Tài liệu Huy động vốn tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn việt nam – chi nhánh thăng long

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------***--------- NGUYỄN NGỌC DIÊN HUY ĐỘNG VỐN TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM – CHI NHÁNH THĂNG LONG LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------***--------- NGUYỄN NGỌC DIÊN HUY ĐỘNG VỐN TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM – CHI NHÁNH THĂNG LONG Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 60 34 02 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN HỒNG SƠN XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN PGS.TS.NGUYỄN HỒNG SƠN TS.LÊ TRUNG THÀNH Hà Nội - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng, luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng “Huy động vốn tại Ngân Hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn Việt Nam - Chi Nhánh Thăng Long”, là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số liệu đã sử dụng được chỉ rõ nguồn trích dẫn trong danh mục tài liệu tham khảo. Kết quả nghiên cứu này chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào từ trước đến nay. Hà nội, ngày 25 tháng 02 năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Ngọc Diên LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Hồng Sơn – Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế - Đại Học Quốc Gia Hà Nội, người hướng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các thầy cô giáo khoa Tài chính ngân hàng, Trường Đại học Kinh tế - Đại Học Quốc Gia Hà Nội, đã truyền đạt cho tôi những kiến thức bổ ích để tôi có thể thực hiện được nghiên cứu này. Tôi xin trân trọng biết ơn sự giúp đỡ nhiệt tình và quý báu của các anh chị đồng nghiệp tại Agribank Chi nhánh Thăng Long đã giúp tôi trong quá trình nghiên cứu tài liệu tham khảo, thu thập số liệu. Cuối cùng, tôi bày tỏ sự cảm ơn tới những người thân trong gia đình, bạn bè đã khích lệ, động viên tôi hoàn thành tốt luận văn này. Hà nội, ngày 25 tháng 02 năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Ngọc Diên MỤC LỤC Nội Dung Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 2. Câu hỏi nghiên cứu 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5. Kết cấu luận văn Chƣơng I: Cơ sở lý luận về huy động vốn của ngân hàng thƣơng mại 1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 1.2. Tổng quan về ngân hàng thương mại 1.2.1. Khái niệm về ngân hàng thương mại 1.2.2 Hoạt động kinh doanh chủ yếu của NHTM 1.3. Huy động vốn của NHTM 1.3.1 Khái niệm về vốn của NHTM 1.3.2. Các hình thức huy động vốn 1.3.3. Hiệu quả huy động vốn của NHTM 1.4. Các nhân tố tác động đến hiệu quả huy động vốn tại NHTM 1.4.1. Nhân tố ngoài ngân hàng 1.4.2 Nhân tố từ chính ngân hàng Chƣơng II: Phƣơng pháp luận và thiết kế nghiên cứu 2.1. Phương pháp thu thập tài liệu, thông tin 2.1.1. Mô hình SWOT 2.1.2. Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp 2.1.3. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp 2.2. Phương pháp tổng hợp, xử lý thông tin Chƣơng III: Thực trạng huy động vốn tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Thăng Long. 3.1. Khái quát về Agribank Việt Nam - Chi nhánh Thăng Long 3.1.1 Sơ lược về lịch sử hình thành và phát triển 3.1.2. Hệ thống bộ máy tổ chức và quản lý 3.1.3. Khái quát hoạt động kinh doanh tại Chi nhánh Thăng Long 3.2. Thực trạng huy động vốn tại Agribank Chi nhánh Thăng Long 3.2.1. Giới thiệu về sản phẩm huy động vốn tại Agribank Chi nhánh Thăng Long 43 3.2.2. Phân tích SWOT về huy động vốn tại Agribank Chi nhánh Thăng Long 3.2.3. Thực trạng hiệu quả huy động vốn tại Agribank Chi nhánh Thăng Long 3.3. Đánh giá của khách hàng về chất lượng huy động vốn 3.4. Đánh giá về hiệu quả huy động vốn tại Agribank Chi nhánh Thăng Long 3.4.1. Kết quả đạt được 3.4.2. Hạn chế 3.4.3. Nguyên nhân ChƣơngIV: Một số giải pháp tăng cƣờng hiệu quả huy động vốn tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Thăng Long 4.1. Định hướng huy động vốn của Agribank Chi nhánh Thăng Long 4.1.1. Chính sách phát triển của Agribank Chi nhánh Thăng Long 4.1.2. Định hướng huy động vốn của Agribank Chi nhánh Thăng Long 4.2. Giải pháp để đẩy mạnh hiệu quả huy động vốn tại Agribank Chi nhánh Thăng Long 4.2.1. Đa dạng hóa huy động vốn theo hướng ổn định nguồn dân cư, mở rộng tiền gửi TCKT không kỳ hạn 4.2.2. Xác định chiến lược khách hàng 4.2.3. Thực hiện chính sách lãi suất linh hoạt 4.2.4. Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn 4.2.5.Tăng cường hoạt động tiếp thị, quảng cáo, trang bị cơ sở hạ tầng-Công nghệ 85 4.2.6. Đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao nghiệp vụ cho cán bộ ngân hàng 4.3. Kiến nghị 4.3.1. Kiến nghị với NHNN và các cơ quan quản lý nhà nước 4.3.2.Kiến nghị với Agribank KẾT LUẬN Tài liệu tham khảo Phụ lục số 01 - Phiếu khảo sát về sản phẩm dịch vụ tiền gửi tại Agribank Chi nhánh Thăng Long. Phụ lục số 02 – Câu hỏi phỏng vấn chuyên gia DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 i DANH MỤC CÁC BẢNG STT Bảng 1 Bảng 3.1 2 Bảng 3.2 3 Bảng 3.3 4 Bảng 3.4 5 Bảng 3.5 6 Bảng 3.6 7 Bảng 3.7 8 Bảng 3.8 9 Bảng 3.9 10 Bảng 3.10 11 Bảng 3.11 12 Bảng 3.12 13 Bảng 3.13 14 Bảng 3.14 15 Bảng 3.15 16 Bảng 3.16 17 Bảng 3.17 18 Bảng 3.18 ii DANH MỤC CÁC HÌNH STT Hình 1 Hình 2.1 2 Hình 3.1 3 Hình 3.2 4 Hình 3.3 5 Hình 3.4 6 Hình 3.5 iii PHẦN MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Ngân hàng thương mại (NHTM) là một tổ chức kinh tế kinh doanh trong lĩnh vực tài chính, tiền tệ. Hoạt động chủ yếu và thường xuyên là huy động vốn từ các tổ chức kinh tế xã hội, các cá nhân rồi sử dụng nguồn vốn này để cấp tín dụng cho khách hàng có nhu cầu vay vốn và cung ứng các dịch vụ ngân hàng. Trong hoạt động ngân hàng, vốn là điều kiện tiên quyết, là cơ sở để ngân hàng tổ chức mọi hoạt động kinh doanh. Thực tế tại các NHTM hiện nay, thì vốn chủ sở hữu chỉ chiếm một tỷ lệ khiêm tốn, còn lại chủ yếu là vốn huy động, vốn đi vay và vốn khác. Do vậy, huy động vốn là điều kiện đầu tiên, là yếu tố quyết định đến sự tồn tại và phát triển của mỗi ngân hàng và thực tiễn cho thấy cạnh tranh trên lĩnh vực huy động vốn chính là cuộc cạnh tranh nóng bỏng và gay gắt nhất của các NHTM. Trong thời gian qua, các NHTM Việt Nam đã và đang phải đương đầu với sự cạnh tranh ngày càng gay gắt trong hoạt động huy động vốn . Khi mà nguồn vốn nhàn rỗi của dân chúng, của các tổ chức ngày càng bị phân tán qua nhiều kênh huy động khác nhau, với hình thức ngày càng đa dạng như : đầu tư vào thị trường chứng khoán, thị trường bất động sản, dự trữ vàng hoặc ngoại tệ mạnh, mua sản phẩm của các công ty bảo hiểm nhân thọ, mua chứng chỉ quỹ đầu tư, trái phiếu doanh nghiệp…Trong khi đó, hầu hết hoạt động huy động vốn của các NHTM còn đơn điệu, chưa phù hợp và chưa đáp ứng được đòi hỏi của nền kinh tế. Điều này dẫn đến chi phí huy động cao, quy mô không ổn định, việc tài trợ cho các danh mục tài sản không còn phù hợp với quy mô, kết cấu đó làm hạn chế khả năng sinh lời, buộc ngân hàng phải đối mặt với nhiều rủi ro… Ngoài ra, các NHTM còn chịu sự chi phối bởi các chính sách, các quy định từ phía NHNN. Do đó, việc tăng cường, tìm kiếm, khai thác tối đa các nguồn vốn ổn định với chi phí hợp lý là yêu cầu ngày càng trở nên cấp thiết và quan trọng đối với các NHTM. Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn Việt 1 Nam nói chung và Agribank chi nhánh Thăng Long nói riêng cũng không nằm ngoài xu thế này. Với việc tập trung nghiên cứu, trên cơ sở tìm hiểu, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng, điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong hoạt động huy động vốn tại Agribank chi nhánh Thăng Long thời gian qua, từ đó đề xuất những giải pháp nhằm đẩy mạnh hiệu quả huy động vốn tại ngân hàng này trong giai đoạn tới là hết sức cần thiết. Hơn nữa, chương trình thạch sỹ tài chính ngân hàng do Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc Gia Hà Nội, cung cấp khối kiến thức chuyên sâu về lĩnh vực tài chính, ngân hàng thông qua các môn học của chương trình với sự tham gia giảng dạy của các giáo sư, tiến sỹ, thầy cô giáo giàu kinh nghiệm. Chọn đề tài về lĩnh vực huy động vốn, học viên có thể tận dụng được những kiến thức đã học của chương trình để nâng cao chất lượng của luận văn. Xuất phát từ những thực tế trên đây, học viên lựa chọn đề tài: “ Huy động vốn tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Thăng Long”, làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp thạc sỹ của mình tại Trường Đại học Kinh Tế - Đại Học Quốc Gia Hà nội. Đề tài được hướng dẫn bởi PGS.TS. Nguyễn Hồng Sơn, Hiệu trưởng Trường Đại Học Kinh Tế - Đại Học Quốc Gia Hà Nội, Việt Nam. 2. Câu hỏi nghiên cứu - Những yếu tố nào tác động đến hiệu quả huy động vốn của ngân hàng? - Hiện nay, huy động vốn và hiệu quả huy động vốn tại Agribank chi nhánh Thăng Long như thế nào? - Khách hàng đánh giá như thế nào về hiệu quả huy động vốn tại ngân hàng? - Ngân hàng cần có những giải pháp gì, cách thức nào để nâng cao hiệu quả huy động vốn? 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về vốn, huy động vốn và hiệu quả huy động vốn của NHTM trong nền kinh tế. 2 - Phân tích các yếu tố chủ quan và khách quan tác động đến hiệu quả huy động vốn của các NHTM trong bối cảnh hiện nay. - Tập trung phân tích đánh giá thực trạng huy động vốn và hiệu quả huy động vốn tại Agribank chi nhánh Thăng Long, nhằm tìm ra các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức đối với hoạt động này thông qua mô hình Swot, phiếu thăm dò khách hàng. - Đưa ra một số giải pháp nhằm đẩy mạnh hiệu quả huy động vốn, tạo cơ cấu huy động hợp lý tại Agribank chi nhánh Thăng Long. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Hiệu quả huy động vốn tại Agribank chi nhánh Thăng Long. - Phạm vi nghiên cứu: Đề tài chỉ được thực hiện tại Agribank chi nhánh Thăng Long, giới hạn trong các năm 2011- 2013. 5. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo luận văn gồm có 04 chương: - Chương 1: Cơ sở lý luận về huy động vốn của ngân hàng thương mại. - Chương 2: Phương pháp luận và thiết kế nghiên cứu. - Chương 3: Thực trạng huy động vốn tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Thăng Long. - Chương 4: Một số giải pháp tăng cường hiệu quả huy động vốn tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Thăng Long. 3 CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HUY ĐỘNG VỐN CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài NHTM là doanh nghiệp đặc biệt, kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ, tín dụng - Một tổ chức cung ứng vốn chủ yếu và hữu hiệu của nền kinh tế. Việc tạo lập, tổ chức và quản lý vốn của NHTM là một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu không chỉ vì lợi ích riêng của bản thân các NHTM mà còn vì sự phát triển chung của nền kinh tế. Xuất phát từ thực tiễn trên, trong thời gian qua vấn đề về vốn và huy động vốn tại các NHTM đã được rất nhiều các tác giả lựa chọn để làm đề tài nghiên cứu trong một số vấn đề khoa học, trong các công trình nghiên cứu sinh và một số bài bình luận trên các tạp chí khoa học: Luận án tiến sỹ về “Những giải pháp tạo vốn của Ngân hàng Nông Nghiệp Việt Nam trong điều kiện chuyển sang kinh tế thị trường” của nghiên cứu sinh Tô Ngọc Hưng. Luận án đã nghiên cứu khá toàn diện về vốn trong sự nghiệp phát triển nông thôn và các hình thức tạo vốn của NHTM trong nền kinh tế thị trường. Luận án cũng đánh giá về thực trạng hoạt động tạo vốn và đã đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện việc tạo vốn cho Ngân hàng Nông Nghiệp Việt Nam trong giai đoạn tác giả nghiên cứu. (Tô Ngọc Hưng, 1996) Luận án tiến sỹ về “Huy động vốn và sử dụng vốn của ngân hàng cho chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn tỉnh Hưng Yên” của nghiên cứu sinh Nguyễn Huy Cường. Luận án đã đưa ra cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tác động của huy động vốn và sử dụng vốn đầu tư của hệ thống ngân hàng đối với tăng trưởng kinh tế của các bộ phận cấu thành nền kinh tế trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Bên cạnh đó, luận án cũng chỉ ra các vướng mắc trong huy động vốn và sử dụng vốn của hệ thống ngân hàng cũng như các biện pháp quản trị điều hành của ngân hàng để hệ thống ngân hàng nói chung và các ngân hàng tại Hưng Yên nói riêng trở thành một kênh huy động vốn hữu hiệu cho nền kinh tế. (Nguyễn Huy Cường, 2006) 4 Luận án tiến sỹ về “Đa dạng hóa sản phẩm kinh doanh NHTM Việt Nam trong điều