Tài liệu Kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người trên địa bàn tỉnh quảng bình

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THANH LÂM TÙNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM PHẠM TÍNH MẠNG CỦA CON NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, năm 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THANH LÂM TÙNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM PHẠM TÍNH MẠNG CỦA CON NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG BÌNH Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số : 838.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN NGỌC HƯƠNG HÀ NỘI, năm 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn Thạc sĩ là hoàn toàn trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Tác giả Nguyễn Thanh Lâm Tùng MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM PHẠM TÍNH MẠNG CỦA CON NGƯỜI ............................................ 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng con người. .......................................................................................................................... 7 1.2. Nội dung kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng con người ............. 14 1.3. Mối quan hệ giữa thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra tội xâm phạm tính mạng của con người ........................................................................................... 15 Chương 2. QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM PHẠM TÍNH MẠNG CỦA CON NGƯỜI ..... 21 2.1. Quy định về kiểm sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của cơ quan có thẩm quyền điều tra ................................................................................................... 21 2.2. Quy định về kiểm sát việc áp dụng, thay đổi, hủy bỏ các biện pháp ngăn chặn 33 2.3. Quy định về kiểm sát việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của những người tham gia tố tụng và thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn khác .................................................. 36 2.4. Quy định về trách nhiệm của Cơ quan điều tra trong việc thực hiện yêu cầu và quyết định của Viện kiểm sát .................................................................................... 38 Chương 3. THỰC TIỄN THỰC HIỆN VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM PHẠM TÍNH MẠNG CỦA CON NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG BÌNH ............... 41 3.1. Đặc điểm tình hình có liên quan đến kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người ở tỉnh Quảng Bình ................................................................... 41 3.2. Thực tiễn kiểm sát điều tra tội phạm xâm phạm tính mạng của con ngừi trên địa bàn tỉnh Quảng Bình trong thời gian qua .................................................................. 44 3.3. Các giải pháp nâng cao chất lượng kiểm sát điều tra tội xâm phạm tính mạng của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới .............................. 62 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 76 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật Hình sự BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự CQĐT : Cơ quan điều tra ĐTV : Điều tra viên KSV : Kiểm sát viên KSĐT : Kiểm sát điều tra NXB : Nhà xuất bản TTLT : Thông tư liên tịch THQCT : Thực hành quyền công tố VKS : Viện kiểm sát VKSND : Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao CHDCND : Cộng hòa dân chủ nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa KSXX : Kiểm sát xét xử 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua đất nước ta thực hiện đường lối đổi mới đã đem lại những chuyển biến hết sức tích cực: kinh tế phát triển, lực lượng sản xuất được tăng cường; nghèo đói giảm nhanh; đời sống nhân dân được cải thiện, nhiều vấn đề xã hội được giải quyết; chính trị, xã hội ổn định, an ninh được bảo đảm; thế và lực của quốc gia được tăng cường; niềm tin của quần chúng nhân dân vào sự lãnh đạo của Ðảng được củng cố. Cùng với sự phát triển của kinh tế, mặt trái của xã hội cũng bộc lộ, tình hình hoạt động của tội phạm hình sự diễn biến hết sức phức tạp, có chiều hướng gia tăng về cả số vụ, cả về tính chất, mức độ phạm tội với thủ đoạn ngày càng liều lĩnh, tinh vi, xảo quyệt. Đặc biệt bọn tội phạm cấu kết thành các băng, ổ, nhóm thực hiện các hành vi phạm tội xâm phạm sở hữu như: trộm cắp tài sản, cướp tài sản, cướp giật tài sản, xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người v.v. gây lo lắng, bất bình trong nhân dân, ảnh hưởng đến an ninh trật tự và cuộc sống yên bình của nhân dân. Phòng ngừa, đấu tranh ngăn chặn tội phạm, đặc biệt là các tội xâm phạm tính mạng con người trong phạm vi cả nước nói chung, tỉnh Quảng Bình nói riêng không những là nhiệm vụ của các cơ quan có thẩm quyền mà còn là trách nhiệm của các tổ chức xã hội và của cả mọi người dân. Công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và tội phạm xâm tính mạng con người nói riêng trên địa bàn tỉnh Quảng Bình, trong thời gian qua đã có nhiều cố gắng và đạt được những kết quả nhất định. Cơ quan điều tra đã điều tra khám phá được nhiều vụ án nhưng cũng còn nhiều vụ chưa khám phá được hoặc khám phá được nhưng khi xử lý lại còn nhiều bất cập như để lọt tội phạm, khởi tố không đúng tội danh, quá trình điều tra thiếu chứng cứ quan trọng dẫn đến việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung nên tiến độ giải quyết án kéo dài quá hạn luật định làm cho việc giải quyết vụ án chưa kịp thời theo đúng quy định làm cho nhân dân không tin tưởng vào các cơ quan tiến hành tố tụng. Những tồn tại, hạn chế trên có nhiều 2 nguyên nhân, trong đó chủ yếu là do năng lực trình độ chuyên môn, bản lĩnh nghề nghiệp, vận dụng các quy định của pháp luật của ĐTV, KSV còn hạn chế. Công tác phối hợp giữa CQĐT và VKS, công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành của lãnh đạo VKS về giải quyết án hình sự nói chung, án xâm phạm tính mạng, sức khoẻ của con người nói riêng trên địa bàn tỉnh Quảng Bình còn tồn tại, vướng mắc. Do vậy, công tác kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người ở Quảng Bình là vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu để có những giải pháp khắc phục những tồn tại, yếu kém và nâng cao hơn nữa chất lượng, hiện quả công tác kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người của 2 cấp của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình, đáp ứng các yêu cầu cải cách tư pháp và hội nhập quốc tế trong giai đoạn hiện nay. Vì những lý do đó nên trên, tác giả chọn đề tài: “Kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Bình” làm luận văn thạc sĩ là vấn đề có tính cấp thiết đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu Liên quan đến đề tài nghiên cứu hiện nay có một số công trình ở các mức độ khác nhau đề cập đến vấn đề này. Có thể liệt kê một số công trình sau: Đề tài khoa học cấp Bộ: "Những giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp",Viện Khoa học kiểm sát VKSND tối cao; Đề tài khoa học cấp Bộ: "Vai trò của Viện kiểm sát trong việc thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp theo tinh thần Nghị quyết số 08NQ/TW của Bộ Chính trị", Viện Khoa học kiểm sát - VKSND tối cao; Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát (Tạp chí Luật học số 01/2004) của TS. Hoàng Thị Minh Sơn; Nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp góp phần đẩy mạnh cải cách tư pháp (Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 01/2003) của tác giả Hà Mạnh Trí; Đề án Đổi mới tổ chức và hoạt động của VKSND nhằm thực hiện chủ trương 3 “Tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra” theo Nghị quyết Đại hội lần thứ XI của Đảng - VKSNDTC năm 2012; “Giải quyết vấn đề lý luận về Tăng cường trách nhiệm của công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra” theo yêu cầu cải cách tư pháp trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN và hội nhập quốc tế (năm 2012 tác giả Trần Ngọc Hương, Chuyên đề nhánh trong Đề án Đổi mới tổ chức và hoạt động của VKSND nhằm thực hiện chủ trương “Tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra” theo Nghị quyết Đại hội lần thứ XI của Đảng - VKSNDTC năm 2012); Hoạt động tư pháp và kiểm sát các hoạt động tư pháp của tác giả Nguyễn Tất Viễn (Kỷ yếu đề tài cấp Bộ “Những giải pháp nâng cao thực hành quyền công tố và kiếm sát các hoạt động tư pháp”, VKSNDTC, H.2002 – 2003); Một số vấn đề về hoạt động tư pháp và kiểm sát hoạt động tư pháp ở nước ta hiện nay của tác giả Trần Văn Độ (Kỷ yếu đề tài cấp Bộ “Những giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp”, VKSNDTC, H.2003); Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc đổi mới tổ chức và hoạt động của VKSNDTC đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp – năm 2013 của tác giả Đặng Văn Khanh (Đề tài khoa học cấp Bộ); Thực hành Quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra (Nhà xuất bản Tư pháp, năm 2005) của TS. Lê Hữu Thể (chủ biên), TS.