Tài liệu Khoá luận tốt nghiệp chính sách xoay trục của mỹ sang khu vực châu á thái bình dương và tác động của chính sách đó tới việt nam

TRƢỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT KHOA SỬ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NIÊN KHÓA 2011 - 2015 CHÍNH SÁCH XOAY TRỤC CỦA MỸ SANG KHU VỰC CHÂU Á THÁI BÌNH DƢƠNG VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH ĐÓ TỚI VIỆT NAM TỪ NĂM 2009 ĐẾN NAY Chuyên ngành: SƢ PHẠM LỊCH SỬ Giảng viên hƣớng dẫn: ThS. LÝ VĂN NGOAN Sinh viên thực hiện: KHÚC THỊ THÙY LINH Mã số sinh viên: 1156020016 Lớp: D11LS01 BÌNH DƢƠNG, 05/2015 1 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, có sự hỗ trợ từ Giảng viên hướng dẫn là Thạc sĩ Lý Văn Ngoan. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài là trung thực và chưa được công bố trong công trình nghiên cứu nào trước đây. Những số liệu trong khóa luận phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được tác giả thu thập từ các nguồn tài liệu khác nhau có ghi trong phần tài liệu tham khảo. Ngoài ra, đề tài còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số liệu của các tác giả, cơ quan tổ chức khác và được thể hiện trong phần tài liệu tham khảo. Nếu có bất kỳ sự gian lận nào, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội đồng, cũng như kết quả luận văn của mình. Bình Dương, tháng 5 năm 2015 Tác giả Khúc Thị Thùy Linh 2 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài “Chính sách xoay trục của Mỹ sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng và tác động của chính sách đó tới Việt Nam từ năm 2009 đến nay”, tôi xin gửi lời cảm ơn đến người thân và gia đình đã luôn động viên, ủng hộ tôi, đến tất cả bạn bè đã giúp đỡ tôi trong việc tìm kiếm nguồn tài liệu tham khảo và đưa ra những ý kiến đóng góp cho khóa luận của tôi được hoàn thiện hơn. Đồng thời, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến tất cả quý thầy cô trong khoa Sử và thầy cô trường Đại học Thủ Dầu Một đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình học tập và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Thạc sĩ Lý Văn Ngoanngười trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp, thầy đã tận tình chỉ bảo và từng bước hướng dẫn tôi trong suốt quá trình từ soạn thảo đề cương cho đến lúc hoàn thiện khóa luận. Tuy nhiên, do hạn chế về nguồn tư liệu và khả năng nghiên cứu của bản thân cho nên khóa luận sẽ không tránh khỏi những khiếm khuyết cần được góp ý, sửa chữa. Kính mong được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô để khóa luận được hoàn thiện hơn. Một lần nữa xin trân trọng cảm ơn! 3 NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 4 NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 5 MỤC LỤC Trang NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN 1 NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN 2 MỤC LỤC 3 BẢNG CHỮ VIẾT TẮT 5 MỞ ĐẦU 6 1. Lý do chọn đề tài 6 2. Mục đích nghiên cứu 8 3. Lịch sử nghiên cứu của đề tài 8 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 10 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 10 6. Đóng góp của đề tài 10 7. Bố cục của đề tài 10 NỘI DUNG 12 Chƣơng 1. NGUYÊN NHÂN CHÍNH SÁCH XOAY TRỤC CỦA MỸ SANG CHÂU Á- THÁI BÌNH DƢƠNG TỪ NĂM 2009 ĐẾN NAY 12 1.1. Khái quát chính sách đối ngoại của Mỹ từ năm 1993 đến năm 2009 12 1.1.1. Chính sách đối ngoại của Mỹ dƣới thời Tổng thống Bill Clinton (1993- 2001) 12 1.1.2. Chính sách đối ngoại của Mỹ dƣới thời Tổng thống George Wallker Bush (2001- 2009) 14 1.1.3. Nhận xét 17 1.2. Nguyên nhân Mỹ thực hiện chính sách xoay trục sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng 17 1.2.1. Vai trò của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng 17 1.2.1.1. Khái quát về khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng 18 1.2.1.2. Vai trò của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng 19 1.2.2. Sự nổi lên của Trung Quốc 21 1.2.3. Vấn đề Triều Tiên 23 1.2.4. Lợi ích của Mỹ ở Châu Á- Thái Bình Dƣơng 24 6 1.2.4.1. Lợi ích về kinh tế 24 1.2.4.2. Lợi ích về chính trị, quân sự 25 Chƣơng 2. NỘI DUNG CHÍNH SÁCH XOAY TRỤC CỦA MỸ SANG KHU VỰC CHÂU Á- THÁI BÌNH DƢƠNG TỪ NĂM 2009 ĐẾN NAY 28 2.1. Nội dung chính sách xoay trục của Mỹ 28 2.2. Những hoạt động cụ thể trong chính sách xoay trục của Mỹ 30 2.2.1. Giai đoạn 2009- 2012 30 2.2.1.1. Trong lĩnh vực kinh tế 30 2.2.1.2. Về vấn đề thúc đẩy dân chủ và nhân quyền 32 2.2.1.3. Trong lĩnh vực chính trị, quân sự 33 2.2.2. Giai đoạn 2013- 2015 35 Chƣơng 3. ĐÁNH GIÁ SƠ BỘ VỀ TÁC ĐỘNG CHÍNH SÁCH XOAY TRỤC CỦA MỸ SANG KHU VỰC CHÂU Á- THÁI BÌNH DƢƠNG TỪ NĂM 2009 ĐẾN NAY 38 3.1. Đối với khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng 38 3.1.1. Các nƣớc đồng minh của Mỹ 38 3.1.2. Trung Quốc 39 3.1.3. Các nƣớc Đông Nam Á- Tổ chức ASEAN 41 3.2. Đối với Mỹ 43 3.3. Việt Nam trong chính sách xoay trục của Mỹ 44 3.3.1. Vai trò của Việt Nam đối với Mỹ 44 3.3.1.1. Vai trò kinh tế 44 3.3.1.2. Vai trò chính trị 45 3.3.2. Tác động chính sách xoay trục của Mỹ đối với Việt Nam 47 3.3.2.1. Những mặt thuận lợi 47 3.3.2.2. Những khó khăn, thách thức 52 KẾT LUẬN 53 TÀI LIỆU THAM KHẢO 56 7 BẢNG CHỮ VIẾT TẮT Tên Tiếng Anh Viết tắt APEC ASEAN Tên Tiếng Việt Asia-Pacific Economic Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Cooperation Á- Thái Bình Dƣơng Association of Southeast Asian Hiệp hội các Quốc gia Đông Nations Nam Á ARF ASEAN Regional Forum Diễn đàn khu vực ASEAN ASEM The Asia-Europe Meeting Diễn đàn hợp tác Á-Âu DOC Declaration on Conduct of the Tuyên bố về ứng xử của các bên Parties in the Bien Dong Sea ở Biển Đông EU European Union Liên minh châu Âu FED Federal Reserve System- Fed Cục dự trữ liên bang Mỹ GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội GE General Electric Công ty General Electric của Mỹ IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế NATO North Atlantic Treaty Organization Tổ chức Hiệp ƣớc Bắc Đại Tây Dƣơng TAC Treaty of Amity and Cooperation in Hiệp ƣớc Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á Southeast Asia TPP Trans-Pacific Strategic Economic Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lƣợc xuyên Thái Bình Dƣơng Partnership Agreement UNCLOS United Nations Convention on Law Công ƣớc Liên Hiệp Quốc về of the Sea USAID Agency Luật biển for International Cơ quan phát triển quốc tế của Development of the United States chính phủ Mỹ government WB World Bank Ngân hàng Thế giới WEF World Economic Forum Diễn đàn Kinh tế thế giới WTO World Trade Organization Tổ chức Thƣơng mại Thế giới 8 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nếu so với các quốc gia Anh, Pháp, Đức thì Mỹ là một quốc gia non trẻ ra đời vào năm 1776, nhƣng với tinh thần tự lực tự cƣờng và những chính sách ngoại giao khôn khéo, nƣớc Mỹ đã nhanh chóng vƣợt qua Anh, Pháp, Đức và trở thành quốc gia số một thế giới về sức mạnh kinh tế, chính trị. Đặc biệt, trong hai cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ hai, khi mà tất cả các nƣớc trên thế giới đều chịu thiệt hại bởi chiến tranh, chỉ riêng nƣớc Mỹ không bị thiệt hại sau chiến tranh mà thậm chí còn giàu lên nhanh chóng nhờ buôn bán vũ khí và những chính sách ngoại giao thông minh. Tuy nhiên, sau chiến tranh thế giới thứ hai, thế giới bƣớc vào thời kỳ chiến tranh lạnh, nhằm ngăn chặn sự ảnh hƣởng của Liên Xô và hệ thống xã hội chủ nghĩa đang lan rộng, Mỹ và Liên Xô liên tục chạy đua vũ trang và viện trợ kinh tế cho các nƣớc trong hai phe tƣ bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa. Chính điều này, làm cho tiềm lực của nƣớc Mỹ ngày càng đi xuống, Liên Xô và hệ thống xã hội chủ nghĩa bị tan rã. Năm 1991, chiến tranh lạnh kết thúc, thế giới bƣớc sang thời kỳ hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển. Lúc này, nổi lên những trung tâm sức mạnh thách thức vị trí số một của Mỹ nhƣ sự vƣơn lên mạnh mẽ của Tây Âu, Nhật Bản, sự trỗi dậy của Trung quốc... Do mải mê chạy đua vũ trang trong chiến tranh lạnh nên nền kinh tế của Mỹ đã giảm sút nặng nề. Năm 1993, Bill Clinton (B.Clinton) nhậm chức Tổng thống Mỹ, nhằm đƣa nền kinh tế Mỹ phát triển trở lại, ông đã tập trung phát triển kinh tế, quan tâm giải quyết những vấn đề trong nƣớc. Những chính sách này của Tổng thống B.Clinton đã đƣa nƣớc Mỹ thoát khỏi khủng hoảng về kinh tế sau hơn 40 năm chạy đua vũ trang, bƣớc đầu củng cố và khôi phục dần lại vị trí số một của Mỹ. Năm 2001, George Walker Bush (G.W.Bush) lên làm Tổng thống tình hình nƣớc Mỹ hoàn toàn thay đổi, nhất là sau sự kiện khủng bố ngày 11/9/2001, nƣớc Mỹ- đại diện là chính quyền Tổng thống G.W.Bush đã có sự điều chỉnh về chiến lƣợc, chính sách đối ngoại của mình và phát động cuộc chiến chống khủng bố. Sự kiện ngày 11/9/2001 buộc Mỹ phải điều chỉnh chính sách đối nội và đối ngoại, tập trung vào vấn đề an ninh quốc gia hơn là phát triển kinh tế. Điển hình là tiến hành 9 một loạt những cuộc chiến tranh chống khủng bố và áp đặt chính sách đơn phƣơng trong các chiến lƣợc ngoại giao. Điều này đã làm cho vị trí số một của Mỹ bị thách thức thêm một lần nữa. Trải qua tám năm cầm quyền (2001- 2009), Tổng thống G.W.Bush đã để lại cho Tổng thống Barack Hussein Obama (Obama) một gia tài không mấy khả quan, đặc biệt là cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2008 bắt nguồn từ nƣớc Mỹ, kéo theo là cuộc khủng hoảng trên toàn thế giới. Tình hình đó buộc chính quyền Tổng thống Obama phải xem xét lại những chính sách đối nội, đối ngoại, nhất là chính sách ngoại giao với các nƣớc, các tổ chức trong khu vực và thế giới, giảm dần vai trò ở Châu Âu, từng đƣợc mệnh danh là trung tâm của thế giới với sự tập trung chính sách đối ngoại của các đời Tổng thống Mỹ trƣớc đó và chuyển sang một khu vực khác với những nền kinh tế phát triển hàng đầu thế giới, mức độ tăng trƣởng kinh tế trong khu vực ngày càng cao, đó chính là khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng. Ở khu vực này, đang tồn tại những lợi ích chiến lƣợc đối với Mỹ mà Mỹ không thể bỏ qua. Nhất là các vấn đề luôn là điểm nóng trong khu vực nói riêng và trên thế giới nói chung nhƣ: Vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên, sự nổi lên của Trung Quốc… Vì vậy, chiến lƣợc ngoại giao mới của Mỹ là “chính sách xoay trục” sang Châu Á- Thái Bình Dƣơng. Để có sự điều chỉnh cho phù hợp với bối cảnh mới theo hƣớng tăng cƣờng xem trọng Châu Á- Thái Bình Dƣơng và giảm dần sự tập trung vào Châu Âu, Mỹ đã xác định khu vực này đang tồn tại những lợi ích sống còn của Mỹ về kinh tế, chính trị, quân sự, đối ngoại… Hơn nữa, trong bối cảnh hiện nay với sự phát triển của các nƣớc, các khu vực, các tổ chức… cần sự hợp tác để giảm thiểu xung đột, mâu thuẫn, coi hợp tác phát triển kinh tế, ổn định chính trị, an ninh xã hội là trọng tâm. Lấy hợp tác đa phƣơng thay thế hợp tác đơn phƣơng trên cơ sở xây dựng thế giới đa cực. Chính vì vậy, Mỹ đã có những điều chỉnh chiến lƣợc nhƣ thế nào với khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng trong bối cảnh thế giới hiện nay? Nội dung chính sách xoay trục ra sao? Thêm vào đó là tác động chính sách xoay trục của Mỹ đối với khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng nhƣ thế nào? Bên cạnh đó, là một công dân nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tôi muốn tìm hiểu về vai trò của Việt Nam trong chính sách đối ngoại mới của một nƣớc đƣợc gọi là cƣờng quốc số một thế giới và những tác động của “Chiến lƣợc xoay trục” tới Việt Nam ra sao? Những vấn 10 đề trên đã thôi thúc tôi quyết định chọn đề tài “Chính sách xoay trục của Mỹ sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng và tác động của chính sách đó tới Việt Nam từ năm 2009 đến nay)” làm đề tài nghiên cứu và bảo vệ khóa luận tốt nghiệp của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Đề tài đƣợc thực hiện nhằm hƣớng tới các mục đích cốt lõi sau: Thứ nhất, những nguyên nhân dẫn tới sự ra đời chính sách xoay trục của Mỹ từ năm 2009 đến nay. Thứ hai, nội dung cơ bản của chính sách xoay trục sang Châu Á- Thái Bình Dƣơng của Mỹ. Thứ ba, bƣớc đầu đƣa ra đánh giá sơ bộ về tác động chính sách