Tài liệu Hoàn thiện việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán vừa và nhỏ việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH --------------- PHẠM KIM LOAN HOÀN THIỆN VIỆC TÌM HIỂU HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ VÀ ĐÁNH GIÁ RỦI RO KIỂM SOÁT TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN VỪA VÀ NHỎ VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh - Năm 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH --------------- PHẠM KIM LOAN HOÀN THIỆN VIỆC TÌM HIỂU HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ VÀ ĐÁNH GIÁ RỦI RO KIỂM SOÁT TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN VỪA VÀ NHỎ VIỆT NAM Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 60340301 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Mai Thị Hoàng Minh TP. Hồ Chí Minh - Năm 2013 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và lòng biết ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS Mai Thị Hoàng Minh, người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn tất cả thầy cô trong chương trình đào tạo Thạc sĩ của Khoa Kế Toán-Kiểm Toán trường đại học kinh tế TP.HCM đã nhiệt tình truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu. Tôi xin cảm ơn Khoa Kế Toán-Kiểm Toán, Viện đào tạo sau đại học trường Đại Học Kinh Tế TP.HCM đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin cảm ơn các Anh/Chị trong các Công ty kiểm toán và các bạn bè đã đóng góp ý kiến và giúp tôi thu thập tài liệu cho luận văn này. TP. Hồ Chí Minh - Năm 2013 Tác Giả Phạm Kim Loan LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các phân tích, số liệu và kết quả nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả Phạm Kim Loan MỤC LỤC Phần mở đầu........................................................................................................................................................1 Chương 1: TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ VÀ ĐÁNH GIÁ RỦI RO KIỂM SOÁT TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH...6 1.1. Khái quát chung về hệ thống kiểm soát nội bộ..........................................................................6 1.1.1 Khái niệm..........................................................................................................................................6 1.1.2 Các bộ phận hợp thành hệ thống kiểm soát nội bộ.........................................................7 1.1.2.1. Môi trường kiểm soát..........................................................................................................7 1.1.2.2. Đánh giá rủi ro........................................................................................................................9 1.1.2.3. Hoạt động kiểm soát.........................................................................................................10 1.1.2.4. Thông tin và truyền thông...............................................................................................12 1.1.2.5. Giám sát..................................................................................................................................12 1.1.3 Những hạn chế tiềm tàng của hệ thống kiểm soát nội bộ..........................................13 1.2. Chất lượng kiểm toán và các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán................14 1.2.1. Khái niệm về chất lượng kiểm toán.................................................................................14 1.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán......................................................14 1.2.2.1. Quy mô công ty kiểm toán..........................................................................................14 1.2.2.2. Mức độ chuyên sâu từng lĩnh vực, ngành nghề thực hiện kiểm toán....15 1.2.2.3. Nhiệm kỳ của kiểm toán viên....................................................................................15 1.2.2.4. Giá phí kiểm toán............................................................................................................16 1.2.2.5. Phạm vi của dịch vụ phi kiểm toán cung cấp.....................................................16 1.2.2.6. Phương pháp luận kiểm toán và tính cách của kiểm toán viên..................17 1.2.2.7. Kiểm soát chất lượng dịch vụ cung cấp................................................................17 1.3. Yêu cầu của các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và quốc tế trong việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán BCTC...........18 1.3.1. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VSA).......................................................................18 1.3.1.1. VSA 310 - Hiểu biết về tình hình kinh doanh..................................................18 1.3.1.2. VSA 400 – Đánh giá rủi ro và kiểm soát nội bộ..............................................18 1.3.1.3. VSA 401- Thực hiện kiểm toán trong môi trường tin học..........................18 1.3.2. Chuẩn mực kiểm toán quốc tế (ISA)..............................................................................19 1.3.2.1. ISA 315 – Hiểu biết về đơn vị, môi trường và đánh giá rủi ro có sai lệch trọng yếu.................................................................................................................19 1.3.2.1.1 Hiểu biết về đơn vị và môi trường, bao gồm cả hệ thống kiểm soát nội bộ.............................................................................................................19 1.3.2.1.2. Đánh giá rủi ro có sai lệch trọng yếu.........................................................19 1.3.2.1.3. Thông tin cho người quản lý cao cấp 20 1.3.2.2. ISA 330 - Biện pháp xử lý của kiểm toán viên đối với rủi ro đã đánh giá........................................................................................................................................20 1.3.3. So sánh VSA 310, VSA 400 và ISA 315......................................................................21 1.4. Trình tự tìm hiểu HTKSNB và đánh giá rủi ro kiểm soát...................................................23 1.4.1. Vị trí và vai trò của việc tìm hiểu và đánh giá Hệ thống kiểm soát nội bộ trong quá trình kiểm toán báo cáo tài chính..............................................................23 1.4.2. Trình tự tìm hiểu và đánh giá HTKSNB của kiểm toán viên.............................23 1.4.2.1. Bước 1: Khảo sát HTKSNB để lập kế hoạch kiểm toán............................23 1.4.2.2. Bước 2: Đánh giá sơ bộ rủi ro kiểm soát...........................................................27 1.4.2.3. Bước 3:Thiết kế và thực hiện các thử nghiệm kiểm soát trong chương trình kiểm toán...............................................................................................................29 1.4.2.4. Bước 4: Đánh giá lại rủi ro kiểm soát và điều chỉnh những thử nghiệm cơ bản đã dự kiến.........................................................................................................30 1.4.3. Thông báo các hạn chế phát hiện được........................................................................31 Kết luận chương 1..................................................................................................................................33 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VIỆC TÌM HIỂU HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ VÀ ĐÁNH GIÁ RỦI RO KIỂM SOÁT TRONG KIỂM TOÁN BCTC Ở CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN VỪA VÀ NHỎ VIỆT NAM HIỆN NAY.....................................................................................................................................34 2.1. Lược sử hình thành và phát triển của kiểm toán độc lập ở Việt Nam..........................34 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển kiểm toán độc lập ở Việt Nam...................34 2.1.2. Tình hình hoạt động của các công ty kiểm toán........................................................35 2.1.3. Các quy định pháp luật liên quan đến hoạt động kiểm toán độc lập tại Việt Nam...............................................................................................................................................38 2.1.4. Những thành công, tồn tại và định hướng trong thời gian sắp tới của ngành kiểm toán độc lập Việt Nam..............................................................................................41 2.2. Thực trạng các quy định hiện hành liên quan đến việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán BCTC..................................42 2.3. Thực trạng việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán BCTC ở các công ty kiểm toán vừa và nhỏ Việt Nam hiện nay . 43 2.3.1. Mục đích khảo sát...................................................................................................................43 2.3.2. Phương pháp và đối tượng khảo sát...............................................................................43 2.4. Đánh giá chung.....................................................................................................................................44 2.4.1. Tại các Công ty kiểm toán được kiểm toán các Doanh nghiệp niêm yết....44 2.4.1.1. Tình hình chung..........................................................................................................44 2.4.1.2. Tổng hợp kết quả khảo sát: Khảo sát 09 Công ty kiểm toán thuộc nhóm này........................................................................................................................45 2.4.1.3. Quá trình tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán BCTC tại các công ty kiểm toán được kiểm toán doanh nghiệp niêm yết.............................................................................................51 2.4.1.4. Nhận xét ưu điểm và khuyết điểm......................................................................56 2.4.2. Tại các Công ty kiểm toán không được kiểm toán các Doanh nghiệp niêm yết..................................................................................................................................................60 2.4.2.1. Tình hình chung........................................................................................................60 2.4.2.2. Tổng hợp kết quả khảo sát: Khảo sát 15 công ty kiểm toán thuộc nhóm này.....................................................................................................................60 2.4.2.3. Quá trình tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán BCTC tại các công ty kiểm toán không được kiểm toán doanh nghiệp niêm yết....................................................................65 2.4.2.4. Đánh giá chung việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát của khách hàng trong kiểm toán BCTC tại các công ty kiểm toán vừa và nhỏ không được kiểm toán các doanh nghiệp niêm yết........................................................................................................................67 2.4.3. Theo kết quả kiểm tra tình hình hoạt động của 30 công ty kiểm toán năm 2011 do VACPA thực hiện................................................................................................68 2.4.3.1. Các tồn tại, hạn chế sau kiểm tra 30 công ty kiểm toán..........................68 2.4.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế trên..............................................................69 Kết Luận Chương 2......................................................................................................................................70 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VIỆC TÌM HIỂU HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ VÀ ĐÁNH GIÁ RỦI RO KIỂM SOÁT TRONG KIỂM TOÁN BCTC Ở CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN VỪA VÀ NHỎ VIỆT NAM..........................................................................................................71 3.1. Quan điểm xác lập giải pháp.........................................................................................................71 3.1.1. Từng bước hội nhập quốc tế..............................................................................................71 3.1.2. Phù hợp đặc điểm, điều kiện của Việt Nam...............................................................72 3.1.3. Phù hợp định hướng đổi mới, phát triển của ngành kiểm toán..........................72 3.2. Giải pháp cụ thể về mặt kỹ thuật để hoàn thiện việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán BCTC đối với các công ty kiểm toán vừa và nhỏ Việt Nam ........................................................................... 3.2.1. Quy định bằng văn bản hướng dẫn cụ thể việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán báo cáo tài chính (cập nhật theo hướng dẫn của Chuẩn mực Kiểm toán mới, có hiệu lực từ ngày 01/01/2014)................................................................................................. 3.2.1.1. Đánh gi 3.2.1.2. Đánh gi 3.2.1.3. Đánh gi 3.2.1.4. Giai đoạ 3.2.2. Tham khảo mô hình Top - Down (M.Ramos, 2009) và kinh nghiệm thực tế ................................................................................................................. 3.3. Các kiến nghị cụ thể để hoàn thiện việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán BCTC tại các Công ty kiểm toán vừa và nhỏ Việt Nam ................................................................................................... 3.3.1 Kiến nghị đối với các công ty kiểm toán vừa và nhỏ Việt Nam ................. 3.3.1.1. Trở thành thành viên của hãng kiểm toán quốc tế ............................... 3.3.1.2. Nâng cao chất lượng dịch vụ cung cấp ................................................ 3.3.1.3. Phát triển nguồn nhân lực cả về số lượng và chất lượng ..................... 3.3.1.4. Trang bị phương tiện làm việc cho các KTV và trợ lý kiểm toán ....... 3.4. Kiến nghị đối với Nhà nước................................................................................. 3.4.1. Tiếp tục hoàn thiện các văn bản pháp luật về kiểm toán độc lập, xây dựng và ban hành chuẩn mực kiểm toán Việt Nam phù hợp với thông lệ quốc tế và điều kiện của Việt Nam ......................................................................... 3.4.2. Đẩy mạnh sự phát triển các tổ chức nghề nghiệp trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán trong nước trở thành tổ chức tự quản ........................................ 3.4.3. Phát triển nguồn nhân lực..................................................................................................94 3.4.4. Cần xây dựng hệ thống thông tin đáp ứng yêu cầu quản lý...............................94 3.5. Kiến nghị đối với Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA)....................94 3.5.1. Tiếp tục đổi mới về tổ chức, phương thức hoạt động và nội dung hoạt động của Hội nghề nghiệp...............................................................................................96 3.5.2. Tăng cường kiểm soát chất lượng trong đó có kiểm soát về việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu.................96 3.5.3. Cần yêu cầu các công ty kiểm toán vừa và nhỏ (chưa là thành viên của Hãng kiểm toán quốc tế hoặc đã là thành viên nhưng chưa được Hãng đào tạo, chuyển tải các thủ tục kiểm toán) tuân thủ chương trình kiểm toán mẫu do VACPA xây dựng...............................................................................................97 3.5.4. Các kiến nghị khác:..............................................................................................................98 Kết Luận Chương 3......................................................................................................................................99 KẾT LUẬN...................................................................................................................................................100 DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT AICPA: Hội kế toán viên công chứng Hoa Kỳ BCTC: Báo cáo tài chính COSO: Ủy ban Tổ chức Tài trợ HTKSNB: Hệ thống kiểm soát nội bộ IFAC: Liên đoàn Kế toán Quốc tế ISA: Chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISO: Tổ chức Quốc Tế về tiêu chuẩn hóa KSNB: Kiểm soát nội bộ KTV: Kiểm toán viên QA/QC: Giám sát, quản lý, bảo hành chất lượng) / Kiểm tra và kiểm soát chất lượng TQM: Quản lý chất lượng toàn diện VACPA: Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam VSA: Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam DANH SÁCH CÁC SƠ ĐỒ, MÔ HÌNH Mô hình 1.1: Mô hình Hệ thống kiểm soát nội bộ theo COSO.............................................13 Sơ đồ 1.1: Trình tự nghiên cứu Hệ thống kiểm soát nội bộ....................................................32 Sơ đồ 3.1: Sơ đồ tổng quát tìm hiểu về đơn vị được kiểm toán............................................89 Sơ đồ 3.2: Sơ đồ minh họa quy trình đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ.........................98 DANH SÁCH CÁC BẢNG BIỂU, BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Chi tiết doanh thu cơ cấu theo đối tượng khách hàng......................................36 Biểu đồ 2.2: Chi tiết tỷ trọng doanh thu theo từng loại dịch vụ năm 2011 và 2012......37 Bảng 1.1: Thống kê tỷ lệ sai lệch có thể bỏ qua.........................................................................30 Bảng 2.1: Thống kê kết quả kinh doanh gần nhất qua 2 năm 2011, 2012..........................38 Bảng 2.2: Tổng hợp kết quả khảo sát 09 Công ty kiểm toán được kiểm toán các Doanh nghiệp niêm yết...............................................................................................45 Bảng 2.3: Tổng hợp kết quả khảo sát 15 công ty kiểm toán không được kiểm toán các Doanh nghiệp niêm yết.......................................................................................60 1 PHẦN MỞ ĐẦU I. Lý do chọn đề tài: Hoạt động kiểm toán độc lập là nhu cầu cần thiết, trước hết vì lợi ích của bản thân doanh nghiệp, của các nhà đầu tư trong và ngoài nước, lợi ích của chủ sở hữu vốn, các chủ nợ, lợi ích và yêu cầu của Nhà nước. Người sử dụng kết quả kiểm toán phải được đảm bảo rằng những thông tin họ được cung cấp là trung thực, khách quan, có độ tin cậy cao để làm căn cứ cho các quyết định kinh tế hoặc thực thi trách nhiệm quản lý, giám sát của mình. Có thể thấy vai trò ngày càng quan trọng của ngành nghề kiểm toán trong sự phát triển kinh tế. Để có thể đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của dịch vụ cung cấp, các công ty kiểm toán ngày càng phải hoàn thiện các quy trình hoạt động, luôn đảm bảo sự tuân thủ, cập nhật chuẩn mực kiểm toán cũng như các chuẩn mực nghề nghiệp. Đó là vấn đề luôn được sự quan tâm lớn của những nhà xây dựng chuẩn mực, toàn thể các kiểm toán viên và công ty kiểm toán. Kiểm soát luôn là khâu quan trọng trong mọi quy trình quản trị, do đó các nhà quản lý thường chú tâm đến việc hình thành và duy trì các hoạt động kiểm soát để đạt được các mục tiêu của tổ chức. Khái niệm kiểm soát nội bộ đã dần hình thành và phát triển để trở thành hệ thống lý luận về vấn đề kiểm soát trong tổ chức. Hệ thống kiểm soát nội bộ là một hệ thống các chính sách và thủ tục nhằm bảo vệ tài sản của đơn vị, bảo đảm độ tin cậy của các thông tin, bảo đảm việc thực hiện chế độ, chính sách của Nhà nước, bảo đảm hiệu quả của các hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Vì vậy, tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán báo cáo tài chính là một bước hết sức quan trọng trong quy trình kiểm toán. Dựa vào những hiểu biết sâu sắc và đầy đủ về hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng, công ty sẽ đánh giá rủi ro kiểm soát trên phương diện thiết kế và thực tế áp dụng. Từ đó sẽ đưa ra quyết định chấp nhận hay từ chối hợp đồng kiểm toán. Kết quả của quá trình này cũng ảnh hưởng đến bước tiếp theo của cuộc kiểm toán. Đây là cơ sở để kiểm toán viên thiết kế và thực hiện các thử nghiệm cơ bản cần thiết nhằm thu thập các bằng chứng kiểm toán một cách thích 2 hợp và đầy đủ nhất. Do đó, quá trình này không chỉ thể hiện sự tuân thủ chuẩn mực kiểm toán mà còn góp phần làm cho công cuộc kiểm toán hữu hiệu và hiệu quả hơn. Với các lý do nêu trên, việc “Hoàn thiện việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán vừa và nhỏ Việt Nam” là một vấn đề cần thiết, nhằm góp phần phát triển và hoàn thiện dịch vụ kiểm toán trong tiến trình hội nhập khu vực và thế giới. II. Tổng quan những nghiên cứu trước đây liên quan đến tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các Công ty kiểm toán Việt Nam Đã có nhiều bài viết (đăng trên các trang tạp chí và báo chuyên ngành, các luận văn…) nói về các vấn đề có liên quan đến kiểm soát nội bộ hay đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ trong kiểm toán báo cáo tài chính. Điển hình như sau: - Tiểu luận với đề tài “Các phương pháp mô tả Hệ thống kiểm soát nội bộ trong kiểm toán báo cáo tài chính” (Nguyễn Thị Lương, 2008): Nội dung chủ yếu của bài viết này chỉ tập trung vào việc đánh giá ưu và nhược điểm của các phương pháp mô tả hệ thống KSNB, đây là một trong các bước của việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán BCTC. - Đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ trong kiểm toán BCTC tại chi nhánh Công ty kiểm toán và tư vấn tài chính kế toán Sài Gòn (AFC) (Lưu Thị Ngọc Tú, 2009 - Luận văn tốt nghiệp Đại Học); Hoàn thiện quy trình đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ trong kiểm toán Báo cáo tài chính tại Công ty TNHH kiểm toán và kế toán AAC (Trần Thị Minh Hà – Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên nghiên cứu khoa học lần thứ 7 Đại Học Đà Nẵng năm 2010); Quy trình đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ trong kiểm toán báo cáo tài chính do công ty TNHH KPMG Việt Nam thực hiện (Nguyễn Hồng Hạnh, Luận văn tốt nghiệp Đại Học, 2010)… Các bài viết này tập trung chủ yếu vào việc tìm hiểu, mô tả, phân tích ưu và nhược điểm đối với việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát 3 thực tế đang áp dụng ở từng công ty kiểm toán độc lập riêng lẻ như AAC, AFC, KPMG. Từ đó, nêu ra các nhận xét, kiến nghị để hoàn thiện quy trình này đối với từng Công ty kiểm toán được nghiên cứu. - Bài viết “Hệ thống kiểm soát nội bộ - chìa khóa vàng của quản trị doanh nghiệp hiệu quả” (Ths. Dương Đình Ngọc- Giám đốc điều hành Công ty TNHH kiểm toán APEC, 2011): Bài viết này nêu bật lên các yếu tố cơ bản, quan trọng hợp thành một Hệ thống kiểm soát và cách thức vận hành nó một cách hiệu quả. - Bài viết “Những điều cần chú ý khi kiểm toán BCTC trong điều kiện kinh tế khủng hoảng” (Chuyên đề dịch vụ kế toán, website Công ty TNHH TM DV Linh San đăng ngày 08/06/2011): Bài viết đề cập đến những rủi ro nổi trội mà kiểm toán viên sẽ phải chú ý hơn khi kiểm toán BCTC, từ khâu xem xét chấp nhận khách hàng đến lập kế hoạch kiểm toán (tìm hiểu và đánh giá tính hữu hiệu của HT KSNB của KH, xác định mức trọng yếu, xây dựng chương trình kiểm toán, nhân lực, vật lực) và kết thúc kiểm toán nhằm trợ giúp các KTV trong điều kiện kinh tế khủng hoảng. Tuy nhiên, bài viết này chỉ điểm qua và nhấn mạnh những điểm cần lưu ý trong công cuộc kiểm toán. III. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu những yêu cầu của Chuẩn mực kiểm toán Quốc tế và Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam liên quan đến việc tìm hiểu Hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát khi kiểm toán BCTC sẽ đánh giá thực trạng áp dụng những yêu cầu trên tại các Công ty Kiểm toán vừa và nhỏ Việt Nam hiện nay. Qua đó sẽ đưa ra nhận xét, đánh giá và kiến nghị những giải pháp góp phần hoàn thiện hơn quá trình này được áp dụng ở các công ty kiểm toán vừa và nhỏ Việt Nam. IV. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán báo cáo tài chính do các công ty kiểm toán độc lập vừa 4 và nhỏ Việt Nam thực hiện, không đề cập đến các loại hình kiểm toán khác như kiểm toán nhà nước, kiểm toán nội bộ. Đề tài cũng chỉ tập trung nghiên cứu việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán BCTC được áp dụng tại các công ty kiểm toán vừa và nhỏ Việt Nam. Cụ thể là một số công ty kiểm toán được kiểm toán các Công ty niêm yết và các Công ty kiểm toán chưa được kiểm toán các công ty niêm yết năm 2013. Đặc biệt phân tích ưu điểm và nhược điểm của từng nhóm công ty trong việc áp dụng việc tìm hiểu và đánh giá trên vào thực tế kiểm toán, từ đó đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện hơn việc tìm hiểu HTKSNB và đánh giá rủi ro kiểm soát. Giới hạn phạm vi nghiên cứu: Người viết nghiên cứu dựa trên các Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam, Chuẩn mực kiểm toán quốc tế và các văn bản pháp lý khác có liên quan còn hiệu lực đến thời điểm khảo sát. V. Phương pháp nghiên cứu: Để thực hiện được mục tiêu nghiên cứu của đề tài, người viết đã sử dụng kết hợp phương pháp định lượng và phương pháp định tính, trong đó phương pháp định tính là chủ yếu. Cụ thể, các phương pháp như sau: Phương pháp phỏng vấn và gửi bảng câu hỏi để khảo sát thực tiễn nhằm mục đích thu thập thông tin và đánh giá thực trạng nghiên cứu. Phương pháp phân tích: Trên cơ sở thông tin và tài liệu thu thập được tiến hành phân tích. Phương pháp thống kê, tổng hợp: Kết quả phân tích được tổng hợp theo từng nhóm đối tượng nghiên cứu, đánh giá tổng thể và thực trạng. Phương pháp so sánh và đối chiếu: Đối chiếu giữa lý luận và thực tiễn. Phương pháp suy luận logic. VI. Điểm mới của luận văn: 5 Phạm vi, đối tượng nghiên cứu của đề tài rộng hơn so với các nghiên cứu trước đây. Đồng thời, các giải pháp, kiến nghị mà người viết đưa ra dựa trên cơ sở Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam mới ban hành theo Thông tư 214/2012/TT-BTC ngày 06/12/2012 của Bộ Tài Chính, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2014. VII. Kết cấu đề tài Luận văn có kết cấu như sau: - Mở đầu - Chương 1: Tổng quan về hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán báo cáo tài chính - Chương 2: Thực trạng việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán báo cáo tài chính ở các Công ty Kiểm toán vừa và nhỏ Việt Nam hiện nay - Chương 3: Giải pháp hoàn thiện việc tìm hiểu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán báo cáo tài chính ở các công ty kiểm toán vừa và nhỏ Việt Nam - Kết luận - Tài liệu tham khảo - Phụ lục 6 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ VÀ ĐÁNH GIÁ RỦI RO KIỂM SOÁT TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH 1.1. Khái quát chung về hệ thống kiểm soát nội bộ 1.1.1. Khái niệm Qua các chặng đường tìm hiểu về lịch sử phát triển kiểm soát nội bộ (trải qua các giai đoạn từ giai đoạn sơ khai, hình thành, phát triển đến giai đoạn hiện đại) đã dẫn đến các định nghĩa khác nhau từ giản đơn đến phức tạp về khái niệm này như: (i) KSNB là công cụ để bảo vệ tiền và các tài sản khác đồng thời thúc đẩy nâng cao hiệu quả hoạt động (Công bố của Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ, 1929); (ii) KSNB là các biện pháp và cách thức được chấp nhận và được thực hiện trong một tổ chức để bảo vệ tiền và các tài sản khác (AICPA, 1936); (iii) KSNB là cơ cấu tổ chức và các biện pháp, cách thức liên quan được chấp nhận và thực hiện trong một tổ chức để bảo vệ tài sản, kiểm tra sự chính xác và đáng tin cậy của số liệu kế toán, thúc đẩy hoạt động có hiệu quả, khuyến khích sự tuân thủ các chính sách của người quản lý (Công trình nghiên cứu của AICPA, 1949); (iv) Kiểm soát nội bộ về kế toán ảnh hưởng trực tiếp đến thông tin tài chính nên đòi hỏi kiểm toán viên cần đánh giá kiểm soát nội bộ. Bên cạnh đó, kiểm soát nội bộ về quản lý liên quan gián tiếp đến thông tin tài chính nên kiểm toán viên không bắt buộc phải đánh giá chúng (SAP 33, 1962)… Đến nay, định nghĩa được chấp nhận khá rộng rãi là: “HTKSNB là một quá trình do Ban giám đốc, HĐQT và các nhân viên khác triển khai thực hiện, được thiết kế nhằm đưa ra mức độ đảm bảo hợp lý về việc đạt được mục tiêu trong các khía cạnh sau đây: - Sự hữu hiệu và hiệu quả của hoạt động Sự tin cậy của Báo cáo tài chính 7 - Tuân thủ các luật lệ, quy định áp dụng” 1 Theo VSA 400 “Đánh giá rủi ro và kiểm soát nội bộ” định nghĩa “Hệ thống kiểm soát nội bộ: Là các qui định và các thủ tục kiểm soát do đơn vị được kiểm toán xây dựng và áp dụng nhằm bảo đảm cho đơn vị tuân thủ pháp luật và các qui định, để kiểm tra, kiểm soát, ngăn ngừa và phát hiện gian lận, sai sót; để lập báo cáo tài chính trung thực và hợp lý; nhằm bảo vệ, quản lý và sử dụng có hiệu quả tài sản của đơn vị.” Tóm lại, HTKSNB bộ thực chất là sự tích hợp một loạt hoạt động, biện pháp, kế hoạch, quan điểm, nội quy chính sách và nỗ lực của mọi thành viên trong tổ chức để đảm bảo tổ chức đó hoạt động hiệu quả, đạt được mục tiêu đặt ra một cách hợp lý. Có thể hiểu đơn giản, HTKSNB là hệ thống của tất cả những gì mà một tổ chức cần làm để có được những điều muốn có và tránh những điều muốn tránh. Cũng trên nguyên tắc này, các hệ thống quản lý khác nhau có chuẩn mực quốc tế như ISO, TQM, QA/QC đảm bảo sự hoạt động hiệu quả của một tổ chức đã được xây dựng. 1.1.2. Các bộ phận hợp thành hệ thống kiểm soát nội bộ: Theo quan điểm phổ 2 biến hiện nay , kiểm soát nội bộ bao gồm các bộ phận sau: Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. 1.1.2.1. Môi trường kiểm soát: Phản ánh sắc thái chung của đơn vị và được thể hiện qua nhận thức, quan điểm và thái độ của người quản lý về vấn đề kiểm soát trong Doanh nghiệp. 1 Định nghĩa này được đưa ra vào năm 1992 bởi COSO (Committee of Sponsoring Organization). COSO là một Ủy ban thuộc Hội đồng quốc gia Hoa Kỳ về việc chống gian lận về báo cáo tài chính (The National Commission on Fraudulent Financial Reporting hay còn được gọi là Treadway Commission). Báo cáo của COSO được công bố dưới tiêu đề: Internal Control – Integrated Framework 2 Cách phân chia này do COSO đưa ra năm 1992 và được thừa nhận bởi nhiều tổ chức nghề nghiệp trên thế giới như IFAC, AICA…