Đỗ Văn Đương, Th.S Nông Xuân Trường; Một số Luận văn thạc sĩ luật học như: "Quan hệ giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát trong giai đoạn khởi tố và điều tra hình sự", 1996 của Trần Huy Hùng; "Chức năng Kiểm sát điều tra của Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng hình sự", 1999 của Đặng Văn Minh: ; "Địa vị pháp lý của Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra hình sự", 1999 của Nguyễn Hợp Phố; "Nguyên tắc thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự” của Vũ Đức Hạnh v.v. 4 Cùng với đó, còn có nhiều bài viết về chủ đề này được đăng tải trên các tạp chí chuyên ngành luật như “Một số vướng mắc, bất cập trong thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các vụ án hình sự” của tác giả Huỳnh Quốc Hùng, tạp chí Kiểm sát số 10/2009; ”Những vướng mắc trong việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của viện kiểm sát trong kiểm sát điều tra vụ án hình sự” của Đinh Xuân Thảo, tạp chí Kiểm sát số 16/2009; “Nâng cao trách nhiệm của Viện kiểm sát và kiểm sát viên trong công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội” của tác giả Hoàng Nghĩa Mai, tạp chí kiểm sát số 3/2008. Nhìn chung các công trình kể trên, ở các mức độ khác nhau đã đề cập đến đề tài luận văn. Tuy nhiên, chưa có công trình nào trực tiếp nghiên cứu đến vấn đề “Kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Bình”. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn là trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận, pháp luật về hoạt động KSĐT nói chung và thực tiễn áp dụng đối với các vụ án xâm phạm tính mạng của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Bình nói riêng, luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động KSĐT các vụ án xâm phạm tính mạng của con người. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Từ mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn có nhiệm vụ chủ yếu sau: - Làm rõ những vấn đề lý luận về kiểm sát điều tra của Viện kiểm sát nhân dân như khái niệm, đặc điểm, nội dung và phạm vi KSĐT các vụ án xâm phạm tính mạng của con người. - Làm rõ quy định của pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam về kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người của Viện kiểm sát nhân dân. - Làm rõ thực trạng kiểm sát điều tra, những vướng mắc, hạn chế, thiếu sót trong công tác KSĐT các vụ án xâm phạm tính mạng của con người của Viện kiểm 5 sát hai cấp tỉnh Quảng Bình. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận, quy định của pháp luật và thực tiễn KSĐT các vụ án xâm phạm tính mạng của con người. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài xác định phạm vi nghiên cứu là hoạt động KSĐT các vụ án xâm phạm tính mạng của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Bình với thời điểm từ năm 2014 đến năm 2017. Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người từ khi có quyết định khởi tố vụ án hình sự đến khi kết thúc điều tra. 5. Cơ sở phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng của Chủ nghĩa Mác Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền, về chính sách hình sự, về vấn đề cải cách tư pháp được thể hiện trong các Văn kiện Đại hội Đảng VIII, IX, X, XI và các Nghị quyết số 08/NQTW ngày 02/01/2002, Nghị quyết số 49/NQTW ngày 26/5/2005 về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 của Bộ Chính trị. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả đã sử dụng các phương pháp cụ thể như: phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh, đối chiếu; phương pháp diễn dịch; phương pháp quy nạp; phương pháp thống kê, điều tra xã hội học v.v. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về hoạt động của VKSND khi KSĐT các vụ án xâm phạm tính mạng con người, góp phần xây dựng, 6 hoàn thiện các tri thức của khoa học Luật hình sự, Luật tố tụng hình sự và khoa học điều tra hình sự. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Bên cạnh đó, luận văn sẽ là một tài liệu tham khảo cần thiết và bổ ích dành cho các nhà lập pháp, các nhà nghiên cứu, các cán bộ giảng dạy pháp luật, các nghiên cứu sinh, học viên cao học và sinh viên thuộc chuyên ngành Tư pháp hình sự tại các cơ sở đào tạo luật. Kết quả nghiên cứu của luận văn còn phục vụ cho việc trang bị những kiến thức chuyên sâu cho các cán bộ thực tiễn đang công tác tại các CQĐT, VKS, Tòa án v.v. trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận về kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người. Chương 2. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng con người. Chương 3. Thực tiễn thực hiện và giải pháp nâng cao chất lượng kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng con người trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. 7 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN XÂM PHẠM TÍNH MẠNG CỦA CON NGƯỜI 1.1. Khái niệm, đặc điểm kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng con người. 1.1.1. Khái niệm kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng con người. - Khái niệm tội xâm phạm tính mạng của con người Tội phạm, theo quy định của pháp luật hình sự Việt Nam là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm hại đến các khách thể được pháp luật hình sự Việt Nam bảo vệ. Đó là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa. Mỗi một tội phạm đều cấu tạo bởi 4 yếu tố cấu thành bao gồm: Khách thể của tội phạm; mặt khách quan của tội phạm; mặt chủ quan của tội phạm và chủ thể của tội phạm. Nếu một hành vi nguy hiểm cho xã hội không thoả mãn 4 yếu tố cấu thành tội phạm thì không bị coi là tội phạm và người thực hiện hành vi này không phải chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, mỗi một tội phạm đều có những dấu hiệu đặc trưng riêng, đây chính là cơ sở để phân biệt tội phạm này với tội phạm khác. Con người được coi là vốn quý của xã hội, là đối tượng hàng đầu được luật hình sự nói riêng và pháp luật nói chung bảo vệ. Bảo vệ con người trước hết là bảo vệ tính mạng, sức khoẻ, vì đó là những điều có ý nghĩa quan trọng hàng đầu đối với con người. Bộ luật hình sự (BLHS) năm 1999 (sửa đổi bổ sung năm 2009) quy định các tội xâm phạm tính mạng của con người gồm các điều: 8 - Tội giết người (Điều 93); - Tội giết con mới đẻ (Điều 94); - Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh (Điều 95); - Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng (Điều 96); - Tội làm chết người trong khi thi hành công vụ (Điều 97); - Tội vô ý làm chết người (Điều 98); - Tội vô ý làm chết người do vi phạm qui tắc nghề nghiệp (Điều 99); - Tội bức tử (Điều100); - Tội xúi giục hoặc gúp người khác tự sát (Điều 101); - Tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng (Điều 102); - Tội đe doạ giết người (Điều 103); - Tội lây truyền HIV cho người khác (Điều 117); - Tội cố ý truyền HIV cho người khác (Điều 118); Căn cứ vào các điều luật nêu trên, cũng như căn cứ vào các yếu tố cấu thành tội phạm của các tội xâm phạm tính mạng của con người, tác giả luận văn đồng ý với khái niệm chung về các tội xâm phạm tính mạng của con người của các nhà nghiên cứu luật học. Đó là, khái niệm “Các tội xâm phạm tính mạng là những hành vi (hành động hoặc không hành động) có lỗi (cố ý hoặc vô ý) xâm phạm quyền được tôn trọng và bảo vệ tính mạng của người khác.” - Khái niệm kiểm sát điều tra Theo Từ điển tiếng Việt của Trung tâm Từ điển học thuộc Viện ngôn ngữ Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn Quốc gia xuất bản năm 2000 thì kiểm sát có nghĩa là kiểm tra, giám sát việc chấp hành pháp luật của Nhà nước. Theo Từ điển bách khoa Việt Nam xuất bản năm 2002 do Hội đồng Quốc gia biên soạn thì kiểm sát là hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân nhằm kiểm tra, giám sát việc tuân thủ pháp luật của cơ quan nhà nước. Với cách hiểu trên thì kiểm sát gồm hai hoạt động cơ bản là giám sát và kiểm tra. Hoạt động giám sát là hoạt động theo dõi các hoạt động của các đối tượng bị 9 giám sát và