xoay trục của Mỹ từ năm 2009 đến năm 2015 đối với nƣớc Mỹ nói riêng và khu vực Châu ÁThái Bình Dƣơng nói chung. Ngoài ra, còn đánh giá tác động của chính sách xoay trục tới Việt Nam và vai trò của Việt Nam trong chính sách xoay trục của Mỹ. 3. Lịch sử nghiên cứu của đề tài Xuất phát từ tính chất tác động nhanh chóng và sâu sắc, chiến lƣợc đối ngoại của Mỹ đối với các nƣớc trên thế giới nói chung và các nƣớc trong khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng nói riêng trong thời kỳ mới đã và luôn trở thành vấn đề đƣợc các nhà nghiên cứu đặc biệt quan tâm. Đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến vấn đề này nhƣ: “Nước Mỹ cuộc chuyển giao quyền lực lịch sử” của Quốc Thiều- Hiến Lƣơng, Nxb Quân đội nhân dân, năm 2009. Công trình này nêu rõ tình hình nƣớc Mỹ trƣớc khi Tổng thống Obama lên nắm quyền suy thoái về mọi mặt kinh tế, chính trị, quân sự, vị thế nƣớc Mỹ trong mắt thế giới. “Mỹ chủ chương chuyển trọng tâm chiến lược sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dương” của Lê Thế Mẫu đăng trong Tạp chí Cộng sản, trong đó nêu lên sự phát triển của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng dẫn tới sự điều chỉnh trọng tâm chiến lƣợc toàn cầu sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng. “Những yếu tố góp phần định hình chiến lược xoay trục sang Châu Á- Thái Bình Dương của chính quyền Obama” của ThS.Nguyễn Thị Hồng Minh và Nguyễn 11 Đình Ngân trong Tạp chí Châu Mỹ ngày nay. Trong đó phân tích rõ những nguyên nhân chính sách xoay trục của Mỹ. Đặc biệt là bài phát biểu của Ngoại trƣởng Hillary Clinton “Thế kỷ Thái Bình Dương của Hoa Kỳ” đƣợc dịch sang Tiếng Việt và đăng trong Tạp chí Châu Mỹ ngày nay. Trong đó nhấn mạnh rõ tầm quan trọng của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng trong chính sách ngoại giao của Mỹ, đã vƣợt qua vị trí trung tâm của Châu Âu trong các chính sách ngoại giao của Mỹ thời trƣớc đó. Ngoài ra, còn các công trình “Sự điều chỉnh chính sách Đông Nam Á của chính quyền B.Obama” của TS.Lê Khƣơng Thùy, Tạp chí Châu Mỹ ngày nay; “Nhật Bản và chính sách Châu Á- Thái Bình Dương của Tổng thống Barack Obama” của ThS.Nguyễn Ngọc Mạnh, Tạp chí Châu Mỹ ngày nay; “Obama và chính sách Đông Nam Á hiện nay” của Nguyễn Thiết Sơn, tạp chí Châu Mỹ ngày nay… Bên cạnh đó, có những tác phẩm liên quan tới đề tài nhƣ: “Quan hệ Hoa KỳASEAN 2001- 2020” của GS.TS.Nguyễn Thiết Sơn, Nxb Từ điển Bách khoa, năm 2012; “Quan hệ kinh tế Việt Nam- Hoa Kỳ vấn đề, chính sách và xu hướng” của GS.TS.Nguyễn Thiết Sơn, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, năm 2011… Nhìn chung, qua các công trình, đã nêu rõ sự chuyển hƣớng chính sách ngoại giao của Mỹ sau khi Obama lên làm Tổng thống. Tuy nhiên, các bài viết, công trình hầu hết đều nhấn mạnh vào chính sách ngoại giao của Mỹ sau năm 2009 hoặc nội dung sự điều chỉnh chiến lƣợc ngoại giao của Mỹ mà không có sự kết nối giữa các thời kỳ. Đề tài “Chính sách xoay trục của Mỹ sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng và tác động của chính sách đó tới Việt Nam từ năm 2009 đến nay)” của tác giả khái quát những chính sách ngoại giao của Mỹ trƣớc năm 2009 để thấy rõ sự khác biệt trong các chính sách ngoại giao của các đời Tổng thống Mỹ. Nội dung cốt lõi của đề tài tập trung phân tích những nguyên nhân tác động đến chính sách ngoại giao của Mỹ và nội dung của chính sách xoay trục. Sau đó, đề tài đƣa ra những đánh giá sơ bộ về tác động của chính sách xoay trục đối với Mỹ nói riêng và khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng nói chung. Ngoài ra, tác giả còn tìm hiểu một nhân tố góp phần không nhỏ trong sự điều chỉnh chiến lƣợc ngoại giao của Mỹ đó là Việt Nam, về vai trò của Việt Nam và những tác động của chính sách xoay trục tới Việt 12 Nam. Đề tài dựa trên cơ sở kế thừa những gì các nhà nghiên cứu đi trƣớc đã tìm hiểu, có sự phát triển và làm rõ hơn vấn đề nghiên cứu. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Nội dung trọng tâm đi vào phân tích chính sách xoay trục của Mỹ ở khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng trong giai đoạn cầm quyền của Tổng thống đƣơng nhiệm B.Obama. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung phân tích chính sách xoay trục của Mỹ dƣới thời Tổng thống Obama sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng từ năm 2009 đến nay trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, quân sự... 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Phƣơng pháp nghiên cứu chủ yếu là phƣơng pháp lịch sử kết hợp với phƣơng pháp logic nhằm làm nổi bật nội dung cốt lõi của vấn đề. Ngoài ra, tác giả còn kết hợp các phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, so sánh tài liệu… từ đó đƣa ra những nhận xét riêng để làm rõ vấn đề và cho ngƣời đọc có cái nhìn tổng quan về chính sách xoay trục của Mỹ giai đoạn từ năm 2009 đến nay. 6. Đóng góp của đề tài Thông qua việc phân tích và làm rõ chính sách xoay trục của Mỹ để thấy đƣợc vai trò và vị trí của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng trong chiến lƣợc toàn cầu mới của Mỹ. Qua đó khẳng định vai trò của Việt Nam trong chiến lƣợc ngoại giao mới của Mỹ và những tác động của chính sách này đối với Việt Nam. Qua những vấn đề mà tác giả tập trung làm rõ, khóa luận có thể trở thành tài liệu tham khảo hữu ích cho những ai muốn tìm hiểu, nghiên cứu và quan tâm đến vấn đề này. 7. Bố cục của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung đề tài có kết cấu gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1. Nguyên nhân chính sách xoay trục của Mỹ sang khu vực Châu ÁThái Bình Dƣơng từ năm 2009 đến nay 13 Ở chƣơng này, trƣớc hết tác giả đi vào khái quát chính sách ngoại giao trƣớc khi Tổng thống Obama lên cầm quyền để thấy đƣợc sự khác biệt trong chính sách ngoại giao của các đời Tổng thống trƣớc khi đƣa ra chiến lƣợc xoay trục sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng. Sau đó, nêu rõ những nguyên nhân chính khiến Mỹ thực hiện chính sách xoay trục sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng. Chƣơng 2. Nội dung chính sách xoay trục của Mỹ sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng từ năm 2009 đến nay Chƣơng này tác giả tập trung đi vào nghiên cứu nội dung và những hoạt động trong chính sách xoay trục của Mỹ trong giai đoạn cầm quyền của Tổng thống Obama (2009- 2015). Chƣơng 3. Đánh giá sơ bộ về tác động chính sách xoay trục của Mỹ sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng từ năm 2009 đến nay Bƣớc đầu đƣa ra đánh giá về tác động chính sách đối ngoại của chính quyền Tổng thống Obama đối với Mỹ nói riêng và khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng nói chung. Đặc biệt là trƣờng hợp Việt Nam, vai trò của Việt Nam trong chính sách xoay trục của Mỹ và tác động chính sách xoay trục tới Việt Nam. 14 NỘI DUNG Chƣơng 1. NGUYÊN NHÂN CHÍNH SÁCH XOAY TRỤC CỦA MỸ SANG KHU VỰC CHÂU Á- THÁI BÌNH DƢƠNG TỪ NĂM 2009 ĐẾN NAY 1.1. Khái quát chính sách đối ngoại của Mỹ từ năm 1993 đến năm 2009 1.1.1. Chính sách đối ngoại của Mỹ dưới thời Tổng thống Bill Clinton (1993- 2001) Năm 1993, Tổng thống Bill Clinton (B.Clinton) lên cầm quyền trong bối cảnh chiến tranh lạnh kết thúc, nƣớc Mỹ với vai trò là ngƣời thắng trận, nhƣng do trải qua hơn 40 năm với gánh nặng chạy đua vũ trang và “bao” về chi tiêu quân sự hầu khắp thế giới (Mỹ phải gánh chịu từ 50 đến 55% chi tiêu quân sự của toàn thế giới) nên nƣớc Mỹ đã bị “suy giảm thế mạnh” về nhiều mặt so với các nƣớc khác. Trong thời gian Mỹ và Liên Xô ráo riết chạy đua vũ trang để khẳng định sức mạnh của mình, đã tạo điều kiện cho các nƣớc khác phát triển kinh tế, nổi lên các trung tâm kinh tế và tài chính lớn: Tây Âu và Nhật Bản trở thành trong hai trong ba trung tâm kinh tế- tài chính lớn nhất thế giới (sau Mỹ). Cả Tây Âu và Nhật Bản trong thời gian này đều trở thành những đối thủ cạnh tranh vai trò số một thế giới với Mỹ. Nhận thức rõ tình hình, sau khi nên nắm quyền Tổng thống B.Clinton đã ngay lập tức ƣu tiên thực hiện chính sách về kinh tế, xem đó là nhân tố hàng đầu của an ninh quốc gia. Ông đề ra chiến lƣợc “phục hƣng nền kinh tế Mỹ”. Các chính sách phát triển khoa học và công nghệ đƣợc chính phủ Mỹ hết sức chú trọng, nhằm tạo nên ƣu thế tuyệt đối cho sự cạnh tranh kinh tế của Mỹ. Với chính sách đó B.Clinton đã đƣa nƣớc Mỹ thoát khỏi tình trạng khủng hoảng về kinh tế sau chiến tranh lạnh và đƣa nƣớc Mỹ phát triển trở lại: Tăng trƣởng kinh tế đạt mức trung bình 2,5%/năm và đang có chiều hƣớng tăng lên (cao hơn mức trung bình của 25 năm qua); Thâm hụt ngân sách giảm từ 290 tỷ USD xuống còn 121 tỷ USD/năm; Tạo ra đƣợc 10,5 triệu việc làm so với 1,7 triệu trong nhiệm kỳ Tổng thống Georgy Herbert Walker Bush (G.H.Bush); Thu nhập bình quân đầu ngƣời sau khi tính thuế tăng 6% (G.H.Bush 2,5%) [25; 431]. 15 Song song với những chính sách phát triển kinh tế, chiến lƣợc đối ngoại của Tổng thống B.Clinton đƣợc hình thành trên cơ sở duy trì vị trí số một của Mỹ. Tháng 2 năm 1995, chính quyền B.Clinton đề ra chiến lƣợc toàn cầu mới “Chiến lƣợc an ninh quốc gia cam kết và mở rộng” theo hƣớng Mỹ cam kết tiếp tục can dự vào các công việc của thế giới với tƣ cách “ngƣời lãnh đạo thế giới”, nhƣng chú trọng hơn vào vai trò “trọng tài” mà giảm dần vai trò “sen đầm”. Mở rộng cộng đồng các quốc gia dân chủ, đề cao vai trò của các thể chế đa phƣơng, trong đó Mỹ là hạt nhân. Chiến lƣợc mới đó đƣợc thể hiện qua ba mục tiêu cơ bản: Một là, phục hƣng nền kinh tế Mỹ; Hai là, duy trì và phát triển ƣu thế quân sự của Mỹ trên thế giới; Ba là, thúc đẩy dân chủ và thị trƣờng tự do ở bên ngoài. Thứ tự ƣu tiên trong chính sách ngoại giao của Mỹ trong thời kỳ này cũng không thay đổi: Châu Âu vẫn là khu vực quan trọng và đƣợc đƣa lên hàng đầu. Trong bài phát biểu điều trần nhậm chức ngày 13/1/1993, Bộ trƣởng ngoại giao Mỹ Warren Christopher đã sắp xếp thứ tự ƣu tiên trong chính sách đối ngoại của Mỹ lần lƣợt là: Châu Âu, Châu Á, Trung Đông, Châu Mỹ la tinh, Châu Phi [19; 27]. Đối với Châu Âu: Mục tiêu xuyên suốt trong chiến lƣợc an ninh mới của Mỹ là đặt trọng tâm vào Châu Âu. Châu Âu là “hạt nhân” lợi ích chiến lƣợc của Mỹ. Tại Hội nghị cấp cao NATO, Tổng thống B.Clinton đã nhận định “an ninh của thế hệ chúng ta đƣợc quyết định bằng công cuộc cải cách ở các miền Đông Châu Âu thành công hay thất bại”. Mối quan tâm của Mỹ tới khu vực này đƣợc thể hiện rất rõ thông qua các chuyến thăm cấp cao tới các nƣớc ở Châu Âu nhƣ; Cộng hòa Czech, Nga, Hungary, Ukraine… Chính quyền B.Clinton luôn khẳng định khu vực Châu Âu là “hạt nhân” và là “trung tâm” lợi ích an ninh của Mỹ. Mỹ tiếp tục củng cố và tăng cƣờng quan hệ với các nƣớc đồng minh, đồng thời mở rộng NATO về hƣớng đông, kết nạp thêm các nƣớc Đông Âu cũ vào NATO nhƣ Ba Lan, Hungary, Cộng hòa Czech năm 1999. Chính sách Châu Âu của chính quyền B.Clinton theo đuổi hai mục tiêu cơ bản: Xây dựng một Châu Âu thực sự liên kết, dân chủ, thịnh vƣợng và hòa bình; Liên kết các đồng minh và đối tác ở bên kia Đại Tây Dƣơng để giải quyết những thách thức toàn cầu. Mỹ đƣa ra sáng kiến “đối tác kinh tế xuyên Đại Tây Dƣơng” nhằm làm sâu sắc hơn mối quan hệ kinh tế và củng cố quan hệ của Mỹ với các nƣớc Châu Âu. 16 Đối với Châu Á: Bảo đảm vai trò và vị trí của Mỹ ở khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng. Mỹ cam kết ngày càng gắn bó chặt chẽ với các đồng minh của mình ở khu vực này nhƣ: Hàn Quốc, Nhật Bản, Philippin, Thái Lan, Australia. Nhƣng vị trí Châu Á- Thái Bình Dƣơng trong thời gian này đối với Mỹ không thể so sánh với khu vực Châu Âu. Châu Âu vẫn giữ vị trí hàng đầu, là trung tâm trong các ƣu tiên chính sách ngoại giao của Mỹ. Đối với Trung Đông: Mỹ tích cực tham gia giải quyết các xung đột ở khu vực này nhƣ vấn đề hòa bình giữa nhà nƣớc Palestine và Isarel. Trong giai đoạn này, Trung Đông chƣa thật sự nổi lên những vấn đề nổi bật để trở thành sự quan tâm đối với Mỹ. Đối với Châu Mỹ La tinh: Đã từ lâu Mỹ luôn coi khu vực Mỹ La tinh là “sân sau”, thuộc quyền kiểm soát của riêng mình, với khẩu hiệu “Châu Mỹ là của ngƣời Mỹ”. Vì thế, Mỹ đã thi hành các chính sách đối với khu vực này về kinh tế nhƣ mở rộng đầu tƣ buôn bán với các nƣớc Mỹ La tinh và thực hiện liên kết giữa Mỹ với các nƣớc trong khu vực. Đối với Châu Phi: Chính quyền B.Clinton có những động thái tích cực trong việc tham gia thúc đẩy giải quyết các vấn đề ở khu vực Châu Phi nhƣ cuộc xung đột ở khu vực Hồ lớn Châu Phi, thông qua tổ chức Liên Hợp Quốc; Tham gia giải quyết xung đột ở Angola; Đồng thời Mỹ đẩy mạnh cuộc chiến chống khủng bố ở Sudan… Nhìn chung, trong thời kỳ này, những chính sách ngoại giao của Mỹ không thật sự nổi bật vì chính quyền Tổng thống B.Clinton chỉ thực sự quan tâm phát triển kinh tế và khôi phục tình hình nƣớc Mỹ sau chiến tranh lạnh. Với chiến lƣợc “cam kết và mở rộng” trọng tâm trong chính sách đối ngoại của Mỹ vẫn là Châu Âu. Vì vậy, vai trò và vị trí của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng hầu nhƣ không đƣợc nƣớc Mỹ quan tâm. 1.1.2. Chính sách đối ngoại của Mỹ dưới thời Tổng thống George Walker Bush (2001- 2009) Trong những năm đầu thế kỷ XXI, tình hình thế giới có nhiều biến đổi phức tạp. Thế giới vẫn đang trong thời kỳ quá độ sang một trật tự mới theo xu hƣớng đa cực. Quan hệ quốc tế phát triển theo xu hƣớng đan xen phức tạp, tác động đa chiều đến mối quan hệ song phƣơng cũng nhƣ đa phƣơng của các quốc gia dân tộc. Các 17 mâu thuẫn của thời đại vẫn tiếp tục dƣới nhiều hình thức và nội dung mới nhƣ: xung đột vũ trang, chiến tranh cục bộ, mâu thuẫn tôn giáo, dân tộc, hoạt động khủng bố phát triển mạnh mẽ… Ngày 20 tháng 1 năm 2001, G.W.Bush chính thức nhậm chức Tổng thống Mỹ đời thứ 43. Ông đƣợc thừa hƣởng những thành quả về kinh tế đáng nể mà Chính quyền B.Clinton để lại, trong đó có khoảng thặng dƣ liên bang 128 tỉ USD [31; 68]. Sau khi lên nắm chính quyền, Tổng thống G.W.Bush vẫn giữ khẩu hiệu duy trì vị trí số một của Mỹ, nhƣng nếu chính quyền B.Clinton coi trọng sự phát triển kinh tế, đầu tƣ cho phát triển kinh tế thì chính quyền của Tổng thống G.W.Bush lại coi trọng vấn đề chính trị, quân sự hơn kinh tế. Nhất là sau sự kiện ngày 11/9/2001, “Chiến lƣợc an ninh quốc gia trong thế kỷ mới” của Mỹ đƣợc đề ra. Chiến lƣợc đó nhấn mạnh quyền tự do hành động của Mỹ, “ngăn chặn sự thống trị của kẻ thù đối với những khu vực quan trọng nhƣ: Châu Âu, Trung Đông, Đông Nam Á. Chính sách ngoại giao của chính quyền G.W.Bush nổi lên một số nội dung sau: Thứ nhất, chống khủng bố trở thành ƣu tiên an ninh quốc gia hàng đầu. Ƣu tiên chiến lƣợc này xuất phát từ sự xác định lại các mối đe dọa đối với Mỹ. Với việc nhận thức lại về vấn đề này, chính quyền G.W.Bush đã xác định chủ nghĩa khủng bố quốc tế trở thành kẻ thù số một của nƣớc Mỹ; Nƣớc Mỹ sẽ chiến đấu trong một thời gian dài, không hạn định trên phạm vi toàn cầu để tiêu diệt các tổ chức khủng bố [12; 110]. Ngân sách quốc phòng của Mỹ liên tục tăng mạnh: năm 2000 là 311,7 tỉ USD, năm 2001 là 307,8 tỉ USD đã tăng lên tới hơn 404 tỉ USD vào năm 2003 [20; 44]. Điều đó khẳng định mức độ quan trọng của cuộc chiến chống khủng bố cũng nhƣ quyết tâm của Mỹ trong cuộc chiến này. Ƣu tiên chống khủng bố sẽ chi phối và xác định những chính sách đối ngoại của Mỹ tới từng vấn đề, từng khu vực và từng đối tƣợng cụ thể. Chiếm vai trò là trọng tâm cho cuộc chiến này đó là hai khu vực Trung Đông và Đông Nam Á, nơi có rất nhiều ngƣời dân theo đạo Hồi sinh sống. Trong đó, nổi bật là Mỹ đã tiến hành hai cuộc chiến tranh tại Afghanistan và Iraq. Thứ hai, thực hiện chiến lƣợc tấn công đánh đòn phủ đầu. Chính quyền Tổng thống G.W.Bush cho rằng: không thể cho phép mình chờ đợi bị đánh trƣớc rồi mới đánh trả, nhất là khi các kẻ thù không hiện hữu và không tấn công trực diện. Học 18 thuyết quân sự mới này cho phép thực hiện các hành động quân sự thậm chí ngay cả khi chƣa chắc chắn về thời điểm và vị trí tấn công của kẻ thù. Điều này chứng tỏ chính quyền Tổng thống G.W.Bush rất lo sợ trƣớc sự tấn công của chủ nghĩa khủng bố sau sự kiện 11/9/2001. Thứ ba, chủ nghĩa đơn phƣơng là một trong những xu hƣớng đối ngoại nổi trội của chính quyền