Tài liệu Hoạt động thanh tra tài chính đối với các doanh nghiệp nhà nước của thanh tra bộ tài chính

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------o0o------------ LẠI THỊ THÚY HẰNG HOẠT ĐỘNG THANH TRA TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC CỦA THANH TRA BỘ TÀI CHÍNH LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------o0o------------ LẠI THỊ THÚY HẰNG HOẠT ĐỘNG THANH TRA TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC CỦA THANH TRA BỘ TÀI CHÍNH Chuyên ngành: Quản lý Kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN DUY LẠC Hà Nội - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện, không sao chép dưới bất cứ hình thức nào, dưới sự hướng dẫn khoa học của Tiến sỹ Nguyễn Duy Lạc. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Hà Nội, ngày 19 tháng 6 năm 2015 Học viên Lại Thị Thúy Hằng LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, em xin chân thành cảm ơn thầy giáo TS. Nguyễn Duy Lạc đã tận tâm, nhiệt tình chỉ bảo, hướng dẫn em trong thời gian thực hiện luận văn thạc sỹ này. Em xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học, các thầy cô khoa Kinh tế chính trị, Bộ môn Quản lý Kinh tế - Trường Đại học Kinh tế Đại học Quốc gia Hà Nội, các Quý Thầy cô đã giúp em trang bị tri thức, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho em trong suốt quá trình học tập và hướng dẫn em trong quá trình nghiên cứu thực hiện luận văn này. Em xin chân thành cảm ơn Ban Lãnh đạo, các đồng nghiệp của em tại cơ quan Thanh tra Bộ Tài chính đã chia sẻ thông tin, cung cấp cho em nhiều nguồn tài liệu hữu ích phục vụ cho đề tài nghiên cứu. Cuối cùng em xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè đã động viên hỗ trợ em trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Hà Nội, ngày 19 tháng 6 năm 2015 Học viên Lại Thị Thúy Hằng MỤC LỤC DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT..............................................................................................i DANH MỤC BẢNG BIỂU.............................................................................................................ii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ..................................................................................................iii PHẦN MỞ ĐẦU.................................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài.......................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.....................................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................................................2 4. Kết cấu luận văn.........................................................................................................................3 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THANH TRA TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI DNNN..................4 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan................................................4 1.2. Những vấn đề cơ bản về DNNN.....................................................................................6 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của DNNN.......................................................................................6 1.2.2. Phân loại DNNN....................................................................................................................8 1.2.3. Vai trò của các DNNN..........................................................................................................9 1.3. Thanh tra tài chính và những vấn đề cơ bản về thanh tra tài chính đối với DNNN................................................................................................................................................12 1.3.1. Tổng quan về thanh tra tài chính.....................................................................................12 1.3.2. Nội dung, phương pháp và quy trình thanh tra tài chính đối với DNNN............19 1.3.3. Các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động thanh tra tài chính của Thanh tra Bộ Tài chính đối với DNNN....................................................................................................27 1.4. Hoạt động thanh tra tài chính của một số quốc gia trên thế giới và kinh nghiệm đối với Việt Nam..........................................................................................................30 1.4.1. Thanh tra tài chính Trung Quốc ................................................................... 1.4.2.Thanh tra Tài chính Pháp .............................................................................. 1.4.3. Tại Bộ Tài chính Australia ........................................................................... CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................ 2.1. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng ................................................. 2.1.1. Phương pháp phân tích ................................................................................ 2.1.3. Phương pháp thống kê mô tả và nghiên cứu tài liệu ..................................... 2.3. Các công cụ được sử dụng, các chỉ tiêu nghiên cứu và cách thức phân tích số liệu ........................................................................................................... 2.3.1. Các công cụ được sử dụng ........................................................................... 2.3.2. Các bước thực hiện và thu thập số liệu ......................................................... CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG THANH TRA TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI CÁC DNNN CỦA THANH TRA BỘ TÀI CHÍNH GIAI ĐOẠN 2010-2014 ............................................................................................................. 3.1. Khái quát về Thanh tra Bộ Tài chính ..................................................... 3.1.1. Chức năng, nhiệm vụ của Thanh tra Bộ Tài chính ........................................ 3.1.2. Cơ cấu tổ chức của Thanh tra Bộ Tài chính.................................................. 3.2. Thực tiễn hoạt động thanh tra tài chính đối với các DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính giai đoạn 2010-2014 ............................................................... 3.2.2. Lập Kế hoạch thanh tra tài chính đối với các DNNN hàng năm .......... 3.3. Đánh giá hoạt động thanh tra tài chính đối với các DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính giai đoạn 2010-2014 .................................................................................... 3.3.2. Những tồn tại trong hoạt động thanh tra tài chính đối với DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính ..................................................................................................... 3.3.3. Nguyên nhân của những tồn tại .................................................................... CHƯƠNG 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG HOẠT ĐỘNG THANH TRA TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI CÁC DNNN CỦA THANH TRA BỘ TÀI CHÍNH73 4.1. Quan điểm, mục tiêu hoạt động thanh tra tài chính đối với các DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính...............................................................................................................73 4.2. Các giải pháp tăng cường hoạt động thanh tra tài chính đối với DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính......................................................................................................74 4.2.1. Xây dựng và thực hiện cơ chế phối hợp trong công tác thanh tra với các cơ quan có liên quan, các đơn vị thuộc Bộ Tài chính.................................................................74 4.2.2. Xây dựng cơ sở dữ liệu DNNN và áp dụng kỹ thuật phân tích, đánh giá rủi ro để xác định DNNN xây dựng Kế hoạch thanh tra hàng năm..............................................77 4.2.3. Xây dựng và ban hành Quy trình thanh tra tài chính đối với DNNN phù hợp với yêu cầu của Luật Thanh tra và việc đổi mới cơ chế, chính sách quản lý đối với DNNN..................................................................................................................................................80 4.2.4. Đổi mới nội dung, phương pháp thanh tra, tăng cường thanh tra đánh giá hiệu quả và thẩm định dự thảo kết luận thanh tra............................................................................81 4.2.5. Đào tạo đội ngũ cán bộ thanh tra tài chính