kiện hội nhập quốc tế” của nghiên cứu sinh Nguyễn Thanh Phong. Chỉ ra vấn đề cần giải quyết trong quá trình hội nhập quốc tế của hệ thống Ngân hàng Việt Nam là phải đa dạng hóa các sản phẩm kinh doanh, đặc biệt là các sản phẩm về vốn. Đi sâu vào phân tích các nhân tố ảnh hưởng và các yếu tố cần thiết cho đa dạng hóa sản phẩm kinh doanh. Từ đó cho thấy các yếu tố quan trọng hàng đầu cho đa dạng hóa sản phẩm kinh doanh của NHTM Việt Nam là: môi trường pháp lý, quy mô vốn, công nghệ, nhân lực, quản trị rủi ro và quản trị điều hành. (Nguyễn Thanh Phong, 2011) Đề tài Luận văn thạc sỹ về “ Nâng cao hiệu quả huy động vốn từ khách hàng cá nhân tại Ngân hàng Công Thương- Chi nhánh Hai Bà Trưng” của học viên Phạm Thanh Thanh; luận văn thạc sỹ “Giải pháp tăng cường huy động vốn tại Ngân hàng Phát triển nhà Đồng bằng Sông Cửu Long - Chi nhánh Hà Nội” của học viên Dương Huyền Trang; Luận văn thạc sỹ “ Nâng cao hiệu quả quản lý huy động vốn tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn tỉnh Vĩnh Phúc” của học viên Đặng Văn Du. Trong các công trình nêu trên, các tác giả đều đã nêu lên được thực trạng huy động vốn tại các ngân hàng trong các giai đoạn mà tác giả nghiên cứu. Đồng thời mỗi tác giả cũng đưa ra các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả huy động, quản lý vốn tại hệ thống NHTM nói chung và tại các ngân hàng các tác giả chọn nghiên cứu nói riêng. (Phạm Thanh Thanh, 2010), (Dương Huyền Trang, 2013), (Đặng Văn Du, 2013) Luận văn thạc sỹ “Quản trị tài sản Nợ tại Chi nhánh Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát triển Nông thôn Thăng Long-Thực trạng và giải pháp” của học viên Nguyễn Thị Ngọc Hoa. Với mục tiêu tăng cường quản trị tài sản nợ tại Agribank chi nhánh Thăng Long trong điều kiện hội nhập, luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về tài sản nợ và quản trị tài sản nợ. Đồng thời phân tích và đánh giá thực trạng quản trị tài sản nợ, chủ yếu là tài sản vốn huy động, tại Agribank chi nhánh Thăng Long trong giai đoạn 2008 - 2010. Luận văn cũng đã nêu bật được một số thuận lợi và khó khăn của Agribank chi nhánh Thăng Long, cũng như những hạn chế của công tác quản trị tài sản nợ của ngân hàng này. (Nguyễn Thị Ngọc Hoa, 2012) 5 Khá nhiều bài báo, tham luận hội thảo của các nhà nghiên cứu, chuyên gia đề cập đến các nội dung xoay quanh vấn đề huy động vốn và quản lý vốn của các NHTM như: “Hoạt động huy động vốn trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh-Thực trạng và giải pháp” của Ths.Trần Trọng Huy; “Giải pháp hoàn thiện hoạt động quản trị rủi ro lãi suất tại các NHTM Việt Nam” của Ts.Lê Phan Diệu Thảo, Nguyễn Minh Sáng; “Quản lý lãi suất của NHTM trong môi trường cạnh tranh hiện nay”của Ts.Hà Thị Sáu; “Trao đổi về cơ chế áp dụng lãi suất trần trong huy động vốn của NHTM hiện nay” của Ths.Đỗ Thị Ngọc Anh. Tuy nhiên, các tác giả cũng chưa trực tiếp giải quyết các vấn đề lý luận và thực tiễn nhằm đề xuất hệ thống công cụ thích hợp để thúc đẩy công tác huy động vốn tại các NHTM. (Đỗ Thị Ngọc Anh, 2012), (Trần Trọng Huy, 2011), (Lê Phan Diệu Thảo, Nguyễn Minh Sáng, 2012), (Hà Thị Sáu, 2012) Trong mỗi giai đoạn khác nhau thì mỗi ngân hàng khác nhau lại có những chiến lược kinh doanh của riêng mình để phù hợp với tình hình phát triển kinh tế trên địa bàn. Sự biến động trên thị trường luôn là tác nhân làm cho tình hình kinh doanh cũng như tâm lý của các đối tượng tham gia các hoạt động kinh doanh trên thị trường thay đổi, đặc biệt là các đối tượng hoạt động kinh doanh trên thị trường tiền tệ. Chính vì vậy, trên cơ sở kế thừa những nghiên cứu của các tác giả đi trước, căn cứ vào tình hình biến động của hoạt động kinh doanh ngân hàng trong thời gian gần đây, tác giả lựa chọn đề tài “ Huy động vốn tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Thăng Long” để làm rõ hơn sự tác động của các nhân tố trên thị trường tới hoạt động kinh doanh nói chung và công tác huy động vốn nói riêng tại ngân hàng này. 1.2. Tổng quan về ngân hàng thƣơng mại 1.2.1. Khái niệm về ngân hàng thƣơng mại Kinh doanh ngân hàng được biết đến từ thời xa xưa, với những nghiệp vụ sơ khai ban đầu là nhận bảo quản, gìn giữ các loại tài sản quý như vàng, bạc, tiền, giấy tờ có giá ... Do nhu cầu ngày càng tăng, dần dần trong xã hội hình thành những tổ chức thực hiện các nghiệp vụ đa dạng hơn như nhận bảo quản tài sản quý, đổi tiền, 6 thanh toán, cho vay ... Đó cũng chính là mầm mống các tổ chức NHTM ngày nay. Cho đến nay, trên phương diện học thuật, vẫn còn tồn tại một số quan điểm khác nhau giữa các nhà nghiên cứu về khái niệm NHTM. Tuy nhiên, có thể thấy cách tiếp cận khá phổ biến của nhiều nhà nghiên cứu khi đưa ra khái niệm NHTM đều xuất phát từ những nghiệp vụ truyền thống của ngân hàng như nhận tiền gửi, cho vay và thanh toán. (F.Rederic S.Myshkin, 1999) NHTM là một trung gian tài chính có chức năng dẫn vốn từ nơi có khả năng cung ứng vốn đến những nơi có nhu cầu về vốn, từ nơi thừa vốn đến nơi thiếu vốn nhằm tạo điều kiện cho đầu tư, phát triển kinh tế. (Nguyễn Duệ, 2001), (Trịnh Thị Hoa Mai, 2004) Tuy nhiên, do đặc thù về văn hóa, phong tục tập quán hay thông lệ của các quốc gia, do tính đa dạng của các loại hình ngân hàng, do tính phức tạp của các nghiệp vụ ngân hàng, các khái niệm về NHTM không hoàn toàn giống nhau ở các quốc gia trên thế giới. Chẳng hạn: Theo luật pháp của nước Mỹ, bất kỳ một tổ chức nào cung cấp tài khoản tiền gửi cho khách hàng rút tiền theo yêu cầu và cho vay đối với các tổ chức kinh doanh hay cho vay thương mại sẽ được xem là một NHTM. Theo Luật Ngân hàng Đài Loan, thuật ngữ NHTM được hiểu là một ngân hàng mà các chức năng chính là nhận tiền gửi tài khoản séc và cấp tín dụng ngắn hạn. Theo Luật Ngân hàng Pháp năm 1941: NHTM là những xí nghiệp hay cơ sở hành nghề thường xuyên nhận của công chúng dưới hình thức ký thác hay hình thức khác các số tiền mà họ dùng cho chính họ vào các nghiệm vụ chiết khấu, tín dụng hay dịch vụ tài chính.(Lê Thị Mận, 2010) Một cách tiếp cận khác của Peter S.Rose cho thấy: “ NHTM là loại hình tổ chức tài chính cung cấp một danh mục các dịch vụ tài chính đa dạng nhất – đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm và dịch vụ thanh toán- và thực hiện nhiều chức năng tài chính nhất so với bất kỳ một tổ chức kinh doanh nào trong nền kinh tế”. (Peters.Rose, 1999, trang 7) Ở Việt Nam, tại điều 4.3, Luật các tổ chức tín dụng Việt Nam số 47/2010/QH12 do Quốc hội khoá XII, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 16 tháng 6 năm 7 2010, định nghĩa: “NHTM là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận”. (Luật các TCTD số 47/2010/QH12, 2010, trang 2-3) Như vậy, có thể quan niệm một cách tổng quát về NHTM, đó là một trong những định chế tài chính, doanh nghiệp đặc biệt mà đặc trưng là cung cấp đa dạng các dịch vụ tài chính với nghiệp vụ cơ bản là nhận tiền gửi, cho vay, và cung cấp các dịch vụ thanh toán. Ngoài ra, NHTM còn cung cấp nhiều dịch vụ khác nhằm thoả mãn tối đa nhu cầu về sản phẩm dịch vụ của xã hội. 1.2.2 Hoạt động kinh doanh chủ yếu của NHTM 1.2.2.1 Hoạt động huy động vốn Hoạt động huy động vốn là hoạt động thường xuyên của NHTM. Bất kỳ một NHTM nào cũng bắt đầu hoạt động của mình bằng việc huy động nguồn vốn. Đối tượng huy động của NHTM là nguồn tiền nhàn rỗi trong các tổ chức kinh tế, dân cư. Nguồn vốn quan trọng nhất và chiếm tỷ trọng cao nhất trong tổng nguồn vốn của NHTM là tiền gửi của khách hàng. Các NHTM nhận tiền gửi của các cá nhân, các tổ chức kinh tế xã hội, thậm chí cả nguồn tiền của các ngân hàng khác. Hoạt động nhận tiền gửi của ngân hàng có ý nghĩa to lớn với người gửi tiền, nền kinh tế, cũng như bản thân ngân hàng. Thông qua hoạt động này mà ngân hàng có thể tập hợp được các khoản tiền nhàn rỗi, nhỏ bé, phân tán tạm thời chưa sử dụng với các thời hạn hết sức khác nhau thành nguồn tiền lớn tài trợ cho nền kinh tế, hoặc cho các cá nhân có nhu cầu sử dụng. Về mặt pháp lý, nhận tiền gửi là thỏa thuận giữa ngân hàng và người gửi tiền thông qua hợp đồng tiền gửi về việc người gửi tiền sẽ đưa tiền cho ngân hàng vay trong một thời gian nhất định, ngân hàng sẽ phải trả lãi tiền gửi và gốc cho người gửi tiền theo lãi suất đã thỏa thuận. Theo điều 4.13, Luật các Tổ chức Tín dụng Việt Nam số 47/2010/QH12 ngày 16/6/2010: “ Nhận tiền gửi là hoạt động nhận tiền của tổ chức, cá nhân dưới hình thức tiền gửi không kỳ hạn, tiền gửi có kỳ hạn, tiền gửi tiết kiệm, phát hành chứng chỉ tiền gửi, kỳ phiếu tín phiếu và các hình thức nhận tiền gửi khác theo nguyên tắc có hoàn trả 8 đầy đủ tiền gốc, lãi cho người gửi tiền theo thỏa thuận”. (Luật các TCTD số 47/1010/QH12, 2010, trang 3) Các hoạt động huy động vốn trên đây hình thành nên tài sản nợ của ngân hàng và ngân hàng phải có trách nhiệm chi trả đối với tất cả các nguồn vốn huy động được theo yêu cầu của khách hàng. Quy mô và cơ cấu nguồn vốn quyết định đến hoạt động của ngân hàng. Do đó quản lý nguồn vốn phù hợp và sử dụng vốn có hiệu quả là một vấn đề mang tính chiến lược đối với mỗi ngân hàng. 1.2.2.2 Hoạt động sử dụng vốn Khi đã huy động được vốn, nắm trong tay một số tiền nhất định thì các NHTM phải làm như thế nào để hiệu quả hoá những nguồn vốn này, nghĩa là tìm cách để những khoản tiền đó được đầu tư đúng nơi, đúng chỗ, có hiệu quả, an toàn, đem lại nhiều lợi nhuận cho ngân hàng. Câu trả lời chính là hoạt động “cấp tín dụng” - một nghiệp vụ quan trọng của các NHTM. Theo điều 4.14, Luật các Tổ chức Tín dụng Việt Nam số 47/2010/QH12 ngày 16/6/2010: “ Cấp tín dụng là việc thỏa thuận để tổ chức, cá nhân sử dụng một khoản tiền hoặc cam kết cho phép sử dụng một khoản tiền theo nguyên tắc có hoàn trả bằng nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ cấp tín dụng khác”. (Luật các TCTD số 47/1010/QH12, 2010, trang 3) 1.2.2.3 Hoạt động thanh toán và ngân quỹ Các dịch vụ này được coi là hoạt động trung gian bởi vì khi thực hiện các hoạt động này ngân hàng không đứng vai trò là con nợ hay chủ nợ mà đứng ở vị trí trung gian để thoả mãn nhu cầu khách hàng về dịch vụ mà khách hàng cần. Hoạt động trung gian gồm rất nhiều loại dịch vụ khác nhau: như dịch vụ thu hộ chi hộ cho khách hàng có tài khoản tiền gửi tại ngân hàng, dịch vụ chuyển khoản từ tài khoản này đến tài khoản khác ở cùng một ngân hàng hay ở hai ngân hàng khác nhau; dịch vụ chi lương cho các doanh nghiệp có nhu cầu; dịch vụ khấu trừ tự động; dịch vụ thanh toán quốc tế, các phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt, các dịch vụ thanh toán trong nước và quốc tế theo quy định của ngân hàng nhà nước…. 9 Tóm lại, các hoạt động của NHTM có quan hệ mật thiết, tác động hỗ trợ thúc đẩy nhau phát triển, tạo uy tín cho ngân hàng. Có huy động vốn thì mới có nghiệp vụ cho vay, cho vay có hiệu quả phát triển kinh tế thì mới có nguồn vốn để huy động vào, đồng thời muốn cho vay và huy động vốn tốt thì ngân hàng phải thực hiện tốt hoạt động thanh toán và ngân quỹ, chính sự kết hợp đồng bộ đó tạo thành quy luật trong hoạt động của ngân hàng và tạo thành xu hướng kinh doanh tổng hợp đa năng của các NHTM. 1.3. Huy động vốn của NHTM 1.3.1 Khái niệm về vốn của NHTM Vốn là một trong những yếu tố đầu vào và cơ bản quyết định mọi quá trình hoạt động kinh doanh của các tổ chức kinh tế. Vốn là tài sản được đưa vào đầu tư nhằm mang lại hiệu quả trong tương lai. Vốn phải được biểu hiện dưới hình thái giá trị của tài sản tức là vốn phải được đại diện cho một lượng giá trị thực của tài sản nhất định như tiền, vàng, máy móc thiết bị, khoa học công nghệ, cơ sở hạ tầng…Vì thế trong nền kinh tế dù hoạt động trong lĩnh vực nào thì vốn cũng là một yếu tố quan trọng quyết định hiệu quả kinh doanh. Hoạt động của ngân hàng cũng vậy, muốn hoạt động kinh doanh có hiệu quả cao thì nguồn vốn luôn được quan tâm đúng mức. Vốn là chìa khóa, là điều kiện hàng đầu để thực hiện các hoạt động kinh doanh của NHTM. Vốn của NHTM = V+ D Trong đó: V là vốn tự có và D là vốn huy động dưới mọi hình thức. Nguồn vốn của NHTM là toàn bộ các nguồn tiền tệ mà ngân hàng tạo lập, huy động được để đầu tư, cho vay và đáp ứng các nhu cầu khác trong hoạt động kinh doanh của NHTM. Thực chất vốn của ngân hàng là một bộ phận thu nhập quốc dân tạm thời nhàn rỗi trong quá trình sản xuất, phân phối và tiêu dùng, người sở hữu chúng gửi vào ngân hàng với mục đích thanh toán, tiết kiệm hay đầu tư. Nói cách khác, họ chuyển nhượng vốn cho ngân hàng để ngân hàng trả lại họ một khoản thu nhập. Ngân hàng đã thực hiện vai trò tập trung vốn và phân phối lại vốn dưới hình 10