G.W.Bush với phƣơng châm “Nếu các nƣớc đi theo Mỹ thì tiến hành chủ nghĩa đa phƣơng, nếu không đi theo thì Mỹ làm riêng”. Minh chứng cụ thể cho chủ nghĩa đơn phƣơng ở Mỹ là tiến hành cuộc chiến ở Afghanistan bác bỏ sự phản đối của dƣ luận và Liên Hợp Quốc; Thêm nữa, tháng 12/2001, chính quyền G.W.Bush tuyên bố đơn phƣơng từ bỏ Hiệp ƣớc chống tên lửa đạn đạo ABM; quyết định triển khai Hệ thống phòng thủ tên lửa quốc gia (NMD) và Hệ thống phòng thủ tên lửa chiến trƣờng (TMD) [20; 45]. Quan điểm của Mỹ là trong khi tìm kiếm sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế, Mỹ cũng sẽ không ngần ngại đơn phƣơng hành động một mình khi cần thiết. Việc Mỹ theo đuổi chủ nghĩa đơn phƣơng trong điều kiện không có đối trọng để kiềm chế trong tình hình này là mối lo ngại lớn đối với sự ổn định quốc tế. Trong tám năm cầm quyền của mình (2001- 2009), chiến lƣợc ngoại giao bao trùm lên các hoạt động của Tổng thống G.W.Bush là tiến hành những cuộc chiến tranh chống khủng bố, bỏ quên đi nhiệm vụ phát triển kinh tế. Tổng thống G.W.Bush lãng quên một chân lý: Tất cả những bƣớc đi ngoại giao của các Tổng thống Mỹ đều phải phục vụ một lợi ích đó là lợi ích về kinh tế, ngoại giao là bƣớc dọn đƣờng cho kinh tế phát triển. Tổng thống G.W.Bush cho rằng chỉ có giữ vững an ninh chính trị mới có thể giữ vững đƣợc vị trí số một của Mỹ trên thế giới. Điều này thật sự sai lầm, ông đã làm cho tình hình nƣớc Mỹ một lần nữa đi xuống khi ông rời khỏi nhà Trắng, điển hình là cuộc khủng hoảng tài chính ở Mỹ năm 2008 bắt đầu từ ngành ngân hàng, sau đó lan ra tất cả các ngành khác, cuối cùng bùng nổ thành cuộc đại khủng hoảng lan ra toàn thế giới. Ngƣời ta cho rằng mức độ tồi tệ của cuộc suy thoái kinh tế lần này có thể còn vƣợt cả cuộc đại suy thoái lịch sử ở nƣớc Mỹ trong những năm 1929- 1933. 19 1.1.3. Nhận xét Chiến tranh lạnh kết thúc, tình hình nƣớc Mỹ bị suy giảm, với chính sách “cam kết và mở rộng” chính quyền B.Clinton ƣu tiên phát triển kinh tế hơn các chính sách ngoại giao để vực dậy nền kinh tế. Bên cạnh đó, những chính sách ngoại giao của chính quyền B.Clinton vẫn không đề cao vai trò của Châu Á- Thái Bình Dƣơng, mà ƣu tiên cho khu vực Châu Âu- đây vẫn là khu vực có vị trí trung tâm và cốt lõi trong những chính sách ngoại giao của B.Clinton. Sang thời Tổng thống G.W.Bush, đặc biệt sau sự kiện 11/9/2001 các chính sách ngoại giao của chính quyền Tổng thống G.W.Bush thay đổi, chủ yếu tập trung vào vấn đề chống khủng bố và những hành động đơn phƣơng, trọng tâm là khu vực Trung Đông và Đông Nam Á. Vai trò của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng vẫn chƣa đƣợc các vị Tổng thống Mỹ quan tâm. Cả hai đời Tổng thống Mỹ: B.Clinton và G.W.Bush (từ năm 1993 đến năm 2009) đều không đặt nặng vai trò của khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng trong các chính sách đối ngoại của Mỹ. Chính vì vậy, sau khi lên nắm chính quyền Mỹ, Tổng thống Obama đã nhìn nhận lại lịch sử nƣớc Mỹ, tình hình thế giới một cách cẩn trọng và có những bƣớc đi dè dặt trong quan hệ quốc tế. Rút ra đƣợc bài học quý báu từ những ngƣời đồng cấp của mình, Tổng thống Obama không còn duy trì sức mạnh cứng nhƣ chính quyền của Tổng thống G.W.Bush trong các vấn đề ngoại giao. Mà thay vào đó là việc sử dụng sức mạnh thông minh (kết hợp cả quyền lực cứng và quyền lực mềm) trong giải quyết các vấn đề quốc tế. Thực hiện chiến lƣợc tái cân bằng, hay còn gọi là “chiến lƣợc xoay trục” sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng. Vì giờ đây, cuộc chiến chống khủng bố phải đƣợc đặt qua một bên, hơn nữa Châu Âu không còn đƣợc coi là trung tâm của thế giới bởi sự vƣơn lên mạnh mẽ và khẳng định vị trí của các nƣớc trong khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng. Chính vì những lý do đó buộc Mỹ phải điều chỉnh chiến lƣợc ngoại giao của mình để phù hợp với tình hình mới. 1.2. Nguyên nhân Mỹ thực hiện chính sách xoay trục sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dƣơng 1.2.1. Vai trò của khu vực Châu Á- Thái Bình Dương 20