Tài liệu Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần dược tw medipharco tenamyd

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH VÕ NHẬT ANH HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DƯỢC TW MEDIPHARCO – TENAMYD LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH VÕ NHẬT ANH HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DƯỢC TW MEDIPHARCO – TENAMYD Chuyên ngành : Kế toán Mã số 60340301 : LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TIẾN SĨ HUỲNH ĐỨC LỘNG TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2013 MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC HÌNH VẼ VÀ SƠ ĐỒ Trang LỜI MỞ ĐẦU............................................................................................................................................1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM...................................4 1.1 Khái niệm và vai trò của kế toán trách nhiệm................................................................4 1.1.1 Khái niệm về kế toán trách nhiệm.....................................................................................4 1.1.2 Vai trò của kế toán trách nhiệm.........................................................................................4 1.1.2.1 Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng tổ chức và điều hành của doanh nghiệp...............................................................................5 1.1.2.2 Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng kiểm soát doanh nghiệp...............................................................................................................5 1.1.2.3 Kế toán trách nhiệm khuyến khích nhà quản lý hướng đến mục tiêu chung của tổ chức...........................................................................................................................6 1.2 Phân cấp quản lý..............................................................................................................................6 1.2.1 Phân cấp quản lý.......................................................................................................................6 1.2.2 Ưu điểm của phân cấp quản lý...........................................................................................7 1.2.3 Nhược điểm của phân cấp quản lý....................................................................................8 1. 3 Nội dung của kế toán trách nhiệm........................................................................................8 1.3.1 Các trung tâm trách nhiệm..............................................................................................8 1.3.2 Các chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm trách nhiệm.........................11 1.3.3 Báo cáo thành quả của trung tâm trách nhiệm....................................................17 1.4 Một số nội dung liên quan đến kế toán trách nhiệm.................................................21 1.2.1 Hệ thống dự toán ngân sách..............................................................................................21 1.2.2 Phân bổ chi phí........................................................................................................................22 1.2.3 Định giá sản phẩm chuyển giao.......................................................................................23 1.2.4 Phân tích biến động chi phí................................................................................................24 Kết luận chƣơng 1................................................................................................................................25 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DƢỢC TW MEDIPHARCO – TENAMYD......................26 2.1 Tình hình tổ chức quản lý sản xuất kinh doanh và tổ chức công tác kế toán tại công ty cổ phần Dƣợc TW Medipharco – Tenamyd.................................................26 2.1.1 Tình hình tổ chức quản lý sản xuất kinh doanh tại công ty cổ phần Dược TW Medipharco – Tenamyd.........................................................................................................26 2.1.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển............................................................................26 2.1.1.2 Chức năng, nhiệm vụ, nguyên tắc hoạt động và mục tiêu của công ty 27 2.1.1.3 Qui mô của công ty cổ phần Dược TW Medipharco – Tenamyd...........28 2.1.1.4 Tổ chức bộ máy quản lý............................................................................................29 2.1.1.5 Đặc điểm hoạt động của công ty...........................................................................32 2.1.1.6 Một số chỉ tiêu kết quả hoạt động kinh doanh................................................33 2.1.2 Tình hình tổ chức công tác kế toán tại công ty cổ phần Dược TW Medipharco-Tenamyd......................................................................................................................34 2.1.2.1 Các chế độ chính sách kế toán................................................................................34 2.1.2.2 Hệ thống sổ sách kế toán...........................................................................................34 2.1.2.3 Tổ chức bộ máy kế toán............................................................................................36 2.2 Thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần Dƣợc TW Medipharco-Tenamyd........................................................................................................................37 2.2.1 Sự phân cấp quản lý tại công ty.......................................................................................37 2.2.2 Chỉ tiêu đánh giá và báo cáo thành quả của các bộ phận tại công ty..............41 2.2.2.1 Đánh giá thành quả của bộ phận chỉ phát sinh chi phí................................41 2.2.3.2 Đánh giá thành quả của bộ phận phát sinh doanh thu..................................47 2.3 Đánh giá thực trạng tổ chức công tác kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần Dƣợc TW Medipharco – Tenamyd................................................................................51 2.3.1 Những ưu điểm của hệ thống kế toán trách nhiệm..................................................51 2.3.2 Những hạn chế của hệ thống kế toán trách nhiệm...................................................52 Kết luận chƣơng 2................................................................................................................................54 CHƢƠNG 3: HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DƢỢC TW MEDIPHARCO – TENAMYD......................55 3.1 Các quan điểm hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần Dƣợc TW Medipharco – Tenamyd................................................................................55 3.1.1 Phù hợp với mô hình tổ chức quản lý của công ty..................................................55 3.1.2 Phù hợp với yêu cầu và trình độ quản lý của công ty............................................56 3.1.3 Đảm bảo tính thống nhất với hệ thống báo cáo chung của công ty.................56 3.1.4 Tính phù hợp và hài hòa giữa lợi ích và chi phí.......................................................57 3.1.5 Đáp ứng các yêu cầu đơn giản, dễ hiểu, dễ thực hiện và cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản trị.........................................................................................................57 3.2 Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần Dƣợc TW Medipharco – Tenamyd....................................................................................................................58 3.2.1 Tổ chức lại sự phân cấp quản lý tại công ty cổ phần Dược TW Medipharco - Tenamyd..............................................................................................................................................58 3.2.2 Tổ chức các trung tâm trách nhiệm tại công ty cổ phần Dược TW Medipharco - Tenamyd...................................................................................................................61 3.2.3 Hoàn thiện các chỉ tiêu đánh giá kết quả, hiệu quả hoạt động kinh doanh của từng bộ phận công ty cổ phần Dược TW Medipharco – Tenamyd....................62 3.2.3.1 Chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm chi phí........................................62 3.2.3.2 Chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm doanh thu..................................63 3.2.3.3 Các chỉ tiêu đánh trách nhiệm trung tâm lợi nhuận......................................64 3.2.3.4 Các chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm đầu tư.................................65 3.2.4 Hoàn thiện hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm................................................67 3.2.4.1 Báo cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí......................................................67 3.2.4.2 Báo cáo trách nhiệm của trung tâm doanh thu................................................70 3.2.4.3 Báo cáo trách nhiệm của trung tâm lợi nhuận.................................................71 3.2.4.4 Báo cáo trách nhiệm của trung tâm đầu tư........................................................72 Kết luận chƣơng 3................................................................................................................................74 KẾT LUẬN...............................................................................................................................................75 TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT UBND Xưởng SX Phòng QC Phòng KT Phòng NC-PT Phòng TC – KT Phòng TC – HC Phòng KD – TT TC QT Thuế TNDN TSCĐ HTK GTGT XNK : Phòng Kinh doanh - Thị trường DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm chi phí định mức........................18 Bảng 1.2: Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm doanh thu.......................................20 Bảng 1.3: Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận........................................20 Bảng 1.4: Báo cáo đánh giá trách nhiệm của trung tâm đầu tư..........................................21 Bảng 2.1: Tình hình tài chính của công ty qua 2 năm 2011-2012.....................................33 Bảng 2.2: Báo cáo chi phí tại văn phòng công ty cổ phần Dược TW MedipharcoTenamyd......................................................................................................................................................42 Bảng 2.3: Báo cáo thành quả chi phí sản xuất Quý IV/2012...............................................44 Bảng 2.4: Báo cáo tình hình thực hiện chi phí sản xuất.........................................................46 Bảng 2.5: Báo cáo tình hình thực hiện doanh thu.....................................................................48 Bảng 2.6: Báo cáo tình hình thực hiện kế hoạch kinh doanh..............................................49 Bảng 2.7: Báo cáo thực hiện chi phí tại chi nhánh...................................................................50 Bảng 2.8: Báo cáo tình hình thực hiện chi phí hoạt động tại các chi nhánh.................51 Bảng 3.1: Chỉ tiêu đánh giá thành quả các trung tâm trách nhiệm....................................65 Bảng 3.2: Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm chi phí sản xuất...........................67 Bảng 3.3: Báo cáo phân tích biến động chi phí Nguyên vật liệu trực tiếp....................68 Bảng 3.4: Báo cáo phân tích biến động chi phí Nhân công trực tiếp...............................68 Bảng 3.5: Báo cáo phân tích biến động chi phí Sản xuất chung........................................69 Bảng 3.6: Báo cáo đánh giá thành quả của các trung tâm chi phí sản xuất...................69 Bảng 3.7: Báo cáo đánh giá thành quả trung tâm chi phí dự toán không định mức được...............................................................................................................................................................69 Bảng 3.8: Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm doanh thu.......................................70 Bảng 3.9: Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận........................................71 Bảng 3.10: Báo cáo lợi nhuận của từng sản phẩm....................................................................71 Bảng 3.11: Báo cáo thành quả của trung tâm đầu tư...............................................................72 Bảng 3.12: Báo cáo thành quả của trung tâm đầu tư theo từng sản phẩm.....................72 DANH MỤC HÌNH VẼ VÀ SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1: Bộ máy quản lý công ty cổ phần Dược TW Medipharco-Tenamyd..........29 Sơ đồ 2.2: Mạng lưới kinh doanh của công ty............................................................................32 Sơ đồ 2.3: Trình tự ghi sổ theo hình thức Chứng từ ghi sổ..................................................35 Sơ đồ 2.4: Trình tự phần mềm kế toán máy................................................................................35 Sơ đồ 2.5: Tổ chức bộ máy kế toán của công ty cổ phần Dược TW Medipharco Tenamyd......................................................................................................................................................36 Sơ đồ 3.1: Bộ máy quản lý Công ty cổ phần Dược TW Medipharco-Tenamyd.........59 Sơ đồ 3.2: Tổ chức trung tâm trách nhiệm...................................................................................61 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính thiết thực của đề tài Kế toán trách nhiệm là hệ thống thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin có thể kiểm soát theo phạm vi trách nhiệm của từng nhà quản trị nhằm đạt được mục tiêu chung của tổ chức. Kế toán trách nhiệm ra đời nhằm đánh giá trách nhiệm, đưa ra các chỉ tiêu theo dõi và đánh giá thường kỳ kết quả công việc của từng bộ phận trong tổ chức. Nó giúp doanh nghiệp đảm bảo mọi sự việc, nghiệp vụ phát sinh cần phải có người gánh trách nhiệm, có được chế độ thưởng phạt phân minh để doanh nghiệp phát triển hơn. Công ty cổ phần Dược TW Medipharco – Tenamyd là thành viên chính thức của Tổng Công ty Dược Việt Nam với mục tiêu và nhiệm vụ đáp ứng đủ nhu cầu dược phẩm cho chương trình chăm sóc sức khoẻ ban đầu của ngành Y Tế và đảm bảo cung ứng đủ thuốc có chất lượng đến người dân, đã bước đầu xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm. Việc vận dụng tốt hệ thống kế toán trách nhiệm sẽ giúp công ty kiểm soát được kết quả hoạt động của từng bộ phận trong công ty, xác định được trách nhiệm của các bộ phận và có những quyết định điều chỉnh kịp thời để giúp cho công ty có những bước phát triển vững vàng hơn. Qua nghiên cứu thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần Dược TW Medipharco – Tenamyd, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh và để đúc kết những kinh nghiệm vận dụng kế toán vào tổ chức điều hành hoạt động, tôi đã nghiên cứu đề tài: “Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần Dược TW Medipharco - Tenamyd” 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài Hệ thống hóa các lý luận liên quan đến kế toán trách nhiệm Đánh giá thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần Dược TW Medipharco – Tenamyd 2 Đưa ra giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần Dược TW Medipharco – Tenamyd 3.Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng: Hệ thống kế toán nói chung và hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần Dược TW Medipharco – Tenamyd Phạm vi:   Không gian: Công ty cổ phần Dược TW Medipharco – Tenamyd Thời gian: Số liệu năm 2011 - 2012 4. Đóng góp của đề tài Đánh giá thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần Dược TW Medipharco – Tenamyd. Từ đó, đưa ra giải pháp góp phần hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu   Đề tài sử dụng quan điểm nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật lịch sử Phƣơng pháp nghiên cứu định tính: là một phương pháp tiếp cận nhằm tìm cách mô tả, phân tích đặc điểm văn hóa, hành vi của con người, nhóm người từ quan điểm của nhà nghiên cứu. Nghiên cứu định tính cung cấp thông tin toàn diện về các đặc điểm của môi trường xã hội nơi nghiên cứu được tiến hành. Đời sống xã hội được nhìn nhận như một chuỗi các sự kiện liên kết chặt chẽ với nhau mà cần được mô tả một cách đầy đủ để phản ánh được cuộc sống thực tế hàng ngày. Phƣơng pháp thu thập số liệu: bao gồm phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương pháp quan sát Phƣơng pháp phân tích số liệu: bao gồm phương pháp thống kê mô tả, phương pháp so sánh, phân tích, tổng hợp 6.Kết cấu của luận văn Luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Tổng quan về kế toán trách nhiệm 3 Chương 2: Thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần Dược