng, th× v¨n xu«i thêi kú ®Çu nh÷ng
n¨m 80 còng ®· cã nh÷ng dÊu hiÖu vËn ®éng trong t duy nghÖ thuËt. Tõ t thÕ
®¬n thanh mét giäng chuyÓn sang t thÕ ®a thanh, ®a giäng ®iÖu khiÕn cho
kho¶ng c¸ch gi÷a t¸c gi¶ vµ nh©n vËt, gi÷a nhµ v¨n vµ b¹n ®äc thu hÑp l¹i; d êng nh tÊt c¶ còng trùc tiÕp luËn bµn vÒ cuéc sèng. Sù ®a thanh, ®a giäng ®iÖu
nµy ®îc thÓ hiÖn râ nÐt qua s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u, NguyÔn Kh¶i,
D¬ng Thu H¬ng, Ma V¨n Kh¸ng…
- Xem thêm -
.DOC 
130 
240 
142 