chuyên sâu, chuyên nghiệp; áp dụng tiêu chí đánh giá kết quả công tác đối với cán bộ Đoàn Thanh tra........................84 4.2.6. Hoàn thiện công tác ứng dụng công nghệ thông tin và cơ sở vật chất trong thanh tra tài chính đối với các DNNN.......................................................................................86 4.3. Đề xuất......................................................................................................................................87 4.3.1. Đề xuất với Chính phủ........................................................................................................87 4.3.2. Đề xuất với Bộ Tài chính...................................................................................................87 KẾT LUẬN........................................................................................................................................89 TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................................................90 DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT STT 1 2 3 4 5 6 7 8 i DANH MỤC BẢNG BIỂU STT 1 2 3 4 5 6 Bảng Bảng 3.1 Bảng 3.2 Bảng 3.3 Bảng 3.4 Bảng 3.5 Bảng 3.6 ii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ STT Hình Sơ đồ 1 1.1 Biểu đồ 2 3.1 Biểu đồ 3 3.2 iii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Doanh nghiệp nhà nước (DNNN) ở nước ta chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách, kim ngạch xuất, nhập khẩu...; là lực lượng quan trọng trong thực hiện các chính sách xã hội, khắc phục hậu quả thiên tai, bảo đảm nhiều sản phẩm, dịch vụ công ích thiết yếu cho xã hội, quốc phòng, an ninh... Những năm qua, DNNN đã không ngừng đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả, góp phần để kinh tế nhà nước thực hiện vai trò chủ đạo trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động, DNNN cũng bộc lộ khá nhiều vấn đề hạn chế như chưa tập trung vào những lĩnh vực then chốt; quản lý yếu kém, chưa thực sự tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong sản xuất kinh doanh; kết quả sản xuất kinh doanh chưa tương xứng với các nguồn lực đã có và sự hỗ trợ, đầu tư của Nhà nước; quản lý, sử dụng vốn tại một số DNNN bị buông lỏng và vi phạm quy định của pháp luật... dẫn đến sự thất thoát, thiệt hại nghiêm trọng tài sản nhà nước, gây dư luận xấu trong xã hội, làm ảnh hưởng đến môi trường đầu tư. Những tồn tại, hạn chế đặt ra yêu cầu cấp bách cần tiếp tục sắp xếp, đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của các DNNN, trong đó có giải pháp quan trọng là đẩy mạnh thực hiện thanh tra, kiểm tra, giám sát tài chính. Với vai trò là công cụ thiết yếu của quản lý tài chính nhà nước, hoạt động thanh tra tài chính đối với DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính góp phần quan trọng để ngăn chặn, xử lý kịp thời các vi phạm; chống thất thoát, lãng phí, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn nhà nước; tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong quản lý tài chính tại các DNNN. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, hoạt động thanh tra tài chính của Thanh tra Bộ Tài chính đối với các DNNN đã phát sinh những hạn chế, bất cập nhất định trong công tác lập kế hoạch, triển khai và tổ chức thực hiện thanh tra... Do vậy, Thanh tra Bộ Tài chính 1 đang rất cần những giải pháp nhằm làm cho hoạt động này được mạnh lên, đáp ứng được các yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Hoạt động thanh tra tài chính đối với các doanh nghiệp nhà nước của Thanh tra Bộ Tài chính” thực sự có ý nghĩa thiết thực. Câu hỏi nghiên cứu được đặt ra là: “Phải làm như thế nào để hoạt động thanh tra tài chính đối với các DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính được hiệu quả hơn?”. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích: Mục đích của luận văn là phân tích được thực trạng về hoạt động thanh tra tài chính đối với các DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính, trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp nhằm tiếp tục tăng cường hoạt động thanh tra tài chính đối với các DNNN một cách có hiệu quả. - Nhiệm vụ nghiên cứu: + Làm rõ những cơ sở lý luận về thanh tra tài chính đối với các DNNN. + Phân tích, đánh giá về thực trạng hoạt động thanh tra tài chính đối với các DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính; chỉ ra những kết quả đạt được, tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại. + Đề xuất một số giải pháp tăng cường hoạt động thanh tra tài chính đối với các DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính, giúp cho các DNNN thực hiện tốt các quy định về quản lý tài chính, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp, hoàn thiện cơ chế chính sách quản lý tài chính đối với các DNNN. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hoạt động thanh tra việc chấp hành chế độ quản lý tài chính của các DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính. 2 - Phạm vi nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu một số vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động thanh tra tài chính đối với DNNN và thực tiễn hoạt động thanh tra lĩnh vực này của Thanh tra Bộ Tài chính trong giai đoạn 20102014. Các giải pháp đề xuất cho giai đoạn từ 2015-2020. 4. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn “Hoạt động thanh tra tài chính đối với các doanh nghiệp nhà nước của Thanh tra Bộ Tài chính” được kết cấu gồm 4 chương: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và một số vấn đề lý luận cơ bản về thanh tra tài chính đối với DNNN Chương 2. Phương pháp nghiên cứu Chương 3. Thực trạng hoạt động thanh tra tài chính đối với các DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính giai đoạn 2010-2014 Chương 4. Một số giải pháp tăng cường hoạt động thanh tra tài chính đối với các DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính 3 CHƯƠNG I TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THANH TRA TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI DNNN 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan Tính đến nay, đã có nhiều đề tài, luận văn, luận án nghiên cứu về công tác thanh tra, kiểm tra tài chính nói chung và công tác thanh tra của Thanh tra Bộ Tài chính nói riêng, cụ thể: - Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Đổi mới công tác thanh tra, kiểm tra tài chính đối với các cơ quan khoán chi hành chính, đơn vị sự nghiệp có thu thực hiện cơ chế tự chủ tài chính” của Thanh tra Bộ Tài chính, năm 2005, đã nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn của việc đổi mới công tác thanh tra, kiểm tra tài chính đối với các cơ quan hành chính khoán chi, đơn vị sự nghiệp có thu thực hiện cơ chế tự chủ về tài chính; tập trung phân tích về công tác quản lý tài chính ở một số đơn vị thuộc lĩnh vực sự nghiệp khoa học, sự nghiệp kinh tế, giáo dục, y tế, văn hoá; đưa ra các giải pháp, kiến nghị nhằm đổi mới công tác thanh tra, kiểm tra tài chính đối với các cơ quan hành chính khoán chi và các đơn vị sự nghiệp tự chủ tài chính. - Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Thanh tra, kiểm tra tài chính đối với công ty cổ phần ở Việt Nam”, Thanh tra Bộ Tài chính, năm 2007, đã đưa ra những đánh giá về thực trạng thanh tra, kiểm tra tài chính đối với công ty cổ phần được chuyển đổi từ công ty nhà nước, phân tích những thuận lợi, khó khăn và đề xuất phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động thanh tra, kiểm tra tài chính đối với công ty cổ phần. - Luận án tiến sỹ “Nâng cao hiệu quả, hiệu lực thanh tra tài chính dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước ở Việt Nam” Nguyễn Văn Bình, năm 2010, đã làm sáng tỏ những vấn đề có liên quan đến hoạt động thanh tra tài chính dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước cả về phương diện lý 4 luận và thực tiễn, đề xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả, hiệu lực thanh tra tài chính dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước, góp phần nâng cao hiệu quả vốn đầu tư, phòng chống tham nhũng, thất thoát, lãng phí vốn đầu tư trong thời kỳ thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam. - Luận văn thạc sỹ “Đổi mới cơ chế thanh tra tài chính trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Vũ Hồng Hải, năm 2005, đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận và phân tích thực tiễn về cơ chế thanh tra tài chính, luận văn đã đưa ra những quan điểm và đề xuất hệ thống các giải pháp đổi mới cơ chế thanh tra tài chính ở nước ta trong thời gian tới. - Luận văn thạc sỹ “Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ thanh tra tài chính đến năm 2012” của tác giả Nguyễn Kim Liên, năm 2007, đã tập trung làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng đội ngũ cán bộ thanh tra tài chính, những kết quả đạt được, những bất cập, hạn chế và nguyên nhân; đề xuất những giải pháp nâng cao đội ngũ cán bộ thanh tra tài chính đến năm 2012. - Luận văn thạc sỹ “Hoàn thiện công tác thanh tra thuế đối với doanh nghiệp lớn trên địa bàn tỉnh Nghệ An” của tác giả Nguyễn Quốc Đạt, năm 2012, đã làm rõ thực trạng công tác thanh tra thuế tại các doanh nghiệp lớn, đánh giá chất lượng, hiệu quả công tác thanh tra thuế tại các doanh nghiệp lớn trên địa bàn tỉnh Nghệ An, đồng thời đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác thanh tra thuế tại các doanh nghiệp lớn trên địa bàn tỉnh. - Văn kiện Dự án “Tăng cường năng lực tổng thể Thanh tra Tài chính đến năm 2014” của Thanh tra Bộ Tài chính, năm 2009, trên cơ sở phân tích thực trạng, hệ thống các vấn đề đã đưa ra các giải pháp nhằm mục tiêu xây dựng cơ bản thể chế hoạt động cho thanh tra tài chính đảm bảo đồng bộ, đủ mạnh, tiếp thu các chuẩn mực và thông lệ quốc tế; tăng cường năng lực đội ngũ cán bộ; kiện toàn tổ chức; hiện đại hoá hệ thống thông tin đáp ứng tốt yêu 5 cầu nhiệm vụ thanh tra tài chính, góp phần quản lý, sử dụng có hiệu quả nguồn lực tài chính của đất nước và phòng, chống tham nhũng. Các đề tài, đề án đã đưa ra những nghiên cứu, đánh giá về thực trạng công tác thanh tra tài chính nói chung và hoạt động thanh tra tài chính một số lĩnh vực cụ thể, đồng thời đã đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động thanh tra tài chính. Các đề tài, đề án đã góp phần vào những thay đổi trong tổ chức và hoạt động thanh tra của ngành Tài chính nói chung và Thanh tra Bộ Tài chính nói riêng, đã thiết thực tăng cường năng lực thanh tra tài chính trong phát hiện và xử lý các sai phạm về quản lý tài chính ngân sách, kiến nghị sửa đổi, bổ sung có hiệu quả chính sách chế độ quản lý tài chính. Với rất nhiều đề tài nghiên cứu về công tác thanh tra tài chính, nhưng cho đến nay, chưa có một nghiên cứu cụ thể về công tác thanh tra tài chính đối với các DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính. Do vậy, việc nghiên cứu đề tài có ý nghĩa thiết thực cả về lý luận và thực tiễn, mang tính thời sự, nhằm đưa ra các đánh giá, đề xuất nhằm tăng cường hoạt động thanh tra tài chính của Thanh tra Bộ Tài chính đối với các DNNN trong giai đoạn hiện nay. Luận văn này mong muốn sẽ góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác thanh tra ngành Tài chính nói chung và hoạt động thanh tra tài chính đối với các DNNN của Thanh tra Bộ Tài chính nói riêng. Luận văn xin kế thừa và tiếp thu có chọn lọc những kết quả nghiên cứu đã công bố có liên quan để phục vụ cho mục đích nghiên cứu của mình. 1.2. Những vấn đề cơ bản về DNNN 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của DNNN Ở nước ta, khái niệm về DNNN có sự thay đổi theo từng giai đoạn. Thuật ngữ doanh nghiệp nhà nước được sử dụng chính thức trong Nghị định 388/HĐBT ngày 20/11/1991 ban hành Quy chế về thành lập và giải thể 6 doanh nghiệp nhà nước. Điều 1 của Nghị định này đã định nghĩa “Doanh nghiệp nhà nước là một tổ chức kinh doanh do Nhà nước thành lập, đầu tư vốn và quản lý với tư cách người chủ sở hữu. DNNN là một pháp nhân kinh tế hoạt động theo pháp luật và bình đẳng trước pháp luật”. Quá trình đổi mới vừa qua, chúng ta đã hoàn thiện dần quan niệm về DNNN. Điều này thể hiện rõ trong các văn bản pháp lý mà tiêu biểu như Luật doanh nghiệp nhà nước được Quốc hội thông qua ngày 20/4/1995. Theo quan niệm này: DNNN là tổ chức kinh tế do Nhà nước đầu tư vốn, thành lập và tổ chức quản lý, hoạt động kinh doanh, hoạt động công ích nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế, xã hội do Nhà nước giao. DNNN có tư cách pháp nhân, có các quyền và nghĩa vụ dân sự, tự chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động kinh doanh trong phạm vi số vốn do doanh nghiệp quản lý. Vốn do Nhà nước giao cho doanh nghiệp quản lý là vốn ngân sách cấp, vốn có nguồn gốc từ ngân sách và vốn của doanh nghiệp tự tích lũy. Theo Luật doanh nghiệp số 68/2014/QH13 do Quốc hội thông qua ngày 26 tháng 11 năm 2014 thì “Doanh nghiệp nhà nước là doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ”. DNNN mang các đặc điểm chung như các loại hình doanh nghiệp khác, cụ thể: - Chức năng kinh doanh của DNNN bao gồm: sản xuất, cung ứng, trao đổi, hợp tác và tiêu thụ các sản phẩm hàng hoá, dịch vụ. - DNNN có vốn và tài sản riêng; có quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản của mình theo quy định của pháp luật. Doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm về quản lý, về nghĩa vụ tài chính trong việc thanh toán những khoản công nợ khi doanh nghiệp phá sản hay giải thể. DNNN có quyền và nghĩa vụ dân sự, tự chịu trách nhiệm về các hoạt động sản xuất kinh doanh. 7 - Hoạt động sản xuất kinh doanh của DNNN chịu sự chi phối và tác động của môi trường kinh tế xã hội. Để các doanh nghiệp tồn tại và phát triển, Nhà nước cần tạo môi trường kinh tế vĩ mô ổn định như vấn đề về tăng trưởng kinh tế, lạm phát, thất nghiệp, các chính sách khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh, bảo hộ sản xuất trong nước, nâng cao khả năng cạnh tranh... Bên cạnh đó, DNNN được phân biệt với các loại hình doanh nghiệp khác bởi các đặc điểm sau: - DNNN do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ra quyết định thành lập nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội do Nhà nước giao. Như vậy, DNNN không chỉ được thành lập để thực hiện các hoạt động kinh doanh (nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế) mà còn được thành lập để thực hiện các hoạt động công ích (thực hiện các mục tiêu xã hội). Các loại hình doanh nghiệp khác không phải do Nhà nước thành lập và mục tiêu hoạt động duy nhất của các loại hình doanh nghiệp này là lợi nhuận. - DNNN do Nhà nước tổ chức quản lý. Đó là tổ chức kinh tế của nhà nước, do đó DNNN là đối tượng quản lý của Nhà nước. Nhà nước tổ chức bộ máy quản lý các DNNN nói chung và bộ máy quản lý từng doanh nghiệp nói riêng; Nhà nước bổ nhiệm các cán bộ chủ chốt của doanh nghiệp, phê duyệt chiến lược, quy hoạch, kế hoạch dài hạn hay trung hạn của doanh nghiệp... - Tài sản của DNNN là một bộ phận tài sản của nhà nước. DNNN do Nhà nước đầu tư vốn để thành lập nên nó thuộc sở hữu Nhà nước. DNNN là một chủ thể kinh doanh quản lý và tiến hành hoạt động kinh doanh trên số tài sản của Nhà nước giao cho. Trong khi đó, các chủ thể kinh doanh khác đều là chủ sở hữu với tài sản kinh doanh của họ. 1.2.2. Phân loại DNNN Có nhiều cách phân loại DNNN khác nhau. Cách phân loại chủ yếu đối với DNNN là căn cứ vào chức năng hoạt động của doanh nghiệp. Theo cách phân loại này, DNNN được phân làm hai loại: 8 - DNNN hoạt động kinh doanh: là những doanh nghiệp hoạt động chủ yếu nhằm mục tiêu lợi nhuận. - DNNN hoạt động công ích: là những doanh nghiệp mà toàn bộ hoạt động sản xuất, cung ứng dịch vụ của doanh nghiệp đó thực hiện theo kế hoạch chính sách nhà nước hoặc trực tiếp thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, an ninh. Lợi nhuận không phải là mục đích hàng đầu của loại hình doanh nghiệp này. Ngoài ra, theo tiêu chí cơ quan quản lý, DNNN được chia thành doanh nghiệp trung ương do Chính phủ hoặc các Bộ, cơ quan ngang Bộ quản lý và doanh nghiệp địa phương do UBND cấp tỉnh quản lý. Hoặc DNNN được chia thành: Tập đoàn kinh tế, Tổng Công ty và doanh nghiệp độc lập. Hoặc tùy theo quy mô, DNNN được chia thành doanh nghiệp lớn, vừa và nhỏ. Cách chia cuối này tuy có ý nghĩa nhất định trong việc xác định các DNNN thuộc diện cổ phần hóa hoặc chuyển đổi sở hữu (giao, bán, khoán, cho thuê kinh doanh), song về cơ bản, ba cách phân loại trên có ý nghĩa trực tiếp nhất đối với chính sách và pháp luật về DNNN. 1.2.3. Vai trò của các DNNN Chúng ta có thể nhận rõ vai trò của các DNNN trên 2 nội dung, đó là vai trò về kinh tế, chính trị và xã hội: - Vai trò kinh tế: Với một nước đang quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội (CNXH), vấn đề quyết định là đưa nên kinh tế từ trình độ lạc hậu nhanh chóng chuyển lên trình độ tiên tiến, hiện đại có quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ của lực lượng sản xuất. Đáp ứng yêu cầu này, với những ưu thế của mình, DNNN thực hiện được vai trò tạo lập những cơ sở kinh tế trực tiếp của kinh tế nhà nước và vai trò quyết định trong quá trình thực hiện chiến lược phát triển tăng tốc, rút ngắn khoảng cách của nước ta với các nước phát triển. 9