TW Medipharco – Tenamyd Chương 3: Các giải pháp để hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần Dược TW Medipharco – Tenamyd Giới thiệu chung về những công trình nghiên cứu liên quan: Nhiều tác giả trong và ngoài nước đã xuất bản các giáo trình, tài liệu về kế toán trách nhiệm. Trong những công trình này, các tác giả đề cập sâu đến những nội dung như khái niệm kế toán trách nhiệm, ý nghĩa và vai trò của kế toán trách nhiệm, báo cáo trách nhiệm, giá chuyển nhượng nội bộ và đặc biệt là xây dựng các trung tâm trách nhiệm. Một số các công trình công bố mà tôi đã tham khảo được, có thể kể tên như: - Đào Văn Tài và cộng sự, 2003. Kế toán quản trị áp dụng cho các doanh nghiệp Việt Nam. Hồ Chí Minh: NXB Tài chính; - Huỳnh Lợi, 2010. Kế toán quản trị. Hồ Chí Minh: NXB Thống Kê; - Khoa Kế toán - Kiểm toán - Đại học Kinh Tế TP.HCM, 2006. Kế toán quản trị. Hồ Chí Minh: NXB Thống Kê; - Phạm Văn Dược và cộng sự, 2010. Mô hình báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị trong công ty niêm yết. Hồ Chí Minh: NXB Phương Đông; - Phạm Văn Dược và Đặng Kim Cương, 2008. Kế toán quản trị. Hồ Chí Minh: NXB Thống Kê; Trong các giáo trình trên thì kế toán trách nhiệm là một trong những nội dung của sách. Bài báo khoa học Bên cạnh các giáo trình, tài liệu; kế toán trách nhiệm còn được công bố ở các đề tài nghiên cứu, bài báo khoa học cũng như các luận văn, luận án. Bài báo khoa học: - Kế toán trách nhiệm – vũ khí của công ty lớn (Nguyễn Xuân Trường (2008) Từ những kết quả nghiên cứu của các công trình được tham khảo, tác giả đã tìm hiểu thực trạng kế toán trách nhiệm tại công ty và vận dụng để đưa ra giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại đơn vị nghiên cứu. 4 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM 1.1 Khái niệm và vai trò của kế toán trách nhiệm 1.1.1 Khái niệm về kế toán trách nhiệm Kế toán trách nhiệm là hệ thống thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin có thể kiểm soát theo phạm vi trách nhiệm của từng nhà quản trị nhằm đạt được mục tiêu chung của tổ chức. Thông tin có thể kiểm soát của bộ phận là những thông tin về doanh thu, chi phí, vốn đầu tư…mà nhà quản trị của bộ phận đó có thể đưa ra các quyết định tác động lên nó. Thông tin có thể kiểm soát cụ thể đối với từng nhà quản trị phụ thuộc vào trách nhiệm quản lý của nhà quản trị đó. Mục tiêu của kế toán trách nhiệm là đánh giá trách nhiệm quản lý dựa vào kết quả hoạt động của từng bộ phận trong việc thực hiện mục tiêu chung của toàn doanh nghiệp. Do đó, kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp liên quan đến các khái niệm và các công cụ để đo lường sự thực hiện của các cá nhân và các bộ phận trong doanh nghiệp nhằm hướng đến mục tiêu chung. Tóm lại, kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị và là một quá trình tập hợp và báo cáo các thông tin, được dùng để kiểm tra các quá trình hoạt động và đánh giá tình hình thực hiện nhiệm vụ ở từng bộ phận trong một tổ chức. Kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp là một hệ thống thông tin chính thức về mặt tài chính trong phạm vi hệ thống kiểm soát của Ban quản lý một đơn vị. Các hệ thống này sử dụng cả các thông tin tài chính và cả thông tin phi tài chính. 1.1.2 Vai trò của kế toán trách nhiệm Kế toán trách nhiệm là một bộ phận của kế toán quản trị với chức năng cung cấp các thông tin nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng quản lý. Thông 5 qua hoạt động của mình, kế toán trách nhiệm thể hiện vai trò của nó trong việc thực hiện chức năng của nhà quản trị: Kế toán trách nhiệm giúp xác định sự đóng góp của từng đơn vị, bộ phận vào lợi ích của toàn bộ tổ chức, cung cấp cơ sở cho việc đánh giá chất lượng về kết quả hoạt động của những nhà quản lý bộ phận Sử dụng để đo lường kết quả hoạt động của các nhà quản lý và do đó, nó ảnh hưởng đến cách thức thực hiện hành vi của các nhà quản lý này. Thúc đẩy các nhà quản lý bộ phận điều hành bộ phận của mình theo phương cách phù hợp với những mục tiêu cơ bản của toàn bộ tổ chức 1.1.2.1 Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng tổ chức và điều hành của doanh nghiệp Tổ chức và điều hành là chức năng quan trọng của quản trị. Tổ chức là việc nhà quản lý quyết định cách tốt nhất để liên kết các nguồn lực của doanh nghiệp lại với nhau sao cho kế hoạch được thực hiện có hiệu quả nhất. Trong việc điều hành, các nhà quản lý giám sát hoạt động hàng ngày và giữ cho cả tổ chức hoạt động trôi chảy. Kế toán trách nhiệm xác định các trung tâm trách nhiệm, qua đó nhà quản lý có thể hệ thống hóa các công việc của từng trung tâm mà thiết lập các chỉ tiêu đánh giá. Việc thiết kế các trung tâm trách nhiệm mang lại cho doanh nghiệp sự tiếp cận tốt hơn với thông tin, cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng tổ chức và điều hành doanh nghiệp. Ngoài ra, sự phân chia thành nhiều trung tâm trách nhiệm cho phép doanh nghiệp xác định đóng góp của từng bộ phận vào lợi nhuận chung và đo lường kết quả hoạt động của các nhà quản lý bộ phận. 1.1.2.2 Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng kiếm soát doanh nghiệp Kiểm soát là việc xem xét, ngăn chặn những điều trái với quy định trong phạm vi quyền hành của người kiểm soát. 6 Thông qua các báo cáo thành quả hoạt động của các bộ phận, kế toán trách nhiệm cung cấp sự so sánh những số liệu về thực tế hoạt động với số liệu kế hoạch hoặc dự toán, phân tích về sự biến động cùng những đánh giá về tình hình thực hiện kế hoạch đề ra. Các báo cáo này như một hệ thống thông tin phản hồi để nhà quản trị nắm bắt được tình hình thực hiện so với kế hoạch như thế nào, đồng thời dựa vào những hạn chế và vấn đề khó khăn trong thực tế để đưa ra những điều chỉnh kịp thời, đảm bảo hoạt động doanh nghiệp vẫn đi đúng mục tiêu đã xác định 1.1.2.3 Kế toán trách nhiệm khuyến khích nhà quản lý hƣớng đến mục tiêu chung của tổ chức Dựa vào các tiêu chí đánh giá cùng báo cáo kết quả hoạt động bộ phận, các nhà quản trị cấp cao được cung cấp những thông tin thích hợp trong việc đo lường kết quả hoạt động của các trung tâm trách nhiệm và đồng thời đánh giá được năng lực của các nhà quản lý bộ phận cơ sở, do đó kịp thời khích lệ họ quản trị hoạt động của bộ phận mình phù hợp với mục tiêu của toàn công ty. Mục tiêu chiến lược của doanh nghiệp được gắn liền với các trung tâm trách nhiệm. Khi kế toán trách nhiệm có thể kiểm soát tài chính và quản lý thì nhà quản lý sẽ điều chỉnh hoạt động hướng đến các mục tiêu chung. 1.2 Phân cấp quản lý Các nhà quản lý nhận thấy rằng hệ thống kế toán trách nhiệm chỉ phát huy tác dụng và hoạt động có hiệu quả nhất trong những tổ chức thực hiện sự phân cấp trong quản lý. Tổ chức được hiểu là một nhóm người liên kết với nhau để cùng thực hiện một mục tiêu hay nhiều mục tiêu chung nào đó. Phân quyền là việc phân chia một phần quyền lực ra quyết định cho cấp dưới. Sự phân cấp quản lý xảy ra khi các nhà quản lý của các đơn vị và các bộ phận trong tổ chức được trao quyền tự do trong việc ra quyết định. 1.2.1. Phân cấp quản lý Hầu hết các tổ chức có quy mô lớn đều thực hiện phân cấp quản lý. 7 Phân cấp quản lý là việc người quản lý giao nhiệm vụ và giao quyền ra quyết định cho cấp quản lý thấp hơn trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp, đồng thời xác định trách nhiệm đối với từng cấp được phân quyền. Cấp thấp hơn đó chỉ ra quyết định trong phạm vi trách nhiệm của họ. Tùy theo từng doanh nghiệp, mức độ phân chia có thể khác nhau, gồm nhiều cấp độ hay chỉ một cấp và việc giao quyền quyết định có thể nhiều hay ít. Mỗi cấp độ sẽ có người quản lý riêng và có thể thuộc một trong các trung tâm từ thấp lên cao như: trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm đầu tư. Người quản lý sẽ điều phối các nguồn lực và hoạt động trong trung tâm mình để thực hiện các chỉ tiêu do cấp trên giao. Khi tiến hành phân cấp quản lý, nếu doanh nghiệp chia ra quá nhiều cấp thì sẽ có thể dẫn đến bộ máy tổ chức cồng kềnh, hoặc nếu tập trung quá nhiều quyền quyết định một nơi sẽ làm giảm hiệu quả hoạt động. Vì thế, nhà quản lý cần phải cân nhắc giữa ưu điểm và khuyết điểm khi thực hiện việc phân cấp đó. 1.2.2 Ƣu điểm của phân cấp quản lý  Ra quyết định tốt nhất là ở ngay cấp phát sinh vấn đề. Nhà quản lý các bộ phận và các bộ phận trong tổ chức là những chuyên gia trong lĩnh vực họ quản lý. Do vậy, họ sẽ quản lý bộ phận của họ hiệu quả hơn.  Việc cho phép các nhà quản lý các bộ phận được ra quyết định giúp họ được tập luyện khi được nâng cấp quản lý trong tổ chức. Do vậy, họ sẽ có sự chuẩn bị về khả năng ra quyết định khi họ được giao trách nhiệm lớn.  