Tài liệu Hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước tại địa bàn tỉnh lâm đồng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN TỐ LOAN HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC TẠI ĐỊA BÀN TỈNH LÂM ĐỒNG LUẬN VĂN THẠC SỸ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Đà Lạt – 2012 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN TỐ LOAN HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC TẠI ĐỊA BÀN TỈNH LÂM ĐỒNG Chuyên ngành: Tài chính và Ngân hàng Mã số: 60 34 20 LUẬN VĂN THẠC SỸ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ THU HẰNG Đà Lạt – 2012 MỤC LỤC Trang Danh mục các ký hiệu viết tắt...............................................................................................i Danh mục bảng...........................................................................................................................ii Danh mục các bảng biểu, sơ đồ..........................................................................................iii MỞ ĐẦU 1 Chương 1: Những vấn đề chung về chi ngân sách Nhà nước và vai trò của Kho bạc Nhà nước trong việc quản lý và kiểm soát chi 6 ngân sách Nhà nước 1.1. Những vấn đề cơ bản về chi ngân sách Nhà nước.............................................6 1.1.1. Khái niệm về ngân sách Nhà nước.......................................................................6 1.1.1.1 - Khái niệm về ngân sách Nhà nước..................................................................6 1.1.1.2 - Khái niệm về thu ngân sách Nhà nước..........................................................6 1.1.1.3 - Khái niệm về chi ngân sách Nhà nước..........................................................6 1.1.2 - Đặc điểm, nội dung và vai trò của chi ngân sách Nhà nước...................7 1.1.2.1 - Đặc điểm của chi ngân sách Nhà nước........................................................7 1.1.2.2 – Nội dung của chi ngân sách Nhà nước........................................................8 1.1.2.3 - Vai trò của chi ngân sách Nhà nước.............................................................11 1.1.2.4 - Phân loại chi ngân sách Nhà nước................................................................12 1.1.3 - Mối quan hệ giữa chi ngân sách Nhà nước và cán cân ngân sách Nhà nước ................................................................................... 1.2 - Tổng quan về Kho bạc Nhà nước trong hệ thống tài chính của Việt Nam ........................................................................................... 14 15 1.2.1 - Sự ra đời và phát triển của hệ thống Kho bạc Nhà nước.........................15 1.2.2 - Đặc điểm của Kho bạc Nhà nước trong nền kinh tế thị trường 19 1.2.3 – Chức năng và nhiệm vụ của Kho bạc Nhà nước........................................20 1.2.3.1 – Vị trí và chức năng của Kho bạc Nhà nước..............................................20 1.2.3.2 - Nhiệm vụ quyền hạn của Kho bạc Nhà nước............................................20 1.3 - Những vấn đề cơ bản về kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước ............................................................................. 1.3.1 - Khái niệm về kiểm soát chi ngân sách và kiểm soát chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước .............................................................. 24 24 1.3.2 - Nguyên tắc cơ bản của kiểm soát chi ngân sách Nhà nước....................24 1.3.3 - Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quá trình kiểm soát chi ngân sách Nhà nước .......................................................................... 1.3.4 - Nội dung của kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước ........................................................................................... 1.3.5 - Tiêu chí đánh giá hoạt động kiểm soát chi ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước ....................................................................... Chương 2: Thực trạng về công tác kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước tại địa bàn tỉnh Lâm Đồng 25 27 31 33 2.1 - Tổ chức bộ máy Kho bạc Nhà nước Lâm Đồng..............................................33 2.1.1 - Cơ cấu tổ chức bộ máy của hệ thống KBNN Việt Nam..........................33 2.1.2 - Cơ cấu tổ chức Kho bạc Nhà nước Lâm Đồng............................................35 2.2 - Thực trạng kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước tỉnh Lâm Đồng trong thời gian qua ................................................. 2.2.1 - Đặc điểm kinh tế - xã hội và tài chính ngân sách địa phương tỉnh Lâm Đồng giai đoạn 2007-2011 ................................................. 35 35 2.2.1.1 – Đặc điểm kinh tế xã hội......................................................................................35 2.2.1.2 – Đặc điểm tài chính – ngân sách địa phương............................................37 2.2.2 - Thực trạng kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước tỉnh Lâm Đồng .................................................................. 42 2.2.2.1 - Giai đoạn trước khi có Luật Ngân sách Nhà nước ra đời...................42 2.2.2.2 - Giai đoạn từ 2004 đến nay................................................................................46 2.3 - Đánh giá công tác kiểm soát chi ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước tại địa bàn tỉnh Lâm Đồng .......................................... 2.3.1 - Những kết quả đã đạt được trong công tác kiểm soát chi NSNN tại địa bàn tỉnh Lâm Đồng ..................................................... 62 62 2.3.2 - Những tồn tại và nguyên nhân.............................................................................67 Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước tại tỉnh Lâm Đồng 3.1 - Mục tiêu và định hướng hoàn thiện cơ chế kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước tại tỉnh Lâm Đồng ................ 73 73 3.1.1 - Mục tiêu.........................................................................................................................73 3.1.2 - Định hướng hoàn thiện kiểm soát chi NSNN qua KBNN tại tỉnh Lâm Đồng .................................................................................. 3.2 - Giải pháp và kiến nghị về hoàn thiện cơ chế kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước .............................................. 75 78 3.2.1 - Kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước..................78 3.2.2 - Hoàn thiện các hình thức cấp phát ngân sách Nhà nước.........................84 3.2.3 - Chi ngân sách Nhà nước theo kết quả đầu ra gắn với khuôn khổ chi tiêu trung hạn ........................................................................ 3.2.4 - Kiểm soát cam kết chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước .................................................................................................. 