Tài liệu Lịch sử – văn hóa vùng đất bình dương từ đầu thế kỷ xvii đến giữa thế kỷ xix

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO •&œ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HCM NGUYỄN THỊ KIM ÁNH LỊCH SỬ – VĂN HÓA VÙNG ĐẤT BÌNH DƯƠNG TỪ ĐẦU THẾ KỶ XVII ĐẾN GIỮA THẾ KỶ XIX LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2005 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO •&œ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HCM NGUYỄN THỊ KIM ÁNH LỊCH SỬ – VĂN HÓA VÙNG ĐẤT BÌNH DƯƠNG TỪ ĐẦU THẾ KỶ XVII ĐẾN GIỮA THẾ KỶ XIX Chuyên ngành : Lịch sử Việt Nam Mã số : 60.22.54 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC : PGS.TS NGUYỄN PHAN QUANG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2005 Lôøi caûm ôn Toâi xin chaân thaønh caùm ôn Ban Giaùm Hieäu tröôøng Ñaïi hoïc Sö Phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh, phoøng Khoa hoïc Coâng ngheä- Sau Ñaïi hoïc, quyù Thaày Coâ khoa Söû ñaõ giuùp ñôõ toâi trong suoát quaù trình hoïc taäp vaø hoaøn thaønh luaän vaên. Toâi xin ñaëc bieät toû loøng kính troïng, bieát ôn PGS.TS. Nguyeãn Phan Quang,Thaày ñaõ taän tình chæ baûo vaø höôùng daãn cho toâi trong suoát quaù trình hoïc taäp, nghieân cöùu vaø thöïc hieän luaän vaên. Toâi cuõng xin caùm ôn Ban Giaùm Hieäu tröôøng PTTH Bình Phuù vaø caùc ñoàng nghieäp ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi giuùp toâi hoaøn thaønh vieäc hoïc taäp vaø nghieân cöùu. Toâi xin toû loøng bieát ôn ñoái vôùi gia ñình, caùc Thaày Coâ ñaõ töøng daïy doã vaø taát caû baïn beø ñaõ giuùp ñôõ vaø ñoäng vieân toâi trong suoát quaù trình hoïc taäp vaø hoaøn thaønh luaän vaên naøy. - 1- MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi : Toâi sinh ra vaø lôùn leân ôû Bình Döông, moät tænh coù beà daøy lòch söû ngang baèng vôùi Saøi Goøn, Bieân Hoøa (hôn 300 naêm). Bình Döông xöa tuy chæ laø vuøng phuï caän cuûa Traán Bieân vaø Phieân Traán nhöng vò trí ñòa lyù gaàn nhau cho neân coù nhieàu neùt chung, nhaát laø ñeàu chòu aûnh höôûng cuûa vaên hoùa Ñoàng Nai, moät neàn vaên hoùa ñaëc tröng cuûa Ñoâng Nam Boä. Coù leõ do hoäi ñuû nhöõng ñieàu kieän treân, tuy Bình Döông xöa khoâng phaûi laø trung taâm kinh teá – vaên hoùa cuûa Nam boä nhöng lòch söû vaø vaên hoùa Bình Döông cuõng raát ña daïng, phong phuù : coù nhöõng neùt chung hoøa quyeän vaøo lòch söû – vaên hoùa phöông Nam nhöng cuõng coù nhöõng neùt rieâng raát ñoäc ñaùo cuûa Bình Döông. Lôùn leân hoïc cao hoïc ngaønh lòch söû vaø qua nhöõng naêm giaûng daïy vaø nghieân cöùu lòch söû, toâi caøng ñam meâ khaùm phaù veà lòch söû – vaên hoùa Bình Döông : Bình Döông xöa nhö theá naøo? Baûn ñoà haønh chính thay ñoåi qua caùc thôøi kyø ra sao? Neàn vaên hoùa vaø tính caùch con ngöôøi Bình Döông coù gì ñaëc tröng, coù gì ñoäc ñaùo? Taát caû caùc caâu hoûi treân thoâi thuùc toâi choïn ñeà taøi nghieân cöùu : “ Lòch söû – Vaên hoùa vuøng ñaát Bình Döông töø ñaàu theá kyû XVII ñeán giöõa theá kyû XIX”. Theo xu höôùng ngaøy nay, vieäc nghieân cöùu lòch söû töøng mieàn, töøng ñòa phöông ñoùng vai troø quan troïng, goùp phaàn boå sung söû lieäu cho vieäc xaây döïng lòch söû cuûa caû mieàn Nam. Vieäc nghieân cöùu lòch söû – vaên hoùa vuøng ñaát Bình Döông xöa coøn coù yù nghóa thöïc tieãn, giuùp ñòa phöông coù chính saùch phuø hôïp, kòp thôøi baûo toàn vaên hoùa, hoaïch ñònh nhöõng giaûi phaùp, ñònh höôùng phaùt trieån. Töø söï hieåu bieát saâu saéc veà lòch söû – vaên hoùa queâ höông mình theá heä treû seõ yeâu queâ höông vaø coù yù thöùc giöõ gìn baûn saéc vaên hoùa cuûa ñòa phöông noùi rieâng cuõng nhö vaên hoùa Nam Boä vaø vaên hoùa chung cuûa ñaát nöôùc. - 2- Moät ñoùng goùp khaùc cuûa luaän vaên laø boå sung kieán thöùc lòch söû ñòa phöông giuùp toâi giaûng daïy toát hôn, goùp theâm vaøi chi tieát vaøo quyeån Ñòa chí Bình Döông ñang ñöôïc bieân soaïn. 2. Ñoái töôïng vaø phaïm vò nghieân cöùu : Ñoái töôïng nghieân cöùu laø lòch söû -vaên hoùa vuøng ñaát Bình Döông töø ñaàu theá kyû XVII ñeán giöõa theá kyû XIX ñöôïc tieáp caän qua saùch, tö lieäu thöïc teá, vaên hoïc daân gian Bình Döông, nhöõng di tích lòch söû – vaên hoùa... Giôùi haïn cuûa luaän vaên veà khoâng gian laø vuøng ñaát hieän nay thuoäc ñòa baøn tænh Bình Döông, troïng taâm cuûa luaän vaên laø töø ñaàu theá kyû XVII ñeán giöõa theá kyû XIX: quaù trình khaån hoang vaø ñònh cö cuûa con ngöôøi , lòch söû hình thaønh tænh Bình Döông ngaøy nay gaén lieàn vôùi neàn vaên hoùa ñöôïc hình thaønh töø ñieàu kieän ñòa lyù, lòch söû cuûa vuøng ñaát Bình Döông cho ñeán thôøi Nguyeãn (khi bò caét cho thöïc daân Phaùp naêm 1861). Vì thôøi gian quaù roäng neân xin giôùi haïn chæ tìm hieåu hai lónh vöïc lòch söû vaø vaên hoùa vuøng ñaát Bình Döông töø ñaàu theá kyû XVII ñeán giöõa theá kyû XIX. 3.Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà : - Nguoàn thö tòch coå vieát veà giai ñoaïn lòch söû naøy raát phong phuù. Ñaàu tieân quyeån Phuû Bieân taïp luïc cuûa Leâ Quyù Ñoân (1726 - 1783). Ñaây laø nguoàn thö tòch vieát vaøo thôøi ñieåm ñang dieãn ra cuoäc khai khaån, môû roäng vuøng ñaát phía nam neân ta tìm thaáy nhöõng söû lieäu raát quyù veà caûnh quan, moâi tröôøng thieân nhieân cuûa ñoàng baèng Nam Boä khi chöa khai phaù. - Taùc phaåm Gia Ñònh thaønh thoâng chí cuûa Trònh Hoaøi Ñöùc (1765 - 1825) ñöôïc vieát vaøo ñaàu theá kyû XIX döôùi trieàu Gia Long (1802 - 1820) ghi cheùp tæ mæ veà quaù trình khai phaù môû mang vuøng ñaát cöïc nam cuûa ñaát nöôùc. - Boä Ñaïi Nam thöïc luïc bieân soaïn naêm 1821. Boä saùch ñöôïc vieát theo quan ñieåm chính thoáng cuûa trieàu Nguyeãn theo loái bieân nieân. Nguoàn tö lieäu naøy coù theå cung caáp veà lòch söû Ñoàng Nai – Gia Ñònh (Bình Döông xöa thuoäc hai vuøng naøy). - 3- - Ñòa baï Gia Ñònh, ñòa baï Bieân Hoøa, ñòa baï Nam Kyø luïc tænh ñöôïc xaùc laäp naêm 1836 döôùi trieàu Minh Meänh thöù 17. Ñaây laø nguoàn tö lieäu voâ cuøng quyù baùu giuùp toâi coù theå so saùnh, ñoái chieáu nhöõng vaán ñeà ñaët ra trong quaù trình nghieân cöùu nhö ñòa danh, ruoäng ñaát... - Ñaïi Nam nhaát thoáng chí laø boä saùch ñòa lyù – lòch söû ñöôïc bieân soaïn vaøo naêm Töï Ñöùc 29 (1875) hoaøn thaønh naêm 1881 : chia ra caùc muïc nhö ranh giôùi , hình theå, caùc huyeän phuû, chuøa mieáu, nhaân vaät lòch söû. Ñieàu khoù khaên laø veà maët ñòa lyù –haønh chính tænh Bình Döông xöa khoâng phaûi laøtænh Bình Döông ngaøy nay cho neân trong quaù trình nghieân cöùu phaûi tìm hieåu roõ nhöõng ñoåi thay veà ñòa danh, töø ñoù xaùc ñònh ñòa baøn tænh Bình Döông ngaøy nay. Hieän nay, nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà lòch söû – vaên hoùa Bình Döông theá kyû XVIIXIX ñöôïc coâng boá : Thuû Daàu Moät – Bình Döông ñaát laønh chim ñaäu cuûa Sôû VHTT Bình Döông bieân soaïn 1999- NXB Vaên Ngheä TP.HCM. Ñaây laø taäp taøi lieäu cuûa nhieàu taùc giaû vieát veà Bình Döông, tuy coøn taûn maïn nhöng cuõng cung caáp khaù nhieàu tö lieäu veà nhieàu maët : lòch söû, vaên hoùa, con ngöôøi Bình Döông vaø laø nguoàn taøi lieäu toâi tham khaûo khaù nhieàu. Moät thuaän lôïi nöõa laø ñòa chí tænh Bình Döông ñang ñöôïc hoaøn thaønh. Ngoaøi ra, Thö vieän tænh Bình Döông coøn taäp hôïp taát caû caùc baøi vieát veà Bình Döông ñaõ ñöôïc ñaêng taûi treân caùc baùo. Taøi lieäu naøy ñöôïc ñaët teân Bình Döông – ñaát nöôùc – con ngöôøi (taäp 1) xuaát baûn naêm 2002, goàm 2 taäp, trong ñoù taäp 1 noùi veà lòch söû – vaên hoùa – con ngöôøi Bình Döông... Nhöõng luaän vaên thaïc só nghieân cöùu veà Bình Döông nhö : “Tìm hieåu veà thuû coâng yõmngheä goám söù Bình Döông” cuûa Nguyeãn Minh Giao, cuõng giuùp ích cho toâi moät phaàn naøo trong nghieân cöùu. Tuy vaäy, luaän vaên thaïc só lòch söû ñeà taøi “Lòch söû - vaên hoùa vuøng ñaát Bình Döông töø ñaàu theá kyû XVI I ñeán giöõa theá kyû XI X ” khaùc caùc luaän vaên treân vì khoâng ñi saâu nghieân cöùu moät lónh vöïc maø laø moät coâng trình khaùi quaùt toång hôïp veà lòch söû hình thaønh vaø vaên hoùa vuøng ñaát Bình - 4- Döông. Ñaây laø ñieåm khaùc bieät cuûa luaän vaên; ñöông nhieân laø treân cô sôû keá thöøa nhöõng gì caùc nhaø nghieân cöùu tröôùc ñaõ tìm hieåu ñöôïc. Lòch söû khaån hoang mieàn Nam cuûa nhaø vaên Sôn Nam xuaát baûn 1973 taäp hôïp nhöõng baøi vieát veà lòch söû cuûa Nam Boä trong ñoù coù nhöõng phaàn lieân quan tröïc tieáp ñeán Gia Ñònh – Ñoàng Nai. Ngoaøi ra coù theå keå theâm Goùp phaàn tìm hieåu vuøng ñaát Nam Boä caùc theá kyû XVI I ,XVI I I ,XI X cuûa Giaùo sö Huyønh Löùa v.v... Trong caùc tö lieäu vieát veà Bình Döông, chöa coù tö lieäu naøo coù tính chaát toång hôïp khaùi quaùt veà lòch söû-Vaên hoùa Bình Döông thôøi kyø coå –trung ñaïi maø chæ nghieân cöùu moät lónh vöïc nhö nghaønh thuû coâng nghieäp (goám söù ), ngöôøi Hoa ôû Bình Döông hay ñeà taøi hieän ñaïi nhö tình hình kinh teá-xaõ hoäi tænh Bình Döông töø sau khi taùch tænh… vì vaäy ñeà taøi : “Lòch söû-Vaên hoùa vuøng ñaát Bình Döông töø ñaàu theá kyû XVII ñeán giöõa theá kyû XIX ” laàn ñaàu tieân coù tính khaùi quaùt, toång hôïp veà Lòch söû-Vaên hoùa Bình Döông suoát ba theá kyû. 4. Nguoàn tö lieäu: 1) Nguoàn söû lieäu ñieàn daõ : ñieàn daõ ôû caùc ñeàn thôø , caùc chuøa , nhaø thôø hoï , caùc ñình laøng , nhaø xöa ,caùc di tích lòch söû , caùc laøng ngheà truyeàn thoáng, tham quan caùc vieän baûo taøng ôû Ñoàng Nai vaø Bình Döông… ví duï nhö caùc ñình thôø Nguy eãn Höõõu Caûnh, Nguyeããn Tri Phöông, Vaên mieáu Traán Bieân (Ñoàng Nai), chuøa Hoäi Khaùnh, chuøa Baø Thieân Haäu ( Bình Döông ) ñình Baø Luïa vaø caùc ñình laøng khaùc ôû Bình Döông... Tham döï Leã hoäi Kyø Yeân, Leã hoäi Chuøa Baø Raèm thaùng gieâng. Qua nghieân cöùu leã hoäi ta coù theå hieåu bieát veà Leã hoäi daân gian ôû Bình Döông, moái giao thoa vaên hoùa cuûa caùc coäng ñoàng cö daân Vieät – Hoa. 2) Nguoàn söû lieäu thaønh vaên : Thu thaäp tö lieäu töø caùc thö vieän ôû Thaønh phoá Hoà chí Minh, Thö vieän tænh Bình Döông.Ñaây laø nguoàn söû lieäu töø caùc thö tòch coå, caùc coâng trình nghieân cöùu, caùc saùch chuyeân khaûo coù vai troø quan troïng nhaát. Nhöõng baøi vieát trong baùo vaø taïp chí chuyeân ngaønh, nhöõng baùo caùo tham luaän - 5- trong caùc cuoäc hoäi thaûo khoa hoïc... cuõng laø nguoàn taøi lieäu mang tính caäp nhaät cao ñöôïc söû duïng trong luaän vaên naøy. Moät soá tö lieäu thu thaäp trong quaù trình laøm tieåu luaän: - Lòch söû khai phaù Bình Döông qua daân ca & Thô ca daân gian laøng Töông Bình Hieäp. - Baøn veà vaán ñeà laøng – nöôùc – toäc – hoï trong noâng thoân Vieät Nam thôøi trung ñaïi . - “Laøng sôn maøi” Töông Bình Hieäp. - Ñình Töông Bình. - Leã hoäi cuûa ngöôøi Hoa ôû Bình Döông. 5/Phöông phaùp nghieân cöùu : 1) Söû duïng phöông phaùp nghieân cöùu cuûa ngaønh hoïc laø phöông phaùp lòch söû, phöông phaùp logic ñeå tìm moái lieân heä giöõa caùc söï kieän lòch söû, nhaèm neâu baät noäi dung coát loõi , baûn chaát cuûa söï vaät, söï vieäc, coá gaéng trình baøy lòch söû nhö noù ñaõ töøng dieãn ra. Vôùi ñeà taøi treân, taùc giaû phaûi coá gaéng toång hôïp, khaùi quaùt ñeå neâu ñöôïc moät soá neùt cô baûn, toång quaùt veà lòch söû – vaên hoùa Bình Döông suoát gaàn 3 theá kyû. 2) Phöông phaùp lieân ngaønh : taùc giaû luaän vaên keát hôïp caùc loaïi taøi lieäu vaø keá thöøa thaønh töïu nghieân cöùu cuûa caùc ngaønh : lòch söû, ñòa lyù, khaûo coå hoïc, vaên hoïc. 6. Nhöõng ñoùng goùp cuûa luaän vaên : (6.1) Khaùi quaùt toång theå caùc lónh vöïc lòch söû hình thaønh vaø vaên hoùa Bình Döông caùc theá kyû XVII- TK XIX : neâu coâng lao khaån hoang cuûa ngöôøi Vieät, quaù trình khai phaù vaø ñònh cö cuûa con ngöôøi treân vuøng ñaát môùi , quaù trình xaùc laäp vaø bieán ñoåi thieát cheá haønh chính qua caùc thôøi kyø lòch söû. (6.2) Luaän vaên trình baøy veà vaên hoùa Bình Döông töø theá kyû XVII ñeán nöûa ñaàu TK XIX. Töø ñoù giuùp ñoïc giaû hieåu bieát veà nhöõng ñaëc ñieåm chung cuûa vaên hoùa Ñoâng Nam Boä (vaên hoùa Ñoàng - 6- Nai) vaø nhöõng neùt ñaëc tröng cuûa Bình Döông,qua ñoù hieåu theâm veà moái giao löu vaên hoùa Vieät – Hoa. (6.3) Trong quaù trình giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà ñaët ra, döïa vaøo nguoàn thö tòch coå, caùc taøi lieäu vieát veà vuøng naøy, moät soá tö lieäu truyeàn mieäng qua ñieàn daõ, keát quaû nghieân cöùu khaûo coå hoïc trong nhöõng naêm gaàn ñaây, luaän vaên ñaõ caäp nhaät kieán thöùc veà vuøng ñaát Bình Döông ngaøy nay, goùp phaàn laøm phong phuù nguoàn tö lieäu veà lòch söû vaø vaên hoùa thuoäc giai ñoaïn töø theá kyû XVII ñeán nöûa ñaàu TK XIX (1698 - 1861). (6.4) Vieäc tìm hieåu ñòa danh, so saùnh, ñoái chieáu ñòa danh Bình Döông xöa vaø nay cuõng laø moät ñoùng goùp cuûa ñeà taøi . (6.5) Luaän vaên coù tính khaùi quaùt, nhaèm giôùi thieäu vaøi neùt toång hôïp veà lòch söû hình thaønh vaø vaên hoùa Bình Döông töø ñaàu theá kyû XVII ñeán giöõa theá kyû XIX. Luaän vaên coù theå giuùp caùc giaùo vieân vaø hoïc sinh tham khaûo. Maët khaùc, ñaây cuõng laø nguoàn taøi lieäu phong phuù vaø ñaùng tin caäy cho Sôû VHTT Bình Döông söû duïng trong hoaït ñoäng tuyeân truyeàn. Ñaây coøn laø nguoàn taøi lieäu ñôn giaûn, deã hieåu, ngaén goïn, toång quaùt veà lòch söû – vaên hoùa Bình Döông, coù theå hoã trôï cho ngaønh du lòch cuûa tænh nhaø. Taøi lieäu coøn coù theå giuùp nhöõng ai ñeán Bình Döông hieåu veà Bình Döông hôn, ngöôøi Bình Döông yeâu Bình Döông hôn. 7.Boá cuïc luaän vaên: CHÖÔNG 1 KHAÙI QUAÙT LÒCH SÖÛ VUØNG ÑAÁT BÌNH DÖÔNG TÖØ KHI HÌNH THAØNH ÑEÁN ÑAÀU THEÁ KYÛ XVII CHÖÔNG 2 LÒCH SÖÛ -VAÊN HOÙA VUØNG ÑAÁT BÌNH DÖÔNG TÖØ ÑAÀU THEÁ KYÛ XVII ÑEÁN GIÖÕA THEÁ KYÛ XIX - 7- 2.1 Lòch söû vuøng ñaát Bình Döông töø ñaàu theá kyû XVII ñeán giöõa theá kyû XIX 2.2Vaên hoùa Bình Döông theá kyû XVII-XIX CHÖÔNG 1 KHAÙI QUAÙT LÒCH SÖÛ VUØNG ÑAÁT BÌNH DÖÔNG TÖØ K HI HÌNH THAØNH ÑEÁN ÑAÀU THEÁ KYÛ XVII 1.1. Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån vuøng ñaát thuoäc Bình Döông ngaøy nay: Bình Döông laø moät tænh thuoäc mieàn Ñoâng Nam boä naèm töø 10052 ñeán 1202 ñoä vó baéc, coù dieän tích 2716 km2, daân soá 716.427 ngöôøi . Phía Baéc giaùp tænh Bình Phöôùc, phía Nam giaùp Thaønh phoá Hoà Chí Minh, phía Ñoâng giaùp tænh Ñoàng Nai, phía Taây giaùp tænh Taây Ninh. Vuøng ñaát thuoäc Bình Döông ngaøy nay, xöa naèm ôû phía Nam cuûa maùi nam Tröôøng Sôn. Theo caùc nhaø khoa hoïc thì caùch nay hôn 200 trieäu naêm, Bình Döông vaø caû mieàn Ñoâng Nam boä noùi chung ñeàu chòu aûnh höôûng cuûa vaän ñoäng taân kieán taïo voû traùi ñaát, hình thaønh mieàn ñaát treû Ñoâng Nam AÙ vaø daõy Tröôøng Sôn cuûa baùn ñaûo Ñoâng Döông. Vaøo nguyeân ñaïi Taân sinh, hoaït ñoäng taân kieán taïo naøy dieãn ra maïnh meõ taïo thaønh moùng ñaù voâi xeáp thaønh töøng thôù, lôùp khaép mieàn Ñoâng Nam A.Ù Do xaùo troän cuûa hoaït ñoäng kieán taïo voû traùi ñaát taïo neân caùc lôùp ñaù cheøn eùp laãn nhau. Voû traùi ñaát phía Thaùi Bình Döông cuûa chaâu AÙ chuyeån ñoäng caém xuoáng phía döôùi , voû luïc ñòa chaâu AÙ tröôït phía treân; nhö vaäy, daõy Tröôøng Sôn cuûa baùn ñaûo Ñoâng Döông vaø cuûa Tröôøng Sôn Nam ñöôïc töø töø naâng leân. Sang thôøi Neogen, caùc vaän ñoäng kieán taïo laïi coù xu höôùng dôøi xa vaø haï luùn, toaïc nöùt, bieån Ñoâng xuaát hieän vaø quaàn ñaûo Philípin, Kalimantan daàn taùch khoûi baùn ñaûo Ñoâng Döông. - 8- Cuøng vôùi hoaït ñoäng kieán taïo ñòa chaát naøy laïi dieãn ra caùc hoaït ñoäng phong hoùa, xaâm thöïc, baøo moøn, röûa troâi , laéng ñoïng, tích tuï caùc vaät lieäu do soâng suoái baøo moøn laéng ñoïng taïi caùc boàn truõng lôùn phuû leân hoaëc xen keõ vaøo caùc khe moùng ñaù. Ñoàng thôøi laïi coù caùc hoaït ñoäng cuûa nuùi löûa, phun traøo caùc dung nham daïng bazan ôû phía Baéc traøn tôùi keát hôïp vôùi caùc vaät lieäu röûa troâi taïo neân maùi Nam Tröôøng Sôn vôùi nhöõng theàm phuø sa coå thoaûi doác töø Baéc xuoáng Nam. Ngoaøi ra, hoaït ñoäng tieán thoaùi cuûa bieån cuõng goùp phaàn taïo ra caùc theàm phuø sa cuûa maùi Nam Tröôøng Sôn. ÔÛû kyû Pleistoxen (theo phaân ñònh ñòa chaát), luùc ñoù bieån ñang traøn ngaäp caùc tænh Taây Nam Boä cuûa nöôùc ta, khieán cho caùc vaät lieäu röûa troâi do soâng suoái cuûa Bình Döông ñöa ra bò öù ñoïng tích tuï boài laéng nôi cöûa soâng, hoaït ñoäng doøng chaûy giaûm daàn, caùc boài tích laéng ñoïng theâm caùc lôùp traàm tích, ñeán khi bieån thoaùi hoùa lôùp traàm tích naøy ñeå laïi moät theàm phuø sa coå – moät daïng hình raát ñaëc tröng treân ñaát Bình Döông. Trong lòch söû haøng traêm trieäu naêm cuûa nam Tröôøng Sôn, coù nhieàu chu kyø bieån tieán vaø caû bieån thoaùi vaø cuõng coù baáy nhieâu theàm phuø sa coå ñöôïc taïo neân. Ñeán löôït mình, caùc theàm phuø sa coå laïi chòu taùc ñoäng cuûa caùc hoaït ñoäng xaâm thöïc, baøo moøn, caét xeû thaønh caùc thung luõng, caùc soâng suoái , ñoù laø soâng Saøi Goøn, soâng Beù, soâng Ñoàng Nai ngaøy nay. Coøn caùc vaät lieäu baøo moøn röûa troâi töø caùc theàm phuø sa coå laïi ñöôïc caùc soâng suoái vaän chuyeån ñeán caùc vuøng truõng thaáp khaùc laäp neân caùc vuøng traàm tích, nhöõng baõi boài . Traûi qua thôøi gian nhöõng traàm tích naøy hoøa troän vaøo nhau theo töøng thôù lôùp, phaàn naëng chìm xuoáng, phaàn nheï ôû phía treân roài laéng ñoïng ñoâng cöùng laïi . Ñoù chính laø nhöõng baõi boài , nhöõng caùnh ñoàng phuø sa maøu môõ hoaëc nhöõng theàm soâng cuûa Bình Döông ngaøy nay. Cuõng chính caùc hoaït ñoäng xaùo troän naøy ñaõ ñeå laïi thaønh phaàn caáu taïo cuûa ñaát Bình Döông: nhöõng moû ñaù xaây döïng nhö moû ñaù Chaâu Thôùi , nhöõng baõi caùt soûi cuoäi keát nhö doïc soâng Ñoàng Nai (Taân Uyeân), nhöõng moû cao lanh,ñaát söù,seùt traéng coù nguoàn goác phong hoùa nhö Laùi Thieâu… Hoaït ñoäng ñòa chaát ñeå laïi daïng ñòa hình phuø sa coå töông ñoái baèng phaúng hoaëc löôïn soùng yeáu coù ñoä cao hôn vaøi chuïc meùt so vôùi ñoàng baèng duyeân haûi , coù neàn ñòa chaát oån ñònh khoâng bò suït luùn thuaän lôïi cho giao thoâng vaän taûi vaø xaây döïng. - 9- *Ñòa hình : Bình Döông laø tænh ôû Ñoâng Nam boä, noái giöõa Tröôøng Sôn Nam vaø caùc tænh coøn laïi cuûa Nam boä cho neân nhìn chung ñòa hình Bình Döông coù daïng thoaûi thaáp theo höôùng töø Baéc xuoáng Nam, caùc ñoàng baèng möùc theo höôùng Ñoâng Taây. Vuøng thaáp ôû phía Nam vôùi ñoä trung bình 10 – 30 m. Vuøng cao ôû phía Baéc, cao ñoä trung bình 40 – 60 m. Nhìn töø treân cao xuoáng ñòa hình Bình Döông töông ñoái baèng phaúng coù hieän töôïng boài thaáp löôïn soùng yeáu ôû phía Baéc chuû yeáu laø daïng ñòa hình ôû nhöõng daõy ñaát phuø sa coå noái tieáp nhau vôùi ñoä doác khoâng quaù 30 – 150. Caù bieät cuõng coù moät vaøi ñoài nuùi thaáp, nhoâ leân giöõa ñòa hình baèng phaêûng nhö Chaâu Thôùi (huyeän Dó An), nuùi Tha La ôû Daàu Tieáng 203 m, daáu veát cuûa caùc hoaït ñoäng nuùi löûa muoän. Ñòa hình thoaûi , caùc con soâng chaûy qua tænh thöôøng laø trung löu hoaëc gaàn haï löu neân toác ñoä doøng chaûy laø trung bình, loøng soâng môû roäng vaø löu löôïng khoâng lôùn. Coù 3 con soâng lôùn: soâng Beù ôû phía Baéc vaø giöõa tænh, soâng Ñoàng Nai ôû phía Ñoâng, vaø soâng Saøi Goøn ôû phía Taây cuøng soâng suoái phuï löu nhö soâng Thò Tính… (daøi khoa ûng 800m baét nguoàn töø vuøng ñoài Caêm Xe qua Beán Caùt roài hôïp löu vôùi soâng Saøi Goøn ôû ñaäp nöôùc OÂng Coä). Soâng naøy cung caáp nöôùc töôùi cho vuøng Daàu Tieáng, Beán Caùt, Laùi Thieâu… Ñi doïc töø phía Nam leân phía Baéc, theo ñoä cao coù theå thaáy caùc vuøng ñòa hình sau ñaây:Vuøng thung luõng baõi boài (phaân boá doïc theo caùc con soâng), vuøng ñòa hình baèng phaúng( keá tieáp theo vuøng thung luõng baõi boài ), vuøng ñòa hình ñoài thaáp coù löôïn soùng yeáu(naèm treân neàn caùc phuø sa coå chuû yeáu laø caùc ñoài thaáp). Noùi toùm laïi ñòa hình Bình Döông töông ñoái baèng phaúng, neàn ñòa chaát oån ñònh vöõng chaéc, vaéng haún caùc suoái saâu, soâng roäng, ñeøo cao nhö moät soá tænh khaùc neân raát thuaän tieän cho vieäc phaùt trieån caùc coâng trình coâng nghieäp vaø giao thoâng vaän taûi . *Khí haäu : - 10 - Khí haäu Bình Döông cuõng nhö toaøn mieàn Ñoâng Nam boä laø khí haäu nhieät ñôùi caän xích ñaïo: naéng noùng,möa nhieàu vaø chia laøm hai muøa roõ reät: muøa möa vaø muøa khoâ. Toaøn vuøng ít coù baõo to, luït lôùn cuõng nhö raát ít caùc dò thöôøng thôøi tieát nhöng so vôùi caùc tænh xung quanh nhaát laø so vôùi Taây Nam boä coù chuùt dò bieät do ñaëc ñieåm ñòa hình : Muøa möa ñeán sôùm hôn, löôïng möa cao hôn, cöôøng ñoä tia naéng vaø bieân ñoä nhieät ñoä cao hôn. Löôïng möa trung bình haøng naêm 1800 – 2000mm vaøo loaïi cao so vôùi caû nöôùc nhöng phaân boá khoâng ñeàu qua caùc naêm vaø caùc vuøng trong tænh. Höôùng gioù trong muøa möa laø gioù höôùng Taây Nam, Taây Taây Nam vaø Nam Taây Nam; coøn trong muøa khoâ laø höôùng Baéc, Taây Baéc vaø Ñoâng Baéc. *Taøi nguyeân-khoaùng saûn : Bình Döông coù nguoàn nöôùc ngaàm tröõ löôïng lôùn. Nöôùc ngaàm laø moät daïng taøi nguyeân quí giaù trong loøng ñaát cuûa Bình Döông. Noù giuùp cho theàm thöïc vaät treân maët ñaát ñöôïc toàn taïi xanh toát ngay caû trong muøa naéng haïn, noù saïch seõ tinh khieát giuùp ích raát nhieàu cho ñôøi soáng sinh hoaït cuûa nhaân daân trong tænh. Ngay töø xöa, oâng baø ta ñaõ bieát ñaøo gieáng khôi laáy nöùôc duøng. Bình Döông coù tieàm naêng khoaùng saûn, ñaëc bieät laø khoaùng saûn phi kim loaïi : coù 9 loaïi khoaùng saûn goàm cao lanh, ñaát seùt, ñaù xaây döïng (Andezit, Tufdaxit, Granit… ôû Chaâu Thôùi (coøn goïi ñaù xanh Bieân Hoøa), caùt keát, cuoäi soûi , laterit vaø than buøn. Ñaát seùt laø khoaùng saûn coå truyeàn cuûa ñòa phöông coù giaù trò kinh teá cao. Döïa vaøo nhieàu loaïi ñaát khaùc nhau maø ngöôøi ta cho ra nhieàu loaïi saûn phaåm: seùt taïp laøm ngoùi , seùt toát hôn laøm caùc loaïi saønh söù. Ñaát seùt ôû Bình Döông coù tröõ löôïng lôùn vaø chaát löôïng toát. Cao lanh saønh söù theo öôùc tính tröõ löôïng 104 trieäu taán, phaân boá ñeàu khaép trong tænh ôû Taân Uyeân, Beán Caùt, Thuaän An vaø thò xaõ Thuû Daàu Moät. Chaát löôïng toát coù theå saûn xuaát ñöôïc goám söù vaø laøm phuï gia cho nhieàu ngaønh coâng nghieäp khaùc. - 11 - Seùt gaïch ngoùi tröõ löôïng lôùn (5trieäu taán) nung ôû nhieät ñoä 9500 – 10500 seõ cho ra loaïi gaïch ngoùi coù ñoä chòu neùn cao gaàn baèng beâ toâng 100 – 300 kg/ cm3 maøu ñoû töôi. Do lòch söû caáu taïo ñòa chaát ñaëc thuø veà ñòa hình, khí haäu, khoaùng saûn neân Bình Döông coù ñaát ñai töông ñoái phì nhieâu vaø phong phuù veà chuûng loaïi : Ñaát xaùm phuø sa coå: chieám phaàn lôùn ôû caùc huyeän Beán Caùt, Taân Uyeân. Thuaän An vaø thò xaõ Thuû Daàu Moät thích hôïp vôùi caây aên quaû vaø caây coâng nghieäp. Ñaát vaøng naâu treân phuø sa coå: taäp trung ôû Ñoâng Baéc Thò xaõ, Nam Beán Caùt, Taây Taân Uyeân. Ñaát phuø sa phaân boá doïc thung luõng soâng Ñoàng Nai, soâng Saøi Goøn, soâng Thò Tính, ñaát coù ñoä phì nhieâu cao, tyû leä muøn thöïc vaät lôùn thaám vaø giöõ nöôùc toát thích hôïp troàng luùùa, ngoâ, khoai… Ñaát doác tuï: chuû yeáu doác tuï treân phuø sa coå ôû phía Baéc Taân Uyeân, baõi Beán Caùt. Taøi nguyeân röøng: veà moái lôïi treân ñòa baøn Bình Döông xöa, luùa gaïo laø phuï vì ñaát troøâng luùa nöôùc chöa thuaàn thuïc, saûn vaät töø nuùi röøng baùt ngaùt môùi laø quan troïng. Ñaëc bieät laø caùc loaïi caây goã toát nhö caây sao coù tôùi 4 loaïi laø sao xanh, sao vaøng , sao chaân toâm, sao ñaù ñeàu xöùng laø thöôïng phaåm, lôùn ñeán boán hay naêm vaây, cao traêm thöôùc, sôù thòt beàn chaët, duøng laøm ghe thuyeàn, nhaø cöûa laø ñeä nhaát. Sao moïc thaønh röøng neân ngaøy nay coøn ñòa danh “ng aõ tö Sôû Sao” vì ngaøy xöa nôi ñaây coù raát nhieàu caây sao. Caây goõ thôù thòt tím thaâm, chaát goã cöùng naëng, duøng laøm coät röôøng vaø vaùn laø thöôïng phaåm. Caây huyønh ñaøn sôù thòt traéng maø thôm, choân döôùi ñaát khoâng muïc, duøng laøm quan quaùch raát toát. Caây giaùng höông coù muøi thôm thöôøng ñöôïc duøng ñoùng gheá saloâng. Caây trai goã beàn chaéc traêm naêm khoâng muïc, caây daàu ñöôïc daân gian duøng laøm ghe cheøo, khí vaät. Thaân caây coù daàu, ngöôøi ta ñuïc hai ba loã nôi gaàn goác caây, roài ñoát löûa vaøo, nöôùc nhöïa chaûy ra thaønh daàu (goïi laø daàu maõnh hoûa tuïc danh daàu raùi ) cöù ñuùng kyø muùc laáy, daàu chaûy ra khoâng kieät. Moät naêm toång coäng soá daàu coù hai trieäu caân, duøng ñeå treùt ghe thuyeàn, laøm ñeøn ñuoác ñöôïc nhieàu vieäc lôïi .{ 24,tr.114} 1.2 Ñoâi neùt veà vaên hoùa tieàn söû ôû Bình Döông. - 12 - Di tích Vöôøn Duõ beân bôø phaûi soâng Ñoàng Nai (Taân Myõ – Taân Uyeân). Ngaønh khaûo coå ñaõ thu thaäp nhieàu coâng cuï laø nhöõng hoøn cuoäi thaïch anh maøu traéng.Ñaây laø loaïi coâng cuï daïng nuùm cuoäi . Daùng hình vaø kyõ thuaät caùc coâng cuï ñaù Vöôøn Duõ raát gaàn guõi vôùi caùc coâng cuï ñaù thuoäc caùc neàn vaên hoùa Sôn Vi, Hoøa Bình, thuoäc cuoái thôøi ñaù cuõ. Ñaây laø daáu veát cuï theå veà lôùp cö daân ñaàu tieân khai phaù vuøng ñoàng baèng Nam boä thôøi aáy ( ngöôøi nguyeân thuûy soáng caùch nay treân 10.000 naêm)thuoäc cuoái thôøi ñaù cuõ-ñaàu thôøi ñaù môùi . Hoï soáng ngoaøi trôøi beân caùc soâng lôùn. Cuoäc soáng cuûa lôùp cö daân aáy keùo daøi khoâng bao laâu thì moät bieán ñoäng lôùn xaûy ra do chaán ñoäng taân kieán taïo vaø do hieän töôïng bieån tieán gaây neân. Nhieàu di tích cuûa hoï coù theå bò luùn saâu döôùi laøn ñaâùt chaâu thoå soâng Cöûu Long hieän nay. Vöôøn Duõ laø di tích khoâng naèm trong vuøng suït luùn, neân coøn laïi ñöôïc ñeán nay. * Di tích Cuø Lao Ruøa – Goø Ñaù Di tích Goø Ñaù (cuõng goïi laø Goø Chuøa) thuoäc ñòa phaän thoân Myõ Loäc vaø Taân Myõ huyeän Taân Uyeân ñöôïc phaùt hieän vaøo cuoái theá kyû 19.Caùc coâng cuï vaät duïng coå xöa raûi raùc khaép maët caùc thöûa ruoäng, goàm nhieàu maûnh vôõ ñoà ñöïng baèng goám thoâ, goám bieán maøu naâu, maøu ñoû, maøu vaøng, xaùm ñen, xaùm saãm. Nhieàu coâng cuï baèng ñaù maøi nhaün coù hình nhöõng löôõi rìu, cuoác töù giaùc, löôõi ñuïc, dao haùi, voøng tay… Khaùc vôùi Goø Ñaù, di tích Cuø Lao Ruøa laïi phaân boá treân moät goø phuø sa coå khaù cao, saùt beân bôø phaûi soâng Ñoàng Nai. Noäi haøm vaät chaát haàu nhö bao goàm nhöõng coâng cuï ñaù, ñoà goám, ñoàø trang söùc. Ngoaøi ra trong khu di tích Cuø Lao Ruøa coøn tìm thaáy khuoân ñuùc rìu vaø caû löôõi rìu ñoàng, tuy soá löôïng ít. Theo caùc nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam thì di tích Cuø Lao Ruøa ñöôïc nhìn nhaän laø tieâu bieåu cuûa moät moác phaùt trieån trong quùa trình hình thaønh vaên hoùa thôøi ñaïi kim khí ôû mieàn Ñoâng Nam boä. - 13 - Coù theå noùi di tích Goø Ñaù, Cuø Lao Ruøa laø nhöõng di tích tieàn sô söû lôùn tieâu bieåu cuûa Nam boä. Chuùng laø di toàn vaät chaát cuûa lôùp cö daân sinh soáng trong khoaûng thôøi gian töø nöûa ñaàu thieân nieân kyû thöù hai ñeán nöûa ñaàu thieân nieân kyû thöù nhaát tröôùc coâng nguyeân. Baáy giôø hoï ñaõ laø cö daân noâng nghieäp söû duïng rìu, cuoác, dao haùi , ñuïc, baøn maøi baèng ñaù ñeå laøm coâng cuï, duïng cuï laøm ruoäng, cuoác raãy. Hoï ñaõ thaønh thaïo kyõ thuaät maøi ñaù, laøm ñoà trang söùc vaø coù theå ñaõ bieát ñeán kyõ thuaät ñuùc luyeän kim loaïi ñoàng thau. * Di tích Doác Chuøa: Ñòa ñieåm khaûo coå hoïc Doác chuøa ôû xaõ Taân Myõ, huyeän Taân Uyeân, tænh Bình Döông.Di tích ñöôïc phaùt hieän vaøo cuoái thaùng 6 – 1976 vaø ñaõ 3 laàn khai quaät vaøo caùc naêm 1976, 1977, 1978.Caùc nhaø khaûo coå ñaõ phaùt hieän ôû ñaây lôùp di tích cö truù daøy 0m50 – 1m70 vaø coøn tìm thaáy nhieàu daáu veát than tro taäp trung thaønh töøng nhoùm vaø daáu veát cuûa moät caùi beáp löûa lôùn. Xung quanh beáp löûa coøn laïi nhieàu hoøn ñaát nung, trong soá nhöõng hieän vaät thu ñöôïc trong di tích cö truù coù nhieàu doïi se sôïi , hôn traêm coâng cuï, vaät duïng, ñoà trang söùc baèng ñoàng thau(nhöõng gæ ñoàng, khuoân ñuùc, duøi ñoàng)… maø phaàn lôùn ñöôïc ñuùc taïi choã vôùi nhieàu loaïi baøn maøi, ñoàng thôøi cuõn moät khu moä taùng coå coù gaàn 40 ngoâi moä coå vaø nhieàu di vaät khaûo coå goàm 1.627 hieän vaät baèng ñaù, baèng goám, ñaát nung vaø baèng ñoàng, cuøng vôùi treân 25 vaïn maûnh goám coå. Coù theå noùi coäng ñoàng ngöôøi cö nguï ôû ñaây – vôùi di tích Doác Chuøa, ñaõ traõi qua nhieàu ñôøi , ñaõ thöïc thi nhieàu ngaønh ngheà khaùc nhau: ñuùc ñoàng, keùo sôïi , deät vaûi , laøm ñoà goám … Trong ñoù, ngheà thuû coâng ñuùc ñoàng ñaõ ñaït tôùi trình ñoä cao. Hoï ñuùc nhieàu chuûng loaïi ñoà ñoàng (giaùo, lao, qua, muõi phoùng, rìu) vaø caùc ñoà trang söùc tinh vi (voøng tay, voøng ñeo coù luïc laïc…) ch aéc chaén. Saûn phaåm ñoàng thau do hoï laøm ra ñöôïc giao löu roäng raõi ñeán caùc ñieåm cö daân khaùc treân vuøng ñaát Nam Boä thôøi baáy giôø maø chæ soá nieân ñaïi C14 cho bieát vaøo khoaûng 3000 – 2500 naêm caùch ngaøy nay. Ta coù theå ñoaùn cö daân Doác Chuøa ñaõ sinh soáng ôû ñaây trong moät khoaûng thôøi gian daøi , caên cöù vaøo hai lôùp ñaát vaên hoùa khaù daøy vaø khu moä khaù lôùn. Trong taàng vaên hoùa cuûa di tích cö truù ñaõ - 14 - phaùt hieän ñöôïc 40 ngoâi moä coå. Trong soá ñoù, coù 29 moä coù naám moä phía treân ñöôïc raûi ñaù vaø goám, 03 moä raûi goám, 05 moä ñaát… Coù 253 hieän vaät ñöôïc choân theo caùc moä goàm hieän vaät baèng baèng goám(baùt, noài , bình, chaäu) baèng ñoàng thau(qua,giaùo,duøi)… nhöng ñeàu bò ñaäp vôõ hoaëc beû gaõy tröôùc khi choân. Nhieàu saûn phaåm ñoà ñoàng Doác Chuøa ñaõ ñöôïc caùc nhaø khaûo coå hoïc tìm thaáy trong caùc di tích vuøng haï löu soâng Ñoàâng Nai (Cuø Lao Phoá, Caùi Vaïn… ) xa hôn tôùi ntaäThieá n Pha t- Bình Thuaän (trong di tích moä chum Baøu Heøo). Maëët khaùc , ñeå coù nguyeân lieäu ñuùc cö daân Doác Chuøa phaûi nhaäp quaëng ñoàng, thieác töø caùc moû ñoàng ôû mieàn trung löu soâng Meâ koâng. Bôûi vaäy maø coù khoâng ít nhöõng saûn phaåm ôû Doác Chuøa coù bieåu hieän khaù gaàn guõi vôùi caùc saûn phaåm cuøng loaïi ôû caùc trung taâm ñuùc ñoàng ôû Ñoâng Baéc Thaùi Lan, Ron-rok-tha-ban-chiang ôû Ñoâng Campuchia (Mlupeùo). Vôùi moái quan heä giao thöông roäng lôùn ñoù, ñaát Bình Döông vaøo thôøi baáy giôø trôûû neân moät ñieåm hoäi tuï lôùn cuûa vaên hoùa vaø daân cö . Di tích Doác Chuøa vôùi boä di vaät ñoàng thau ñaëc saéc, phong phuù, ñöôïc coi laø tieâu bieåu cho neàn vaên hoùa ñoàng thau cuûa vuøng löu vöïc soâng Ñoàng Nai. Khaûo coå Vieät Nam ñaõ ñaët teân cho neàn vaên hoùa aáy laø vaên hoùa Doác Chuøa, cuøng toàn taïi vaø phaùt trieån vôiù vaên hoùa Ñoâng Sôn (mieàn Baéc). Toùm laïi , Doác Chuøa laø moâït di chæ ña daïng vaø phong phuù, coù nhieàu yeáu toá vaên hoùa môùi , söï hoäi tuï môùi veà kinh teá, kyõ thuaät. Ñòa ñieåm khaûo coå hoïc Doác Chuøa vöøa mang tính chaát ñieån hình cuûa truyeàn thoáng vaên hoùa baûn ñòa cuûa cö daân coå vuøng ñoàng baèng Nam boä, ñoàng thôøi laïi coù nhöõng ñaëc ñieåm vaên hoùa môùi coù theå laø do töø beân ngoaøi vaøo vaø taïo neân moät böôùc phaùt trieån môùi “ñoät bieán”, trôû thaønh trung taâm phaùt trieån cuûa caùc ngheà thuû coâng luùc baáy giôø. * Di tích Phuù Chaùnh (Taân Uyeân) Khu di tích thuoäc hai xaõ Phuù Chaùnh, Vónh Taân huyeän Taân Uyeân, tænh Bình Döông. Quaù trình phaùt hieän vaø nghieân cöùu: Naêm 1995,1998 phaùt hieän troáng ñoàng cuøng vôùi moät chum goã. Trong chum goã coù moät soá hieän vaät tuøy taùng nhö kieám goã, truïc deät, moät soá ñoà goám vaø moät göông ñoàng. Naêm 1999 taïi khu - 15 - naøy phaùt hieän theâm moät troáng ñoàng thöù ba. Laàn khai quaät naêm 2001 ñaõ mang laïi nhöõng tö lieäu goùp phaàn lyù giaûi nhöõng vaán ñeà vaên hoùa, lòch söû cuûa khu di tích naøy noùi rieâng vaø lòch söû khai phaù ñaát Bình Döông noùi chung. Caáu taïo taàng vaên hoùa laø ñaát muøn ñen laãn nhieàu xaùc thöïc vaät, chöùa moä taùng chum goã vaø nhieàu coïc saøn nhaø. Di vaät coù ñoà goám, ñoà goã lieân quan ñeán ngheà deïât, göông ñoàng thôøi Taây Haùn (coù nieân ñaïi giöõa theá kyû 1 sau coâng nguyeân), troáng ñoàng Ñoâng Sôn. Troáng ñoàng Bình Phuù gaàn thò xaõ Thuû Daàu Moät, phaùt hieän ngaøy 27/09/1934 nay löu giöõ taïi Baûo taøng Haûi Phoøng. Troáng ñoàng Phuù Chaùnh ñöôïc phaùt hieän ñaàu tieân naêm 1945. Cho ñeán nay (2005) ñaõ tìm ñöôïc 4 troáng ñoàng ôû Bình Döông. Caùc troáng ñoàng veà kích côõ vaø hoa vaên khaù gioáng nhau, ñeàu mang ñaëc tröng cô baûn cuûa troáng ñoàng Ñoâng Sôn, thuoäc vaøo nhoùm troáng muoän, coù teân goïi “nhoùm troáng Duy” vôùi nieân ñaïi ñöôïc öôùc tính vaøo khoaû theá ngkyû III – I tröôùc coâng nguyeân. ÔÛû Phuù Chaùnh, ngoaøi troáng ñoàng coøn thu thaäp moät di vaät baèng goã, ñöôïc ñoaùn ñònh coù khaû naêng laø daáu tích coøn soùt laïi cuûa vaät bao hoäp khuoân ñuùc troáng. Neáu ñoaùn ñònh aáy trong töông lai ñöôïc coi laø chính xaùc coù theå ghi nhaän moät hieän töôïng lòch söû laø: treân ñaát Bình Döông cö daân coå sum hoäi taïi ñaây, song song vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn vaên hoùa ñoàng thau taïi choã, ñoàng thôøi ñaõ coù tieáp thu kyõ thuaät cuûa cö daân Vieät coå ñaõ töï ñuùc cho mình moät daïng troáng Ñoâng Sôn môùi , nhaèm theå hieän moái quan heä gaén boù laâu ñôøi cuûa coäng ñoàng cö daân hai vuøng vaên minh soâng Hoàng vaø soâng Ñoàng Nai (vuøng ñaát Bình Döông – Nam Boä). Nhöõng hieän vaät tuøy taùng nhö chum goã, kieám goã, truïc deät, dao deät, ñoà goám (noài , baùt chaân ñeá cao, voø) cho thaáy cö daân Phuù Chaùnh ñaõ coù söï phaùt trieån veà ngheà deät vaûi . Töø ñoù ta lieân töôûng ñeán moät nhoùm cö daân soáng theo löu vöïc soâng Ñoàng Nai töø xa xöa ñeán nay – ñoù laø toäc ngöôøi Maï coù truyeàn thoáng veà ngheà deät vaûi. Trôû veà xa xöa, ta lieân töôûng “ngöôøi Doác Chuøa”, moät cö daân phaùt trieån ngheà thuû coâng deät vaûi (di tích Doác Chuøa söu taàm ñöôïc 479 doïi xe sôïi…) Nhö vaäy theå nhaän ñònh raèng ngheà xe sôïi , deät vaûi ñaõ ñöôïc hình thaønh töø laâu treân vunøg ñaát naøy (töø 500 – 700 naêm tröôùc coâng nguyeân). Theo dieän phaân boá cuûa khu di tích Phuù Chaùnh cho thaáy cö daân ñaõ ñöôïc quaøân cö coù toå chöùc. Vôùi veát tích coïc goã, coù theå suy luaän cö daân Phuù Chaùnh xöa laø moät coäng - 16 - ñoàng daân toäc soáng treân nhaø saøn, canh taùc noâng nghieäp xe sôïi deät vaûi .Chaéc haún hoï ñaõ coù moät cuoäc soáng khaù phaùt trieån vaø oån ñònh ngay trong toå chöùc qua caùc khu vöïc phaân boá coïc nhaø saøn. Ngöôøi Vieät coå söû duïng moä huyeät ñaát, cö daân coå ôû Ñoâng Nam Boä vaø moät soá vuøng haûi ñaûo thì löu laïi daøy ñaëc caùc moä voø. Nhöõng chieác chum goã vaø hieän vaät trong chum nhö caùc vaät tuøy taùng ôû trong di tích Phuù Chaùnh cuõng cung caáp theâm moät phaàn tö lieäu quyù baùu veà taùng thöùc môùi cuûa moät coäng ñoàng cö daân tieàn vaø sô söû. Ñaëc bieät laø troáng ñoàng gaén vôùi caùc moä taùng. Tuy coù nhieàu loaïi hình moä taùng, nhöng caùi chung nhaát laø mang tính chaát “moä chum” khaù phoå bieán trong neàn vaên hoùa Sa Huyønh, tieàn OÙc Eo. Troáng ñoàng laø bieåu töôïng cuûa vaên minh Vieät coå. Taïi Nam Boä Vieät Nam ñaõ phaùt hieän moät soá ôû Vuõng Taøu – Baø Ròa, Phuù Quoác, Loäc Taán (Bình Phöôùc) vaø coù 4 chieác trong di tích khaûo coå hoïc Phuù Chaùnh. Vaên hoùa Ñoâng Sôn vôùi nhöõng thaønh töïu vöôït troäi cuûa mình ñaõ chuyeån dòch nhöõng thaønh töïu cuûa mình qua con ñöôøng giao löu vaên hoùa hoaëc trao ñoåi thöông maõi . Trong di tích Phuù Chaùnh, moä ñöôïc laøm töø chaát lieäu goã, cuøng vôùi troáng ñoàng laøm naép taïo moät neùt caáu taïo moä taùng. Khoù coù theå noùi khaùc ñi veàdaáu aán ñaäm neùt cuûa vaên minh Vieät coå ôû vuøng ñaát naøy trong lòch söû. Ngoaøi ra, moä chum goã coù phaûng phaát hình aûnh cuûa moä chum goám Sa Huyønh, cuøng vôùi phong caùch choân theo moä taùng trong vaø ngoaøi chum. Tö lieäu khaûo coå hoïc khoâng döøng laïi ôû ñoù. Trong quaù trình nghieân cöùu khaûo coå hoïc tieàn vaø sô söû Nam Boä, chuùng ta ñaõ töøng coù nhöõng söu taäp quyù hieám nhö khuyeân tai hai ñaàu thuù, khuyeân tai ba maãu, haït chuoãi caùc loaïi baèng ñaù Nephritie, Agte, Cornalian, thuûy tinh… coù nguoàn goác vaên hoùa Sa Huyønh ñöôïc phaùt hieän töø nhöõng di tích Gioàng Pheät, Gioàng Caù Voà, suoái Choàn, Phuù Hoøa… Vaø phaûi chaêng taùng thöùc cuûa khu di tích Phuù Chaùnh khaùêc hoïa ñaäm neùt hôn vaø laø moät xích trong chuoãi phaùt trieån lieân tuïc caùc quan heä vaên hoùa giöõa hai vuøng Trung vaø Nam Boä ? Söï nghieân cöùu caùc di chæ khaûo coå hoïc ôû Bình Döông ñaõ goùp phaàn giuùp chuùng ta hieåu bieát ñaày ñuû hôn veà moät chaëng ñöôøng trong toaøn boä tieán trình lòch söû cuûa caùc coäng ñoàng cö daân coå trong quaù trình khai phaù vuøng ñaát Nam Boä. - 17 - 1.3. Cö daân Bình Döông theá kyû I ñeán ñaàu theá kyû XVII : Qua caùc di tích khaûo coå hoïc nhö Vöôøn Duõ, Cuø Lao Ruøa, Goø Ñaù, Doác Chuøa ñaõ cho thaáây caùch ñaây caû chuïc ngaøn naêm con ngöôøi nguyeân thuyû ñaõ sinh soáng vaø phaùt trieån treân ñòa baøn Bình Döông. “Ngöôøi Vöôøn Duõ” (Taân Uyeân) laø lôùp cö daân ñaàu tieân khai phaù vuøng ñaát Ñoâng Nam B noùi chung , Bình Döông noùi rieâng. Vaøo thôøi kyø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi nguyeân thuyû, treân ñaát Bình Döông coù di tích khaûo coå Cuø Lao Ruøa, Goø Ñaù (Taân Uyeân). “…Ñoù laø nhöõng khu cö truù cuûa con ngöôøi tieàn söû vaøo thôøi kyø “ha kyø ñaù môùi – ñaàu ñoàng thau” vaøo loaïi lôùn nhaát cuûa Ñoâng Nam AÙ…” [14,tr.189]. Chuû nhaân cuûa noù laø nhöõng cö daân noâng nghieäp duøng rìu , cuoác ñeå laøm raãy, laø moät boä phaän quan troïng cuûa cö daân xöù Ñoàng Nai – Ñoâng Nam Boä thôøi tieàn söû caùch nay 3000 – 4000 naêm. Cuõng treân ñaát Bình Döông vaøo giai ñoaïn cöôøng thònh cuûa ngöôøi tieàn söû – thôøi ñaïi kim khí caùch ngaøy nay khoaûng 3000 – 2500 naêm, caùc nhaø khaûo coå hoïc ñaõ phaùt hieän di tích Doác Chuøa (Taân Uyeân) .“Ngöôøi Doác Chuøa” qua nhieàu theá heä ñaõ coù söï giao löu roäng raõi, ñaõ hoaït ñoäng “ nhaäp khaåu” (nhaäp nguyeân lieäu, xuaát saûn phaåm) ñeå phuïc vuï cho thuûngheà coâng ñuùc ñoàng noåi tieáng nhaát vuøng thôøi baáy giôø. Toùm laïi , cö daân tieàn söû Bình Döông vôùi nhöõng möùc phaùt trieån treân ñaây laø moät boä phaän chuû nhaân cuûa moät trong ba neàn vaên hoaù kim khí noåi tieáng ôû nöôùc ta laø vaên hoaù Ñoàng Nai (cuûa Mieàn Nam), vaên hoaù Sa Huyønh, vaên hoaù Ñoâng Sôn. Ñoù laø lôùp cö daân ñaàu tieân cuûa Bình Döông noùi rieâng vaø cuûa vuøng ñaát Nam boä noùi chung, caùch ngaøy nay khoaûng 4000 – 2500 naêm, khoaûng tröôùc vaø sau coâng nguyeân, hoï ñaõ môû roäng quan heä vôùi nhieàu coäng ñoàng khaùc nhau trong khu vöïc laân caän vì theá Bình Döông naèm treân truïc giao thoâng cuûa vaên hoaù (nhöõng di tích cuûa vaên hoaù Oùc Eo xuaát hieän raát ít oûi ôû Bình Döông nhöng khoâng phaûi laø khoâng co.ù Baèng chöùng laø caùc choàng ñaù mang hình kieán truùc ñeàn ñaøi Aán giaùo (VII – XIII), vaø baøn nghieàn pesani söû duïng trong nghi leã thôø cuùng thuoäc daõy vaên hoaù Oùc Eo ñang ñöôïc tröng baøy ôû Baûo taøng Bình Döông).