Tài liệu Luan an tien si nong nghiep kha nang sinh truong san xuat thit cua bo lai sind f1 brahman lai sind va f1 charolais lai sind nuoi tai dak lak

B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C NÔNG NGHI P HÀ N I PH M TH HU KH NĂNG SINH TRƯ NG, S N XU T TH T C A BÒ LAI SIND, F1 (BRAHMAN × LAI SIND) VÀ F1 (CHAROLAIS × LAI SIND) NUÔI T I ĐĂK LĂK Chuyên ngành: CHĂN NUÔI Đ NG V T Mã s : 62.62.40.01 LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P Ngư i hư ng d n khoa h c: GS.TS. Đ NG VŨ BÌNH PGS.TS. ĐINH VĂN CH NH HÀ N I - 2010 i L I CAM ĐOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các n i dung nghiên c u và k t qu nêu trong lu n án là trung th c và chưa t ng ñư c công b cho vi c b o v m t h c v nào. Tôi xin cam ñoan nh ng m c trích d n trong lu n án ñ u ñư c ghi rõ ñ a ch ngu n g c, m i s giúp ñ ñ u ñư c cám ơn. Hà N i, tháng 8 năm 2010 Tác gi lu n án PH M TH HU ii L I C M ƠN Trong quá trình th c hi n lu n án, tôi ñã nh n ñư c s giúp ñ t n tình c a các Th y hư ng d n: GS. TS. Đ ng Vũ Bình, PGS. TS. Đinh Văn Ch nh. Tôi xin chân thành c m ơn s hư ng d n t n tình ñó. C m ơn TS. Vũ Chí Cương, TS. Ph m Kim Cương - Vi n Chăn Nuôi, T.S Tr n Quang Hân - Trư ng Đ i h c Tây Nguyên, TS. Phan Xuân H o, NCS. Đ Đ c L c - Trư ng Đ i h c Nông nghi p Hà N i v các l i khuyên quý báu cho Lu n án này. Trong quá trình nghiên c u chúng tôi cũng nh n ñư c s giúp ñ t n tình v m i m t c a Ban Giám hi u Trư ng Đ i h c Nông nghi p Hà N i, Khoa Chăn nuôi và nuôi tr ng Th y s n, Vi n Đào t o Sau ñ i h c, B môn Di truy n và Ch n gi ng v t nuôi, D án PHE - Trư ng Đ i h c Nông nghi p Hà N i; Ban Giám hi u, Khoa Chăn nuôi Thú y, B môn Sinh h c v t nuôi, B môn Chăn nuôi chuyên khoa - Trư ng Đ i h c Tây Nguyên; B môn nghiên c u Bò - Vi n Chăn nuôi; Trung tâm Khuy n nông huy n Ea Kar, t nh Đăk Lăk, Phòng Chăn nuôi S Nông nghi p t nh Đăk Lăk. Công ty Cà phê 719 (Krông Păc, Đăk Lăk), Công ty TNHH Khánh Xuân (Buôn Ma Thu t, Đăk Lăk), DNTN H ng Phát (Buôn Ma Thu t, t nh Đăk Lăk). Tôi xin trân tr ng c m ơn các cơ quan ñã t o ñi u ki n thu n l i ñ tôi hoàn thành lu n án. Nhân d p này tôi xin chân thành c m ơn s quan tâm và giúp ñ quý báu c a các ñ ng nghi p ñã dành cho tôi trong su t quá trình th c hi n nghiên c u. Cu i cùng tôi dành l i c m ơn v và các con tôi ñã c vũ và ñ ng viên và t o m i ñi u ki n cho tôi trong su t th i gian th c hi n nghiên c u này. Hà N i - 2010 TÁC GI LU N ÁN NCS. Ph m Th Hu iii M CL C L i cam ñoan i L i c m ơn ii M cl c iii Danh m c các ch cái vi t t t vi Danh m c b ng vii Danh m c hình ix M Đ U 1 1 Tính c p thi t c a ñ tài 1 2 M c tiêu nghiên c u 2 3 Đóng góp khoa h c và th c ti n c a ñ tài 3 CHƯƠNG 1. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U 1.1 4 Cơ s lý thuy t c a v n ñ nghiên c u 4 1.1.1 Tính tr ng s lư ng và s di truy n tính tr ng s lư ng 4 1.1.2 Lai gi ng và ưu th lai 7 1.1.3 M t s gi ng bò ñư c s d ng trong nghiên c u 9 1.2 Kh năng sinh trư ng, cho th t c a bò và các y u t nh hư ng 11 1.2.1 Kh năng sinh trư ng và cho th t c a bò 11 1.2.2 Các y u t 14 1.2.3 M t s ch tiêu và phương pháp ñánh giá kh năng sinh nh hư ng ñ n kh năng sinh trư ng và cho th t bò trư ng và cho th t c a bò 1.2.4 1.3 Ch t lư ng th t và các y u t 21 nh hư ng ch t lư ng th t bò Tình hình nghiên c u trong và ngoài nư c 23 29 1.3.1 Tình hình nghiên c u ngoài nư c 29 1.3.2 Tình hình nghiên c u trong nư c 31 1.4 M t s y u t và ñi u ki n t nhiên c a t nh Đăk Lăk 35 iv 1.4.1 Đ a hình 35 1.4.2 Khí h u 35 1.4.3 Th y văn 36 1.4.4 Tài nguyên ñ t 36 1.4.5 M t s nét v tình hình chăn nuôi bò t i t nh Đăk Lăk 37 CHƯƠNG 2. V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 38 2.1 Đ i tư ng, th i gian, ñ a ñi m nghiên c u 38 2.1.1 Đ i tư ng nghiên c u 38 2.1.2 Th i gian và ñ a ñi m nghiên c u 38 2.2 N i dung và phương pháp nghiên c u 39 2.2.1 N i dung nghiên c u 39 2.2.2 Phương pháp nghiên c u 39 2.2.3 Phương pháp x lý s li u 50 CHƯƠNG 3. K T QU VÀ TH O LU N 3.1 Sinh trư ng c a bò lai hư ng th t 52 52 3.1.1 Kh i lư ng c a bò lai hư ng th t 52 3.1.2 Kích thư c và ch s các chi u ño c a bò lai hư ng th t 73 3.1.3 Tiêu t n th c ăn c a bò lai hư ng th t 87 3.1.4 Kh o sát ñ th sinh trư ng c a bò lai hư ng th t 89 3.2 K t qu nuôi v béo bò lai hư ng th t 95 3.2.1 K t qu nuôi v béo bò lai hư ng th t t 18 ñ n 21 tháng tu i 95 3.2.2 K t qu nuôi v béo bò lai hư ng th t t 21 ñ n 24 tháng tu i 99 3.3 K t qu m kh o sát bò lai hư ng th t 104 3.3.1 Thành ph n thân th t c a bò lai hư ng th t 104 3.3.2 Thành ph n hóa h c c a th t bò lai hư ng th t 108 3.3.3 Ch t lư ng th t c a bò lai hư ng th t 109 v K T LU N VÀ Đ NGH 121 1 K t lu n 121 2 Đ ngh 122 Danh m c công trình công b liên quan ñ n lu n án 123 Tài li u tham kh o 124 Ph l c 141 vi DANH M C CÁC CH CÁI VI T T T ANOVA Analysis of variance (Phân tích phương sai) TTTĐ Tăng tr ng tuy t ñ i g/ngày Bra Brahman BBB Blanc Blue Belge Char Charolais CK Ch t khô CSTM Ch s tròn mình CSDT Ch s dài thân CSKL Ch s kh i lư ng Cs C ng s CV Cao vây DFD Dark, Firm, Dry (th t s m màu, c ng, khô) DTC Dài thân chéo HQSDTĂ Hi u qu s d ng th c ăn HF Holstein Friesian LS Lai Sind ME Metalolisable Energy (Năng lư ng trao ñ i) NNH Nuôi trong nông h NTD Nuôi theo dõi P Kh i lư ng PSE Pale, Soft, Exudative (th t nh t màu, nhi u nư c, nhão) SE Standard Error (Sai s c a s trung bình) TĂ Th c ăn TTTĂ Tiêu t n th c ăn VN Vòng ng c vii DANH M C B NG STT Tên b ng Trang 2.1 S lư ng m u nghiên c u 38 2.2 Thành ph n hóa h c c a các lo i th c ăn 40 2.3 Thành ph n th c ăn tinh nuôi theo dõi t 6 ñ n 24 tháng tu i 40 2.4 B trí thí nghi m nuôi theo dõi t 6 - 24 tháng tu i 41 2.5 B trí nuôi v béo bò ñ c 18 - 21 tháng tu i 43 2.6 Thành ph n th c ăn tinh nuôi v béo lúc 18 - 21 tháng tu i 44 2.7 B trí thí nghi m v béo bò lai hư ng th t lúc 21 - 24 tháng tu i 45 2.8 Thành ph n th c ăn tinh v béo lúc 21 - 24 tháng 45 2.9 Ch tiêu và th i ñi m ñánh giá ch t lư ng th t 48 3.1a Kh i lư ng tích lũy c a bò lai hư ng th t nuôi trong nông h 53 3.1b Kh i lư ng tích lũy c a bò lai hư ng th t nuôi theo dõi 54 3.2a Tăng kh i lư ng c a bò lai hư ng th t nuôi trong nông h 63 3.2b Tăng kh i lư ng tuy t ñ i c a bò lai hư ng th t nuôi theo dõi 65 3.3a Sinh trư ng tương ñ i c a bò lai hư ng th t nuôi trong nông h 71 3.3b Sinh trư ng tương ñ i c a bò lai hư ng th t nuôi theo dõi 72 3.4a Cao vây c a bò nuôi trong nông h qua các tháng tu i 74 3.4b Cao vây c a bò lai hư ng th t nuôi theo dõi 75 3.5a Dài thân chéo c a bò lai hư ng th t nuôi trong nông h 78 3.5b Dài thân chéo c a bò nuôi theo dõi qua các tháng tu i 79 3.6a Vòng ng c c a bò lai hư ng th t nuôi trong nông h 81 3.6b Vòng ng c c a bò lai hư ng th t nuôi theo dõi 82 3.7a Ch s c u t o th hình c a bò nuôi trong nông h 84 3.7b Ch s c u t o th hình c a bò nuôi theo dõi 85 3.8 Tiêu t n th c ăn và hi u qu s d ng th c ăn c a bò lai hư ng th t 88 viii 3.9 Các tham s hàm sinh trư ng c a bò Lai Sind, F1 (Brahman × Lai Sind) và F1 (Charolais × Lai Sind) 89 3.10 Tu i, kh i lư ng và tăng kh i lư ng tuy t ñ i t i ñi m u n 91 3.11 Tăng kh i lư ng c a bò nuôi v béo t 18 ñ n 21 tháng tu i 96 3.12 Hi u qu s d ng th c ăn c a bò nuôi v béo t 18 ñ n 21 tháng tu i 3.13 98 Hi u qu kinh t nuôi v béo bò lai hư ng th t t 18 ñ n 21 tháng tu i 99 3.14 Tăng kh i lư ng bò nuôi v béo t 21 ñ n 24 tháng tu i 100 3.15 Hi u qu s d ng th c ăn bò nuôi v béo 21 -24 tháng tu i 103 3.16 Hi u qu kinh t bò nuôi v béo bò t 21 ñ n 24 tháng tu i 104 3.17 Thành ph n thân th t c a bò lai hư ng th t 105 3.18 Thành ph n hóa h c th t c a bò lai hư ng th t 108 3.19 Giá tr pH c a cơ dài lưng 109 3.20 Màu s c c a th t bò 3.21 T l m t nư c t i các th i ñi m b o qu n và ch bi n 117 3.22 Đ dai c a th t 118 các th i ñi m sau gi t th t các th i ñi m khác nhau sau gi t th t các th i ñi m sau khi gi t th t (N) 113 ix DANH M C HÌNH STT Tên hình Trang 3.1 Tăng kh i lư ng c a bò lai hư ng th t nuôi trong nông h 64 3.2 Tăng kh i lư ng c a bò lai hư ng th t nuôi theo dõi 65 3.3 Đư ng cong sinh trư ng hàm Gompertz bò Lai Sind NNH 92 3.4 Đư ng cong sinh trư ng hàm Gompertz F1(Bra × LS) NNH 92 3.5 Đư ng cong sinh trư ng hàm Gompertz F1(Char × LS)NNH 93 3.6 Đư ng cong sinh trư ng hàm Gompertz Lai Sind NTD 93 3.7 Đư ng cong sinh trư ng hàm Gompertz F1(Bra × LS) NTD 94 3.8 Đư ng cong sinh trư ng hàm Gompertz F1(Bra × LS) NTD 94 3.9 Tăng kh i lư ng c a bò nuôi v béo t 18 ñ n 21 tháng tu i 97 3.10 Tăng kh i lư ng c a bò nuôi v béo t 21ñ n 24 tháng tu i 101 3.11 Bi n ñ i pH c a th t bò 111 1 M 1 Đ U Tính c p thi t c a ñ tài Trong nh ng năm qua, chăn nuôi bò nư c ta phát tri n m nh, cung c p ngu n th c ph m giàu ch t dinh dư ng cho xã h i, cung c p phân bón và s c kéo cho s n xu t nông nghi p, tăng thu nh p cho ngư i dân nông thôn. Theo s li u th ng kê c a C c Chăn nuôi (2007)[16] ñàn bò 6.724.703 con, phân b nư c ta có các t nh Tây Nguyên 763.317 con chi m 11,25% t ng ñàn bò c nư c. Riêng t nh Đăk Lăk, s lư ng bò tăng nhanh: t 197.000 năm 2004 lên 221.668 con năm 2007, trong ñó bò Lai Sind chi m 34,23%. Theo k ho ch ñ n năm 2010, ñàn bò c a t nh ñ t 370.000 con, t l bò lai ñ t 40%, t c ñ tăng ñàn hàng năm ñ t 5 - 6%. Đăk Lăk có di n tích 13.085 km2, chi m 3,9% di n tích t nhiên c a c nư c. Đ t dành cho lâm nghi p 602.479,94 ha; ñ t chưa s d ng 136.362,01 ha (Chi c c th ng kê Đăk Lăk, (2007)[15]. Đ a hình Đăk Lăk có ñ cao trung bình 500 - 700 m, ñ a hình cao nguyên b ng ph ng n m gi a t nh chi m 53% di n tích, núi cao chi m 35%, ñ t vùng trũng chi m 12%, ph n l n ñ t ñai t nhiên là ñ t ñ bazan thu n l i cho vi c phát tri n cây công nghi p như Cà Phê, Cao Su, Bông v i…. Đây cũng là m t t nh có di n tích ñ ng c l n, thu n l i cho vi c phát tri n chăn nuôi bò th t hàng hóa và ñã hình thành nhi u vùng chăn nuôi chuyên canh. Hi n nay, chăn nuôi bò th t ñã tr thành m t ngành chuyên môn hóa khá cao. Khai thác t i ña ti m năng di truy n c a con v t, s d ng các phương th c chăn nuôi h p lý, n m ch c th trư ng tiêu th là nh ng hư ng ñi cơ b n c a s n xu t bò th t. S n ph m th t bò có t l protein cao, thơm ngon, màu s c ñ p, th t m m, phù h p th hi u c a ngư i tiêu dùng ñang ñư c chú tr ng trong chăn nuôi bò th t. 2 Trong nhi u năm qua, chúng ta ñã ti n hành c i t o ñàn bò Vàng theo hư ng nâng cao năng su t và ch t lư ng s n ph m. Chương trình “Sind hóa” ñư c coi là bư c ñi ñ u nh m gi i quy t s c kéo và t o n n cho vi c lai t o ti p theo. Bò Lai Sind m i tăng ñư c lư ng th t kho ng 5% so v i bò ñ a phương (Lê Vi t Ly, 1995)[26], các nghiên c u thăm dò cho lai gi a các gi ng bò th t v i bò Lai Sind ñư c b t ñ u t 1975 - 1978, 1982 do Vi n Chăn nuôi ch trì t i các Nông trư ng Đ ng Giao (Ninh Bình), Hà Tam (Gia Lai - Kon Tum), Bình Đ nh và vùng ph c n Hà N i. Các nghiên c u lai kinh t bò th t các ñ a phương khác nhau trong c nư c ñã xác ñ nh ñư c m t s c p lai sinh trư ng t t, năng su t th t cao, ch t lư ng th t t t hơn bò ñ a phương. Ví d F1(Drought Master × Lai Sind), F1(Brahman × Lai Sind), F1(Simmental × Lai Sind). Đăk Lăk có các ñi u ki n t nhiên phù h p v i phát tri n chăn nuôi bò th t. Tuy nhiên, các gi ng bò nuôi th t ch y u là các gi ng bò ñ a phương và bò Lai Sind. Do v y vi c ñưa các gi ng bò th t có năng su t cao vào ñ a bàn t nh Đăk Lăk và s d ng chúng ph i gi ng v i bò cái Lai Sind ñ t o bò lai hư ng th t là m t ñòi h i c p bách nh m nâng cao năng su t, c i thi n ch t lư ng th t và mang l i hi u qu kinh t cao hơn cho ngư i chăn nuôi bò th t. Xu t phát t ñòi h i trên chúng tôi ti n hành ñ tài: “Kh năng sinh trư ng, s n xu t th t c a bò Lai Sind, F1 (Brahman × Lai Sind) và F1 (Charolais × Lai Sind) nuôi t i Đăk Lăk”. 2 M c tiêu nghiên c u Nghiên c u nh m ñánh giá và so sánh kh năng sinh trư ng, cho th t, ch t lư ng th t c a bò Lai Sind và hai t h p lai gi a tinh bò ñ c Brahman, Charolais v i bò cái Lai Sind, ñ ng th i c i thi n năng su t và ch t lư ng th t c a các nhóm bò này b ng bi n pháp nuôi v béo. 3 3 Đóng góp khoa h c và th c ti n c a ñ tài 3.1 Đóng góp khoa h c c a lu n án * Phân tích ñư c các tính tr ng năng su t ch y u c a bò Lai Sind, F1(Brahman × Lai Sind) và F1 (Charolais × Lai Sind) nuôi t i Đăk Lăk. * Xác ñ nh ch t lư ng th t theo các tiêu chí màu s c, ñ dai, ñ pH, t l m t nư c b o qu n, t l m t nư c ch bi n ñ i v i th t bò. * S d ng hàm Gompertz mô hình hóa quá trình sinh trư ng c a các nhóm bò lai nói trên ng d ng vào trong lai gi ng và nuôi dư ng bò thit. 3.2 Ý nghĩa th c ti n c a lu n án - Đánh giá ñư c kh năng sinh trư ng, s n xu t th t c a bò Lai Sind, F1(Brahman × Lai Sind), F1 (Charolais × Lai Sind) nuôi t i Đăk Lăk. - Góp ph n phát tri n vùng s n xu t bò th t ch t lư ng cao. - Góp ph n vào gi ng d y các môn h c liên quan cho ngành Chăn nuôi Thú y. 4 CHƯƠNG 1 T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U 1.1 Cơ s lý thuy t c a v n ñ nghiên c u 1.1.1 Tính tr ng s lư ng và s di truy n tính tr ng s lư ng 1.1.1.1 Tính tr ng s lư ng Tính tr ng s lư ng ñư c g i là tính tr ng ño lư ng vì s nghiên c u c a chúng ph thu c vào s ño lư ng. Tuy nhiên có m t s tính tr ng mà giá tr c a nó thu ñư c b ng cách ñ m như s con ñ trong m t l a, s tr ng ñ trong m t chu kỳ... v n ñư c coi là tính tr ng s lư ng. Ph n l n các tính tr ng có giá tr kinh t c a v t nuôi ñ u là tính tr ng s lư ng, h u như các thay ñ i trong ti n trình ti n hóa c a sinh v t là s thay ñ i c a tính tr ng s lư ng. Tính tr ng s lư ng có các ñ c trưng sau: + Tính tr ng s lư ng bi n thiên liên t c; + Phân b t n su t giá tr c a tính tr ng s lư ng là phân b chu n; + Là tính tr ng do nhi u gen ñi u khi n, m i gen có m t tác ñ ng nh ; + Ch u tác ñ ng r t l n c a các y u t ngo i c nh. 1.1.1.2 S di truy n c a tính tr ng s lư ng Di truy n h c s lư ng v n l y các quy lu t di truy n c a Mendel làm cơ s , nhưng do ñ c ñi m riêng c a tính tr ng s lư ng so v i tính tr ng ch t lư ng, nên phương pháp nghiên c u c a di truy n h c s lư ng khác v i phương pháp nghiên c u c a di truy n h c Mendel. các ñ i lai, tính tr ng s lư ng không phân ly theo m t t l nh t ñ nh, k t qu ñó h u như ñ i l p v i quy lu t di truy n Mendel. Do v y nhi u nhà nghiên c u di truy n trư c ñây cho r ng s di truy n tính tr ng s lư ng không tuân theo quy lu t di truy n Mendel. Đ n năm 1908 các công trình 5 nghiên c u c a Nilsson - Ehle m i xác ñ nh ñư c tính tr ng s lư ng bi n thiên liên t c và di truy n theo ñúng quy lu t c a tính tr ng ch t lư ng có bi n d gián ño n, t c là các ñ nh lu t cơ b n v di truy n c a Meldel (trích theo Tr n Đình Miên và Cs 1994)[34]. B ph n di truy n liên quan t i các tính tr ng s lư ng ñư c g i là di truy n h c s lư ng ho c di truy n sinh tr c hay di truy n th ng kê. Do ñ c trưng c a tính tr ng s lư ng nên phương pháp nghiên c u di truy n s lư ng khác v i phương pháp nghiên c u di truy n ch t lư ng: + Đ i tư ng nghiên c u không d ng l i r ng m c ñ cá th mà ph i m m c ñ qu n th bao g m các nhóm cá th . + S sai khác gi a các cá th không th ch là s phân lo i mà ph i có s ño lư ng t ng cá th . Cơ s di truy n tính tr ng s lư ng ñư c thi t l p b i các công trình nghiên c u c a Fisher (1918)[89]; Wright (1926); Haldane (1932); (trích theo Nguy n Văn Thi n, 1995)[54], Đ ng Vũ Bình (2002)[4]. Đ gi i thích s di truy n tính tr ng s lư ng Nilsson-Ehle (1908) ñã ñưa ra gi thuy t ña gen v i n i dung sau: Tính tr ng s lư ng ch u tác ñ ng c a nhi u c p gen, phương th c di truy n c a các c p gen này tuân theo các quy lu t cơ b n c a di truy n: như s phân ly, t h p và liên k t... M i gen thư ng có tác d ng nh ñ i v i các tính tr ng ki u hình, nhưng nhi u gen có giá tr c ng g p l n hơn. Tác d ng c a các gen khác nhau trên cùng m t tính tr ng có th c ng g p ho c không công g p. Ngoài ra còn có th có các ki u tác ñ ng c ch khác nhau gi a các gen n m các locus khác nhau. Trong th c t n u bi t ñư c chính xác s lư ng gen quy t ñ nh tính tr ng s lư ng có th ñ ra các phương pháp tr c ti p nghiên c u các tính tr ng s lư ng ñó. 6 Theo Morgan (1911), Wright (1933) (trích theo Phan C Nhân (1977)[37], quá trình hình thành tính tr ng c a gia súc không nh ng ch u s chi ph i c a các gen mà còn ch u s chi ph i r t l n c a ñi u ki n môi trư ng. Giá tr c a m t tính tr ng (giá tr ki u hình) bi u th thông qua giá tr ki u gen và sai l ch môi trư ng: P=G+E Trong ñó: P: Giá tr ki u hình G: Giá tr ki u gen E : Sai l ch môi trư ng. Sai l ch c a môi trư ng c a m t qu n th b ng không, do ñó giá tr trung bình ki u hình b ng giá tr trung bình ki u gen. Giá tr ki u gen c a tính tr ng s lư ng do nhi u gen có hi u ng nh c u t o thành, các gen có hi u ng riêng bi t r t nh , nhưng khi t p h p nhi u gen s có nh hư ng rõ r t t i tính tr ng nghiên c u. Phân tích giá tr c a tính tr ng s lư ng cho th y mu n c i ti n năng su t c a v t nuôi c n ph i tác ñ ng c i ti n di truy n (G) b ng cách tác ñ ng vào hi u ng c ng g p thông qua các bi n pháp ch n l c. Tác ñ ng vào các hi u ng tr i và át ch b ng các bi n pháp t p giao. Tác ñ ng v m t môi trư ng b ng cách c i ti n ñi u ki n chăn nuôi, nâng cao ch t lư ng th c ăn, c i ti n chu ng tr i và các ñi u ki n môi trư ng, tăng cư ng các bi n pháp thú y. Theo Johanson (1968)[102], tính tr ng s lư ng th hi n b ng các giá tr ño lư ng và ñư c xác ñ nh b ng các tham s riêng. Theo Nguy n Văn Thi n (1995)[54] khi nghiên c u di truy n các tính tr ng s lư ng ngư i ta thư ng dùng các tham s th ng kê mô t cũng như xác ñ nh các m i tương quan, ph thu c tuy n tính. 7 1.1.2 Lai gi ng và ưu th lai Lai gi ng là phương pháp nhân gi ng ñư c ng d ng r ng rãi trong nhân gi ng bò th t nh m tăng m c ñ d h p và làm gi m m c ñ ñ ng h p. Phương pháp nhân gi ng này làm cho t n s ki u gen ñ ng h p t th h sau gi m ñi còn t n s ki u gen d h p tăng lên. Theo nghĩa r ng, lai gi ng là cho giao ph i các cá th có các ki u gen khác nhau. Lai gi ng là cho giao ph i gi a các cá th thu c hai dòng c n huy t trong cùng m t gi ng, thu c hai gi ng ho c hai loài khác nhau. Lai gi ng s t o ra ñ i lai có s c s ng t t hơn, kh năng thích ng và ch ng ñ b nh t t cao hơn, ñ ng th i làm tăng kh năng sinh s n, sinh trư ng và cho s n ph m (Nguy n Văn Thi n, 1995)[54]. Lai gi ng v a l i d ng tác ñ ng c ng g p và không c ng g p c a gen. M c ñích c a lai gi ng là thông qua các phương pháp lai c th ñ làm tăng kh năng cho s n ph m như th t, tr ng, s a th h con lai, ñ ng th i cũng là ñi u ki n hình thành gi ng m i. Hi n nay các gi ng m i hình thành ph n l n là do lai. Lai gi ng cũng có m c ñích l i d ng m t hi n tư ng sinh v t h c quan tr ng, ñó là ưu th lai trong chăn nuôi. Lai gi ng t o ra ưu th lai (heterosis), thu t ng “Ưu th lai” ñư c dùng t năm 1914, theo ñ ngh c a nhà di truy n h c Shull (1952) [126]. Có th hi u ưu th lai là s c s ng, s c mi n kháng ñ i v i b nh t t và các tính tr ng s n xu t c a con lai cao hơn b m . Có th nói ưu th lai là tính ưu vi t c a ñ i lai so v i ñ i b m . Theo Lebedev (1972)[25], lai gi ng làm tăng s c s ng, tăng s c kh e, s c ch u ñ ng và tăng năng su t ñ i con do giao ph i không c n huy t. Tr n Đình Miên (1975)[33], khi cho giao ph i gi a hai cá th , hai dòng, hai gi ng, hai loài khác nhau ñ i con sinh ra kh e hơn, ch u ñ ng b nh t t t t hơn, các tính tr ng s n xu t t t hơn ñ i b m . Đ t o ñư c ưu th lai ngư i ta áp d ng các hình th c giao ph i không 8 c n huy t nh m tăng m c ñ d h p t . Các hình th c ñó bao g m lai gi a các dòng, lai gi a các gi ng, lai xa. Ưu th lai ñ t cao nh t th h F1, th h F2 ưu th lai ch b ng m t n a so v i F1. Chính vì v y con lai F1 thư ng ñư c ph bi n v i nh ng nét ưu vi t c a nó. Franke (1990)[93] lai kinh t bò th t có s tham gia c a 2 ho c 3 gi ng cho th y con lai sinh ra t công th c lai có 3 4 gi ng tham gia có kh i lư ng cao hơn con lai gi a 2 gi ng. Nguy n Văn Thư ng và H Kh c Oánh (1986)[56] cho th y bò lai 3 máu có năng su t cao hơn bò lai 2 máu. Trong lai gi ng vi c l a ch n t h p lai c n ph i chú ý t i kh năng ph i h p (nicking), các gi ng tham gia lai t o ph i ñư c ch n l c phù h p nh m phát huy tác ñư c các ưu ñi m và h n ch nh ng ñ c ñi m x u c a các gi ng tham gia xu t hi n con lai. K t qu lai t o ph thu c r t nhi u vào ñi u ki n ngo i c nh vì ñi u ki n ngo i c nh tác ñ ng trong su t quá trình hình thành tính tr ng m i c a con lai. Ngo i c nh c n ñư c hi u theo nghĩa r ng bao g m c môi trư ng trong và môi trư ng ngoài t h p gen. Do nh ng ñ c thù c a ưu th lai phong phú như v y, nên khi ñánh giá k t qu lai t o c n ñánh giá m t cách t ng h p các tính tr ng, bao g m: so sánh con lai v i gi ng thu n, ñánh giá m c ñ vư t tr i c a con lai, so sánh tr s trung bình c a con lai v i tr s trung bình c a th h b , m . Ưu th lai là hi n tư ng sinh v t tương ph n v i suy hóa c n huy t, nó là b ng ch ng ñ gi i thích cơ ch di truy n c a con lai. Thuy t gen tr i cho r ng th h F1 thư ng có ưu th lai cao hơn do t p trung ñư c gen tr i t t c các locus (Keeble và Pillow, 1910; Bruce, 1910 và Jones, 1917) (trích t Nguy n H i Quân và Cs, (1995)[47]. N u cho F1 t giao, ưu th lai s gi m do gen tr i phân ly ho c s s p x p có l i nh t b phá v . Thuy t siêu tr i l i cho r ng, tr ng thái d h p là có l i nh t Aa > AA > aa. Các cá th F1 vư t c b và m v s c s ng, s c s n xu t, kh năng sinh s n và kh năng ch ng l i b nh t t. Các cá th tr ng thái d h p có kh năng thích nghi cao hơn ñ i v i 9 các thay ñ i c a môi trư ng. Như v y ngu n g c c a ưu th lai n m b máy di truy n c a t bào và là nh ng thay ñ i c u trúc trong h di truy n riêng bi t do tác ñ ng qua l i gi a các genotype khác nhau v ch t theo m t h nào ñó t o ra ưu th con lai. 1.1.3 M t s gi ng bò ñư c s d ng trong nghiên c u 1.1.3.1 Gi ng bò Lai Sind (hình nh minh h a – ph l c 1) Bò Lai Sind cái n n dùng trong lai gi ng bò th t trong thí nghi m ñư c bình tuy n t i Đăk Lăk có kh i lư ng 250 kg tr lên. Bò Lai Sind thu c nhóm bò u (Bos indicus) hình thành Vi t Nam t nh ng năm 1920, bò có màu lông vàng vàng ñ m ho c vàng s m cánh gián, ñ u h p, trán g , tai to c p xu ng, y m và r n phát tri n, u vai n i rõ, lưng ng n ng c sâu, mông d c, b u vú khá phát tri n, u vai n i rõ, lưng ng n ng c sâu, b u vú khá phát tri n, ñuôi dài. Bò thích nghi r ng rãi trong nư c, kh năng sinh s n t t, kh năng ch ng bênh cao, ít b các b nh ký sinh trùng. Con cái trư ng thành 250 - 300 kg Con ñ c trư ng thành 350 - 450 kg T l th t x 45 - 48%, th t m m, thơm ngon. 1..1.3.2 Bò lai F1(Brahman × Lai Sind) (hình nh minh h a – ph l c 2) Bò ñ c Brahman × F1(Brahman × Lai Sind) Bò cái Lai Sind 10 Bò lai F1(Brahman × Lai Sind) ñư c t o ra b ng s d ng tinh bò ñ c gi ng Brahman nh p t Úc ph i v i bò cái Lai Sind t i Đăk Lăk, bò có ñ c ñi m sau: Bò Lai F1(Brahman × Lai Sind) có màu s c lông ñ vàng ho c màu xám tr ng tùy theo dòng b nh p vào (red Brahman hay grey Brahman), bò thích nghi cao v i khí h u trong nư c, kh năng ch ng b nh cao, ít b b nh ký sinh trùng. Con cái trư ng thành n ng: 300 - 350 kg Con ñ c trư ng thành: 350 - 450 kg T l th t x 48 - 50% 1.1.3.3 Bò lai F1(Charolais × Lai Sind) (hình nh minh h a ph l c 3) Bò lai F1(Charolais × Lai Sind) ñư c t o ra b ng cách ph i tinh bò ñ c gi ng Charolais v i bò cái gi ng Lai Sind. Bò F1(Charolais × Lai Sind) có ñ c ñi m sau: Con lai F1(Charolais × Lai Sind) có màu xám b c, không loang ñ m. Đ u nh , ng n, trán r ng, s ng tròn tr ng, tai to trung bình, c ng n, ng c sâu, lưng ph ng, thân r ng, ñùi phát tri n, mông ng n. Con cái trư ng thành: 350 - 400 kg Con ñ c trư ng thành: 400 - 450 kg T l th t x 50 - 55%, th t m m, thơm ngon. Bò ñ c Charolais × F1(Charolais × Lai Sind) Bò cái Lai Sind