3.2.5 - Các biện pháp tăng cường cấp phát ngân sách trực tiếp từ Kho bạc Nhà nước đến đơn vị, cá nhân cung cấp hàng hóa, dịch vụ ......... 3.2.6 - Cải cách hành chính trong công tác kiểm soát chi ngân sách Nhà nước ........................................................................................... 3.2.6.1 - Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện việc kiểm soát chi theo cơ 85 92 94 96 96 chế một cửa qua Kho bạc Nhà nước .................................................. 3.2.6.2 - Xây dựng và đẩy nhanh tiến trình công nghệ hóa KBNN...................97 3.2.6.3 - Tận dụng tối đa công nghệ thanh toán của nền kinh tế........................98 3.2.6.4 - Xây dựng đội ngũ cán bộ công chức KBNN có phẩm chất và trình độ chuyên môn nghiệp vụ ......................................................... 3.2.7 – Các giải pháp bổ trợ để thực hiện kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua KBNN ........................................................................ 98 99 3.2.7.1 - Nâng cao chất lượng dự toán chi ngân sách Nhà nước.......................99 3.2.7.2 - Kiến nghị hợp lý nhằm hoàn thiện khung pháp lý.................................100 3.2.7.3 - Các giải pháp bổ trợ khác tại KBNN Lâm Đồng...................................102 KẾT LUẬN 104 TÀI LIỆU THAM KHẢO 106 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 BTC Bộ Tài chính 2 CKC Cam kết chi 3 CBCC Cán bộ công chức 4 CCHC Cải cách hành chính 5 ĐVSDNS Đơn vị sử dụng ngân sách 6 GRVĐT Giấy rút vốn đầu tư 7 HĐND Hội đồng nhân dân 8 KSC Kiểm soát chi 9 KBNN Kho bạc Nhà nước 10 MTEF Khuôn khổ chi tiêu trung hạn 11 KH–CN Khoa học – Công nghệ 12 NS Ngân sách 13 NSNN Ngân sách nhà nước 14 NSTW Ngân sách Trung ương 15 PT Phát thanh 16 SN Sự nghiệp 17 TABMIS Hệ thống thông tin tích hợp quản lý ngân sách và Kho bạc 18 TD–TT Thể dục – Thể thao 19 TSCĐ Tài sản cố định 20 UBND Ủy ban nhân dân 21 VĐT Vốn đầu tư 22 XDCB Xây dựng cơ bản i DANH MỤC BẢNG STT Mục lục 1 Bảng 2.2 2 Bảng 2.5 Nội dung Chi NSNN địa phương, 2007-2011 Số từ chối thanh toán, chi trả của KBNN, 20072011 Trang 38 63 So sánh giữa hai phương thức quản lý NS theo 3 Bảng 3.1 đầu vào và QLNS theo kết quả đầu ra của công việc ii 85 DANH MỤC SƠ ĐỒ STT Mục lục 1 Sơ đồ 2.1 2 Sơ đồ 2.3 3 Sơ đồ 2.4 Nội dung Cơ cấu tổ chức KBNN tỉnh Lâm Đồng Quy trình một cửa đối với kiểm soát chi thường xuyên Quy trình KSC một cửa đối với đầu tư XDCB iii Trang 34 51 60 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua, cùng với quá trình đổi mới trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa – hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, nước ta đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức lớn như chỉ số giá cả, lạm phát tăng cao, mặt bằng lãi suất chưa giảm.... và với những diễn biến phức tạp của tình hình kinh tế thế giới làm tăng nguy cơ mất ổn định cho nền kinh tế đất nước. Tuy vậy, Việt Nam đã liên tục giữ vững các cân đối lớn của nền kinh tế và đạt được mức tăng trưởng khá. Thành tựu trên có sự đóng góp không nhỏ của việc sử dụng có hiệu quả công cụ tài chính của Chính phủ, trong đó việc quản lý chi ngân sách Nhà nước là một chính sách lớn. Do đó, yêu cầu cải cách tài chính công trở thành nhiệm vụ quan trọng của cải cách nền hành chính trong đó cải cách về thể chế được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm nhất là đổi mới cơ chế quản lý và kiểm soát chi tiêu công nhằm góp phần nâng cao chất lượng kiểm soát chi NSNN, nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực tài chính của Nhà nước. Từ những yêu cầu trên, Kho bạc Nhà nước là đơn vị trực thuộc Bộ Tài chính, được giao nhiệm vụ kiểm soát chi tiêu công. Qua hơn 20 năm hình thành và phát triển, hệ thống KBNN đã khẳng định vị thế là một công cụ không thể thiếu trong quản lý tài chính, quản lý quỹ NSNN; thực hiện vai trò giám sát, kiểm soát toàn diện các nguồn thu, chi, các quỹ NSNN theo đúng quy định của pháp luật; giữ vững kỷ luật, kỷ cương tài chính trong quản lý và kiểm soát chi NSNN gắn với việc thực hiện Luật Phòng chống tham nhũng và Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Việc kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước đóng một vai trò hết sức quan trọng trong tiến trình thực hiện các mục tiêu kinh tế lớn của Chính phủ. Cùng với các đơn vị Kho bạc trên cả nước, Kho bạc Nhà nước Lâm 1 Đồng luôn kiên trì với mục tiêu xây dựng Kho bạc Nhà nước hiện đại, an toàn, nâng cao chất lượng, hiệu quả các mặt hoạt động nhất là công tác kiểm soát chi ngân sách Nhà nước. Thời gian qua, công tác kiểm soát chi qua KBNN tại địa bàn tỉnh Lâm Đồng đã ngăn chặn nhiều nội dung chi sai mục đích, sử dụng ngân sách kém hiệu quả và từ chối thanh toán nhiều khoản chi chưa đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức với số tiền hàng trăm tỷ đồng mỗi năm. Tuy nhiên, tình hình sử dụng ngân sách địa phương hiện nay còn có nhiều bất hợp lý, tùy tiện, lãng phí và không mang lại hiệu quả như mong đợi cho đến nay vẫn chưa được ngăn chặn kịp thời, công tác quản lý ngân sách còn bộc lộ nhiều khiếm khuyết cần phải được điều chỉnh. Bên cạnh đó, trong bối cảnh nguồn lực tài chính địa phương có sự giới hạn nhất định và với yêu cầu thực tế đòi hỏi chất lượng hoạt động kiểm soát chi NSNN của KBNN cần được nâng cao hơn nữa nhằm tăng cường hiệu quả quản lý chi tiêu công, nâng cao tính minh bạch, giải trình trong chi tiêu để tránh thất thoát, lãng phí, tiêu cực, từ đó đáp ứng được đầy đủ yêu cầu quản lý, sự nghiệp đổi mới và hoàn thành thắng lợi các nhiệm vụ chính trị được giao. Xuất phát từ những yêu cầu cấp thiết đó, từ thực tiễn công tác tại đơn vị mình, tác giả chọn đề tài: ‘‘Hoạt động kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước tại địa bàn tỉnh Lâm Đồng’’ là thiết thực trong giai đoạn hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu Trong bối cảnh kinh tế đất nước đang đứng trước nhiều khó khăn và thách thức như hiện nay, việc sử dụng NSNN tiết kiệm, có hiệu quả là mối quan tâm lớn của các chuyên gia, các nhà quản lý, các nhà hoạch định chính sách, đặc biệt là đối với ngành tài chính và Kho bạc là những cơ quan được Chính phủ giao nhiệm vụ trực tiếp quản lý và kiểm soát ngân quỹ Quốc gia. Hiện nay có nhiều đề tài khoa học có liên quan đến công tác quản lý và kiểm 2 soát chi NSNN đã nghiên cứu và đóng góp rất nhiều cho công tác trên, chẳng hạn như đề tài cấp Viện “Định hướng áp dụng khuôn khổ chi tiêu trung hạn của tại Việt Nam” của TS. Lê Quang Thuận - Viện Chiến lược và chính sách tài chính hay đề tài khoa học cấp Bộ “Đổi mới phương thức lập ngân sách theo kết quả đầu ra góp phần nâng cao hiệu quả phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính công của Việt Nam” của Ths. Trần Thị Thanh Hương. Tuy nhiên, tại tỉnh Lâm Đồng hiện nay vẫn chưa có đề tài nghiên cứu sâu về lĩnh vực kiểm soát chi NSNN qua KBNN mà hầu hết chỉ nghiên cứu, phân tích dưới góc nhìn của các nhà hoạch định tài chính – ngân sách nói chung. Vì vậy, cần có các nghiên cứu chuyên sâu nhằm phân tích toàn diện thực trạng của công tác quản lý và kiểm soát chi ngân sách qua KBNN, tìm ra nguyên nhân cơ bản của những tồn tại và hạn chế, đề ra giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát chi NSNN qua KBNN nhằm đáp ứng yêu cầu về cải cách tài chính công của Chính phủ và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là nhằm đưa ra giải pháp nâng cao chất lượng của hoạt động kiểm soát chi NSNN qua KBNN, nâng cao tính minh bạch, giải trình trong chi tiêu để tránh thất thoát, lãng phí, tiêu cực, góp phần tăng cường hiệu quả quản lý chi tiêu công, đáp ứng được đầy đủ các yêu cầu quản lý, sự nghiệp đổi mới và hoàn thành thắng lợi các nhiệm vụ chính trị được giao. Nhiệm vụ nghiên cứu là phân tích thực trạng và đánh giá hiệu quả của công tác kiểm soát chi NSNN qua Kho bạc Nhà nước hiện nay, rút ra được những vướng mắc, hạn chế trong quá trình thực hiện. Từ đó, nghiên cứu nhằm đưa ra đề xuất một số giải pháp trong công tác kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua KBNN một cách chặt chẽ, hợp lý, đúng mục đích, đúng đối tượng, có hiệu quả và đảm bảo cân đối ngân sách. 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu chủ yếu là việc chấp hành ngân sách của các đơn vị sử dụng NSNN, của hệ thống KBNN qua công tác kiểm soát chi; thực trạng và hiệu quả mang lại của chính sách chi NSNN và kiểm soát chi NSNN qua KBNN trong quá trình điều tiết vĩ mô nền kinh tế của Chính phủ. * Phạm vi nghiên cứu Đề tài chủ yếu nghiên cứu về các văn bản luật, các chế độ có liên quan đến công tác quản lý và kiểm soát chi NSNN, từ đó đi sâu nghiên cứu về thực trạng công tác kiểm soát NSNN qua KBNN tại địa bàn tỉnh Lâm Đồng qua các giai đoạn mà nhất là từ khi có Luật Ngân sách Nhà nước ra đời và các giải pháp trong thời gian tới. 5. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu sử dụng chủ yếu các phương pháp sau : - Phương pháp tổng hợp; - Phương pháp miêu tả; - Phương pháp so sánh; - Phương pháp phân tích định tính. 6. Những đóng góp mới của luận văn Qua việc đi sâu nghiên cứu, tìm hiểu những vấn đề cốt lõi về chính sách chi ngân sách Nhà nước và hoạt động kiểm soát chi NSNN qua hệ thống KBNN nói chung, KBNN Lâm Đồng nói riêng, và qua tham khảo các tài liệu, các nghiên cứu của các tác giả có liên quan đến chính sách chi và kiểm soát chi NSNN qua KBNN, luận văn đã đưa ra một số phân tích, đánh giá về thực trạng và hiệu quả mang lại, từ đó đưa ra các kiến nghị về định hướng và giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát chi NSNN qua KBNN tại địa bàn tỉnh Lâm Đồng. Hy vọng rằng luận văn sẽ góp một phần nhỏ cùng với quá trình 4 nghiên cứu và đưa ra các giải pháp hữu hiệu cho công tác kiểm soát chi NSNN qua KBNN tại địa bàn tỉnh Lâm Đồng. 7. Bố cục của luận văn Luận văn gồm 3 chương : - Chương 1: Những vấn đề chung về chi ngân sách Nhà nước và vai trò của Kho bạc Nhà nước trong việc quản lý và kiểm soát chi ngân sách Nhà nước. - Chương 2: Thực trạng về công tác kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước tại địa bàn tỉnh Lâm Đồng. - Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước tại tỉnh Lâm Đồng. 5 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ VAI TRÒ CỦA KHO BẠC NHÀ NƯỚC TRONG VIỆC QUẢN LÝ VÀ KIỂM SOÁT CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 1.1 - Những vấn đề cơ bản về chi ngân sách Nhà nước 1.1.1 - Khái niệm về ngân sách Nhà nước 1.1.1.1 - Khái niệm về ngân sách Nhà nước Ngân sách Nhà nước là một phạm trù kinh tế, phạm trù lịch sử và là một thành phần trong hệ thống tài chính. Thuật ngữ NSNN được sử dụng rộng rãi ở mọi quốc gia. Cho đến nay, khái niệm về NSNN vẫn còn có nhiều ý kiến khác nhau và đưa ra nhiều định nghĩa khác nhau xuất phát từ những cách tiếp cận vấn đề khác nhau. Theo chúng tôi, khái niệm đầy đủ, chung nhất là: “Ngân sách Nhà nước là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình phân phối các nguồn lực tài chính của xã hội để tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ của Nhà nước nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước”. Luật Ngân sách Nhà nước được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XI thông qua ngày 16/12/2002 định nghĩa: “Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước”. 1.1.1.2 - Khái niệm về thu ngân sách Nhà nước Thu ngân sách nhà nước bao gồm các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí; các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước; các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân; các khoản viện trợ; các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. 1.1.1.3 - Khái niệm về chi ngân sách Nhà nước 6 Chi NSNN là việc phân phối và sử dụng quỹ NSNN nhằm đảm bảo thực hiện chức năng của Nhà nước theo những nguyên tắc nhất định, là quá trình phân phối lại các nguồn tài chính đã được tập trung vào NSNN và đưa chúng đến mục đích sử dụng. Do đó, chi NSNN là những việc cụ thể không chỉ dừng lại trên các định hướng mà phải phân bổ cho từng mục tiêu, từng hoạt động và từng công việc thuộc chức năng của Nhà nước. 1.1.2 - Đặc điểm, nội dung và vai trò của chi ngân sách Nhà nước 1.1.2.1 - Đặc điểm của chi ngân sách Nhà nước Ngân sách Nhà nước luôn gắn chặt với Nhà nước, chứa đựng lợi ích chung và công, hoạt động thu chi NSNN là thể hiện các mặt kinh tế - xã hội của Nhà nước, dù dưới hình thức nào thực chất cũng là quá trình giải quyết quyền lợi kinh tế giữa Nhà nước và xã hội. Quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và xã hội đó thể hiện ở phạm vi rộng lớn. Xuất phát từ đặc điểm trên của NSNN, chi NSNN có những đặc điểm cơ bản sau: Thứ nhất, chi NSNN nhằm phục vụ cho lợi ích chung của cộng đồng dân cư ở các vùng hay một quốc gia. Các khoản chi từ NSNN dùng cho các mục đích tiêu dùng và đầu tư. Quá trình thực hiện chức năng này, Nhà nước đã cung cấp một lượng hàng hóa dịch vụ khá lớn cho nền kinh tế nhằm đáp ứng nhu cầu của xã hội về hàng hóa công cộng. Đặc điểm này xuất phát từ chức năng quản lý toàn diện nền kinh tế - xã hội của Nhà nước. Thứ hai, chi NSNN luôn gắn liền với bộ máy Nhà nước và những nhiệm vụ kinh tế, chính trị, xã hội mà Chính phủ phải đảm nhận trong mỗi quốc gia. Mức độ, phạm vi chi tiêu NSNN phụ thuộc vào tính chất, nhiệm vụ của Chính phủ trong mỗi thời kỳ. Chi NSNN được thực hiện theo nội dung đã được quy định trong phân cấp quản lý NSNN nhằm đảm bảo cho các cấp chính quyền thực hiện chức năng quản lý, phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời, các cấp chính quyền của bộ máy Nhà nước là chủ thể duy nhất quyết 7 định cơ cấu, nội dung, mức độ của các khoản chi NSNN. Thứ ba, tính hiệu quả của các khoản chi NSNN được thể hiện ở tầm vĩ mô và mang tính chất toàn diện cả về hiệu quả kinh tế trực tiếp, hiệu quả về mặt chính trị xã hội, ngoại giao. Các khoản chi của NSNN gắn chặt với sự vận động của các phạm trù giá trị khác như giá cả, lãi suất, tỷ giá hối đoái, tiền lương, tín dụng, v.v... Chính vì vậy, trong công tác quản lý tài chính, một yêu cầu đặt ra là khi xem xét đánh giá các khoản chi NSNN cần phải tổng hợp các chỉ tiêu định tính và các chỉ tiêu định lượng, đồng thời phải có quan điểm toàn diện và đánh giá tác động ảnh hưởng của các khoản chi đó ở tầm vĩ mô. Thứ tư, xét về mặt tính chất, phần lớn các khoản chi NSNN đều là các khoản chi không hoàn trả trực tiếp và mang tính bao cấp. Chính vì vậy, các nhà quản trị tài chính cần phải có sự phân tích, tính toán cẩn thận trên nhiều khía cạnh trước khi đưa ra các quyết định chi tiêu để tránh đươc những lãng phí không cần thiết và nâng cao hiệu quả NSNN. 1.1.2.2 - Nội dung của chi ngân sách Nhà nước Ngân sách Nhà nước bao gồm ngân sách Trung ương và ngân sách địa phương. Ngân sách Trung ương là ngân sách của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và các cơ quan khác ở Trung ương. Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng Nhân dân và Ủy ban Nhân dân. Nhìn chung, nội dung của chi NSNN thường được phân loại theo một cơ cấu phù hợp với thông lệ quốc tế, bao gồm chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển. (1) Chi thường xuyên: là các khoản chi nhằm đáp ứng các nhu cầu như chi lương, phụ cấp lương và chi cho hoạt động quản lý hành chính Nhà nước. Chi thường xuyên có những nét đặc trưng cơ bản là: mang tính ổn định và đòi hỏi phải có nguồn lực tài chính ổn định để duy trì bộ máy Nhà nước; mang 8 tính tiêu dùng xã hội vì nó chủ yếu nhằm trang trải cho các nhu cầu về quản lý hành chính Nhà nước, quốc phòng, an ninh, các hoạt động sự nghiệp và các hoạt động xã hội khác do Nhà nước tổ chức mà kết quả của chúng là tạo ra các hàng hóa và dịch vụ công cho hoạt động của Nhà nước và yêu cầu phát triển của xã hội; mang tính chất tiêu dùng xã hội vì các khoản chi này gắn với tiêu dùng của Nhà nước và xã hội mà kết quả của chúng là tạo ra các hàng hóa và dịch vụ công cho hoạt động của Nhà nước và yêu cầu phát triển của xã hội; gắn chặt với cơ cấu tổ chức bộ máy Nhà nước, do đó nếu bộ máy Nhà nước gọn nhẹ, hoạt động có hiệu quả thì số chi thường xuyên sẽ giảm. Các khoản chi thường xuyên được chia theo các lĩnh vực sau: + Chi quản lý hành chính Nhà nước: Bao gồm chi về hoạt động của các cơ quan quyền lực Nhà nước; hệ thống các cơ quan pháp luật; hệ thống các cơ quan quản lý kinh tế - xã hội và chính quyền các cấp; các cơ quan Đảng Cộng sản Việt Nam; các tổ chức chính trị - xã hội… + Chi cho an ninh, quốc phòng và trật tự an toàn xã hội: Đây là khoản chi thường xuyên đặc biệt quan trọng nhằm đảm bảo sự tồn tại của Nhà nước hệ thống chính trị, ổn định trật tự xã hội và sự toàn vẹn lãnh thổ. Khoản chi này gồm hai bộ phận lớn là chi cho quốc phòng và chi cho an ninh. + Chi sự nghiệp văn hóa – xã hội: là các khoản chi mang tính chất tiêu dùng xã hội, liên quan đến sự phát triển đời sống tinh thần của các tầng lớp dân cư, gắn liền với quá trình đầu tư phát triển nhân tố con người. Chi văn hóa xã hội bao gồm các khoản chi: sự nghiệp khoa học – công nghệ; sự nghiệp giáo dục – đào tạo; sự nghiệp y tế; hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể dục – thể thao, thông tấn báo chí, phát thanh truyền hình và các sự nghiệp văn hóa – xã hội khác. 9 + Chi sự nghiệp kinh tế của Nhà nước: là các khoản chi cho các hoạt động sự nghiệp kinh tế do Nhà nước thực hiện để tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động của các thành phần kinh tế. + Chi khác: Là những khoản chi cũng xếp vào cơ cấu chi thường xuyên ngoài những khoản chi lớn đã nêu trên như trợ giá theo chính sách của Nhà nước, trả lãi tiền vay của Chính phủ, hỗ trợ quỹ bảo hiểm xã hội… (2) Chi đầu tư phát triển: là quá trình Nhà nước sử dụng một vốn tiền tệ đã được tập trung vào NSNN để đầu tư xây dựng và hoàn thiện cơ sở vật chất kỹ thuật cho nền kinh tế - xã hội nhằm hoàn thiện mở rộng nền sản xuất xã hội. Khoản chi này có vai trò điều tiết quan trọng, được thực hiện qua nhiều kênh khác nhau, tạo sự tác động tổng hợp kích thích sự phát triển của của khu vực kinh tế tư nhân, tạo thế cân bằng cho nền kinh tế và đảm bảo thực hiện các mục tiêu ổn định và tăng trưởng của nền kinh tế. Chi đầu tư phát triển có những nét đặc trưng cơ bản đó là: mang tính chất tích lũy vì theo thời gian, khoản chi này góp phần tạo ra của cải vật chất xã hội, làm nền tảng cho nền kinh tế phát triển ổn định và tăng trưởng; phạm vi và mức độ chi gắn chặt với việc thực hiện mục tiêu, yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong từng thởi kỳ. Chi đầu tư phát triển của NSNN bao gồm các nội dung sau: + Chi xây dựng các công trình thuộc kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội không có khả năng hoàn vốn. Đây là khoản chi nhằm đảm bảo các điều kiện cần thiết ban đầu cho nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Do đó, khả năng hoàn vốn rất thấp hoặc thậm chí có những công trình không có khả năng hoàn vốn. Nội dung chi này thường tập trung vào các lĩnh vực trọng yếu của Nhà nước như giao thông vận tải, điện, bưu chính viễn thông, các ngành công nghiệp cơ bản, các công trình văn hóa trọng điểm… 10 + Chi thực hiện các chương trình mục tiêu: Là những khoản chi nhằm hỗ trợ vốn cho các dự án thuộc các ngành nghề được ưu đãi và cho các vùng khó khăn theo chủ trương của Chính phủ nhằm tạo công ăn việc làm, từng bước phát triển kinh tế - xã hội các vùng đồng bào còn khó khăn và phát triển đồng đều giữa các vùng, các địa phương. + Chi đầu tư hỗ trợ vốn cho các doanh nghiệp Nhà nước, góp vốn cổ phần, góp vốn liên doanh vào các doanh nghiệp thuộc các lĩnh vực cần thiết có sự tham gia của Nhà nước. Trong điều kiện nền kinh tế thị trường, Nhà nước thông qua các khoản chi này nhằm can thiệp vào nền kinh tế bằng việc nắm giữ những ngành, lĩnh vực trọng yếu để đảm bảo vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước. Qua đó, Nhà nước định hướng nền kinh tế đi theo đúng với mục tiêu tăng trưởng và phát triển kinh tế của đất nước đã đề ra. + Chi hỗ trợ quỹ đầu tư phát triển nhằm thực hiện kế hoạch tín dụng của Nhà nước. + Chi dự trữ Nhà nước: Khoản chi này hình thành quỹ dự trữ Nhà nước nhằm đề phòng rủi ro do thiên tai địch họa…, đảm bảo cho nền kinh tế - chính trị được giữ vững và ổn định. 1.1.2.3 - Vai trò của chi ngân sách Nhà nước Chi ngân sách đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, ổn định chính trị - xã hội. Các khoản chi thường xuyên từ ngân sách là điều kiện vất chất cơ bản để duy trì sự hoạt động của bộ máy hành chính Nhà nước, lực lượng vũ trang, các đơn vị sự nghiệp, đảm bảo thực hiện việc quản lý hành chính Nhà nước, duy trì trật tự xã hội. Các khoản chi đầu tư từ NSNN chủ yếu dùng để xây dựng kết cầu hạ tầng kinh tế - xã hội như xây dựng mới một số cơ sở công nghiệp mũi nhọn, then chốt, một số cơ sở chế biến nông, lâm, thuỷ sản làm hàng hoá xuất khẩu và dành một phần 11