Tài liệu Góp phần tìm hiểu thân thế và sự nghiệp của ngô sỹ liên

Môc lôc Tr ang PhÇn më ®Çu 2 Ch¬ng 1: Ng« SÜ Liªn, quª h¬ng, con ngêi vµ thêi ®¹i 1.1. Thêi ®¹i vµ cuéc ®êi 9 1.1.1. Thêi ®¹i 9 1.1.2. Cuéc ®êi 11 1.2. Quª h¬ng vµ dßng hä 22 1.2.1. Quª h¬ng 22 1.2.2. Dßng hä 24 1.3. Nh©n c¸ch Ng« SÜ Liªn 24 Ch¬ng 2: C¸c t¸c phÈm cña Ng« SÜ Liªn 2.1. Vµi ph¸t hiÖn míi vÒ tríc t¸c cña Ng« SÜ Liªn 2.1.1. Lam S¬n B¶o Lôc 2.1.2. Mét cuèn sö ®Çu ®êi Lª Th¸nh T«ng 2.1.3. Tam triÒu B¶n kû 2.2. T¸c phÈm §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th 2.2.1. Vµi nÐt vÒ §VSKTT 2.2.2. §ãng gãp cña Ng« SÜ Liªn víi §VSKTT Ch¬ng 3. Vµi nhËn xÐt vÒ t tëng vµ sö bót cña Ng« SÜ Liªn 3.1. Nh÷ng nÐt tÝch cùc 3.2. Mét sè ®iÓm cßn h¹n chÕ PhÇn kÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o Phô lôc PhÇn më ®Çu. 1. Lý do chän ®Ò tµi. Mãn qïa v« gi¸ mµ cuéc sèng ban tÆng cho chóng ta ®ã lµ nh÷ng tri thøc lÞch sö. Cïng víi vßng quay cña tr¸i ®Êt, cña sù lu©n chuyÓn bèn mïa, lÞch sö bíc ra tõ chÝnh cuéc sèng cña con ngêi, tõ c«ng cuéc chinh phôc vµ c¶i t¹o tù nhiªn cña con ngêi. Mçi quèc gia ®Òu cã quyÒn tù hµo vÒ lÞch sö cña m×nh vµ nh÷ng trang sö cña mçi quèc gia ®ã ®Òu mang nh÷ng b¶n s¾c riªng. Cã nh÷ng quèc gia lÞch sö cña hä lµ nh÷ng cuéc chèng x©m l¨ng oanh liÖt, hoÆc cã nh÷ng quèc gia ®¬n thuÇn lµ nh÷ng bíc ph¸t triÓn v÷ng m¹nh vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸. LÞch sö lµ bé mÆt mét ®Êt níc nã cã thÓ mang l¹i niÒm kiªu h·nh hay ngîc l¹i lµ sù xÊu hæ cho mçi ngêi d©n cña d©n téc ®ã. Bëi vËy nã ®ãng vai trß v« cïng quan träng trong ®êi sèng tinh thÇn cña mçi d©n téc. Theo n¨m th¸ng nh÷ng biÕn cè cø chång lªn nhau, hµng chuæi sù kiÖn cø nèi tiÕp kh«ng ngõng, trÝ ãc con ngêi kh«ng thÓ lu gi÷ nçi. Tõ rÊt xa xa cha «ng ta ®· cã ý thøc ghi chÐp g×n gi÷ l¹i lÞch sö d©n téc. C¸c triÒu ®¹i khi ®· æn ®Þnh quyÒn thèng trÞ cña m×nh thêng nghÜ ®Õn viÖc biªn chÐp quèc sö . Nh÷ng ngêi ®îc c¸c bËc tèi cao cña v¬ng triÒu tin cËy giao phã cho nhiÖm vô ®ã thêng lµ nh÷ng bËc ®øc träng, tµi cao, gi÷ nh÷ng chøc vô quan träng trong triÒu ®×nh vµ trong lÜnh vùc v¨n ho¸ gi¸o dôc cña ®Êt níc. Víi sù cÇn mÉn vµ lßng say mª c¸c sö gia ®· ph¶n ¸nh cuéc sèng cña con ngêi thêi bÊy giê vµo nh÷ng trang sö cña m×nh. Tõ xa tíi nay nh¾c ®Õn sö gia lµ ngêi ta nh¾c ®Õn tÊm g¬ng s¸ng vÒ nh©n c¸ch vµ ®øc ®é. T M· Thiªn ngµy xa ®· ph¶i chÞu cung h×nh ®Ó duy tr× sù sèng vµ viÕt tiÕp nh÷ng trang sö cßn dì dang cña m×nh ... vµ cßn biÕt bao nhiªu ngêi n÷a chØ v× d¸m viÕt nh÷ng ®iÒu mµ ngêi kh¸c kh«ng d¸m nãi mµ mang häa kh«ng chØ cho b¶n th©n mµ cßn cho c¶ hä téc. XÐt cho cïng ngßi bót cña sö gia rÊt quan träng. Nã cã thÓ ®em tíi mét c¸ch hiÓu tèt ®Ñp hay thiªn lÖch vÒ mét nh©n tµi, nã cã thÓ b«i ®en c¶ mét triÒu ®¹i. Nã mang søc m¹nh to lín nh vËy bëi con ngêi lu«n lÊy viÖc lu danh mu«n thuë ®Ó lµm lÏ sèng cho hµnh ®éng cho m×nh. Bªn c¹nh ®ã còng chØ th«ng qua ngßi bót cña sö gia chiÕc cÇu gi÷a qu¸ khø vµ hiÖn t¹i, gi÷a hiÖn t¹i vµ t¬ng lai míi ®îc nèi liÒn. HiÓu ®îc nh vËy th× ta míi biÕt ®îc vai trß cña sö gia víi cuéc sèng chóng ta quan träng biÕt bao nhiªu vµ theo ®ã träng tr¸ch cña hä còng thËt nÆng nÒ. LÞch sö dùng níc ®i ®«i víi gi÷ níc cña d©n téc ta qua mÊy ngµn n¨m lÞch sö ®· s¶n sinh ra nh÷ng nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ, nh÷ng vÞ thèng so¸i, nh÷ng nhµ ho¹t ®éng kinh tÕ v¨n ho¸ u tó vµ còng ®· s¶n sinh ra nh÷ng sö gia næi tiÕng vÒ tµi n¨ng vµ khÝ ph¸ch c¬ng trùc. §ã lµ nh÷ng sö gia nh Lª V¨n Hu, Ng« SÜ Liªn, Lª Quý §«n, Phan Huy Chó. Trong qu¸ tr×nh g×n gi÷ lÞch sö cña d©n téc nh÷ng sö gia ®ã ®· cã vai trß v« cïng quan träng vµ ®· ®Ó l¹i cho ®êi sau nh÷ng bé sö quý gi¸. Nh÷ng bé sö ®ã ®· gióp chóng ta h×nh dung ®îc nh÷ng thêi kú lÞch sö dùng níc vµ gi÷ níc vÎ vang cña d©n téc, kh¾c häa nªn nh÷ng nh©n vËt anh hïng trong sù nghiÖp ®Êu tranh ®Ô chinh phôc vµ c¶i t¹o tù nhiªn, chèng x©m lîc cña nh©n d©n ta. Nã cung cÊp nh÷ng b»ng chøng v« cïng sinh ®éng vµ quý b¸u ®Ó thÕ hÖ sau t×m hiÓu, nghiªn cøu lÞch sö. Trong nh÷ng c«ng tr×nh sö häc ®ã næi bËt lªn lµ bé §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th , bé quèc sö ®Çu tiªn cña d©n téc. Thùc ra tríc §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th ®· cã nhiÒu cuèn sö kh¸c nh ViÖt ChÝ cña TrÇn TÊn Phæ, ViÖt sö cêng môc cña Hå T¨ng Thèc. ThÕ nhng tíi nay c¸c t¸c phÈm trªn ®Òu kh«ng cßn. Cho nªn bé sö ®îc coi lµ cæ xa nhÊt mµ b©y giê cßn gi÷ ®îc chÝnh lµ bé §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th. §VSKTT trë thµnh mét bé sö cã vÞ trÝ quan träng trong nÒn sö häc ViÖt Nam kh«ng chØ bëi sè lîng sö liÖu ®å sé, bëi tÝnh ch©n thùc khi ph¶n ¸nh sù kiÖn mµ bëi nã lµ mét c«ng tr×nh ®éc ®¸o ®îc t¹o nªn bëi mét tËp thÓ sö gia biªn so¹n trong suèt 425 n¨m. Khëi ®Çu lµ Lª V¨n Hu sau ®ã lµ Phan Phu Tiªn ®êi TrÇn, Ng« SÜ Liªn vµ c¸c sö thÇn ®êi Lª ®· hoµn thµnh viÖc biªn so¹n. Víi §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th, NSL lµ sö gia cã nhiÒu ®ãng gãp quan träng. NÕu nh Lª V¨n Hu ®îc vÝ nh Hªr« ®èt ®Æt nÒn mãng cho nÒ sö häc ViÖt Nam th× Ng« SÜ Liªn chÝnh lµ ngêi ®· kÕ thõa vµ ph¸t huy nh÷ng tinh hoa cña nh÷ng ngêi ®i tríc ®Ó khëi th¶o biªn so¹n §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th víi quy m« t¬ng xøng víi vÞ trÝ lµ bé quèc sö cña d©n téc. Kh«ng ph¶i v« t×nh mµ tríc ®©y ngêi ta hay gäi §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th lµ cña Ng« SÜ Liªn mÆc dï nh ta ®· biÕt nã lµ mét c«ng tr×nh "tËp ®¹i thµnh " cña nhiÒu ngêi. ChÝnh c¸ch gäi ®ã ®· nãi lªn vai trß vÞ trÝ vµ nh÷ng ®ãng gãp cña Ng« SÜ Liªn trong viÖc hoµn thµnh bé §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th. T©m nguyÖn cña ngêi nho sÜ xa lµ thùc hiÖn ®îc méng kinh bang tÕ thÕ cña m×nh ®Ó lu danh tªn tuæi. Ng« SÜ Liªn dï kh«ng lµ vâ tíng ®Ó cã thÓ gãp søc m×nh vµo sù nghiÖp gi÷ níc cña d©n téc nhng víi ngßi bót chÝnh trùc cña mét sö gia «ng ®· cã nh÷ng cèng hiÕn lín lao trong viÖc lu d÷ l¹i nh÷ng chiÕn c«ng hiÓn h¸ch ®ã trªn tõng trang sö cña m×nh. Gióp ngêi ®êi sau h×nh dung ®îc qu¸ khø oai hïng cña cha «ng, ®Ó cã thÓ tù hµo vÒ lÞch sö 4000 n¨m dùng níc vµ gi÷ níc cña d©n téc m×nh. Lµm ®îc ®iÒu ®ã tªn tuæi cña Ng« SÜ Liªn ®· sèng m·i víi nÒn sö häc ViÖt Nam. Ngµy nay nh¾c ®Õn c¸c sö gia nçi tiÕng cña ViÖt Nam, tªn cña Ng« SÜ Liªn bao giê còng ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu. ThÕ nhng trªn thùc tÕ th©n thÕ Ng« SÜ Liªn cßn cã nhiÒu ®iÒu cha ®îc lµm s¸ng tá. Thêi gian vµ n¹n binh ®ao triÒn miªn ®· xo¸ mê ®i tÊt c¶. Ng« SÜ Liªn sinh vµ mÊt n¨m nµo, cuéc ®êi «ng ®· tõng gÆp nh÷ng bíc th¨ng trÇm ra sao ? ... Nh÷ng ®iÒu ®ã cßn nhiÒu bÝ Èn. KÓ c¶ nh÷ng ®ãng gãp cña Ng« SÜ Liªn ®èi víi §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th vµ ngoµi §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th ra Ng« SÜ Liªn cßn cã t¸c phÈm nµo n÷a kh«ng ? Chóng ta cßn cha hiÓu mét c¸ch têng tËn. Tõ ®ã ®Æt ra mét yªu cÇu cho chóng ta cÇn t×m hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ vÒ cuéc ®êi sù nghiÖp Ng« SÜ Liªn ®Ó cã c¸ch nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c vÒ nh÷ng cèng hiÕn cña «ng ®èi víi nÒn sö häc d©n téc. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu trªn: Tõ nh÷ng ®ãng gãp to lín cña Ng« SÜ Liªn ®èi víi nÒn sö häc d©n téc, tõ nh÷ng hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ cña chóng ta vÒ Ng« SÜ Liªn, tõ ®ßi hái cña thùc tÕ häc tËp vµ nghiªn cøu lÞch sö d©n téc. Víi sù gióp ®ì nhiÖt t×nh tËn tuþ cña thÇy gi¸o Hå SÜ Hïy t«i ®· lùa chän ®Ò tµi: "T×m hiÓu th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña Ng« SÜ Liªn" víi kh¸t väng ®¸p øng ®îc phÇn nµo nh÷ng yªu cÇu trªn. Dï cßn nhiÒu h¹n chÕ song t«i hy väng víi ®Ì tµi nµy sÏ ®ãng gãp phÇn nhá cña m×nh trong viÖc dùng l¹i mét tiÎu sö ®Çy ®ñ vÒ Ng« SÜ Liªn - mét sö gia cã vÞ trÝ quan träng trong nÒn lÞch häc ViÖt Nam, ®¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan nh÷ng ®ãng gãp cña «ng ®èi víi viÖc lu gi÷ lÞch sö d©n téc vµ bíc ®Çu lµm quen víi c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc. 2. LÞch sö vÊn ®Ò. "VÊn ®Ò t×m hiÓu vÒ th©n thÕ vµ sù nghiÖp Ng« SÜ Liªn" ®· ®îc ®Ò cËp ®Õn trong mét sè s¸ch b¸o vµ t¹p chÝ trong níc, ®Æc bÞªt lµ cuéc héi th¶o khoa häc nh©n dÞp kû niÖm 300 n¨m bé §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th ®îc kh¾c in, n¨m 1997 t¹i Ch¬ng Mü quª h¬ng cña Ng« SÜ Liªn. ThÕ nhng vÊn ®Ò chØ ®îc tr×nh bµy mét c¸ch t¶n m¹n vµ cha cã hÖ thèng. C¸c t¸c gi¶ chØ míi dõng l¹i ë nh÷ng dßng ng¾n ngñi vµ ë mét khÝa c¹nh nµo ®ã cña Ng« SÜ Liªn mµ cha ®i s©u vµo t×m hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn . 3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi. 3.1 §èi tîng nghiªn cøu. Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña Ng« SÜ Liªn 3.2 Ph¹m vi nghiªn cøu. Nh tªn ®Ò tµi chØ râ ph¹m vi cña luËn v¨n lµ. - T×m hiÓu mét c¸ch cã hÖ thèng th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña Ng« SÜ Liªn - Qua viÖc nghiªn cøu nh÷ng dãng gãp cña Ng« SÜ Liªn ®èi víi §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th ®a ra mét sè nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ vÒ t tëng vµ sö bót cña «ng. 4. Nguån tµi liÖu vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 4. 1 Nguån tµi liÖu. §Ó nghiªn cøu vÊn ®Ò t«i ®· dùa vµo nh÷ng nguån tµi liÖu chÝnh sau. - Ng« SÜ Liªn vµ §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th ( Gi¸o s Phan §¹i Do·n chñ biªn ) NXB ChÝnh trÞ Quèc gia , Hµ Néi 1998. §©y lµ kû yÕu cña héi th¶o nghiªn cøu khoa häc nh©n dÞp kû niÖm 300 n¨m §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th ®îc kh¾c in. S¸ch gåm nhiÒu bµi viÕt cña c¸c gi¸o s danh tiÕng trong ngµnh vµ ®· tr×nh bµy nhiÒu khÝa c¹nh vÒ Ng« SÜ Liªn trong ®ã cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi nhÊt vÒ th©n thÕ Ng« SÜ Liªn. - LÞch sö sö häc ViÖt Nam ( §Æng §øc Thi ) NXB khoa häc - X· héÞ - Hµ Néi 1993. T¸c gi¶ ®· nghiªn cøu kh¸ kü vÒ t tëng vµ sö bót cña Ng« SÜ Liªn, vÒ nh÷ng ®ãng gãp cña Ng« SÜ Liªn ®èi víi §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th. ®ång thêi t¸c gi¶ ®· ®a ra nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ cña m×nh ®èi víi t tëng vµ sö bót cña Ng« SÜ Liªn . - LÞch sö t tëng ViÖt Nam ( TËp 1) (NguyÔn Tµi Th) NXBKHXH Hµ Néi 1993. Trong phÇn viÕt vÒ c¸c quan ®iÓm sö häc cña c¸c sö gia phong kiÕn ViÖt Nam t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy kh¸ kü vÒ t tëng cña Ng« SÜ Liªn, nh×n nhËn vai trß vµ vÞ trÝ cña «ng trong nÒn sö häc d©n téc. - §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th, tËp 1, tËp 2 Nhµ xuÊt b¶n khoa häc x· héi. Hµ Néi 1971. ®©y lµ tµi liÖu chÝnh t«i sö dông ®Ó lÊy c¸c dÉn chøng cÇn thiÕt khi nghiªn cøu vÒ t tëng vµ sö bót cña Ng« SÜ Liªn. - Mét sè tµi liÖu kh¸c nh: C¸c t¸c gi¶ ViÖt Nam vµ T×m hiÓu kho s¸ch H¸n n«m, TrÇn V¨n Gi¸p, Nhµ xuÊt b¶n V¨n ho¸, Hµ Néi 1984. Almanach - nh÷ng nÒn v¨n minh thÕ giíi NXB V¨n ho¸ th«ng tin - Hµ Néi 1999. C¸c tµi liÖu nµy ®· cung cÊp cho t«i nh÷ng t liÖu vÒ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cña Ng« SÜ Liªn dï chØ lµ nh÷ng dßng ng¾n ngñi nhng t«i còng lÊy ®ã lµm c¬ së ®Ó nghiªn cøu vÊn ®Ò cña m×nh. Ngoµi ra t«i cßn tham kh¶o mét sè bµi ë T¹p chÝ Nghiªn cøu LÞch sö vµ lÞch sö qu©n sù nh: §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th : T¸c gi¶, v¨n B¶n, t¸c phÈm cña gi¸o s Phan Huy Lª, ®¨ng trªn t¹p chÝ nghiªn cøu lÞch sö sè 5, 6 / 1998 ; Nhµ sö häc Ng« SÜ Liªn cña Ch¬ng Th©u, T¹p chÝ lÞch sö qu©n sù sè 8/ 1988. Nh÷ng bµi b¸o nµy ®· cung cÊp cho t«i nh÷ng tµi liÖu míi vÒ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cña Ng« SÜ Liªn, ®ång thêi còng ®a ra c¸ch nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ vai trß cña Ng« SÜ Liªn ®èi víi nÒn sö häc d©n téc . Trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu ®ã vµ sù tù mµy mß nghiªn cøu cña b¶n th©n t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi cña m×nh. 4.2 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. LuËn v¨n dùa vµo chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, t tëng Hå ChÝ Minh vµ quan ®iÓm ®êng lèi cña §¶ng ta lµm c¬ së ph¬ng ph¸p luËn cho viÖc nghiªn cøu. Tr×nh bµy sù kiÖn trung thùc, xem xÐt sù vËn ®éng cña lÞch sö trong mèi liªn quan chÆt chÏ víi nhau, tõ ®ã ®a ra nh÷ng nhËn xÐt ®¸nh gi¸. §©y lµ ®Ò tµi lÞch sö nªn néi dung ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c ph¬ng ph¸p: hÖ thèng, so s¸nh, ®èi chiÕu, kÕt hîp, tham kh¶o ý kiÕn råi ph©n tÝch tæng hîp. 5 . KÕt cÊu cña kho¸ luËn. Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, kho¸ luËn gåm 3 ch¬ng : Ch¬ng 1: Ng« SÜ Liªn, quª h¬ng con ngêi vµ thêi ®¹i. Ch¬ng 2 : C¸c t¸c phÈm cña Ng« SÜ Liªn . Ch¬ng 3 : Vµi nhËn xÐt vÒ t tëng vµ sö bót cña Ng« SÜ Liªn. *** Víi thêi gian nghiªn cøu kh«ng dµi, cïng sù h¹n chÕ vÒ mÆt kiÕn thøc bµi kho¸ luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh, t«i rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp x©y dùng cña c¸c thÇy c« gi¸o c¸c b¹n sinh viªn ®Ó kho¸ luËn ®¹t ®îc kÕt qu¶ tèt nhÊt. Qua ®©y t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o trong Khoa LÞch sö, c¸c thÇy c« gi¸o trong tæ bé m«n chuyªn nghµnh lÞch sö ViÖt Nam cïng toµn thÓ b¹n bÌ gióp ®ì t«i hoµn thµnh ®Ò tµi cña m×nh. §Æc biÖt t«i xin ch©n thµnh göi lêi c¸m ¬n s©u s¾c tíi thÇy gi¸o, Th¹c sÜ Hå SÜ Hïy, ngêi ®· tËn t×nh híng dÉn gióp t«i trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn bµi kho¸ luËn nµy. Vinh, th¸ng 5 n¨m 2003 Sinh viªn viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ Mü Hång Ch¬ng 1 Ng« SÜ Liªn, quª h¬ng con ngêi vµ thêi ®¹i . 1.1 Thêi ®¹i vµ cuéc ®êi. 1.1.1 Thêi ®¹i: Sö gia lµ ngêi ®em h¬i thë cña thêi ®¹i ®Ó ph¶n ¸nh vµo tõng trang sö cña m×nh. Do vËy ®Ó nghiªn cøu vÒ mét sö gia, ta kh«ng thÓ kh«ng t×m hiÓu vÒ thêi ®¹i mµ sö gia ®ã ®· tõng tr¶i qua. Ph¶i nãi r»ng, thêi ®ai cña Ng« SÜ Liªn lµ mét thêi ®¹i ®Çy biÕn ®éng. C¨n cø vµo nh÷ng t liÖu cßn sãt l¹i vÒ «ng, ta cã thÓ cho r»ng Ng« SÜ Liªn ®· tõng sèng trong thêi kú cuèi cña nÒn ®« hé nhµ Minh cho ®Õn díi triªï ®¹i Lª Th¸nh T«ng. §ã thùc sù lµ mét qu·ng thêi gian chøa ®ùng nh÷ng bíc ngoÆt lÞch sö quan träng cña d©n téc. Ta cã thÓ chia lµm 3 giai ®o¹n: Giai ®o¹n kh¸ng chiÕn chèng Minh : Quª h¬ng cña Ng« SÜ Liªn còng nh bao quª h¬ng kh¸c cña nh÷ng ngêi con ®Êt ViÖt ®· bÞ ch×m ®¾m trong ¸ch ®« hé cña ph¬ng B¾c. Ng« SÜ Liªn ®· ph¶i chÞu sù ¸p bøc bãc lét nÆng nÒ cña th©n phËn mét ngêi d©n mÊt níc. Nh÷ng cuéc næi dËy cña nh©n d©n ta liªn tiÕp bïng næ vµ ®Ønh cao cña nã lµ khëi nghÜa Lam S¬n. Víi søc m¹nh cña lßng c¨m thï giÆc, khëi nghÜa Lam S¬n ®· lµm rung chuyÓn c¶ ®Êt trêi ®em ®Õn cho ngêi d©n níc ViÖt mét vËn héi míi . Ninh KiÒu, Tèt §éng, Chóc §éng nh÷ng chiÕn th¾ng nèi tiÕp nhau ®· më ra cho nh©n d©n ta 1 kû nguyªn míi cña ®éc lËp tù do. KhÝ thÕ hµo hïng cña nghÜa qu©n, niÒm vui cña sù th¾ng lîi mang l¹i mèi ®¹i thèng nhÊt cho níc nhµ, nh÷ng lêi nói s«ng cña C¸o B×nh Ng«, c¶nh ®oµn viªn trµo níc m¾t ®· hun ®óc trong Ng« SÜ Liªn mét lßng yªu níc s©u s¾c, tinh thÇn tù hµo vÒ søc m¹nh cña d©n téc, vÒ ý thøc tù cêng vµ nÒn v¨n hiÕn l©u ®êi cña §¹i ViÖt. Chøng kiÕn nh÷ng biÕn cè lÞch sö trªn Ng« SÜ Liªn ®· thùc sù cã ®îc nh·n quan chÝnh trÞ vµ ý chÝ v÷ng vµng khi viÕt sö. Lßng yªu níc, ý thøc vµ niÒm tù hµo d©n téc ®· t¸c ®éng tÝch cùc vµ m¹nh mÏ tíi Ng« SÜ Liªn khi «ng biªn so¹n quèc sö. Buæi ®Çu kh«i phôc ®Êt níc cña nhµ Lª : ChiÕn tranh kÕt thóc, triÒu Lª thµnh lËp ®· b¾t tay vµo c«ng viÖc kh«i phôc vµ x©y dùng ®Êt níc sau nh÷ng n¨m dµi bÞ tµn ph¸ bëi n« dÞch vµ chiÕn tranh. NÒn kinh tÕ ®Êt níc dÇn dÇn kh«i phôc, cuéc sèng cña ngêi d©n dÇn dÇn trë l¹i c¶nh thanh b×nh. ThÕ nhng tõ ®ã còng ®· khÐp l¹i nh÷ng ngµy " nÕm mËt n»m gai" "tíng sÜ mét lßng phô tö hµo níc s«ng chÐn rîu ngät ngµo" ( C¸o b×nh ng« ) trong triÒu c¸c cuéc xung ®ét, chia bÌ chia ph¸i ®Ó thanh trõ lÉn nhau b¾t ®Çu. Sau khi quay trë vÒ víi cuéc sèng an nhµn, víi ng«i trêi vµ lÇu son g¸c tÝa, Lª Lîi dÇn ®¸nh mÊt ®i sù ®oµn kÕt keo s¬n mµ tríc ®©y nÕu thiÕu nã th× kh«ng thÓ t¹o thµnh søc m¹nh "Tróc trÎ tro bay " ®îc. NÕu nh tríc ®©y «ng gÇn gñi chan hoµ víi quÇn thÇn bao nhiªu thi nay l¹i xa rêi vµ sinh lßng nghi kþ bÊy nhiªu. ¤ng ®· sím quªn ®i mèi nghÜa t×nh s©u nÆng vµ giÕt oan TrÇn Nguyªn H·n chØ trªn c¬ së mét lèi vu c¸o. Lª Lîi mÊt, ngêi c«ng thÇn cã tÊm lßng v»ng vÆc nh sao Khuª - NguyÔn Tr·i sau mét thêi gian bÞ xa l¸nh, ghÎ l¹nh còng kh«ng tho¸t khái nh÷ng ©m mu h·m h¹i cña bän gian thÇn. C¸i ¸n "tru di tam téc" cña NguyÔn Tr·i nh mét t¶ng ®¸ ®Ì nÆng lªn ngùc nh÷ng bËc c«ng thÇn hÕt lßng v× d©n v× níc trong ®ã cã Ng« SÜ Liªn. Kh«ng chØ m©u thuÈn tranh giµnh gi÷a quÇn thÇn, mµ trong néi bé hoµng téc còng ®· x·y ra c¸i c¶nh "nåi da nÊu thÞt" ®Ó chiÕm ®o¹t v¬ng quyÒn. N¨m 1459 Lª Nghi D©n cíp ng«i giÕt vua vµ Th¸i hËu ®· dÉn ®Õn cuéc chiÕnÈtong triÒu ®×nh lËt ®æ Lª Nghi D©n. Bèi c¶nh lÞch sö ®ã kh«ng thÓ kh«ng t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn Ng« SÜ Liªn vµ ®· ®îc «ng béc lé Ýt nhiÒu khi «ng viÕt l¹i lÞch sö cña c¸c triÒu ®¹i. ngßi bót cña «ng trë nªn kh¾t khe vµ cÈn träng trong ®¸nh gi¸ vÌ viÖc gi÷ g×n ®¹o ®øc vµ lu©n lý gia ®×nh. Giai ®o¹n ph¸t triÓn thÞnh vîng cña triÒu ®¹i phong kiÕn díi thêi Lª Th¸nh T«ng: Sau khi phÕ truÊt Lª Nghi D©n, c¸c ®¹i thÇn trung thµnh ®· t«n Lª T Thµnh lªn ng«i, tõ ®©y chÕ ®é phong kiÕn ®· ph¸t triÓn ®Õn ®Ønh cao cña nã. Sù ph¸t triÓn rùc rì cña triÒu ®¹i Lª Th¸nh T«ng ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi tinh hoa cña x· héi n¶y në trong ®iÒu kiÖn ®ã NSL ®· cho ra ®êi §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th. Nh vËy t×nh h×nh x· héi vµ nh÷ng sù kiÖn lÞch sö lín lao trong thêi ®¹i Ng« SÜ Liªn bÊy giê ®· t¹o cho «ng mét søc m¹nh tinh thÇn v« gi¸. Søc m¹nh ®ã ®îc hun ®óc trong nhiÒu n¨m vµ ®Õn khi t×m ®îc m¶nh ®Êt mµu mì nã ®· ®¬m hoa kÕt tr¸i, ®ã lµ bé quèc sö ®Çu tiªn cña d©n téc §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th 1.1.2 Cuéc ®êi . C¬ së ®Ó nghiªn cøu cuéc ®êi Ng« SÜ Liªn : ThÕ cuéc biÕn chuyÓn kh«ng ngõng vµ nh÷ng ®ãng gãp cña Ng« SÜ Liªn NhËt B¶n ®èi víi nÒn sö häc níc nhµ ®· cã mét thêi bÞ ch×m vµo quªn l·ng. Thêi gian vµ lo¹n l¹c triÒn miªn ®· lµm cho hµnh tr¹ng cña Ng« SÜ Liªn trë nªn mê nh¹t. Mét tiÓu sö ®Çy ®ñ cña mét danh nh©n cã cuéc ®êi sèng vµ ho¹t ®éng gÇn trän mét thÕ kû nµy cho ®Õn nay vÉn cßn cã nhiÒu ®iÓm cha ®îc x¸c ®Þnh. Nh÷ng t liÖu cßn l¹i cña «ng ®Òu chØ liªn quan ®Õn bé quèc sö do «ng viÕt. Ngêi ta chØ biÕt nh÷ng nÐt hÕt søc ®¬n gi¶n vÒ Ng« SÜ Liªn nh sau: "¤ng ngêi lµng Chóc Lý, huyÖn Ch¬ng Mü tØnh Hµ T©y. N¨m Nh©m TuÊt niªn hiÖu §¹i B¶o thø 3 ( 1442 ) ¤ng ®Ëu §ång tiÕn sÜ, sung vµo Hµn L©m ViÖn, kho¶ng n¨m 1459 niªn hiÖu Diªn Ninh thø 6, Lª Nghi D©n giÕt Lª Nh©n T«ng cíp ng«i. ¤ng ®ang lµm ®« ngù sö mµ kh«ng tõ chøc cho nªn vÒ sau Lª Th¸nh T«ng buéc téi vµ gi¸ng chøc «ng. Kho¶ng ®êi Hång §øc «ng lµm sö quan tu so¹n kiªm quèc tö gi¸m t nghiÖp. N¨m Hång §øc thø 10 Lª Th¸nh T«ng sai «ng biªn so¹n §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th gåm 15 quyÓn" (theo t×m hiÓu kho s¸ch H¸n N«m cña TrÇn V¨n Gi¸p ). Nh÷ng dßng ng¾n ngñi trªn chØ cho ta biÕt nhng nÐt rÊt mê nh¹t vÒ Ng« SÜ Liªn. §i s©u t×m hiÓu vÒ th©n thÕ Ng« SÜ Liªn t«i kh«ng khái vÊp ph¶i nh÷ng khã kh¨n do t liÖu ®Ó l¹i cßn qu¸ Ýt. §îc sù ®ång ý cña gi¸o viªn híng dÉn, t«i quyÕt ®Þnh thùc hiÖn mét chuyÕn thùc tÕ vÒ quª h¬ng cña Ng« SÜ Liªn ®Ó trùc tiÕp nghiªn cøu vÒ nh÷ng di tÝch cßn l¹i cña Ng« SÜ Liªn . §Õn quª h¬ng «ng vµo mét ngµy ®Ñp trêi, t«i ®· ®îc tËn m¾t chøng kiÕn nh÷ng g× cßn sãt l¹i liªn quan ®Õn hµnh tr¹ng cña Ng« SÜ Liªn. T¹i hai th«n Ngäc Gi¶ vµ Chóc Lý t«i ®· ®îc sù híng dÉn tËn t×nh cña ngêi d©n ë ®ã ®Ó t×m hiÓu nh÷ng di tÝch cßn l¹i cña Ng« SÜ Liªn. Còng nh nh÷ng dßng tiÓu sö ng¾n ngòi trªn, di tÝch cßn l¹i cña Ng« SÜ Liªn qu¸ Ýt ái vµ nghÌo nµn sau bao n¨m th¸ng ®· tr«i qua trong trong ®iÒu kiÖn chiÕn tranh vµ lo¹n l¹c triÒn miªn. T¹i th«n Ngäc Gi¶, x· Ngäc Hoµ, Hµ T©y trong ®×nh lµng ®· dµnh mét n¬i ®Ó thê cóng Ng« SÜ Liªn. Nhµ thê cña «ng n»m ngay díi ch©n nói Háa Tinh, phÝa T©y lµ ®Òn ThiÖn, phÝa §«ng B¾c lµ nói Ninh S¬n. Theo bia Ng« tiªn sinh di tÝch ký, ngêi lµng ®· lËp bµn thê Ng« SÜ Liªn ë phÝa T©y nói Háa Tinh, nhng theo nh©n d©n kÓ l¹i th× kho¶ng n¨m 1964, 1965 th× ®· bÞ ph¸ ®Ó lÊy ®Êt x©y tr¹m biÕn thÕ Ba La (ë thÞ x· Hµ §«ng ) nªn nay ch¼ng cßn d©ó tÝch. Trªn bµn thê Ng« SÜ Liªn cã mét bøc tîng toµn th©n cña «ng võa ®îc cung tiÕn . Quan träng nhÊt lµ tÊm bia Ng« Tiªn Sinh di tÝch ký tríc ®©y ®îc ®Æt ë trong ®Òn thê sau khi ®Òn bÞ ph¸ ®îc mang sang ®Æt ë ®×nh vµ ngµy nay ®îc trang träng thê trong nhµ v¨n bia míi ®îc kh¸nh thµnh vµo n¨m 2001. Bia cao 1,55 m réng 0,35 m tr¸n bia h×nh vßm vµ cã 1 chãp d¹ng nh mét chiÕc b×nh. Bia cã 4 mÆt: mÆt tríc ®îc kh¾c tªn bia vµ v¨n bia, mÆt sau ®îc kh¾c niªn hiÖu lóc kh¾c vµ dùng bia. Tr¸n bia ë mÆt tríc ®îc kh¾c h×nh ®Çu rång, m¾t låi mòi to måm réng cã 2 sõng, v©y rång phñ ®Çy ®Çu rång, hai r©u uèn cong l¹i, ë hai ch©n cã kh¾c v©y to, dµy, mãng ch©n cã vuèt dµi. Hai diÒm bia cã kh¾c hoa d©y leo d¹ng hoa cóc. Bia cã néi dung nh sau : "Bia ghi di tÝch Ng« Tiªn Sinh . Ng« SÜ Liªn sinh ngêi th«n Ngäc Gi¶, x· Chóc Lý huyÖn Ch¬ng §øc. ¤ng ®æ tiÕn sÜ, xuÊt th©n n¨m thø 3 niªn hiÖu §¹i B¶o, Thêi Lª Th¸i T«ng (1442) cïng b¶ng víi tr¹ng nguyªn NguyÔn Trùc, ngêi x· Bèi Khª huyÖn Thanh Oai. ®Õn triÒu Lª Th¸nh T«ng hiÖu Hång §øc n¨m thø 10 (1480) «ng ®îc trao chøc H÷u thÞ lang Bé lÔ, triÒu liÖt ®¹i phu kiªm Quèc Tö Gi¸m t nghiÖp, kiªm chøc tu so¹n ë quèc sö qu¸n, so¹n bé §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th. Khi so¹n bé sö nµy «ng ®· hiÖu chØnh hai bé sö cã tríc do Lª V¨n Hu vµ Phan Phu Tiªn v©ng s¾c so¹n vµ «ng thªm vµo phÇn ngo¹i kû, gåm 15 quyÔn. ChÐp thêi gian th× theo phÐp biªn niªn ë kinh Xu©n Thu, c¸ch so s¸nh c©n nh¾c sù kiÖn vµ con ngêi th× b¾t chíc thÕ sö kû truyÖn cña T M· Thiªn. §Õn c¸c phÇn chÝ, phÇn ký còng ®Çy ®ñ, c¸c nghi lÔ ®Òu chÐp tho¶ ®¸ng, c¸ch hµnh v¨n thËt hoµn thiÖn, cïng nh÷ng lêi b×nh luËn sau c¸c phÇn nªu ngêi tèt, r¨n kÎ xÊu. ¤ng ®· s¸nh kÞp víi 2 ®¹i nho Lª V¨n Hu vµ Phan Phu Tiªn mµ trë thµnh ngêi dÉn ®Çu cho c¸c nhµ viÕt sö kÕ tiÕp. Lu Tö Nguyªn nãi r»ng : "ngêi viÕt sö ph¶i giái c¶ ba mÆt: tµi häc thøc " gi¸ tiªn sinh kh«ng giái c¶ th× sao cã thÓ lµm ®îc nh thÕ. §iÒu nµy thÊy ë Ng« Tiªn Sinh qu¶ lµ trêng hîp mu«n mét. Khi tuæi ®· giµ Tiªn sinh nghØ viÖc hëng thä ®îc 99 tuæi. Sau khi tiªn sinh mÊt d©n th«n dùng ®Òn thê ë phÝa T©y gß Ho¶ Tinh, råi ngêi trong x· còng dùng ®Òn hµng n¨m chän ngµy §inh cña mïa xu©n vµ mïa thu mµ cóng tÕ. Thêi ®ã míi cã 2 tÊm bia cæ. Quan LÖnh dâan hä Ph¹m lµ Ph¹m Thuû sai khiÕn c¸c x· dùng bia trong ®Òn thê. HuÊn ®¹o lµ Bïi Nh©n xin thuËt nh÷ng ®iÒu ®îc thÊy truyÒn, kh¾c lªn bia ®iÒu g× kh«ng truyÒn l¹i th× cßn ®Ó khuyÕt. §óng vËy xin lµm bµi ký . Ngµy 8 sau tiÕt thanh minh mïa xu©n n¨m Tù §øc thø 14 (1842 ) Th«n Ngäc Gi¶ thê cóng" . §©y cã thÓ ®îc xem nh b»ng chøng s¸t thùc nhÊt cßn tån t¹i ®Õn ngµy nay vÒ Ng« SÜ Liªn ghi nhËn mét vµi nÐt vÒ cuéc ®êi Ng« SÜ Liªn vµ nh÷ng ®ãng gãp cña «ng cho nÒn sö häc níc nhµ. Tríc nhµ thê Ng« SÜ Liªn lµ ®Òn Bµ chóa giÕng ë ®ã cßn l¹i mét c¸i giÕng lµng. T¬ng truyÒn tríc ®©y Ng« SÜ Liªn buæi tra thêng hay ra ngåi ®äc s¸ch ë b·i cá c¹nh giÕng. Mét h«m «ng n»m méng thÊy bµ chóa giÕng hiÖn h×nh liÒn thµnh kÝnh xin Bµ phï trî viÖc häc hµnh thi cö ®ç ®¹t. Qu¶ nhiªn khoa thi n¨m Êy «ng ®ç tiÕn sÜ, «ng ®· kh«ng quªn ¬n bÌn lËp ®Òn thê ®Õn nay ®Òn Êy vÉn cßn, ®îc nh©n d©n trïng tu vµ h¬ng khãi . T¹i chïa Chóc Lý. ( th«n Chóc Lý x· Ngäc Hoµ ) cßn l¹i tÊm bia. "Phông tiªn hiÒn di tÝch". §ã lµ mét tÊm bia ®¸ dÑt, kÝch cë cao 1,75 m dµy 0,35m ®Æt ë bªn tr¸i tiÒn ®êng. Lßng bia mÆt tríc vµ mÆt sau kh¾c ch÷ H¸n. Ch÷ mÆt sau cho biÕt tÊm bia lµm vµo n¨m Tù §øc (1806) vµ ghi sè ruéng 5 mÉu, kÓ tªn c¸c xø ®ãng ®Ó kþ giç Ng« SÜ Liªn MÆt tríc ghi tãm t¾t tiÓu sö Ng« SÜ Liªn. VÒ néi dung cña mÆt tríc t¬ng tù néi dung cña bia Ng« Tiªn Sinh di tÝch kû. VÒ phÇn mé Ng« SÜ Liªn , c¸c cô cao tuæi vµ c¸c vÞ l·nh ®¹o cã thuËt l¹i r»ng: N¨m 1965 khi b¹t ®Êt lµm ®êng cã gÆp mét ng«i mé cæ, trªn cöa ®Òn phÝa T©y gß Ho¶ Tinh. Ng«i mé ®îc t¸ng trong quan ngoµi qu¸ch, g¾n gÇn 3 t¹ nhùa th«ng. Nh©n d©n cho lµ mé cña Ng« SÜ Liªn vµ bèc vµo trong mét chiÕc v¹i nhá ®em ch«n ë nghÜa ®Þa x·. HiÖn nay kh«ng cßn x¸c ®Þnh ®îc vÞ trÝ. Ng«i mé ®îc ch«n ë vÞ trÝ nh vËy vµ ®îc t¸ng víi h×nh thøc chØ dµnh cho ngêi giµu hoÆc quyÒn cao chøc träng th× ®©y kh¶ n¨ng lµ mé cña Ng« SÜ Liªn rÊt lín. Tuy thÕ vÒ khoa häc th× kh«ng cã b»ng chøng ch¾c ch¾n . Bëi vËy cha nªn ®a ra kÕt luËn g×. VÒ cuéc ®êi cña Ng« SÜ Liªn t¹i quª h¬ng «ng tÊt c¶ chØ cßn vËy, trong d©n gian hÇu nh ch¼ng ®Ó l¹i mét giai tho¹i nµo. ThËm chÝ d©n lµng còng biÕt vÒ «ng rÊt m¬ hå. ChØ míi mÊy n¨m gÇn ®©y khi nhµ níc cã chñ tr¬ng kh«i phôc l¹i nh÷ng di tÝch vÒ Ng« SÜ Liªn th× khi ®ã nhµ bia cña «ng míi ®îc x©y dùng, tîng thê cña «ng míi ®îc ®óc ®Ó ®Æt t¹i nhµ thê nhng cã thÓ nãi viÖc kh«i phôc l¹i tiÓu sö cña Ng« SÜ Liªn lµ rÊt khã kh¨n v× ®· hµng mÊy thÕ kû tr«i qua l¹i tr¶i biÕt bao cuéc chiÕn tranh lo¹n l¹c triÒn miªn. S¸ch vë còng ch¼ng cßn l¹i bao nhiªu. Tuy thÕ víi sù nç lùc cña c¸c nhµ khoa häc cïng víi sù ph¸t triÓn cña kû thuËt hiÖn ®¹i hy väng trong mét thêi gian kh«ng xa, nh÷ng m¬ hå trong hµnh tr¹ng cña Ng« SÜ Liªn sÏ ®îc gi¶i quyÕt. Trªn c¬ së nh÷ng dÊu tÝch Ýt ái cßn l¹i Êy vµ mét sè dßng ng¾n ngòi ë sö cò, ë gia ph¶ cña nh÷ng ngêi tõng cã quan hÖ víi Ng« SÜ Liªn cïng nh÷ng nghiªn cøu míi ®©y cña c¸c nhµ khoa häc, ta cã thÓ ph¸c th¶o mét sè nÐt vÒ cuéc ®êi cña Ng« SÜ Liªn. *. Vµi nÐt vÒ cuéc ®êi cña Ng« SÜ Liªn. N¨m sinh vµ n¨m mÊt cña Ng« SÜ Liªn, ta cha thÓ x¸c ®Þnh ®îc, chØ biÕt «ng sèng rÊt thä: 99 tuæi. Bia Ng« Tiªn Sinh di tÝch ký chÐp : " l·o nhi trÝ sù thä cöu thËp h÷u cöu tuÕ ". ( khi tuæi giµ trªn sinh nghØ viÖc, hëng thä 99 tuæi ) . Nh vËy cã thÓ nãi Ng« SÜ Liªn cã tuæi thä rÊt lín, «ng ®· sèng mét cuéc ®êi gÇn mét thÕ kû. Theo s¸ch cña mét gia ®×nh ë Chóc Lý, «ng cßn cã tªn lµ Ng« Quang HiÒn: " th©n nhµ ®Ö lµm gi¸p ®ång tiÕn sÜ xuÊt th©n, lÔ bé h÷u thÞ lang triÒu liÖt ®¹i phu kiªm quèc sö tu so¹n biÖn so¹n §¹i ViÖt Sö Ký Toµn Th Ng« Quang HiÒn huý lµ Ng« SÜ Liªn". ¤ng quª ë Chóc Lý, huyÖn Ch¬ng §øc, Hµ T©y, nay lµ th«n Chóc Lý x· Ngäc Hoµ huyÖn Ch¬ng Mü tØnh Hµ T©y. T¹ Ngäc LiÔn chÐp theo lêi kÓ mµ c¸c cô giµ ë Chóc Lý th× "Ng« SÜ Liªn quª gèc ë §an SÜ tØnh Hµ §«ng cò, vÒ trä häc ë Chóc Lý råi lÊy vî vµ nhËp tÞch t¹i ®©y" [10]. Ta cã thÓ xem ®©y lµ mét gi¶ thiÕt nhng cha chøng minh ®îc th× h·y quan niÖm nh tríc ®©y coi Chóc Lý lµ quª gèc Ng« SÜ Liªn. Còng theo lêi T¹ Ngäc LiÔn, Ng« SÜ Liªn kh«ng cã con trai mµ chØ cã hai ®øa con g¸i. §iÒu nµy cã vÎ thiÕu c¬ s¬ v× theo gia ph¶ cña hä NguyÔn Trùc, tr¹ng nguyªn