Tài liệu Hàm ngôn trong lời thoại nhân vật ( qua truyện ngắn nguễn huy thiệp)

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng §¹i häc Vinh Khoa ng÷ v¨n NguyÔn thÞ bÐ Hµm ng«n trong lêi tho¹i nh©n vËt (qua truyÖn ngh¾n nguyÔn huy thiÖp) Kho¸ luËn tèt nghiÖp Vinh - 2005 Lêi nãi ®Çu §©y lµ c«ng tr×nh khoa häc ®Çu tiªn cña chóng t«i, chóng t«i xem viÖc nghiªn cøu kho¸ luËn nµy chØ lµ bíc ®Çu cã tÝnh chÊt tËp duyÖt vµ mang tÝnh ®Þnh híng. Gi¶i m· t tëng t×nh c¶m cña nhµ v¨n th«ng qua yÕu tè ng«n ng÷ lµ mét viÖc lµm hÕt søc phøc t¹p vµ ®ßi hái nhiÒu thêi gian. Lµ mét sinh viªn trong bíc ®Çu trªn con ®êng nghiªn cøu khoa häc, do ®ã thiÕu sãt lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái. Chóng t«i mong ®îc sù gãp ý vµ sù chØ b¶o ch©n t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa. NÕu cã dÞp trë l¹i, chóng t«i sÏ lµm tèt c«ng viÖc cña m×nh h¬n. §Ò tµi nµy ®îc hoµn thµnh lµ nhê sù híng dÉn nghiªm tóc, tËn t×nh cña c« gi¸o §ç ThÞ Kim Liªn vµ sù gióp ®ì cña c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa, ®Æc biÖt lµ c¸c thÇy c« gi¸o trong tæ ng«n ng÷. Nh©n dÞp nµy, t«i xin ®îc phÐp bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c. Vinh, th¸ng 5/2005 Sinh viªn NguyÔ n ThÞ BÐ 2 Môc lôc Trang: PhÇn më ®Çu .................................................................3 1. Lý do chän ®Ò tµi. ....................................................3 2. §èi tîng vµ môc ®Ých nghiªn cøu. ...............................3 3. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò. .......................................4 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu...............................................6 5. C¸i míi cña ®Ò tµi......................................................7 6. CÊu tróc cña ®Ò tµi....................................................7 PhÇn néi dung..................................................................8 Ch¬ng 1: Mét sè kh¸i niÖm giíi thuyÕt xung quanh ®Ò tµi................................................................................ 8 1.1. NghÜa hµm ng«n cña v¨n b¶n héi tho¹i............8 1.2. Kh«ng gian vµ thêi gian g¾n víi cuéc tho¹i nh©n vËt trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp....................9 1.3. Nh©n vËt vµ ng«n ng÷ nh©n vËt trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp.............................................................16 Ch¬ng 2: NghÜa hµm ng«n trong lêi tho¹i nh©n vËt qua truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp. ............................................................................... 23 3 2.1. Ngêi trao lêi sö dông hµm ng«n......................23 2.2. Ngêi ®¸p sö dông hµm ng«n.........................34 2.3. C¶ ngêi trao vµ ngêi ®¸p cïng sö dông hµm ng«n ......................................................................................44 2.4. T¸c dông cña hµm ng«n trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp............................................................52 Ch¬ng 3: C¸c ph¬ng thøc cÊu t¹o hµm ng«n trong lêi tho¹i nh©n vËt qua truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp. .................................................................................... 54 3.1. §iÒu kiÖn ®Ó xÐt hµm ng«n.........................54 3.2. Nh÷ng ph¬ng thøc cÊu t¹o hµm ng«n trong héi tho¹i............................................................................... ......................................................................................55 3.3. Mét sè nhËn xÐt vÒ phong c¸ch cña NguyÔn Huy ThiÖp qua viÖc sö dông hµm ng«n............................66 PhÇn kÕt luËn..................................................................68 1. C¸c kÕt luËn khoa häc cña ®Ò tµi................................68 2. Híng nghiªn cøu tiÕp tôc..............................................69 Tµi liÖu tham kh¶o...........................................................70 PhÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi Ng«n ng÷ truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp, ®Æc biÖt lµ ng«n ng÷ héi tho¹i cña nh©n vËt cã nhiÒu ®iÓm ®éc ®¸o vÒ h×nh thøc cÊu t¹o lÉn ng÷ nghÜa. NguyÔn Huy ThiÖp tuy míi xuÊt hiÖn trªn v¨n ®µn ViÖt Nam vµo nh÷ng thËp niªn cuèi cïng cña thÕ kû XX. Song ®· cã 4 hµng tr¨m c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ t¸c phÈm cña «ng. Trong ®ã cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ truyÖn ng¾n vµ còng cã c«ng tr×nh ®· ®i s©u nghiªn cøu vµ cã tÝnh hÖ thèng vÒ ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ héi tho¹i. Song cho ®Õn nay, cã thÓ nãi cha cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo thËt hoµn chØnh, toµn diÖn mang tÝnh hÖ thèng vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu nghÜa hµm ng«n trong lêi tho¹i nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña «ng. ChÝnh v× vËy, ®Ò tµi nµy chóng t«i ®i s©u vµo t×m hiÓu “NghÜa hµm ng«n trong lêi tho¹i nh©n vËt qua truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp” theo híng tiÕp cËn dông häc. 2. §èi tîng vµ môc ®Ých nghiªn cøu 2.1. §èi tîng nghiªn cøu: LuËn v¨n tiÕn hµnh kh¶o s¸t 37 truyÖn ng¾n trong “TuyÓn tËp truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp” do Anh Tróc tuyÓn chän, Nxb Phô n÷, 2002: “Ch¶y ®i s«ng ¬i, Tíng vÒ hu, Cón, Kh«ng cã vua, Muèi cña rõng, Con g¸i Thuû ThÇn, Nh÷ng ngêi thî xÎ, Nh÷ng bµi häc n«ng th«n, KiÕm s¾c, Vµng löa, PhÈm tiÕt, Sang s«ng, Th¬ng nhí ®ång quª, Ma Nh· Nam, Nh÷ng ngän giã Hua T¸t, T©m hån mÑ, HuyÒn tho¹i phè phêng, Giät m¸u, Chót tho¸ng Xu©n H¬ng, Ma, NguyÔn ThÞ Lé, Tr¬ng Chi, §êi thÕ mµ vui, Thiªn v¨n, Téi ¸c vµ trõng ph¹t, Th¬ng c¶ cho ®êi b¹c, Ch¨n tr©u c¾t cá, H¹c võa bay võa kªu th¶ng thèt, Lßng mÑ, Kh«ng khãc ë California, TruyÖn t×nh kÓ trong ®ªm ma, §a s¸o sang s«ng, Sèng dÔ l¾m, Thæ cÈm, Nh÷ng ngêi mu«n n¨m cò, ChuyÖn «ng Mßng, Chó Ho¹t t«i. 2.2. Môc ®Ých nghiªn cøu: Qua kh¶o s¸t c¸c ph¸t ng«n héi tho¹i, biÓu hiÖn ý nghÜa cña chóng, ®Ò tµi ®i vµo t×m hiÓu “NghÜa hµm ng«n 5 trong lêi tho¹i nh©n vËt qua truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp”, tõ ®ã rót ra nh÷ng ®Æc ®iÓm phong c¸ch ng«n ng÷ cña «ng. 3. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò Sau 1975 cuéc sèng cña d©n téc ®· hoµn toµn thay ®æi, chuyÓn tõ thêi chiÕn sang thêi b×nh. Nhng cã thÓ nãi nã thËt sù s«i ®éng, thËt mang sù sèng, sù quÉy ®¹p m¹nh mÏ ®Ó t¸i sinh th× ph¶i ®Õn nh÷ng n¨m ®Êt níc ta bíc vµo chÆng ®êng ®æi míi. Cuéc sèng cña mçi con ngêi cña toµn x· héi trë nªn phong phó h¬n, ®a d¹ng h¬n, s©u s¾c vµ toµn diÖn h¬n. V¨n häc còng håi sinh s©u s¾c, phøc t¹p, toµn diÖn, ®a d¹ng, phong phó nh con ngêi vµ x· héi. Cã thÓ nãi mét híng kÕt tinh ®Çy Ên tîng, s©u s¾c cña ®æi míi v¨n häc lµ s¸ng t¸c cña NguyÔn Huy ThiÖp. “HiÖn tîng NguyÔn Huy ThiÖp” ®ã lµ thµnh qu¶ cña sù ®æi míi v¨n häc. NguyÔn Huy ThiÖp - mét c©y bót mµ ngay c¶ nh÷ng ngêi nÆng lêi chª tr¸ch còng ph¶i thõa nhËn lµ “tµi n¨ng”, “®éc ®¸o”, “s¾c s¶o” - ta kh«ng thÓ kh«ng quan t©m ®Õn c¸i “h¬i” vµ “tiÕng” l¹ lïng “g©y söng sèt ®Õn bÊt ngê” (Mai Ng÷ - Qu©n ®éi nh©n d©n 28/8/1988) bao trïm toµn bé truyÖn ng¾n cña anh. “Phong c¸ch NguyÔn Huy ThiÖp hai lÇn kú l¹” (V¬ng TrÝ Nhµn - V¨n nghÖ 26/8/1988). V× vËy nªn ta còng ph¶i dïng “biÖt nh·n” mµ soi xÐt nã, dïng ®Æc c¸ch mµ kh¸m ph¸ nã - “biÖt nh·n” vµ ®Æc c¸ch nµy kh«ng n»m ngoµi mÜ quan khoa häc vµ nh©n b¶n, ch¼ng qua nh d©n s«ng níc giµu kinh nghiÖm “ch¹y buåm xem giã” nh thÇy thuèc lµnh nghÒ “tuú chøng lËp ph¬ng”. Trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp , ch÷ nghÜa ch¾t läc, nÐn chÆt , h×nh tîng rÊt cô thÓ, ®ång thêi chøa ®ùng søc kh¸i qu¸t lín. Nh÷ng c©u triÕt lý s¾c ngät ®ét xuÊt... v× vËy, V¨n Gi¸ ®· 6 nhËn xÐt: “TruyÖn NguyÔn Huy ThiÖp cã nhiÒu ý nghÜa... Mét sè nh©n vËt cña anh lµ nh÷ng Èn dô ®a nghÜa” (V¨n Gi¸ V¨n nghÖ 30/7/1988), t¬ng tù nh nh÷ng tÇng hiÓn ng«n, Èn ng«n vµ v« ng«n trong thi ca. Do ®ã, ®äc truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp kh«ng nªn dõng l¹i ë phÇn “lé thiªn”: “§iÒu t¸c gi¶ muèn nãi víi chóng t«i hiÖn ra ë phÝa sau, ë bªn trªn hÖ thèng c¸c nh©n vËt cña anh” (Phïng V¨n Töu - V¨n nghÖ 12/9/1987). §Æc biÖt, c¸c Èn ng«n “bªn trªn” vµ c¸c v« ng«n “phÝa sau” trong t¸c phÈm NguyÔn Huy ThiÖp cã khi l¹i lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n - §ã lµ “sù im lÆng cña sÊm sÐt” (MÆc Nh L«i) nh cæ nh©n ®· nãi. Khi “®äc” NguyÔn Huy ThiÖp, V¨n T©m ®· cã nh÷ng nhËn xÐt: “Trong nh÷ng t¸c phÈm cña m×nh mét khi NguyÔn Huy ThiÖp ®· nãi nhiÒu ®Õn c¸i ¸c th× mÆc nhiªn trong lßng anh ý tëng thiÖn còng ®· ®îc x¸c lËp lµm c¬ së ®èi chiÕu vµ ph¶n øng. BiÕt c¨m thï th× còng biÕt yªu th¬ng, “Bëi chng hay ghÐt còng lµ hay th¬ng” (NguyÔn §×nh ChiÓu) - Cã ®iÒu nãi vÒ c¸i ¸c, th¸i ®é NguyÔn Huy ThiÖp nhiÒu khi kh¸ l¹nh lïng, “kh«ng run tay” ®©u biÕt r»ng ë gi÷a, ®»ng sau nh÷ng dßng ch÷ tëng nh gi¸ l¹nh Êy lµ mét “nçi ®au nh©n t×nh”. Nhng t¬ng tù nh nghÖ thuËt móa chÌo: cã hai lo¹i ®éng t¸c biÓu hiÖn chøa ®ùng néi dung c¬ b¶n, cã lo¹i ®éng t¸c minh ho¹ lêi h¸t, cã lo¹i ®éng t¸c chØ lµ trang søc... Trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp cã nh÷ng chi tiÕt quan träng, nhng l¹i cã nh÷ng chi tiÕt Ýt ý nghÜa cÇn lít qua, do ®ã c¸ch c¶m cña ngêi ®äc cÇn ph¶i n¾m b¾t toµn khèi “c¬ cÊu nghÖ thuËt”, tæng hoµ hiÖn víi Èn, c¸ch c¶m nhËn xuyªn tÇng” [ 15, tr 299 - 300]. Hoµng Ngäc HiÕn trong bµi viÕt “T«i kh«ng chóc cho b¹n thuËn buåm xu«i giã” ®· viÕt: “DÉu lµ kÓ chuyÖn cæ tÝch, NguyÔn Huy ThiÖp tríc sau viÕt vÒ cuéc sèng ngµy h«m nay. 7 Vµ t¸c gi¶ ®· nh×n th¼ng vµo sù thËt cña ®êi sèng hiÖn t¹i. T¸c gi¶ ®· kh«ng ngÇn ng¹i nªu lªn nh÷ng sù bª tha, nhÕch nh¸c trong cuéc sèng, kÓ c¶ nh÷ng sù thËt rïng rîn, khñng khiÕp” [15, tr 9 - 10]. “Nãi vÒ nh÷ng sù ®èn m¹t, hÌn kÐm cña con ngêi, c©u v¨n cña NguyÔn Huy ThiÖp thêng man m¸c c¶m gi¸c tª t¸i. §»ng sau c¶m gi¸c nµy lµ nçi ®au nh©n t×nh. Mét nçi ®au ©m thÇm lÆng lÏ nhng s©u s¾c”. “Ngßi bót trµo phóng cña NguyÔn Huy ThiÖp võa tµn nhÉn, võa xãt xa. Tµn nhÉn cã nghÜa lµ “kh«ng ®îc th¬ng con ngêi”, ®Êy lµ mÖnh lÖnh cña l¬ng t©m vµ t¸c gi¶ ®· ®i ®Õn cïng, ph¬i bµy sù ®èn m¹t cña con ngêi. Nhng cuèi cïng th× vÉn cø xãt xa, “kh«ng thÓ kh«ng th¬ng con ngêi”. [15, tr 14]. NguyÔn Thanh S¬n khi “§äc truyÖn NguyÔn Huy ThiÖp” ®· ph¸t hiÖn ra vÎ ®Ñp tiÒm Èn bªn ngoµi c¸i líp vá xï x×, th« r¸p trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn Huy ThiÖp: “Mäi sù so s¸nh ®Òu khËp khiÔng, nhng ®èi víi riªng t«i, nh÷ng truyÖn ng¾n cña NguyÔn Huy ThiÖp còng gièng nh nh÷ng viªn ngäc biÖn hoµ, nh÷ng viªn ngäc víi líp ®¸ vá xï x× th« r¸p bªn ngoµi vµ nã ®Ñp nhÊt chÝnh v× ngêi ta biÕt trong líp ®¸ ®ã tiÒm Èn mét viªn ngäc” [15, tr 118]. Ngäc Oanh trong bµi viÕt “§Ó ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ s¸ng t¸c cña NguyÔn Huy ThiÖp...” ®· viÕt: “Trong c¸c c©y bót trÎ, NguyÔn Huy ThiÖp kh¸ næi bËt. Anh qu¶ lµ míi mÎ l¹ lÉm, thËt l¹nh lïng nh÷ng khi ph¬i bµy, lét t¶ sù sa ®o¹ cña nh©n c¸ch, hµnh vi, ng«n ng÷ cña nh©n vËt. Song cµng ®äc kü, cµng c¶m thÊy nçi ®au, niÒm th¬ng cña anh vÒ th©n phËn nh÷ng con ngêi bÞ ruång bá, x« ®Èy ®Õn tËn ®¸y x· héi. NÕu lµ mét tuyªn ng«n, th× ph¶i nãi r»ng tuyªn ng«n cña NguyÔn Huy ThiÖp cao quý l¾m, vµ ®¹t ®îc còng khã kh¨n l¾m.” [15, tr430]. 8 Qua sù ph©n tÝch c¸c ý kiÕn cña c¸c t¸c gi¶ ®i tríc, chóng t«i thÊy phÇn lín hä míi dõng l¹i ë nhËn xÐt t¸c phÈm NguyÔn Huy ThiÖp díi gãc ®é lý luËn phª b×nh chø cha cã c«ng tr×nh nµo ®i s©u kh¶o s¸t mét c¸ch ®Çy ®ñ nghÜa hµm ng«n trong lêi tho¹i nh©n vËt NguyÔn Huy ThiÖp. §ã lµ lý do ®Ó chóng t«i ®i s©u t×m hiÓu vÊn ®Ò: “§Æc ®iÓm nghÜa hµm ng«n trong lêi tho¹i nh©n vËt qua truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp”, qua ®ã gãp thªm mét c¸ch nh×n, c¸ch ®¸nh gi¸ vÒ tµi n¨ng cña anh - nhµ v¨n “hai lÇn kú l¹”. 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó tiÕn hµnh nghiªn cøu “NghÜa hµm ng«n trong lêi tho¹i nh©n vËt qua truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp”, chóng t«i sö dông mét sè ph¬ng ph¸p chñ yÕu sau: 4.1. Ph¬ng ph¸p th«ng kª - ph©n lo¹i §Ò tµi ®i vµo kh¶o s¸t toµn bé truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp trong “TuyÓn tËp truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp” do Anh Tróc tuyÓn chän (Nxb Phô n÷, 2002). Tõ ®ã t¸ch chän nh÷ng truyÖn ng¾n, nh÷ng cuéc ®o¹n tho¹i, hay cÆp lìng tho¹i (tøc m¶ng héi tho¹i) cã chøa hiÖn tîng hµm ng«n cÇn nghiªn cøu. Nh÷ng truyÖn ng¾n, nh÷ng m¶ng héi tho¹i nµy sÏ lµ nh÷ng vÝ dô minh ho¹ lµm s¸ng tá nh÷ng nhËn xÐt, nh÷ng luËn ®iÓm ®· nªu. 4.2. Ph¬ng ph¸p miªu t¶ Trªn c¬ së kh¶o s¸t toµn bé tËp truyÖn ng¾n, chóng t«i tiÕn hµnh miªu t¶ c¸c kiÓu nghÜa hµm ng«n trong lêi tho¹i cña c¸c nh©n vËt, c¸c ph¬ng thøc cÊu t¹o hµm ng«n trong c¸c lêi tho¹i ®ã. Trªn c¬ së ®ã chØ ra ®Æc trng riªng vÒ ng«n ng÷ héi tho¹i cña NguyÔn Huy ThiÖp kh¸c víi c¸c t¸c gi¶ kh¸c. 9 4.3. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp Tõ sù ph©n tÝch nh÷ng truyÖn ng¾n, nh÷ng m¶ng tho¹i cô thÓ chóng t«i ®i ®Õn kh¸i qu¸t nh÷ng kiÓu nghÜa hµm ng«n héi tho¹i c¬ b¶n vµ nh÷ng ph¬ng thøc cÊu t¹o hµm ng«n chñ yÕu cña truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp. 4.4. Ph¬ng ph¸p so s¸nh Sau khi kh¸i qu¸t nh÷ng kiÓu nghÜa hµm ng«n héi tho¹i c¬ b¶n vµ nh÷ng ph¬ng thøc cÊu t¹o hµm ng«n héi tho¹i chñ yÕu cña truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp. Trªn c¬ së ®ã chóng t«i so s¸nh phong c¸ch cña NguyÔn Huy ThiÖp víi phong c¸ch cña NguyÔn C«ng Hoan qua viÖc sö dông hµm ng«n. Tõ ®ã ®Ó thÊy ®îc nÐt ®Æc thï trong phong c¸ch cña NguyÔn Huy ThiÖp. 5. C¸i míi cña ®Ò tµi §©y lµ ®Ò tµi ®Çu tiªn ®i s©u t×m hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ, cã hÖ thèng nh÷ng kiÓu nghÜa hµm ng«n qua lêi tho¹i nh©n vËt trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp vµ qua ®ã kh¼ng ®Þnh tµi n¨ng lín cña «ng. 6. CÊu tróc cña ®Ò tµi §Ò tµi ngoµi phÇn më ®Çu, phÇn kÕt luËn vµ môc tµi liÖu tham kh¶o ®îc cÊu t¹o gåm 3 ch¬ng: Ch¬ng 1: Mét sè kh¸i niÖm giíi thuyÕt xung quanh ®Ò tµi. Ch¬ng 2: NghÜa hµm ng«n trong lêi tho¹i nh©n vËt trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp. Ch¬ng 3: C¸c ph¬ng thøc cÊu t¹o hµm ng«n trong lêi tho¹i nh©n vËt trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp. 10 ch¬ng 1: Mét sè kh¸i niÖm giíi thuyÕt xung quanh ®Ò tµi 1.1. NghÜa hµm ng«n cña v¨n b¶n héi tho¹i Kh¸i niÖm nghÜa hµm ng«n ®îc sö dông kh«ng ®ång nhÊt ë nh÷ng t¸c gi¶ kh¸c nhau: T¸c gi¶ SGK TiÕng ViÖt líp 12 kh¼ng ®Þnh: “Mét c©u nãi ngoµi c¸i néi dung mµ nã trùc tiÕp nãi ra b»ng tõ ng÷ (nghÜa têng minh) cßn th«ng b¸o cho ngêi nghe nhiÒu ®iÒu kh«ng thÊy trong nghÜa nguyªn v¨n cña tõ ng÷ (nghÜa hµm Èn). NghÜa hµm Èn bao gåm TG§ vµ hµm ng«n” [7, tr93]. T¸c gi¶ NguyÔn §øc D©n còng cho r»ng ngoµi nghÜa hiÓn ng«n, c©u cßn chøa ®ùng mét th«n tin kh«ng biÓu hiÖn kh¸c gäi lµ nghÜa hµm ng«n. NghÜa hµm ng«n bao gåm TG§ vµ hµm ý. Hµm ý l¹i chia ra hai nhãm: 11 a) Hµm ý ng«n ng÷ ®éc lËp víi ng÷ c¶nh b) Hµm ý héi tho¹i ®îc h×nh thµnh trong nh÷ng t×nh huèng giao tiÕp [15, 193-194]. T¸c gi¶ Hoµng Phª còng ®· tr×nh bµy quan niÖm cña m×nh vÒ hiÓn ng«n, hµm ng«n vµ TG§. T¸c gi¶ trÝch dÉn ý kiÕn cña O.Ducrot: “Hµm ng«n lµ nãi mét c¸i g× ®ã mµ kh«ng v× thÕ nhËn tr¸ch nhiÖm lµ ®· cã nãi, cã nghÜa lµ võa cã hiÖu lùc cña nãi n¨ng, võa cã ®îc sù v« can cña sù im lÆng” [88,234]. ý kiÕn cña H.P.Grice: “Hµm ý héi tho¹i lµ khi nãi mét ®iÒu nµy, thËt ra chóng ta muèn nãi mét ®iÒu kh¸c. §ã lµ hµm ng«n. VËy hµm ng«n lµ nãi nh÷ng lêi nµo ®ã cã phÇn kh«ng ®Çy ®ñ, kh«ng b×nh thêng mµ nguyªn nh©n lµ thiÕu ®i hoÆc cßn thiÕu mét néi dung nµo ®ã, chÝnh c¸i néi dung nµy lµ hµm ng«n mµ ngêi nghe ph¶i suy luËn mµ ®o¸n ra” [99,40]. Cßn t¸c gi¶ C.J.Phillmore th× viÕt: “Trong ng÷ nghÜa cña c©u, cña lêi cã hai cÊp bËc th«ng b¸o: cÊp bËc hµm ng«n hay TG§ vµ cÊp bËc hiÓn ng«n” [101,277] Theo Hoµng Phª, trong giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ th× c¸i ®· biÕt lµ hiÓn ng«n vµ TG§, tøc lµ nh÷ng g× ®· nãi ra mét c¸ch trùc tiÕp vµ nh÷ng g× coi nh ®· biÕt råi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, cßn c¸i cha biÕt lµ hµm ng«n [52b,108]. T¸c gi¶ Hå Lª th× chia ra: ý nghÜa hiÓn hiÖn lµ lo¹i ý nghÜa mµ c¸c ph¬ng tiÖn dïng ®Ó biÓu hiÖn nã ®Òu hiÖn râ trªn bÒ mÆt - h×nh thøc cña ph¸t ng«n. ý nghÜa hµm Èn lµ ý nghÜa mµ c¸c ph¬ng tiÖn hoÆc ®iÒu kiÖn ®Ó thÓ hiÖn nã ®Òu kh«ng hiÖn râ lªn trªn bÒ mÆt - h×nh thøc cña ph¸t ng«n. Chóng Èn tµng ë ®©u ®ã, h×nh nh ë “bªn díi” hoÆc “®»ng sau” bÒ mÆt h×nh thøc cña ph¸t ng«n [52b,52]. ¤ng chia ra cÊu tróc nghÜa cña c©u lµ hiÓn ng«n ( = TG§ vµ hiÓn nghÜa) vµ hµm ng«n ( = hµm nghÜa vµ hµm Èn). 12 Tõ viÖc chØ râ sù kh«ng ®ång nhÊt trong viÖc sö dông kh¸i niÖm nghÜa hµm ng«n ë nh÷ng t¸c gi¶ kh¸c nhau, ngêi viÕt cuèn “Ng÷ nghÜa lêi héi tho¹i” ®· rót ra nhËn xÐt ®óng ®¾n: “dï gäi b»ng mét sè tªn gäi kh¸c nhau: nghÜa hµm ng«n, nghÜa hµm Èn, hµm ý héi tho¹i... th× ®a sè c¸c t¸c gi¶ ®Òu thõa nhËn mét ®iÒu lµ trong ph¸t ng«n, bªn c¹nh nghÜa bÒ mÆt do c©u ch÷ thÓ hiÖn, cßn cã mét lo¹i nghÜa do suy luËn míi cã ®îc - ®ã chÝnh lµ nghÜa hµm ng«n”. Tõ nhËn xÐt ®ã t¸c gi¶ ®i tíi mét ®Þnh nghÜa vÒ hµm ng«n nh sau: “NghÜa hµm ng«n lµ nghÜa thùc cña mét ph¸t ng«n cã thÓ suy ra trªn mét cÊu tróc bÒ mÆt cô thÓ, g¾n víi mét ng÷ c¶nh cô thÓ”. Chóng t«i thèng nhÊt víi quan ®iÓm ®ã cña t¸c gi¶ cuèn s¸ch. Trªn nÒn t¶ng cña sù thèng nhÊt ®ã, chóng t«i ®i s©u vµo nghiªn cøu sù biÓu hiÖn cña nghÜa hµm ng«n trong héi tho¹i truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp vµ ph¬ng thøc cÊu t¹o nghÜa hµm ng«n héi tho¹i trong nh÷ng truyÖn ng¾n tiªu biÓu cña nhµ v¨n “kú l¹” nµy. 1.2. Kh«ng gian vµ thêi gian g¾n víi cuéc héi tho¹i nh©n vËt trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp. Héi tho¹i cã thÓ lµ mét cuéc tho¹i, ®o¹n tho¹i, hay chØ cÆp lìng tho¹i gi÷a hai nh©n vËt (hoÆc nhiÒu nh©n vËt). MÆc dï lêi héi tho¹i cña nh©n vËt ®îc bè trÝ, s¾p xÕt theo ý ®å chñ quan ngêi s¸ng t¸c, nhng chóng bao giê còng ph¶i diÔn ra trong mét kh«ng gian, mét thêi gian nhÊt ®Þnh (tøc diÔn ra trong mét ng÷ c¶nh cô thÓ, x¸c ®Þnh) Ng÷ c¶nh tån t¹i ngoµi c©u, kh«ng tån t¹i trªn h×nh thøc bÒ mÆt cña c©u nhng cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn nghÜa cña c©u. §Ó kh¶o s¸t t×m hiÓu nghÜa hµm ng«n trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp mét c¸ch cã hiÖu qu¶, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp tíi yÕu tè ng÷ c¶nh trong c¸c truyÖn ng¾n cña «ng. 13 1.2.1. Kh«ng gian. 1.2.1.1. Kh«ng gian ®Ó c¸c cuéc tho¹i diÔn ra thêng lµ kh«ng gian sinh tån g¾n víi mçi thêi ®¹i mµ c¸ nh©n ®ã ®ang sèng. §ã lµ kho¶ng kh«ng gian réng lín nh vïng thµnh thÞ, n«ng th«n, vïng biÓn, rõng nói, vïng ®ång b»ng...hay mét kh«ng gian hÑp: s©n bay, nhµ hµng, líp häc, nhµ riªng, m¶nh s©n, vên c©y, gãc bÕp, chiÕc giêng c¸ nh©n...Nh÷ng kh«ng gian nµy chi phèi nh©n vËt sö dông vèn tõ ng÷, c¸ch vµo ®Ò, c¸ch nãi chuyÖn, néi dung héi tho¹i, c¸ch gi¶i quyÕt sù viÖc. 1.2.1.2. Trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp, kh«ng gian réng lín ®ã chÝnh lµ thêi ®¹i mµ anh sèng, anh ph¶n ¸nh vµo trong t¸c phÈm cña m×nh. Cßn kh«ng gian hÑp, ®ã lµ nh÷ng ®Þa ®iÓm, bèi c¶nh cô thÓ mµ nh©n vËt sèng, nãi n¨ng giao tiÕp. Kh«ng gian hÑp ë ®©y bao gåm kh«ng gian gia ®×nh, kh«ng gian s«ng níc, kh«ng gian rõng nói. 1.2.1.2.1. ChiÕm tØ lÖ lín trong c¸c truyÖn ng¾n cña NguyÔn Huy ThiÖp ®ã lµ “kh«ng gian gia ®×nh” lµm nÒn cho ®èi tho¹i: Tíng vÒ hu, Kh«ng cã vua, Nh÷ng bµi häc n«ng th«n, HuyÒn tho¹i phè phêng, Giät m¸u ...Trªn nÒn kh«ng gian Êy, con ngêi ph¶i ®èi mÆt víi thùc t¹i cuéc sèng biÕt bao khã kh¨n, phøc t¹p. §ã lµ cuéc sèng bon chen ®Ó dµnh giËt c¸i ¨n, c¸i mÆc, lµ sù tÝnh to¸n, mu toan mét c¸ch l¹nh lïng s¾c s¶o. Ch¼ng h¹n , ®ã lµ cuéc tho¹i cña gia ®×nh l·o KiÒn trong mét buæi s¸ng sím (vµo lóc mét giê s¸ng) khi Khiªm dËy ®Ó chuÈn bÞ ®i lµm: “Khiªm ®Ó ®ång hå b¸o thøc mét giê s¸ng. Khi chu«ng reo, Khiªm dËy ngay, ®¸nh r¨ng sóc miÖng råi d¾t xe ®i. Tèn ra kho¸ cöa. §oµi bÞ mÊt ngñ cµu nhµu: “ThËt lµ giê lµm viÖc cña qu©n ®¹o tÆc”. Ba giê s¸ng, l·o KiÒn dËy, c¾m bÕp ®iÖn ®un níc pha chÌ. C¸i æ c¾m bÕp ®iÖn bÞ hë, ch÷a nhiÒu lÇn nhng cø Ýt h«m l¹i cã ngêi bÞ ®iÖn giËt ®Õn thãt, l·o KiÒn bÞ ®iÖn giËt, bÌn chöi: “Cha chóng mµy, chóng mµy 14 ¸m h¹i «ng. Chóng mµy mong «ng chÕt, nhng trêi cã m¾t, «ng cßn sèng l©u”. §oµi n»m trong giêng nãi väng ra: “ë ®©u kh«ng biÕt, chø ë nhµ nµy th× l¸ vµng cßn ë trªn c©y, l¸ xanh rông xuèng lµ chuyÖn thêng t×nh”. L·o KiÒn chöi: “Cha mÑ mµy, mµy ¨n nãi víi bè thÕ µ? Tao kh«ng hiÓu thÕ nµo ngêi ta l¹i cho mµy lµm viÖc ë Bé gi¸o dôc!”. §oµi cêi: “Hä xÐt lý lÞch, hä thÊy nhµ m×nh truyÒn thèng, ba ®êi trong s¹ch nh g¬ng”. L·o KiÒn lÈm bÈm: “Chø kh«ng µ? Chóng mµy th× tao kh«ng biÕt, nhng tõ tao ngîc lªn, nhµ nµy cha cã ai lµm g× thÊt ®øc”. §oµi b¶o: “Ph¶i råi. Mét miÕng v¸ x¨m ®¸ng mét chôc nhng t¬ng lªn ba chôc th× cã ®øc ®Êy”. L·o KiÒn b¶o: “MÑ cha mµy, thÕ mµy n©ng b¸t c¬m lªn miÖng hµng ngµy mµy cã nghÜ kh«ng?”. Kh¶m rªn rØ: “Th«i th«i anh §oµi ¬i, anh th¬ng em víi, h«m nay em ph¶i thi vÊn ®¸p m«n triÕt häc ®Êy”. §oµi b¶o: “TriÕt häc lµ thø xa xØ cña bän mät s¸ch. Chó cã thÊy c¸i chuçi h¹t nhùa ®eo cæ cña chÞ Sinh kh«ng? Nã lµ triÕt häc ®Êy” (Kh«ng cã vua [19, tr 64 - 65]). Trong “Tíng vÒ hu” tÊt c¶ c¸c mµn ®èi tho¹i ®Òu diÔn ra trong gia ®×nh tíng ThuÊn, mäi thµnh viªn trong gia ®×nh nµy: cha - con, vî - chång, chñ - tí, anh - em... ®Òu gãp mÆt vµo c¸c cuéc tho¹i. Khi ngêi chÞ d©u chÕt, «ng Bæng chØ xoay quanh ®èng v¸n ®ãng quan tµi: “¤ng Bæng hái: “V¸n mÊy ph©n?”. T«i b¶o: “Bèn ph©n”. ¤ng Bæng b¶o: “MÊt mÑ ba bé sa l«ng (...) Bao giê bèc mé cho chó bé v¸n”. [19, tr 32]. Hay ®ã lµ cuéc ®èi tho¹i cña «ng ThuÊn -Thuû ThuÇn ®øng ë “d·ynhµ vî t«i nu«i chã vµ gµ c«ng nghiÖp”: T«i hái: “Cã chuyÖn g× thÕ?”. ¤ng b¶o: “¤ng C¬ vµ c« Lµi vÊt v¶ qu¸. Hä lµm kh«ng hÕt viÖc, cha muèn gióp hä ®îc kh«ng?”. T«i b¶o: “§Ó con hái Thuû”. Vî t«i b¶o: “Cha lµ t15 íng, vÒ hu cha vÉn lµ tíng. Cha lµ chØ huy. Cha mµ lµm lÝnh th× dÔ lo¹n cê” [19, tr 23]. Trong “HuyÒn tho¹i phè phêng” còng vËy, cña c¸c nh©n vËt víi ®ñ thø quan hÖ ®Òu ®îc thùc gia ®×nh bµ ThiÒu, ng«i nhµ cña bµ. Ch¼ng h¹n gi÷a bµ ThiÒu vµ H¹nh khi H¹nh ®Õn ®Ó “th¶ nh»m ®æi l¹i c¸i vÐ sè: cuéc tho¹i hiÖn trong cuéc tho¹i måi c©u” “- C« ®éc ®¸o l¾m! - H¹nh th¶ måi c©u - Nh÷ng ngêi phô n÷ ®éc ®¸o b©y giê rÊt hiÕm ! - ThÕ c« ®éc ®¸o chç nµo? - Bµ ThiÒu thó vÞ vµ khÐp v¹t ¸o ra phÝa ®»ng tríc. - C« ®éc ®¸o trªn toµn c¬ thÓ - H¹nh nãi vµ giäng bçng dng ®æi kh¸c, ®«i m¾t xo¸y vµo bê vai trßn l¼n cña ngêi ®µn bµ, hai bªn c¬ hµm tù dng cøng l¹i. - Tr«ng c« hÊp dÉn nh mét thiÕu n÷ ®¬ng th×.” [19, tr 381]. 1.2.1.2.2. Kh«ng gian rõng nói: Kh¸c víi nh÷ng truyÖn: “Tíng vÒ hu”, “Kh«ng cã vua”... kh«ng gian trong “Nh÷ng ngêi thî xΔ kh«ng bÞ bã hÑp trong kh«ng khÝ gia ®×nh chËt chéi, bøc bèi mµ c¸c nh©n vËt ë ®©y sèng giao hoµ víi thiªn nhiªn réng lín. Gi÷a khung c¶nh ®ã c¸c nh©n vËt ë ®©y ®èi tho¹i víi nhau còng tù nhiªn, tho¶i m¸i h¬n. §ã lµ cuéc ®èi tho¹i cña anh Bêng - nh©n vËt t«i khi mµ «ng ThuyÕt ®a hä ®Õn mét n¬i rõng rËm v¾ng l¹nh xÎ gç, råi «ng ra vÒ, chØ cßn tr¬ träi l¹i nh÷ng kÎ ®i lµm thuª. Tríc c¸i c¶nh rõng hoang v¾ng Êy, anh Bêng c¶m thÊy mét nçi nhôc, mét nçi khæ ®au vÊt v¶ vµ anh ®· ph¶i rÝt lªn: “Anh Bêng chöi: “Tiªn s ®êi, khèn n¹n cha! C¸c con ¬i, c¸c con, c¸c con ®· biÕt ®êi lµ g× cha:”. T«i b¶o: “C¸i «ng ThuyÕt tr«ng kinh nhØ?”. Anh Bêng b¶o: “Lµm viÖc ®i chóng mµy! Th»ng Biªn th»ng BiÒn chuÈn bÞ ca! Tao víi th»ng Ngäc lµm l¸n. DÜnh ¬i, mµy ®i xung quanh ®©y xem chç nµo cã níc kh«ng?” 19, tr 157]). 16 1.2.1.2.3. Kh«ng gian s«ng níc: Kh«ng gian nµy gîi lªn trong ngêi ®äc mét c¸i g× ®ã tr«i næi, bÊp bªnh. §èi tho¹i cña c¸c nh©n vËt trong bèi c¶nh nµy thêng ng¾n gän, Ýt khi dµi dßng lý sù. §ã lµ kh«ng gian trong “Ch¶y ®i s«ng ¬i”, “Sang s«ng”. C¸c nh©n vËt ®èi tho¹i víi nhau ®Òu diÔn ra trªn con thuyÒn tr«i næi trªn dßng s«ng. §ã lµ cuéc ®èi tho¹i cña l·o Trïm ThÞnh víi “T«i”, hay lµ cuéc ®èi tho¹i gi÷a “T«i” víi chÞ Th¾m trong “Ch¶y ®i s«ng ¬i”. Cßn trong “Sang s«ng” th× cuéc tho¹i cña c¸c nh©n vËt l¹i cø liªn tiÕp, nèi tiÕp nhau diÔn ra trªn mét con ®ß sang s«ng : “ Anh ngåi nhÝch xa c« g¸i: - §µn bµ...quû sø...TÊt c¶ ®Òu ch¼ng ra g×...BÈn thØu...” [19, tr263] “ Tªn mÆc ¸o ca r« ngåi xuèng ®ì lÊy chiÕc b×nh, h¾n võa xoay chiÕc b×nh, võa c»n nh»n: - §å quû, nghÞch hÕt chç nãi” [19, tr 265] 1.2.1.2.4. Ngoµi ra trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp cßn lµ kh«ng gian cña mét cuéc sèng tù mæ xÎ, tù lý gi¶i m×nh cña mét c¸ nh©n. §äc truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp, ta kh«ng thÓ kh«ng nhí ®Õn nh÷ng c©u nãi ch× chiÕt, ®ay nghiÕn cña c¸c nh©n vËt nãi víi nhau, vµ c¶ nh÷ng c©u nãi mµ nh©n vËt dµnh cho chÝnh m×nh. §ã lµ lêi tõ chèi, kh«ng ¨n o¶n cña bµ L©m trong “Nh÷ng bµi häc n«ng th«n” v× “T«i ch¼ng ¨n, ¨n m·i råi. T¸m m¬i tuæi mµ cø tham ¨n th× khã chÕt l¾m. Bèn n¨m nay t«i kh«ng d¸m ¨n c¸i g× bæ bÐo vµo ngêi mµ kh«ng chÕt ®îc”. C¸i miÕng ¨n “nhá män” Êy mµ bµ ®· suy nghÜ vÒ c¶ ®êi ngêi cña bµ. Tãm l¹i: Kh«ng gian trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp lµ kh«ng gian sinh tån. §ã lµ n¬i mµ con ngêi sèng, sinh ho¹t, nãi n¨ng, giao tiÕp. Ngoµi kh«ng gian gia ®×nh, rõng 17 nói vµ s«ng níc nh ®· nãi ë trªn, kh«ng gian cßn ®îc tr¶i réng tõ Thµnh phè (HuyÒn tho¹i phè phêng) ®Õn n«ng th«n (Nh÷ng bµi häc n«ng th«n), tõ miÒn nói rõng (Nh÷ng ngän giã Hua T¸t) ®Õn miÒn biÓn c¶ (Con g¸i thuû thÇn). 1.2.2. Thêi gian. 1.2.2.2. Kh¸i niÖm thêi gian. Theo Hoµng Phª th× thêi gian lµ: (1) H×nh thøc tån t¹i c¬ b¶n cña vËt chÊt (cïng víi kh«ng gian) trong ®ã vËt chÊt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn liªn tôc, kh«ng ngõng. (2) Kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh xÐt vÒ mÆt dµi ng¾n, nhanh chËm cña nã. (3) Kho¶ng thêi gian trong ®ã diÔn ra sù viÖc tõ ®Çu cho ®Õn cuèi. Thêi gian, khi ®i vµo t¸c phÈm v¨n häc - nghÖ thuËt th× trë thµnh thêi gian nghÖ thuËt, vµ ®ã lµ “kho¶ng thêi gian trong ®ã diÔn ra sù viÖc tõ ®Çu ®Õn cuèi”. 2.1.2.2. BiÓu hiÖn thêi gian trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp Thêi gian trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn Huy ThiÖp chñ yÕu lµ thêi gian hiÖn t¹i. NguyÔn Huy ThiÖp nh Hoµng Ngäc HiÕn ®· tõng nhËn xÐt: “DÉu lµ kÓ chuyÖn cæ tÝch, NguyÔn Huy ThiÖp tríc sau viÕt vÒ cuéc sèng ngµy h«m nay. Vµ t¸c gi¶ ®· nh×n th¼ng vµo sù thËt cña ®êi sèng hiÖn t¹i. T¸c gi¶ ®· kh«ng ngÇn ng¹i nªu lªn nh÷ng sù bª tha, nhÕch nh¸c trong cuéc sèng, kÓ c¶ nh÷ng sù thËt rïng rîn, khñng khiÕp”. Do ®ã c¸c nh©n vËt giao tiÕp, suy nghÜ nh÷ng viÖc trong hiÖn t¹i - thêi gian cña b©y giê. Thêi gian trong truyÖn ng¾n NguyÔn Huy ThiÖp ®îc cô thÓ ho¸ lµ thêi gian buæi s¸ng, buæi chiÒu vµ buæi tèi. 18 VÒ s¸ng lµ thêi gian con ngêi ®ang ®¾m ch×m trong giÊc ngñ, vµ ®©y còng lµ thêi gian mµ mäi tiÕng ®éng cña c«n trïng, cña ho¹t ®éng ®Òu yªn ¾ng, mäi ho¹t ®éng ®ang ë trong tr¹ng th¸i “tÜnh lÆng”. Song NguyÔn Huy ThiÖp ®· chän c¸i thêi ®iÓm “yªn ¾ng” nµy ®Ó lµm nÒn cho cuéc tho¹i cña bè con l·o KiÒn. Thêi ®iÓm mét giê s¸ng lµ lóc mµ Khiªm ph¶i b¾t ®Çu mét ngµy lµm viÖc cña m×nh. ChÝnh sù thøc giÊc dËy sím cña Khiªm ®· lµm nªn mét sù x¸o ®éng c¸i “tÜnh lÆng” cña kh«ng gian canh khuya vµ chÝnh nã ®· dÉn ®Õn nh÷ng ®èi tho¹i ch× chiÕt, ®ay nghiÕn, mØa mai cña anh em, bè con trong gia ®×nh: “§oµi bÞ mÊt ngñ, cµu nhµu: “ThËt lµ giê lµm viÖc cña qu©n ®¹o tÆc” [19, tr 64]. B¾t ®Çu tõ thêi gian Êy ®Õn ba giê s¸ng l·o KiÒn dËy th× cuéc ®èi tho¹i l¹i tiÕp tôc diÔn ra: “L·o KiÒn bÞ ®iÖn giËt, bÌn chöi: “Cha chóng mµy, chóng mµy ¸m h¹i «ng. Chóng mµy mong «ng chÕt, nhng trêi cã m¾t, «ng cßn sèng l©u”. §oµi n»m trong giêng nãi väng ra: “ë ®©u kh«ng biÕt, chø ë nhµ nµy th× l¸ vµng cßn ë trªn c©y, l¸ xanh rông xuèng lµ chuyÖn thêng t×nh”. L·o KiÒn chöi: “Cha mÑ mµy, mµy ¨n nãi víi bè thÕ µ? Tao kh«ng hiÓu thÕ nµo ngêi ta l¹i cho mµy lµm viÖc ë Bé gi¸o dôc!”. §oµi cêi: “Hä xÐt lý lÞch, hä thÊy nhµ m×nh truyÒn thèng, ba ®êi trong s¹ch nh g¬ng”. L·o KiÒn lÈm bÈm: “Chø kh«ng µ? Chóng mµy th× tao kh«ng biÕt, nhng tõ tao ngîc lªn, nhµ nµy cha cã ai lµm g× thÊt ®øc”. §oµi b¶o: “Ph¶i råi. Mét miÕng v¸ x¨m ®¸ng mét chôc nhng t¬ng lªn ba chôc th× cã ®øc ®Êy” (Kh«ng cã vua [19, tr 64]). Buæi s¸ng thøc dËy lµ lóc t©m hån con ngêi ®îc th th¸i nhÊt. Thêi gian Êy ®· lµm nÒn cho cuéc tho¹i chøa ®Çy t×nh nghÜa cña nh©n vËt “T«i” vµ chÞ Th¾m - “mét phô n÷ kh¨n 19 trïm kÝn mÆt”: Sù cøu vít nh©n vËt “T«i” khái c¸i chÕt cña chÞ Th¾m ®· lµm cho nh©n vËt “T«i” kh«ng khái c¶m ®éng. Sù ch¨m sãc chu ®¸o, dÞu dµng, ©n t×nh cña chÞ ®· ®Ó l¹i trong lßng nh©n vËt “T«i” mét kû niÖm ®Ñp, mµ ®Õn sau nµy “T«i” vÉn kh«ng thÓ nµo quªn ®îc. Vµ chÝnh c¸i buæi s¸ng Êy “trêi ®Ñp tuyÖt víi” h¬n bÊt cø buæi s¸ng nµo. Buæi chiÒu lµ thêi gian thêng trùc trong c¸c cuéc tho¹i cña NguyÔn Huy ThiÖp. Dï lµ trong mèi quan hÖ gia ®×nh hay x· héi th× qua lêi tho¹i cña c¸c nh©n vËt ta thÊy næi lªn trªn lµ sù ch× chiÕt, ®ay nghiÕn, sù tÝnh to¸n vµ nh÷ng m¸nh khoÐ trôc lîi trong thêi hiÖn ®¹i cña nh÷ng con ngêi hiÖn ®¹i. §ã lµ mét buæi chiÒu diÔn ra cuéc ®èi tho¹i trong gia ®×nh l·o KiÒn xoay quanh viÖc Sinh mÊt chiÕc nhÉn vµ viÖc l·o KiÒn nh×n trém nµng d©u t¾m: “L·o KiÒn véi tôt xuèng ghÕ, nÐp vµo c¸nh cöa, l¸t sau ch¹y ra hái: “Sao ®¸nh nã”. §oµi b¶o: “Nã v« gi¸o dôc th× ®¸nh”. L·o KiÒn chöi: “ThÕ mµy cã gi¸o dôc µ?”. §oµi nghiÕn r¨ng nãi khÏ: “T«i còng v« gi¸o dôc nhng kh«ng nh×n trém phô n÷ cëi truång” (Kh«ng cã vua [19, tr 74 - 75]). Buæi chiÒu còng lµ lóc diÔn ra nh÷ng cuéc ®èi tho¹i ®Ó tÝnh to¸n, chia b¬i, trao tr¶ lîi nhuËn cho nhau ®óng theo kiÓu “tiÒn trao ch¸o móc” cña anh c«ng nh©n n«ng trêng tªn lµ TrÇn Quang H¹nh víi anh Bêng. ChiÒu vÒ còng lµ lóc sau mét ngµy lµm viÖc mÖt nhäc, con ngêi cÇn ®îc nghØ ng¬i. Song chÝnh lóc nµy l¹i lµ lóc diÔn ra nh÷ng hµnh ®éng bØ æi, v« nh©n ®¹o cña anh Bêng. Anh ®· kh«ng nÐn ®îc c¸i thó tÝnh dôc väng cña m×nh vµ anh ®· tr¬ tr¸o, th¼ng thõng ®Ó hiÕp d©m c« bÐ míi mêi b¶y tuæi ®Çu. ChÝnh hµnh ®éng bØ æi nµy cña anh ®· dÉn ®Õn mét trËn ®¸nh nhau quyÕt liÖt gi÷a anh Bêng vµ “T«i”. Cã sù xung ®ét nµy lµ do sù tr¸i ngîc nhau vÒ quan niÖm sèng vµ quan niÖm ®¹o ®øc cña hai ngêi. V× vËy anh Bêng míi mØa mai, c20