khi cần thiết thì sử dụng các biện pháp tác động phù hợp để yêu cầu người, cơ quan bị giám sát có hành vi vi phạm pháp luật sửa chữa vi phạm đó. Hoạt động kiểm tra là hoạt động xem xét, đánh giá hoạt động của người, cơ quan bị kiểm tra. Khoa học luật TTHS Việt Nam hiện nay chưa có một định nghĩa thống nhất về khái niệm “Kiểm sát điều tra”. Theo đó, nội dung của khái niệm “kiểm sát” là hoạt động kiểm tra, giám sát, với đối tượng kiểm tra, giám sát là việc chấp hành pháp luật. Nhưng khái niệm nêu trên còn chung chung, chưa chỉ ra được chủ thể của hoạt động kiểm sát. Theo quy định của pháp luật hiện hành: “Viện kiểm sát nhân dân là cơ quan thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” (Khoản 1 Điều 2 Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014). [19] Như vậy, “kiểm sát” là một loại quyền lực của Nhà nước, do Viện kiểm sát thực hiện với đối tượng kiểm tra, giám sát là việc chấp hành pháp luật của Nhà nước nói chung và của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng trong lĩnh vực TTHS nói riêng. Tuy nhiên, hoạt động “kiểm tra, giám sát việc chấp hành pháp luật của Nhà nước” trong TTHS không chỉ có VKS, mà còn có các chủ thể khác như: người tham gia tố tụng, các cơ quan, tổ chức, đại biểu dân cử, cá nhân công dân và toàn thể xã hội nói chung. Quyền “kiểm tra, giám sát việc chấp hành pháp luật của Nhà nước” trong tố tụng hình sự của các chủ thể khác xuất phát từ những nguyên tắc cơ bản của Hiến pháp và pháp luật về tổ chức bộ máy Nhà nước và quyền công dân. Đối với những chủ thể này, kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng không phải là chức năng hoạt động giống như Viện kiểm sát, mà là các quyền, nghĩa vụ phái sinh từ chức năng hoạt động hay các quyền, các hoạt động mang tính tự nguyện nhằm hướng tới việc phát hiện kịp thời vi phạm pháp luật và loại trừ việc vi phạm pháp luật của những cơ quan hoặc cá nhân trong tố tụng hình sự. Tuy nhiên, các hoạt động trên không thể coi là hoạt động kiểm sát 10 việc tuân theo pháp luật (hoạt động mang tính quyền lực Nhà nước) trong tố tụng hình sự, mà chỉ là các hoạt động giám sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự. Sự khác nhau giữa hoạt động kiểm sát của VKS và hoạt động giám sát của các chủ thể khác chính là hình thức thực hiện các quyền năng mà pháp luật TTHS cho phép (tính được đảm bảo bằng quyền lực Nhà nước). Chính điều này làm cho hoạt động giám sát của các chủ thể khác không thể hiện được tính ưu việt giống như hoạt động “kiểm sát” của Viện kiểm sát. - Về đối tượng của hoạt động kiểm sát điều tra vụ án hình sự Hiện nay, trong các văn bản pháp luật hiện hành xuất hiện hai thuật ngữ “kiểm sát hoạt động tư pháp” (theo Hiến pháp và Luật tổ chức VKSND hiện hành) và “kiểm sát việc tuân theo pháp luật” (theo BLTTHS hiện hành) để cùng nói về chức năng kiểm sát của VKSND trong lĩnh vực tố tụng hình sự. Việc này gây khó hiểu cho người nghiên cứu. Theo Từ điển luật học do Viện khoa học pháp lý – Bộ tư pháp xuất bản năm 2006, thì “kiểm sát hoạt động tư pháp là kiểm tra, giám sát, xem xét, theo dõi việc tuân theo pháp luật đối với hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án, giam giữ, cải tạo của các cơ quan tiến hành tố tụng và giải quyết các hành vi phạm pháp, kiện tụng trong nhân dân nhằm bảo đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất”. [27] Theo khái niệm này thì đối tượng của kiểm sát hoạt động tư pháp trong lĩnh vực TTHS là hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng trong lĩnh vực tố tụng hình sự. Nhưng theo quy định của pháp luật TTHS hiện hành thì hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHS của VKS nhằm kịp thời phát hiện vi phạm pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng, áp dụng những biện pháp theo quy định của BLTTHS hiện hành để loại trừ việc vi phạm pháp luật của những cơ quan hoặc cá nhân này (Khoản 2 Điều 23 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003). Theo quy định này, đối tượng của hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHS không chỉ là hoạt động của các cơ 11 quan tiến hành tố tụng, mà còn bao gồm hoạt động của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng. Do đó, khái niệm kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHS rộng hơn khái niệm kiểm sát hoạt động tư pháp trong tố tụng hình sự [17]. Theo quy định của pháp luật TTHS hiện nay, khái niệm “kiểm sát điều tra vụ án hình sự” cần được hiểu là “kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong điều tra vụ án hình sự”. Về thuật ngữ “tuân theo pháp luật” trong “kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong điều tra vụ án hình sự” cũng cần được hiểu thống nhất. “Tuân theo pháp luật” cần được hiểu là một thuật ngữ pháp lý thống nhất mang tính chỉnh thể để chỉ một trong bốn hình thức thực hiện pháp luật. Theo lý luận chung về pháp luật, bốn hình thức thực hiện pháp luật gồm: Tuân thủ pháp luật (tuân theo pháp luật) là hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật kiềm chế, không tiến hành những hoạt động mà pháp luật cấm. Các quy phạm pháp luật cấm được thực hiện ở hình thức này; thi hành (chấp hành) pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật thực hiện nghĩa vụ pháp lí của mình bằng hành động tích cực; sử dụng pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật thực hiện quyền, tự do pháp lí của mình (những hành vi mà pháp luật cho phép chủ thể tiến hành); áp dụng pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật, trong đó nhà nước thông qua các cơ quan nhà nước hoặc nhà chức trách có thẩm quyền tổ chức cho các chủ thể pháp luật thực hiện những quy định của pháp luật hoặc tự mình căn cứ vào các quy định của pháp luật để tạo ra các quyết định làm phát sinh, thay đổi, đình chỉ hoặc chấm dứt những quan hệ pháp luật cụ thể. Như vậy, “tuân theo pháp luật” chỉ là một hình thức thực hiện pháp luật ở mức độ tự giác thấp. Nếu hiểu “tuân theo pháp luật” trong khái niệm “kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong điều tra vụ án hình sự” như trên thì nội hàm của thuật ngữ “kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong điều tra vụ án hình sự” sẽ bị thu hẹp lại đáng kể. Trong khi đó, pháp luật thực định cho thấy đối tượng của “kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn điều tra” không chỉ có hoạt động tuân theo pháp luật ở mức độ tự giác thấp mà còn có những hoạt động thực hiện pháp luật ở mức độ cao hơn và 12 những hoạt động này chiếm tỉ lệ đa số. Đó là những hoạt động áp dụng pháp luật, sử dụng pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng trong giai đoạn điều tra. Việc “tuân theo pháp luật trong điều tra vụ án hình sự” ở góc độ thực tế phải bao hàm tất cả các hình thức thực hiện pháp luật nêu trên. Bởi vậy, đối tượng của hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự là hoạt động thực hiện pháp luật của CQĐT, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án tại giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Nội dung của hoạt động kiểm sát điều tra vụ án hình sự là tổng hợp những hoạt động mà pháp luật TTHS quy định mà VKS phải thực hiện khi kiểm sát điều tra vụ án hình sự. Như đã phân tích trên, theo quy định của Hiến pháp năm 2013 và Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014 thì, VKSND thực hiện chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các hoạt động tư pháp theo quy định của Hiến pháp và pháp luật. Đồng thời BLTTHS năm 2003 quy định, VKSND kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHS có trách nhiệm phát hiện kịp thời vi phạm pháp luật của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng, áp dụng những biện pháp do bộ luật này quy định để loại trừ việc vi phạm pháp luật của những cơ quan hoặc cá nhân này. Gắn liền với hoạt động điều tra của Cơ quan điều tra là các công tác kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc điều tra các vụ án hình sự của Cơ quan điều tra. Kiểm sát điều tra là một bộ phận cấu thành của kiểm sát các hoạt động tư pháp chức năng hiến định thứ hai của VKSND trong lĩnh vực tố tụng hình sự, cùng với chức năng thực hành quyền công tố. Điều tra vụ án hình sự là một giai đoạn của quá trình TTHS do Cơ quan có thẩm quyền điều tra vụ án hình sự tiến hành nhằm thu thập đầy đủ chứng cứ chứng minh về tội phạm. Giai đoạn điều tra là giai đoạn tiếp theo sau của giai đoạn khởi tố được tiến hành trên cơ sở quyết định khởi tố của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. 13 Giai đoạn điều tra được bắt đầu từ khi có quyết định khởi tố và kết thúc khi CQĐT hoàn thành bản kết luận điều tra và quyết định đề nghị truy tố người phạm tội ra trước Tòa án hoặc ra quyết định đình chỉ điều tra. Từ sự phân tích trên có thể đưa ra khái niệm kiểm sát điều tra vụ án xâm phạm tính mạng con người như sau: “Kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng con người là hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân để kiểm sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra đối với hành vi cố ý xâm phạm tính mạng của người khác một cách trái pháp luật; của những người tham gia tố tụng, cơ quan, tổ chức, cá nhân khác trong điều tra vụ án hình sự theo quy định của pháp luật”. 1.1.2. Đặc điểm kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người Từ việc nhận thức về hoạt động KSĐT các vụ án xâm phạm tính mạng của con người nói chung cho thấy, hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người có một số đặc điểm cụ thể như sau: Thứ nhất, kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người là một trong những chức năng của Viện kiểm sát nhân dân có mối quan hệ chặt chẽ với chức năng hoạt động thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát nhân dân trong điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người. Thứ hai, hoạt động kiểm sát việc khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi, kiểm sát việc giám định để xác định nguyên nhân chết người...là những hoạt động đặc trưng của kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người trong giai đoạn điều tra. Thứ ba, hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người chỉ do VKSND tiến hành theo quy định của pháp luật. Chủ thể thực hiện hoạt động KSĐT chỉ có thể là KSV và Viện trưởng, Phó viện trưởng VKSND có thẩm quyền và có sự phối hợp với các chủ thể khác có liên quan theo quy định của BLTTHS, Luật tổ chức VKSND. Thông qua việc thực hiện chức năng này, VKSND góp phần bảo vệ chế độ XHCN, bảo đảm mọi hành vi xâm phạm tới lợi ích nhà 14 nước, của tập thể và lợi ích hợp pháp của công dân phải được xử lý nghiêm minh trước pháp luật. Thứ tư, quá trình kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người, KSV chỉ được áp dụng các biện pháp và phương tiện theo quy định của pháp luật và theo chức năng, quyền hạn của ngành Kiểm sát nhân dân và của KSV trong giai đoạn điều tra vụ án. Hoạt động KSĐT của VKSND trong giai đoạn điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người, được diễn ra trực tiếp, đồng thời và đề cập một cách toàn diện mọi hành vi tố tụng của giai đoạn điều tra; Hoạt động này chịu sự chi phối bởi đặc điểm của hoạt động điều tra của CQĐT, nhằm mục đích bảo đảm tuân thủ pháp luật trong giai đoạn điều tra, tạo điều kiện cho giai đoạn truy tố, xét xử. Thứ năm, hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng con người được tiến hành từ khi có quyết định khởi tố vụ án hình sự và kết thúc khi vụ án được chuyển sang giai đoạn truy tố. Hoạt động KSĐT của VKSND được tiến hành công khai theo đúng trình tự, thủ tục do BLTTHS và các văn bản hướng dẫn thực hiện Bộ luật tố tụng hình sự. Thứ sáu, đối tượng của hoạt động kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người, chủ yếu là các hành vi và quyết định của cơ quan cơ quan cảnh sát điều tra cấp tỉnh. Theo quy định của pháp luật TTHS thì tội xâm phạm tính mạng của con người thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan Cảnh sát điều tra cấp tỉnh. 1.2. Nội dung kiểm sát điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng con người Thứ nhất, kiểm tra tính hợp pháp hành vi, quyết định... của cơ quan tiến hành điều tra các vụ án xâm phạm tính mạng của con người: kiểm sát việc khởi tố bị can; kiểm sát các hoạt động điều tra trong vụ án xâm phạm tính mạng của con người như kiểm sát khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi; kiểm sát hoạt động hỏi cung bị can; kiểm sát hoạt động lấy lời khai người làm chứng; kiểm sát hoạt động khám xét, thu giữ, tạm giữ, kê biên tài sản của Cơ quan điều tra...; kiểm sát quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ điều tra tội xâm phạm tính mạng của con người của Cơ quan Cảnh sát điều tra; kiểm sát hoạt động lập hồ sơ vụ án xâm phạm tính mạng của