Bằng việc trao một số quyền ra quyết định cho nhiều cấp quản lý, các nhà quản lý cấp cao đỡ phải giải quyết rất nhiều vấn đề xảy ra hằng ngày và do đó có thời gian tập trung lập các kế hoạch dài hạn.   Giao trách nhiệm và quyền được ra quyết định thường làm tăng sự hài lòng với công việc và khuyến khích người quản lý nổ lực hết mình với công việc được giao. Sự phân cấp quản lý cung cấp một căn cứ tốt hơn để đánh giá sự thực hiện của người quản lý. 8 1.2.3 Nhƣợc điểm của phân cấp quản lý  Các nhà quản lý thường có xu hướng tập trung vào hoàn thành công việc của bộ phận mình quản lý hơn là hướng đến mục tiêu chung của tổ chức.  Các nhà quản lý có thể không chú ý đến hậu quả công việc của bộ phận mình lên các bộ phận khác trong tổ chức.  Lãng phí nguồn lực hoặc trùng lắp công việc. 1.3 Nội dung của kế toán trách nhiệm Kế toán trách nhiệm là công việc không thể tách rời các trung tâm trách nhiệm. Các trung tâm này được hình thành thông qua việc phân cấp quản lý. 1.3.1 Các trung tâm trách nhiệm Trung tâm trách nhiệm là một bộ phận trong một tổ chức mà các nhà quản trị của nó chịu trách nhiệm đối với thành quả hoạt động của chính bộ phận do mình phụ trách. Trong kế toán trách nhiệm, trung tâm trách nhiệm được phân loại thành 4 trung tâm: trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận, trung tâm đầu tư. Có 4 loại trung tâm trách nhiệm: Trung tâm chi phí: là một bộ phận mà các nhà quản trị của nó chỉ được quyền ra quyết định đối với chi phí phát sinh trong bộ phận đó (ví dụ: một phân xưởng sản xuất trong một công ty là một trung tâm chi phí), không có quyền hạn đối với các thu nhập, lợi nhuận kinh doanh và vốn đầu tư. Tùy theo tính chất của chi phí và kết quả làm ra mà người ta chia trung tâm chi phí thành trung tâm chi phí định mức được (Standard cost center) và trung tâm chi phí không định mức được (Discretionary Expense center).  Trung tâm chi phí định mức (Standard cost center): là trung tâm có chi phí đầu vào được xác định tương ứng với đầu ra là các sản phẩm, dịch vụ. Ví dụ: Một phân xưởng sản xuất là trung tâm chi phí tiêu chuẩn vì giá thành mỗi đơn vị sản phẩm tạo ra có thể xác định thông qua định mức chi phí vật liệu trực tiếp, định mức nhân công trực tiếp và định mức chi phí sản xuất chung. 9 Chi phí định mức được xác định để tính mức hiệu quả của công việc, bằng cách xác định tỷ số giữa đầu vào và đầu ra. Ngoài ra, ta còn đánh giá kết quả thực hiện công việc với dự toán và xem xét chúng theo thời gian thực hiện và chất lượng sản phẩm, dịch vụ. Ở trung tâm chi phí định mức yếu tố chi phí và các mức hao phí về nguồn lực sử dụng để sản xuất một đơn vị sản phẩm đều được xây dựng định mức cụ thể. Chỉ tiêu chi phí tính cho một đơn vị là yếu tố cơ bản để xác định tổng chi phí tiêu chuẩn. Nhà quản trị trung tâm chi phí định mức có trách nhiệm kiểm soát chi phí thực tế phát sinh để vẫn đảm bảo kế hoạch chi phí cho từng đơn vị sản phẩm và tính cho toàn bộ.  Trung tâm chi phí không định mức được (Discretionary Expense center): là trung tâm chi phí không xác định được mối quan hệ giữa đầu vào và đầu ra, hay không thể tính được đầu ra một cách rõ ràng. Điển hình về trung tâm chi phí này là các phòng ban thuộc bộ phận gián tiếp như phòng nhân sự, kế toán… Các khoản chi phí thường đặt ra cố định cho mỗi phòng ban, sự thay đổi nếu có của các khoản chi phí này cũng không làm ảnh hưởng đến năng suất ở các phân xưởng sản xuất. Ví dụ: trung tâm chi phí là khối hành chính, bộ phận nghiên cứu phát triển, hoạt động tiếp thị và khuyến mãi, kho bãi… Công ty thường kiểm soát các bộ phận này bằng cách giám sát nguồn lực cung ứng như: con người, thiết bị, chi phí vật dụng… Ở trung tâm chi phí không định mức được các yếu tố chi phí được dự toán và đánh giá căn cứ trên nhiệm vụ được giao tính chung, không thể xác định cụ thể cho từng đơn vị sản phẩm hoặc cho từng công việc của trung tâm. Nhà quản trị trung tâm chi phí không định mức được có trách nhiệm kiểm soát chi phí thực tế phát sinh sao cho phù hợp với chi phí dự toán đồng thời đảm bảo thực hiện nhiệm vụ được giao. Thành quả của các trung tâm chi phí thường được đánh giá bằng việc so sánh chi phí thực tế với chi phí dự toán hoặc so với chi phí định mức và phân tích các chênh lệch phát sinh. 10 Trung tâm doanh thu: là một bộ phận mà các nhà quản trị của nó chỉ được quyền ra quyết định đối với doanh thu phát sinh trong bộ phận đó (ví dụ: bộ phận bán hàng của một công ty là một trung tâm doanh thu), chỉ có trách nhiệm với chi phí tiêu thụ, không có trách nhiệm với chi phí sản phẩm, lợi nhuận và vốn đầu tư. Nếu trung tâm doanh thu được toàn quyền quyết định giá bán trong khung giá cả cho phép thì trách nhiệm sẽ được đánh giá trên doanh thu tạo ra. Thành quả của các trung tâm doanh thu thường được đánh giá bằng việc so sánh doanh thu thực tế với doanh thu dự toán và phân tích các chênh lệch phát sinh. Trung tâm lợi nhuận: là một bộ phận mà các nhà quản trị của nó chỉ được quyền ra quyết định đối với lợi nhuận đạt được trong bộ phận đó, không có quyền quyết định đến vốn đầu tư của công ty. Trong đó, trung tâm lợi nhuận có thể quyết định về chi phí và doanh thu như: sản xuất sản phẩm nào, sản xuất ra sao, chất lượng và giá cả, phân phối như thế nào… Được xếp vào loại trung tâm lợi nhuận là các công ty sản xuất kinh doanh thuộc Tổng công ty. (ví dụ: một nhà hàng của một khách sạn là một trung tâm lợi nhuận). Do lợi nhuận bằng doanh thu trừ chi phí, nên các nhà quản trị của trung tâm lợi nhuận có trách nhiệm về cả doanh thu và chi phí phát sinh ở bộ phận đó. Thành quả của các trung tâm lợi nhuận thường được đánh giá bằng việc so sánh các dữ liệu trên báo cáo kết quả kinh doanh thực tế với các dữ liệu trên báo cáo kết quả kinh doanh dự toán. Trung tâm đầu tƣ: là một bộ phận mà các nhà quản trị của nó được quyền ra quyết định đối với chi phí, doanh thu, lợi nhuận và vốn đầu tư của đơn vị đó. Đây là trung tâm cao nhất của tổ chức doanh nghiệp. (Ví dụ: Hội đồng quản trị của Tổng công ty) Thành quả của các trung tâm đầu tư thường được đánh giá bằng việc sử dụng các thước đo: Tỷ lệ hoàn vốn đầu tư (ROI), lợi nhuận còn lại (RI). Trên thực tế, việc phân biệt rõ ràng loại trung tâm trách nhiệm cho các bộ phận, đơn vị trong một doanh nghiệp chỉ mang tính tương đối, phụ thuộc vào sự phân cấp quản lý và phụ thuộc vào quan điểm của nhà quản trị cấp cao nhất. Ví 11 dụ: phòng kinh doanh có thể xếp vào loại trung tâm chi phí dự toán vì nhà quản trị bộ phận cũng phải dự toán chi phí hoạt động của phòng, cũng phải kiểm soát chi phí phát sinh,…. Do vậy, để có thể phân loại các bộ phận, đơn vị trong doanh nghiệp vào các loại trung tâm trách nhiệm hợp lý nhất thì nên căn cứ vào nhiệm vụ chính của bộ phận, đơn vị đó. 1.3.2 Các chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm trách nhiệm Để đo lường, đánh giá các trung tâm trách nhiệm, có 2 loại chỉ tiêu cơ bản là chỉ tiêu kết quả và chỉ tiêu hiệu quả. Chỉ tiêu kết quả là mức độ các trung tâm trách nhiệm thực hiện các nhiệm vụ đề ra, là số tuyệt đối. Đối với chỉ tiêu hiệu quả, là tỷ lệ so sánh giữa tổng đầu ra và tổng đầu vào của một trung tâm trách nhiệm. Nó cho thấy kết quả thực tế đạt được so với các nguồn lực được sử dụng để tạo ra kết quả đó, tức trung bình kết quả mang lại trên mỗi đơn vị đầu vào. Ví dụ như chỉ tiêu lợi nhuận trên vốn, trên tài sản. Ngược lại, tỷ lệ so sánh đầu vào và đầu ra cho ta trung bình số lượng đầu vào tiêu hao cho mỗi đơn vị đầu ra như tỷ lệ chi phí trên mỗi sản phẩm làm được. a. Chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm chi phí  Trung tâm chi phí tiêu chuẩn: đầu ra có thể xác định và lượng hóa được dựa trên cơ sở đã biết phí tổn đầu vào cần thiết để tạo ra đầu ra. Ví dụ: một phân xưởng sản xuất có thể ước tính được chi phí tạo ra một sản phẩm thông qua định mức tiêu hao nguyên vật liệu, chi phí nhân công trực tiếp và chi phí sản xuất chung. Về mặt kết quả, thành quả của trung tâm chi phí tiêu chuẩn được đánh giá thông qua mức độ hoàn thành kế hoạch sản xuất trên cơ sở đảm bảo đúng thời hạn, đúng tiêu chuẩn kỹ thuật. Về mặt hiệu quả, thành quả quản lý của trung tâm chi phí tiêu chuẩn được đo lường trên cơ sở so sánh giữa chi phí sản xuất thực tế và chi phí định mức. Trên cơ sở tính toán sai biệt chi phí, phân tích ảnh hưởng của các nhân tố gây sai biệt để xác định nguyên nhân tác động đến tình hình thực hiện định mức chi phí. Chỉ tiêu đánh giá kết quả ở trung tâm chi phí: