0
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng ®¹i häc vinh
NguyÔn ThÞ Thanh Hoµi
Gãp phÇn nghiªn cøu thµnh phÇn ho¸ häc cña c©y muång truæng
(Zanthoxylum avicennae (LamK.) DC.) ë Hµ tÜnh
Chuyªn ngµnh: Ho¸ H÷u c¬
M· sè: 60.44.27
LuËn v¨n th¹c sü ho¸ häc
Ngêi híng dÉn khoa häc: PGS.TS. Lª V¨n H¹c
Vinh - 2006
Môc lôc
Tran
g
1
Më ®Çu
1
Ch¬ng 1: Tæng quan
3
1.1.
Chi Zanthoxylum
3
1.1.1.
§Æc ®iÓm thùc vËt vµ ph©n lo¹i
Thµnh phÇn ho¸ häc cña mét sè loµi thuéc chi
Zanthoxylum
3
Zanthoxylum acutifolium
9
Zanthoxylum alilanthoides
9
Zanthoxylum alatum Roxb
9
Zanthoxylum americanum
14
Zanthoxylum nitidum DC
14
Zanthoxylum belizensen
16
Zanthoxylum budrunga
16
Zanthoxylum conriaceum
16
Zanthoxylum culantrillo
17
Zanthoxylum davyi
17
Zanthoxylum dipetalum
17
Zanthoxylum dimorphophullum
18
Zanthoxylum elephantiasis
18
Zanthoxylum integrifoliolum
18
Zanthoxylum flavum
19
Zanthoxylum hyemale
19
1.1.2.
1.1.2.1
.
1.1.2.2
.
1.1.2.3
.
1.1.2.4
.
1.1.2.5
.
1.1.2.6
.
1.1.2.7
.
1.1.2.8
1.1.2.9
.
1.1.2.1
0.
1.1.2.1
1.
1.1.2.1
2.
1.1.2.1
3.
1.1.2.1
4.
1.1.2.1
5.
1.1.2.1
6.
9
2
1.1.2.1
7.
1.1.2.1
8.
1.1.2.1
9.
1.1.2.2
0
1.1.2.2
1.
1.1.2.2
2.
1.1.2.2
3.
1.1.2.2
4.
1.1.2.2
5.
1.1.2.2
6.
1.1.2.2
7.
1.1.2.2
8.
1.1.2.2
9.
1.1.2.3
0.
1.1.2.3
1.
1.1.2.3
2.
1.1.2.3
3.
1.1.2.3
4.
1.1.2.3
5.
Zanthoxylum liebmannianun
19
Zanthoxylum microcarpum
20
Zanthoxylum monophulum
20
Zanthoxylum punctatum
20
Zanthoxylum myriacanthum
20
Zanthoxylum naranjillo
20
Zanthoxylum ocumareuse
21
Zanthoxylum oxyphullum
21
Zanthoxylum parvifoliolum
21
Zanthoxylum piperitum
21
Zanthoxylum podocarpum Hemsl
21
Zanthoxylum procerum
22
Zanthoxylum phunctatum
22
Zanthoxylum rhetsoides Drake
22
Zanthoxylum rhoifolium Lam.var.petiolulatum
Engler
24
Zanthoxylum rubescens
26
Zanthoxylum scandens Blume
26
Zanthoxylum shinifolium Sieb at Zucc
27
Zanthoxylum simulans
25
3
1.1.2.3
Zanthoxylum Utile Huang
6.
1.1.2.3
Zanthoxylum williamsii
7.
C©y muång truæng (Zanthoxylum avicennae
1.2.
Lamk. DC
1.2.1.
Thùc vËt häc
28
28
29
29
1.2.2.
Thµnh phÇn ho¸ häc
30
1.2.3.
Ho¹t tÝnh vµ sö dông
33
Ch¬ng 2: Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
34
Ph¬ng ph¸p lÊy mÉu
Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, ph©n t¸ch c¸c hçn hîp vµ
ph©n lËp c¸c chÊt
Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t cÊu tróc c¸c hîp chÊt
34
Ch¬ng 3: Thùc nghiÖm
35
3.1.
Ho¸ chÊt vµ thiÕt bÞ
35
3.1.1.
Ho¸ chÊt
35
3.1.2.
Dông cô vµ thiÕt bÞ
Nghiªn cøu t¸ch vµ x¸c ®Þnh mét sè chÊt tõ c©y
muång truæng
LÊy mÉu
35
2.1.
2.2.
2.3.
3.2.
3.2.1.
3.2.2.
34
34
35
35
Ph©n lËp c¸c hîp chÊt
C¸c dù kiÕn vÒ phæ khèi vµ phæ céng hëng tõ h¹t
3.2.3.
nh©n cña c¸c chÊt
3.2.3.1 ChÊt A1
35
3.2.3.2 ChÊt A2
37
37
37
38
4.1.1
Ch¬ng 4: KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
Ph©n lËp vµ x¸c ®Þnh cÊu tróc mét sè hîp chÊt tõ
c©y muång truæng
Nguyªn liÖu thùc vËt
4.1.2
Ph©n lËp mét sè hîp chÊt
38
4.1.3
X¸c ®Þnh cÊu tróc cña chÊt A1
38
4.1.4
X¸c ®Þnh cÊu tróc cña chÊt A2
44
4.1
38
38
4
KÕt luËn
50
Tµi liÑu tham kh¶o
51
Lêi c¶m ¬n
LuËn v¨n nµy ®îc hoµn thµnh t¹i bé m«n ho¸ h÷u c¬,
phßng thÝ nghiÖm
ho¸ h÷u c¬ - khoa ho¸ - trêng §¹i häc
Vinh, viÖn ho¸ häc, trung t©m KHTN vµ CH quèc gia
Víi lßng kÝnh träng vµ biÕt ¬n s©u s¾c t«i xin tr©n
träng c¶m ¬n:
- PGS.TS Lª V¨n H¹c - Bé m«n ho¸ h÷u c¬ - Trêng ®¹i
häc Vinh ®· híng dÉn gióp ®ì t¹o ®iÒu kiÖn vÒ mäi mÆt
trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n
nµy.
- GS.TSKH NguyÔn Xu©n Dòng - Khoa Ho¸ trêng ®¹i
häc Khoa häc tù nhiªn - §HQG Hµ Néi ®· ®¸nh gi¸ c¸c kÕt
qu¶ thùc nghiÖm vµ phæ, còng nh gãp ý söa ch÷a
trong
luËn v¨n nµy.
- Th.s. NCS. TrÇn §×nh Th¾ng ®· cung cÊp c¸c t liÖu
t¹o ®iÒu kiÖn tiÕn hµnh thÝ nghiÖm trong qu¸ tr×nh thùc
nghiÖm th¶o luËn vµ ®¸nh gi¸ luËn v¨n.
- Th.S. §Æng Vò L¬ng – Phßng NMS viÖn ho¸ häc,
TTKHTN &CNQG ®· gióp ®ì ghi phæ vµ gãp ý kiÕn vÒ phæ
NMR
§ång thêi nh©n dÞp nµy t«i còng bµy tá lßng biÕt ¬n
thÇy c« c¸n bé khoa ho¸, khoa sau ®¹i häc trêng §¹i häc
5
Vinh cïng víi b¹n bÌ vµ gia ®×nh ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì
t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy.
Vinh,
th¸ng
12
n¨m
2006
NguyÔn ThÞ Thanh Hoµi
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
Tõ ®êi xa con ngêi ®· biÕt sö dông c¸c nguån nguyªn
liÖu cã s½n trong thiªn nhiªn. NhÊt lµ c¸c nguyªn liÖu th¶o
méc, ®ã chÝnh lµ tiÒn ®Ò cho viÖc t×m hiÓu vÒ c¸c hîp
chÊt thiªn nhiªn cña con ngêi trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
vµ tiÕn ho¸.
HÖ thùc vËt ViÖt Nam rÊt phong phó vµ ®a d¹ng.
HiÖn nay biÕt ®îc 10.386 loµi thùc vËt bËc cao,dù ®o¸n cã
thÓ tíi 12.000 loµi, trong ®ã cã trªn 3000 loµi ®îc dïng lµm
thuèc. PhÇn lín c©y ®îc dïng ®Î lµm thuèc ë níc ta ph©n bè
ë vïng rõng nói,n¬i mµ nguån tµi nguyªn ®ang ®øng trêc
nguy c¬ bÞ suy gi¶m nghiªm träng.Trong ®ã,c©y lµm thuèc
còng kh«ng tr¸nh khái bÞ tµn ph¸,tõ n¨m 1999 ®Õn
nay,trung t©m nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn c©y thuèc d©n téc
cæ truyÒn (CREDEP) ®· vµ ®ang tiÕn hµnh ®iÒu tra nghiªn
cøu vÒ tµi nguyªn c©y thuèc t¹i céng ®ång mét sè d©n téc
6
ë khu vùc miÒn b¾c vµ miÒn trung theo c¸c ph¬ng ph¸p míi
vÒ thùc vËt d©n téc hoc .
Chi Zanthoxylum thuéc hä cam quýt (Rutaceae) cã h¬n
200 loµi. ë ViÖt Nam cã 11 loµi nh sÎn gai (Z.alatum), h¹t
(Z.nitidum),
sÎn
l¸
to
(Z.rhetsoides),
muång
truæng
(Z.avicennae)….
Muång truæng hay cßn gäi sen lai, hoµng méc dµi…
(Zanthoxylum avicennae Lamk. DC.), ph©n bè chñ yÕu ë c¸c
níc §«ng Nam ¸ nh ViÖt Nam, Lµo, Campuchia vµ Trung
Quèc. ë níc ta, c©y mäc hoang ë vïng rõng nói phÝa B¾c
®Õn NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh.
Muång truæng lµ mét c©y thuèc ®îc sö dông nhiÒu
trong d©n gian nh vá ®¾ng dïng nh mét lo¹i thuèc bæ, rÔ
sao vµng, s¾c ®Æc, uèng ®Ó ch÷a mÈn ngøa, lë loÐt, ch¶y
níc, ch÷a thÊp khíp. Qu¶ dïng ®Ó trÞ ®au d¹ dµy, ®au
bông. L¸ ®Ó dïng ch÷a ®au th¾t lng, viªm tuyÕn vó, nhät
vµ viªm mñ da. ë Trung Quèc cßn dïng rÔ ®Ó ch÷a viªm
gan, viªm thËn, phong thÊp vµ ®au nhøc g©n cèt…[1,2]
ChÝnh v× vËy chóng t«i chän ®Ò tµi “Gãp phÇn
nghiªn cøu thµnh phÇn ho¸ häc cña c©y muång truæng
(Zanthoxylum avicennae Lamk. DC.) ë Hµ TÜnh” tõ ®ã gãp
phÇn x¸c ®Þnh thµnh phÇn ho¸ häc vµ t×m ra nguån
nguyªn liÖu cho ngµnh ho¸ dîc, h¬ng liÖu vµ gãp phÇn ph©n
lo¹i b»ng ho¸ häc chi Zanthoxylum.
2. NhiÖm vô nghiªn cøu.
Trong luËn v¨n nµy, chóng t«i cã c¸c nhiÖm vô:
- ChiÕc chän läc víi c¸c dung m«i thÝch hîp ®Ó thu ®îc
hçn hîp c¸c hîp chÊt tõ cña c©y muång truæng.
7
- X¸c ®Þnh thµnh phÇn ho¸ häc tõ dÞch chiÕt cña c©y
muång truæng.
- