Tài liệu Kltnđh đánh giá hiệu quả phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị tại thành phố vĩnh yên

HỌC VỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN -------  ------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ NÔNG NGHIỆP GẮN VỚI PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ TẠI THÀNH PHỐ VĨNH YÊN, TỈNH VĨNH PHÚC Sinh Viên Thực Hiện : Nguyễn Xuân Hùng Lớp : PTNTC – K56 Chuyên Ngành : PTNT Niên Khóa : 2011 – 2015 Giảng Viên Hướng Dẫn : ThS. Giang Hương HÀ NỘI, NĂM 2015 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan mọi thông tin tham khảo, số liệu trong nghiên cứu sử dụng đều được ghi nguồn rõ ràng, mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành khóa luận tốt nghiệp đều đã được cảm ơn. Kết quả nghiên cứu trong khóa luận là trung thực và chưa từng được sử dụng trong các công trình nghiên cứu nào. Hà Nội, ngày … tháng … năm 2015 Tác giả Nguyễn Xuân Hùng ii LỜI CẢM ƠN Sau hơn 5 tháng nỗ lực thực hiện khóa luận nghiên cứu về đề tài “Đánh giá hiệu quả phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị tại thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc” đã hoàn thành. Ngoài sự cố gắng hết mình của bản thân, tôi đã nhận được sự giúp rất nhiều từ phía nhà trường, thầy cô, gia đình và bạn bè. Để có được kết quả này tôi đặc biệt gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới thầy giáo CN. Nguyễn Thanh Phong thuộc Bộ môn Kinh tế nông nghiệp và Chính sách Khoa Kinh tế & Phát triển nông thôn – Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam đã quan tâm giúp đỡ em hoàn thành một cách tốt nhất khóa luận tốt nghiệp trong suốt thời gian làm đề tài. Và không thể không nhắc tới sự giúp đỡ nhiệt tình của các cán bộ phòng kinh tế thuộc UBND thành phố Vĩnh Yên, đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho cháu trong suốt thời gian thực tập tại đó. Với điều kiện thời gian có hạn cũng như kiến thức thực tế về vấn đề nghiên cứu còn hạn chế nên khóa luận sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận được sự chỉ bảo, đóng góp ý kiến của các thầy cô cùng toàn thể các bạn để đề tài được hoàn thiện và nâng cao hơn nữa. Hà Nội, ngày … tháng … năm 2015 Sinh viên Nguyễn Xuân Hùng iii TÓM TẮT KHÓA LUẬN Do nhu cầu phát triển đô thị và công nghiệp – dịch vụ, quỹ đất nông nghiệp ở Việt Nam ngày càng eo hẹp. Thực tế này đòi hỏi lãnh đạo các địa phương, ngành nông nghiệp cũng như các nông hộ phải thay đổi tư duy trong sản xuất nông nghiệp, thực hiện chuyển đổi mạnh mẽ cơ cấu cây trồng – vật nuôi, mở ra hướng phát triển mới cho nông nghiệp vùng đô thị. Thành phố Vĩnh Yên là một trong những địa phương đã và đang triển khai thực hiện chương trình phát triển kinh tế nông hộ gắn với đô thị. Chương trình triển khai đã thu được một số thành quả đáng kể nhất là ngành nghề trồng rau sạch tại địa phương, nông hộ không chỉ tạo ra các sản phẩm có giá trị mà còn có cơ hội làm giàu. Bên cạnh những thành tựu đạt được thì phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với đô thị cũng đang gặp nhiều khó khăn do nhận thức của một phần nông hộ chưa cao, đất đai dành cho nông nghiệp thành phố đang ngày càng thu hẹp. Vậy vấn đề đặt ra là phải làm sao để khắc phục được những tồn tại đó và đẩy mạnh phát triển kinh tế hộ nông nghiệp thành phố. Chính vì vậy mà tôi chọn nghiên cứu đề tài : “Đánh giá hiệu quả phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị tại thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc” Khóa luận nêu lên những vấn đề cơ bản về phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với đô thị. Qua đó có những cơ sở lý luận để đánh giá được thực trạng phát triển kinh tế hộ nông nghiệp tại thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc còn kém, dẫn đến hiệu quả mang lại chưa thực sự cao và chưa đến được với một bộ phận nông hộ. Từ thực trạng đó ta có thể thấy nguyên nhân dẫn đến hiệu quả kém một phần là do trình độ cán bộ triển khai chính sách hạn chế về các mặt như: thông tin, sự hỗ trợ, … và một phần là do trình độ nhận thức của người dân còn kém, bảo thủ và lạc hậu. Qua đây ta có thể nhận thấy rằng để có thể phát triển kinh tế hộ nông nghiệp thành phố gắn với đô thị đạt hiệu quả cao thì yêu cầu đặt ra là phải nâng cao trình độ cán bộ, tăng cường hỗ trợ đầu vào, đầu ra và hỗ trợ vốn cho nông hộ chuyển iv dịch cơ cấu cây trồng; ngoài ra cũng cần thực hiện các chương trình khuyến nông nhằm nâng cao nhận thức, hướng dẫn kỹ thuật mới tới nông hộ nhằm nâng cao hiệu quả phát triển kinh tế nông hộ gắn với đô thị, thông qua đó cải thiện đời sống nhân dân, đảm bảo phát triển bền vững. v MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN.............................................................................................ii LỜI CẢM ƠN.................................................................................................iii TÓM TẮT KHÓA LUẬN...............................................................................iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT..............................................................xi 1.1 Tính cấp thiết của đề tài..............................................................................1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu của đề tài...................................................................3 1.2.1 Mục tiêu chung.......................................................................................3 1.2.2 Mục tiêu cụ thể........................................................................................3 1.3 Câu hỏi nghiên cứu.....................................................................................3 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..............................................................4 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu..............................................................................4 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu................................................................................4 PHẦN II CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN...............................................5 2.1 Cơ sở lý luận...............................................................................................5 2.1.1 Một số khái niệm liên quan.....................................................................5 2.1.1.1 Khái niệm hộ gia đình, hộ sản xuất nông nghiệp, kinh tế hộ gia đình, kinh tế nông hộ.................................................................................................5 2.1.1.2 Khái niệm đô thị, nông nghiệp đô thị...................................................7 2.1.1.3 Khái niệm phát triển kinh tế.................................................................8 2.1.2 Vai trò của kinh tế hộ nông nghiệp trong phát triển đô thị......................9 2.1.3 Nội dung phát triển kinh tế hộ nông nghiệp trong phát triển đô thị......11 2.1.3.1 Phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị...............11 2.1.3.2 Phát triển kinh tế hộ nông nghiệp bền vững.......................................12 2.1.3.3 Phát triển kinh tế hộ nông nghiệp kết hợp chuyển dịch cơ cấu kinh tế hợp lý với phát triển đô thị.............................................................................13 2.1.3.4 Sự tham gia của kinh tế hộ nông nghiệp trong cơ cấu nền kinh tế.....13 2.1.4 Những yếu tố ảnh hưởng tới phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị...............................................................................................14 2.1.4.1 Nhân tố tự nhiên.................................................................................14 2.1.4.2 Nhân tố về kinh tế - xã hội................................................................15 2.1.4.3 Nhân tố về khoa học công nghệ..........................................................16 2.2 Cơ sở thực tiến..........................................................................................16 2.2.1 Kinh nghiệm trong phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị trên thế giới...........................................................................................16 2.2.2 Kinh nghiệm trong phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị tại Việt Nam.........................................................................................19 2.2.3 Bài học kinh nghiệm..............................................................................22 2.2.4 Một số công trình nghiên cứu có liên quan...........................................23 PHẦN III. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...25 3.1 Đặc điểm địa bàn nghiêm cứu..................................................................25 3.1.1 Điều kiện tự nhiên.................................................................................25 3.1.1.1 Vị trí địa lý..........................................................................................25 3.1.1.2 Địa hình..............................................................................................26 3.1.1.3 Khí hậu, thủy văn................................................................................27 3.1.1.4 Đặc điểm đất đai.................................................................................29 3.1.2 Điều kiện kinh tế - xã hội......................................................................30 3.1.2.1 Hiện trạng sử dụng đất........................................................................30 3.1.2.2 Tình hình dân số và lao động..............................................................32 3.1.2.3 Cơ sở hạ tầng......................................................................................34 3.1.2.4 Tình hình phát triển kinh tế................................................................37 3.1.3 Nhận xét chung về địa bàn nghiên cứu..................................................41 3.2 Phương pháp nghiên cứu..........................................................................42 3.2.1 Phương pháp chọn điểm nghiên cứu và mẫu điều tra...........................42 3.2.1.1 Chọn điểm nghiên cứu........................................................................42 3.2.1.2 Chọn mẫu điều tra...............................................................................43 3.2.2 Phương pháp thu thập số liệu và thông tin............................................44 3.2.2.1 Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp................................................44 3.2.2.2 Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp....................................................44 3.2.3 Phương pháp xử lý số liệu và phân tích thông tin.................................45 3.2.4 Hệ thống các chỉ tiêu.............................................................................45 3.2.4.1 Hệ thống chỉ tiêu đo lường sự phát triển hộ nông nghiệp..................45 3.2.4.2 Hệ thống chỉ tiêu phản ánh ảnh hưởng của phát triển đô thị tới phát triển kinh tế nông hộ.......................................................................................45 3.2.4.3 Hệ thống chỉ tiêu phản ánh hiệu quả kinh tế - xã hội – môi trường...45 PHẦN IV........................................................................................................47 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.............................................................................47 4.1 Thực trạng phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị tại thành phố Vĩnh Yên........................................................................................47 4.1.1 Đặc điểm của hộ điều tra.......................................................................47 4.1.1.1 Tình hình dân số và lao động của nhóm hộ điều tra...........................47 4.1.1.2 Trình độ học vấn của chủ hộ nhóm điều tra.......................................48 4.1.1.3 Tình hình sử dụng đất của nhóm hộ điều tra.........................................49 4.1.1.4 Tình hình vay vốn của nhóm hộ điều tra............................................50 4.1.2 Thực trạng phát triển kinh tế hộ nông nghiệp tại thành phố Vĩnh Yên. 52 4.1.2.1 Thu và cơ cấu từ của nông hộ.............................................................52 4.1.2.2 Chi và cơ cấu các khoản chi của các nhóm hộ điều tra......................58 4.2 Đánh giá hiệu quả phát triển kinh tế hộ nông nghiệp trong bối cảnh đô thị...........................................................................................63 4.2.1 Đánh giá hiệu quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế hộ nông nghiệp theo hướng đô thị....................................................................................................63 4.2.2 Đánh giá hiệu quả phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với đô thị.....69 4.2.3 Đánh giá hiệu quả xã hội của phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị.......................................................................................................75 4.2.4 Đánh giá hiệu quả về mặt môi trường của phát triển kinh tế hộ nông nghiệp theo hướng đô thị...............................................................................76 4.3 Yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị tại thành phố Vĩnh Yên................................................................78 4.3.1 Nhóm yếu tố bên trong hộ nông nghiệp................................................78 4.3.2 Nhóm yếu tố bên ngoài..........................................................................80 4.3.4 Đánh giá tổng quát về những thuận lợi và khó khăn trong phát triển kinh tế hộ nông nghiệp trên địa bàn thành phố...............................................82 4.4 Những giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường hiệu quả phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị.............................................................83 4.4.1 Giải pháp về yếu tố giá cả thị trường....................................................83 4.4.2 Giải pháp về lao động............................................................................83 4.4.3 Giải pháp về hệ thống khuyến nông......................................................84 4.4.4 Giải pháp về vốn vay............................................................................84 4.4.5 Giải pháp về đất đai...............................................................................84 4.4.6 Giải pháp về nhận thức..........................................................................85 4.4.7 Đẩy mạnh tốc độ chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi phát triển sản xuất hàng hóa, nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp theo hướng đô thị, sinh thái...........................................................................................................85 PHẦN V.........................................................................................................86 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ........................................................................86 5.1 Kết luận.....................................................................................................86 5.2 Kiến nghị..................................................................................................87 TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................89 PHỤ LỤC.......................................................................................................91 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BVTV Bảo vệ thực vật BQ Bình quân BQC Bình quân chung CC Cơ cấu CN Công nghiệp KTTĐ Kinh tế trọng điểm KT Kinh tế LT Lương thực NN Nông nghiệp NNĐT Nông nghiệp đô thị PNN Phi nông nghiệp SXNN Sản xuất nông nghiệp TT Trồng trọt VH Văn hóa UBND Ủy ban nhân dân XH Xã hội DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Tình hình biến động đất đai thành phố Vĩnh Yên 2012 – 2014.....31 Bảng 3.2. Tình hình biến động dân số Thành phố Vĩnh Yên 2012 – 2014....33 Bảng 3.3: Bảng dịch chuyển cơ cấu lao động................................................34 Bảng 3.3. Giá trị sản xuất kinh doanh các ngành hàng thành phố Vĩnh Yên 2012 - 2014.....................................................................................................39 Bảng 3.4 Tiêu chí chọn hộ nông nghiệp.........................................................43 Bảng 3.5 Thông tin cần thu thâ ̣p và phương pháp thu thâ ̣p số liê ̣u sơ cấp.....44 Bảng 4.1. Tình hình dân số và lao động nông nghiệp nhóm hộ điều tra........47 Bảng 4.2. Trình đô học vấn của chủ hộ..........................................................48 Bảng 4.6. Thu và cơ cấu nguồn thu từ chăn nuôi...........................................54 Bảng 4.7. Thu và cơ cấu nguồn thu từ các hoạt động khác............................56 Bảng 4.8. Tổng thu và cơ cấu tổng thu nhóm hộ............................................57 Bảng 4.9. Chi cho trồng trọt nhóm hộ điều tra...............................................59 Bảng 4.10. Chi phí cho chăn nuôi nhóm hộ điều tra......................................61 Bảng 4.11. Chi cho các hoạt động khác.........................................................62 Bảng 4.12. Tổng chi và cơ cấu chi nhóm hộ cho nông nghiệp.......................63 Bảng 4.11. Biến động diện tích đất sản xuất nông nghiệp nhóm hộ..............64 Bảng 4.12. Tình hình chăn nuôi nhóm hộ trước và sau NNĐT......................69 Bảng 4.13. Tình hình thu của nhóm hộ điều tra từ nông nghiệp....................70 Bảng 4.15. Tình hình thu từ nông nghiệp của nhóm hộ điều tra....................74 DANH MỤC BIỂU Biểu đồ 4.1. Cơ cấu gieo trồng cây hàng năm nhóm hộ nghèo......................65 Biểu 4.2. Cơ cấu gieo trồng cây hàng năm nhóm hộ cận nghèo....................66 Biểu 4.3. Cơ cấu gieo trồng cây hàng năm nhóm hộ khá...............................67 Biểu 4.4. Cơ cấu diện tích gieo trồng cây hàng năm ở cả 3 nhóm hộ............67 PHẦN I. MỞ ĐẦU 1.1 Tính cấp thiết của đề tài Trong quá trình phát triển kinh tế xã hội nước ta hiện nay, đô thị hóa là một quá trình tất yếu khách quan. Đô thị hóa trong điều kiện tiền công nghiệp hóa ít gắn với các yếu tốt nội tại làm động lực cho kinh tế đô thị đã tăng thêm các khó khăn lớn của các đô thị như: Một bộ phận lao động trong nông nghiệp bị mất đất sản xuất, trở nên thiếu công ăn việc làm; một bộ phận dân cư từ nông thôn chuyển về đô thị để làm việc, làm gia tăng nhu cầu về lương thực, thực phẩm, vấn đề vệ sinh môi trường cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng; sự ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước là điều khó có thể tránh khỏi,… Đây là các yếu tố đe dọa sự phát triển nhanh và bền vững của các đô thị hiện nay. Trong rất nhiều giải pháp thì phát triển nông nghiệp đô thị được xem là một hướng đi tối ưu có tính khả thi cao để giải quyết các bất cập liên quan trong tiến trình đô thị hóa, hướng tới xây dựng các đô thị sinh thái bền vững cho tương lai. Để phát triển kinh tế bền vững thì một yếu tố không thể thiếu đó chính là kinh tế hộ gia đình. Kinh tế hộ gia đình là một lực lượng sản xuất quan trọng ở nông thôn Việt Nam. Hộ gia đình thường sản xuất, kinh doanh đa dạng, kết hợp trồng trọt với chăn nuôi, tiểu thủ công nghiệp và kinh doanh nghề phụ. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2001 – 2010 đã xác định kinh tế hộ gia đình là một đơn vị sản xuất cơ sở, cần thiết cho chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Không nằm ngoài sự phát triển chung của đất nước, thành phố Vĩnh Yên – tỉnh Vĩnh Phúc với những lợi thế sẵn có của mình đã thu hút được rất nhiều các dự án đầu tư lớn cả về quy mô và giá trị. Các khu công nghiệp, khu trung tâm dịch vụ, sân golf, … mọc ra nhiều đồng nghĩa với quá trình phát triển và đô thị hóa của thành phố diễn ra nhanh chóng, góp một phần không nhỏ vào sự phát triển của tỉnh. Sự hình thành trên địa bàn các khu công nghiệp, khu trung tâm dịch vụ,… đã nâng cao giá trị sử dụng đất đai, tạo những ngành nghề mới và việc làm mới, nâng cao giá trị lao động, tăng an sinh xã hội. Bên cạnh những mặt tích cực, quá trình đô thị hóa cũng làm nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp cần sớm được giải quyết như: vấn đề di dân nông thôn ra thành thị; tình trạng thất học, thất nghiệp và phân hóa giàu nghèo; vấn đề nhà ở và quản lý trật tự an toàn xã hội đô thị; vấn đề hệ thống cơ sở hạ tầng quá tải và ô nhiễm môi trường; vấn đề an ninh lương thực và an toàn về lương thực, thực phẩm, vấn đề cảnh quan đô thị… Một trong những giải pháp nhằm khắc phục hạn chế của đô thị hóa được các nước trên thế giới và Việt Nam áp dụng đó chính là nông nghiệp đô thị. Dựa trên tình hình, kinh nghiệm trong và ngoài nước hội đồng nhân dân thành phố Vĩnh Yên đã tiến hành lập và chỉ đạo thực hiện Nghị quyết số: 31/2011/NQ-HĐND ngày 18/8/2011 về chương trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng nông nghiệp đô thị trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên. Thực hiện Nghị quyết số 31/2011/NQ-HĐND thành phố Vĩnh Yên đã chiển khai thực hiện chương trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng nông nghiệp đô thị giai đoạn 2012 – 2014, tuy nhiên cơ cấu kinh tế nông thôn trên địa bàn thành phố chuyển dịch vẫn còn lúng túng chưa khai thác hết nguồn lực, tiềm năng thế mạnh của các hộ nông dân và các thành phần kinh tế trong thành phố. Góp phần cho quá trình chuyển dịch cơ cấu thành phố Vĩnh Yên những năm tới đây đạt được thành quả tốt, nâng cao đời sống vật chất tinh thần của nông dân, đảm bảo an ninh nông thôn, tạo tiền đề và môi trường thuận lợi cho công nghiệp, thương mại, dịch vụ phát triển đẩy mạnh phát triển kinh tế. Được sự phân công của khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá hiệu quả phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị tại thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc”. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 1.2.1 Mục tiêu chung Đánh giá hiệu quả phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị tại thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc, từ đó đề xuất giải pháp nhằn nâng cao hiệu quả của quá trình chuyển dịch kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị. Xác định những yếu tố ảnh hưởng và đánh giá thực trạng phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. Đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm tăng hiệu quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế hộ gắn với đô thị tại thành phố Vĩnh Yên trong những năm tới. 1.3 Câu hỏi nghiên cứu Để đạt được mục tiêu trong đề tài nghiên cứu tôi tiến hành trả lời các câu hỏi sau: 1. Thực trạng kinh tế hộ nông nghiệp tại địa phương nghiên cứu? 2. Thực trạng ảnh hưởng của phát triển đô thị tới kinh tế hộ nông nghiệp? 3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến kinh tế hộ nông nghiệp trong phát triển đô thị? 4. Địa phương đã có những biện pháp gì để nâng cao hiệu quả kinh tế hộ nông nghiệp trong phát triển đô thị? 5. Làm thế nào để nâng cao hơn nữa hiệu quả kinh tế hộ nông nghiệp trong phát triển đô thị tại địa phương? 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu hiệu quả kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị trên chủ thể các hộ nông nghiệp đang hoạt động tại thành phố, các cán bộ cơ quan lãnh đạo, quản lý và thực thi chính sách phát triển, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, các bên liên quan ( chính quyền địa phương, các tổ chức kinh tế, đoàn thể xã hội) trong phát triển kinh tế hộ nông nghiệp tại địa phương. 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nội dung: Đánh giá hiệu quả phát triển kinh tế hộ nông nghiệp gắn với phát triển đô thị tại thành phố Vĩnh Yên. Phạm vi thời gian: + Thời gian thực hiện đề tài từ ngày 31/1/2015 đến ngày 1/6/2015. + Thời gian nghiên cứu thực trạng từ năm 2012 đến năm 2014. Phạm vi không gian: Đề tài nghiên cứu trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. PHẦN II CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1 Cơ sở lý luận 2.1.1 Một số khái niệm liên quan 2.1.1.1 Khái niệm hộ gia đình, hộ sản xuất nông nghiệp, kinh tế hộ gia đình, kinh tế nông hộ * Hộ gia đình Điều 106 về “Hộ gia đình”, Bộ luật dân sự năm 2005 quy định: “Hộ gia đình mà các thành viên có tài sản chung, cùng dóng góp công sức để hoạt động kinh tế chung trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp hoặc một số lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác do pháp luật quy định là chủ thể khi tham gia quan hệ dân sự thuộc các lĩnh vực này.” * Hộ sản xuất nông nghiệp Nói đến sự tồn tại của hộ sản xuất trong nền kinh tế trước hết ta cần thấy rằng, hộ sản xuất không chỉ có ở nước ta mà còn có ở tất cả các nước có nền sản xuất nông nghiệp trên thế giới. Hộ sản xuất đã tồn tại qua nhiều phương thức và vẫn đang tiếp tục phát triển. Do đó có nhiều quan niệm khác nhau về kinh tế hộ sản xuất. Có nhiều quan niệm cho rằng: Hộ sản xuất là một đơn vị kinh tế mà các thành viên đều dựa trên cơ sở kinh tế chung, các nguồn thu nhập do các thành viên cùng tạo ra và cùng sử dụng chung. Quá trình sản xuất của hộ được tiến hành một cách dộc lập và điều quan trọng là các thành viên của hộ thường có cùng huyết thống, thường cùng chung một ngôi nhà, có quan hệ chung với nhau, họ cũng là một đơn vị để tổ chức lao động. Một nhà kinh tế khác thì cho rằng: Trang trại gia đình là loại hình cơ sở sản xuất nông nghiệp, các hộ gia đình nông dân là kiểu trang trại độc lập, sản xuất kinh doanh của từng gia đình có tư cách pháp nhân riêng do một chủ hộ hoặc một người có năng lực và uy tín trong gia đình đứng ra quản lý, các thành viên khác trong gia đình tham gia lao động sản xuất. Để phù hợp với chế độ sở hữu khác nhau giữa các thành phần kinh tế (quốc doanh và ngoài nhà nước) và khả năng phát triển kinh tế từng vùng (thành thị và nông thôn), theo phụ lục của ngân hàng nhà nước Việt Nam ban hành kèm theo quyết định 499A TDNH ngày 02/09/1993 thì khái niệm hộ sản xuất được nêu như sau: “Hộ sản xuất là một đơn vị kinh tế tự chủ, trực tiếp sản xuất kinh doanh, là chủ thể trong mọi hoạt động sản xuất kinh doanh và tự chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của mình”. Như vậy, hộ sản xuất là một khái niệm (đa thành phần) to lớn ở nông thôn. * Kinh tế hộ gia đình “Kinh tế gia đình” và “kinh tế hộ gia đình” là hai khái niệm có tính đồng nhất trong nhiều trường hợp, nhưng không phải khi nào cũng có thể dùng thay thế cho nhau. Việc sử dụng hai cụm từ này cần phải tuân theo các tình huống cụ thể. Gia đình và hộ là hai khái niệm khác biệt. Một hộ có thể chỉ bao gồm một cá nhân hay nhiều thành viên có hoặc không có quan hệ huyết thông với nhau. Hộ có thể là một gia đình hạt nhân, một gia đình mở rộng hay một đại gia đình. Tóm lại, một hộ có thể có nhiều gia đình hoặc không có gia đình nào cả, ngược lại, một gia đình có thể trải rộng thành nhiều hộ. Thông thường, gia đình và hộ trùng lên nhau, tạo thành tên gọi “Hộ gia đình”. Mỗi hộ gia đình ở Việt Nam hiện nay đều có sổ đăng ký hộ khẩu, trong đó ghi rõ số nhân khẩu, chủ hộ và quan hệ giữa các thành viên với chủ hộ. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001-2010 của Việt Nam xác định kinh tế hộ gia đình là một đơn vị sản xuất cơ sở, cần thiết cho quyền chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế vĩ mô, nhằm huy động mọi nguồn lực tiến hành cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nươc. Kinh tế gia đình nói chung, hay kinh tế hộ gia đình nông nghiệp ở nông thôn được thực hiện quyền tự chủ và được quan tâm, khuyến khích phát triển dưới hình thức hợp tác xã và các hình thức liên kết khác. Ngoài các chính sách bảo hộ quyền và nghĩa vụ, Nhà nước còn có các chính sách khác hướng tới việc đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ quản lý, cán bộ kỹ thuật; phổ biến, ứng dụng công nghệ mới cho sản xuất chế biến; cung cấp dịch vụ vật tư; hỗ trợ tìm kiếm và mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm cho kinh tế hộ gia đình và trang trại. Kinh tế gia đình là một hình thức sản xuất có sớm, xuất hiện từ khi gia đình được hình thành. Ngày nay hình thức sản xuất này đang chịu nhiều tác động và cũng đang tự chuyển mình để trở thành một phần kinh tế của xã hội phát triển – xã hội công nghiệp và xã hội hậu công nghiệp. Vì lẽ đó, cần tìm hiểu quyền tồn tại đề nhận diện vị trí và vai trò của nó trong nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. * Kinh tế nông hộ Kinh tế hộ gia đình nông dân là một cơ sở kinh tế có đất đai, các tư liệu sản xuất thuộc sở hữu của hộ gia đình, sử dụng chủ yếu sức lao động của gia đình để sản xuất và thường nằm trong một hệ thống kinh tế lớn hơn. Nhưng chủ yếu được đặc trưng bởi sự tham gia cục bộ vào thị trường có xu hướng hoạt động với mức độ không hoàn hảo cao. 2.1.1.2 Khái niệm đô thị, nông nghiệp đô thị * Đô thị Ở Việt Nam theo nghị định 72/2001/NĐ/CP quy định đô thị bao gồm thành phố, thị xã, thị trấn được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định thành lập. Đô thị Việt Nam được xác định dựa trên các tiêu chí: + Chức năng là trung tâm tổng hợp hay chuyên ngành, có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội của một vùng lãnh thổ nhất định. + Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp trong tổng số lao động tối thiểu là 65%.