Tài liệu Hoạt động tư vấn pháp luật miễn phí dành cho người khuyết tật ( nghiên cứu trường hợp trung tâm hành động vì sự phát triển cộng đồng, hà nội)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------  -------- NGUYỄN THỊ QUÝ HOẠT ĐỘNG TƯ VẤN PHÁP LUẬT MIỄN PHÍ DÀNH CHO NGƯỜI KHUYẾT TẬT (Nghiên cứu trường hợp Trung tâm Hành động vì sự phát triển cộng đồng, Hà Nội) LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Công tác xã hội Hà Nội - 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------  -------- NGUYỄN THỊ QUÝ HOẠT ĐỘNG TƯ VẤN PHÁP LUẬT MIỄN PHÍ DÀNH CHO NGƯỜI KHUYẾT TẬT (Nghiên cứu trường hợp Trung tâm Hành động vì sự phát triển cộng đồng, Hà Nội) Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Công tác xã hội Mã số: 60 90 01 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Hà Hà Nội - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Thị Quý LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được luận văn này tôi đã nhận được rất nhiều sự động viên, giúp đỡ của nhiều cá nhân và tập thể. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS. TS. Nguyễn Thị Thu Hà đã tận tình hướng dẫn tôi thực hiện nghiên cứu của mình. Cũng xin gửi lời cám ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo sau đại học; Khoa Xã hội học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập. Đồng thời tôi xin cảm ơn toàn thể cán bộ và nhân viên Trung tâm Hành động vì sự phát triển cộng đồng cũng như những người khuyết tật là đối tượng hương lợi của Trung tâm đã giúp đỡ và hỗ trợ tôi trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu này. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè,đồng nghiệp, những người đã luôn bên tôi, động viên và khuyến khích tôi trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu của mình. Hà Nội, ngày 24 tháng 10 năm 2015 Tác giả Nguyễn Thị Quý MỤC LỤC DANH MỤC BIỂU ĐỒ ............................................................................................ 6 DANH MỤC HỘP .................................................................................................... 7 DANH MỤC BẢNG ................................................................................................. 8 MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 9 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................... 9 2. Tổng quan tài liệu ................................................. Error! Bookmark not defined. 3. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn.................................. Error! Bookmark not defined. 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ........................... Error! Bookmark not defined. 5. Đối tượng, khách thể, phạm vi nghiên cứu .......... Error! Bookmark not defined. 6. Câu hỏi nghiên cứu ............................................... Error! Bookmark not defined. 7. Giả thuyết nghiên cứu........................................... Error! Bookmark not defined. 8. Phương pháp nghiên cứu ...................................... Error! Bookmark not defined. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA NGHIÊN CỨU .. Error! Bookmark not defined. 1.1. Các khái niệm công cụ ...................................... Error! Bookmark not defined. 1.1.1. Người khuyết tật ............................................. Error! Bookmark not defined. 1.1.2. Tư vấn pháp luật ............................................. Error! Bookmark not defined. 1.1.3. Trợ giúp pháp lý ............................................. Error! Bookmark not defined. 1.2. Các lý thuyết áp dụng trong nghiên cứu ............ Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Lý thuyết nhu cầu ........................................... Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Lý thuyết hệ thống .......................................... Error! Bookmark not defined. 1.3. Quan điểm của Đảng và nhà nước về tư vấn pháp luật và trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật .................................................................. Error! Bookmark not defined. 1.4. Khái quát chung về hoạt động trợ giúp pháp lý và tư vấn pháp luật cho người khuyết tật tại Việt Nam......................................................... Error! Bookmark not defined. 1.5. Đặc điểm của địa bàn nghiên cứu...................... Error! Bookmark not defined. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG TƯ VẤN PHÁP LUẬT MIỄN PHÍ DÀNH CHO NGƯỜI KHUYẾT TẬT CỦA TRUNG TÂM HÀNH ĐỘNG VÌ SỰ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG .................................. Error! Bookmark not defined. 2.1. Nhu cầu về tư vấn pháp luật của người khuyết tậtError! Bookmark not defined. 2.1.1. Nhu cầu chung tư vấn pháp luật đối với người khuyết tậtError! Bookmark not defined. 2.1.2. Các lĩnh vực pháp luật người khuyết tật quan tâmError! Bookmark not defined. 2.1.3. Nhu cầu về hình thức tư vấn pháp luật mong muốnError! Bookmark not defined. 2.1.4. Nhu cầu về đơn vị cung cấp dịch vụ tư vấn pháp luật... Error! Bookmark not defined. 2.2. Khái quát chung về hoạt động tư vấn pháp luật miễn phí cho người khuyết tật tại Trung tâm Hành động vì sự phát triển cộng đồng .... Error! Bookmark not defined. 2.3. Hoạt động tư vấn pháp luật trực tiếp tại văn phòngError! Bookmark not defined. 2.4. Tư vấn qua điện thoại ........................................ Error! Bookmark not defined. 2.5. Hình thức tư vấn qua email ............................... Error! Bookmark not defined. 2.6. Tư vấn lưu động tại địa phương ........................ Error! Bookmark not defined. 2.7. Những kết quả chính của hoạt động tư vấn pháp luật của Trung tâm Hành động vì sự phát triển cộng đồng ................................................. Error! Bookmark not defined. CHƯƠNG 3: MỨC ĐỘ HÀI LÒNG CỦA NGƯỜI KHUYẾT TẬT VỀ HOẠT ĐỘNG TƯ VẤN PHÁP LUẬT MIỄN PHÍ DÀNH CHO NGƯỜI KHUYẾT TẬT CỦA TRUNG TÂM HÀNH ĐỘNG VÌ SỰ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG… ...................74 3.1. Đánh giá chung về mức độ hài lòng của người khuyết tật đối với hoạt động tư vấn pháp luật miễn phí của Trung tâm Hành động vì sự phát triển cộng đồng ....... Error! Bookmark not defined. 3.2. Mức độ hài lòng về cơ sở vật chất, trang thiết bịError! Bookmark not defined. 3.3. Mức độ hài lòng về thái độ phục vụ .................. Error! Bookmark not defined. 3.4. Mức độ hài lòng về quy trình và thủ tục ........... Error! Bookmark not defined. 3.5. Mức độ hài lòng về thời gian phản hồi .............. Error! Bookmark not defined. 3.6. Mức độ hài lòng về nội dung thông tin tư vấn .. Error! Bookmark not defined. 3.7. Đánh giá về hiệu quả của hoạt động tư vấn....... Error! Bookmark not defined. 3.8. Mức độ gắn bó của người khuyết tật với hoạt động tư vấn pháp luật ........ Error! Bookmark not defined. 3.9. Nâng cao hiệu quả của hoạt động tư vấn pháp luật miễn phí cho người khuyết tật .Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................ Error! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 104 PHỤ LỤC .............................................................................................................. 107 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ Nội dung Biểu đồ 2.1 Mức độ của nhu cầu tư vấn pháp luật của người 44 khuyết tật Biểu đồ 2.2 Lĩnh vực pháp luật người khuyết tật quan tâm 46 Biểu đồ 2.3 Nhu cầu về hình thức tư vấn pháp luật 48 Biểu đồ 2.4 Nhu cầu về đơn vị cung cấp dịch vụ tư vấn pháp luật 49 Biểu đồ 2.5 Các nội dung tư vấn chủ yếu 59 Biểu đồ 2.6 Kênh tiếp cận chủ yếu hoạt động tư vấn pháp luật 63 Biểu đồ 3.1 Mức độ hài lòng của người khuyết tật về hoạt động tư 78 vấn pháp luật Biểu đồ 3.2 Đánh giá về cơ sở vật chất 79 Biểu đồ 3.3 Thái độ phục vụ của cán bộ tư vấn 84 Biểu đồ 3.4 Đánh giá quy trình và thủ tục tư vấn 88 Biểu đồ 3.5 Đánh giá thời gian phản hồi 90 Biểu đồ 3.6 Đánh giá về chất lượng thông tin 91 Biểu đồ 3.7 Mức độ gắn bó của người khuyết tật với hoạt động tư 97 vấn pháp luật Trang DANH MỤC HỘP Hộp Nội dung Trang Hộp 2.1 Người khuyết tật có nhu cầu lớn về tư vấn pháp luật 44 Hộp 2.2 Nhận thức về nhu cầu tư vấn pháp luật 45 Hộp 2.3 Lĩnh vực pháp luật người khuyết tật quan tâm 47 Hộp 2.4 Nhu cầu về đơn vị cung cấp dịch vụ tư vấn pháp luật 50 Hộp 2.5 Những khó khăn về mặt nhân sự tư vấn pháp luật 54 Hộp 2.6 Những nội dung tư vấn chủ yếu 60 Hộp 2.7 Các hình thức tư vấn pháp luật chủ yếu 61 Hộp 2.8 Vai trò của hoạt động tư vấn pháp luật lưu động 69 Hộp 2.9 Thiếu kinh phí triển khai tư vấn pháp luật lưu động 74 Hộp 3.1 Cơ sở vật chất phục vụ hoạt động tư vấn pháp luật tại 80 văn phòng Hộp 3.2 Cơ sở vật chất phục vụ hoạt động tư vấn lưu động 81 Hộp 3.3 Những hạn chế của cơ sở vật chất 82 Hộp 3.4 Thái độ phục vụ của cán bộ tư vấn thân thiện, cởi mở 84 Hộp 3.5 Câu chuyện tư vấn pháp luật lưu động tại địa phương 86 Hộp 3.6 Vướng mắc trong quy trình tư vấn qua điện thoại 88 Hộp 3.7 Vướng mắc trong quy trình tư vấn lưu động tại địa 89 phương Hộp 3.8 Đánh giá về nội dung thông tin tư vấn 92 Hộp 3.9 Thông tin tư vấn cần đơn giản, dễ hiểu 92 Hộp 3.10 Người khuyết tật đã được tư vấn pháp luật nhưng chưa 94 giải quyết được vấn đề Hộp 3.11 Kết nối người khuyết tật với các bên liên quan Hộp 3.12 Thông tin tư vấn cần dễ hiểu và phù hợp với người 98 khuyết tật Hộp 3.13 Thời gian phản hồi cần nhanh hơn 98 Hộp 3.14 Cần có các hỗ trợ khác ngoài tư vấn DANH MỤC BẢNG 99 Bảng Nội dung Trang Bảng 2.1 Số liệu tư vấn hàng ngày (điện thoại, trực tiếp tại văn 72 phòng, email) năm 2013 – 2015 Bảng 2.2 Số liệu tư vấn pháp luật lưu động tại địa phương năm 73 2013 -2014 Bảng 2.3 Số liệu tư vấn pháp luật lưu động tại địa phương năm 73 2014 -2015 Bảng 3.1 Hiệu quả của hoạt động tư vấn pháp luật mang lại 95 93 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Vào ngày 28 tháng 11 năm 2014 vừa qua, Việt Nam đã phê chuẩn Công ước của Liên hợp quốc về quyền của người khuyết tật. Theo tinh thần của Công ước của Liên hợp quốc về quyền của người khuyết tật, người khuyết tật có quyền được hưởng thụ đầy đủ và công bằng tất cả các quyền con người và các quyền tự do, theo đó, nghĩa vụ, trách nhiệm của cộng đồng quốc tế, mỗi quốc gia thành viên Công ước, của các cơ quan, tổ chức, cá nhân và toàn xã hội là tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ các quyền, lợi ích chính đáng của người khuyết tật với tư cách là những thành viên bình đẳng như những người khác trong xã hội, tạo cơ hội và điều kiện phù hợp để họ vươn lên khắc phục những rào cản, tham gia đầy đủ và hoà nhập vào đời sống xã hội. Theo kết quả Tổng điều tra Dân số và nhà ở Việt Nam năm 2009, cả nước có trên 6,1 triệu người từ 5 tuổi trở lên là người khuyết tật, chiếm khoảng 7,8% dân số từ 5 tuổi trở lên, trong đó có trên 55% là nữ giới. Trên 75% dân số khuyết tật sống tại khu vực nông thôn. Trong đó, dạng tật phổ biến nhất là khuyết tật về thị giác (nhìn), tiếp đến là khuyết tật về vận động, khuyết tật tập trung hoặc ghi nhớ và tỷ lệ thấp nhất là khuyết tật nghe nói. Đặc biệt, trong tổng số người khuyết tật có gần 50% là người đa khuyết tật (từ 2 khuyết tật trở lên) và trên 6% (tương đương với 380 nghìn người) bị khuyết tật nặng. So với những nhóm dân cư khác trong xã hội, phần lớn người khuyết tật đang phải đối mặt với những khó khăn đáng kể trong cuộc sống do những hạn chế trong lao động, sinh hoạt, học tập và tiếp cận các nguồn lực xã hội cơ bản. Chính vì vậy, ngoài việc thực hiện và bảo vệ quyền, nghĩa vụ như mọi công dân khác thì họ cần được bảo vệ các quyền và những ưu tiên dành riêng cho họ. Do đó, nhu cầu trợ giúp pháp lý nói chung và tư vấn pháp luật nói riêng của người khuyết tật là rất lớn. TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt 1. Bộ Tư pháp (2006), Luật trợ giúp pháp lý, Hà Nội 2. Bộ Tư pháp (2008), Nghị định số 77/2008/NĐ-CP về tư vấn pháp luật, Hà Nội 3. Bộ Tư pháp - Viện Khoa học pháp lý (2006), Từ điển luật học, NXB Từ điển bách khoa - NXB Tư pháp, Hà Nội, tr. 606. 4. Chính phủ (2007), Nghị định số 07/2007/NĐ-CP ngày 12/1/2007 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý, Hà Nội. 5. Chính phủ (2013), Nghị định số 14/2013/NĐ-CP ngày 05/02/2013 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 07/2007/NĐ-CP ngày 12/1/2007 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý, Hà Nội. 6. Cục Trợ giúp pháp lý - Bộ Tư pháp (2008), 10 năm hoạt động trợ giúp pháp lý ở Việt Nam, hướng phát triển, Hà Nội. 7. Hội Luật gia Việt Nam (2012), Báo cáo đánh giá pháp luật, chính sác và mô hình trợ giúp pháp lý cho trẻ em, Hà Nội. 8. Nguyễn Thị Thu Hà (2013), Đổi mới công tác xã hội trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, lý luận và thực tiễn, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia. Hà Nội 9. Vũ Minh Hồng (2004) Tư vấn pháp luật khiếu nại, tố cáo – Sổ tay nghiệp vụ tư vấn pháp luật, Nhà xuất bản Tư pháp, Hà Nội, tr. 206. 10. Đỗ Xuân Lân (2006), Trợ giúp pháp lý từ góc nhìn chính sách, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, Văn phòng Quốc hội, Số 02/2006, tr. 34 - 40 11. Trần Huy Liệu (2011), Báo cáo khảo sát thực trạng các tổ chức, hoạt động của các trung tâm tư vấn pháp luật thuộc Hội Luật gia Việt Nam, Hà Nội 12. Tạ Thị Minh Lý (2006), Khái niệm trợ giúp pháp lý một số vấn đề cần bàn thêm, Đặc san Trợ giúp pháp lý. 13. Lê Văn Phú (2004), Công tác xã hội, NXB ĐHQG Hà Nội 14. Quốc Hội (2011), Luật Người khuyết tật, Hà Nội 15. Quốc hội (2006), Luật Trợ giúp pháp lý, Hà Nội. 16. Phan Hữu Thư ( chủ biên) (2004), Sổ tay luật sư, NXB Công an nhân dân, Hà Nội, tr. 525. 17. Trần Đình Tuấn (2009), Bài giảng Công tác xã hội Lý thuyết và Thực hành, ĐH QGHN, Hà Nội 18. Đinh Trung Tụng (2006), Phương hướng xây dựng luật trợ giúp pháp lý, Tập san Trợ giúp pháp lý 19. Trung tâm hành động vì sự phát triển cộng đồng (2014), Bộ quy chuẩn quản lý chất lượng phòng tư vấn pháp luật của trung tâm hành động vì sự phát triển cộng đồng. 20. Trung tâm hành động vì sự phát triển cộng đồng (2012), Chiến lược phát triển Trung tâm hành động vì sự phát triển cộng đồng 2012 - 2016 21. Trung tâm hành động vì sự phát triển cộng đồng (2013), Tiếp cận Trợ giúp pháp lý của người khuyết tật, đề tài nghiên cứu 22. Trung tâm hành động vì sự phát triển cộng đồng (2014), Báo cáo cuối kỳ dự án “Trung tâm tư vấn pháp luật miễn phí dành cho người khuyết tật” Trung tâm hành động vì sự phát triển cộng đồng (2014), Tiếp cận Công lý của người khuyết tật Việt Nam, Đề tài nghiên cứu 23. Trần Văn Tùy, http://trogiupphaply.gov.vn/nghien-cuu-trao-doi/tro-giup- phap-ly-cho-nguoi-khuyet-tat-thuc-trang-va-giai-phap , cập nhật ngày 21 tháng 07 năm 2015 Tiếng Anh 24. ARCH Disability Law Centre(2010), Providing Legal Services To People With Disabilities, Toronto 25. Doyle, Robert. E. (1992), Essential Skills and strategies in the helping process. Brooks/Cole Publishing Company. 26. Legal Aid Association of California,(2011), Social Work and Legal Services - Integrating Disciplines: Lessons from the Field, California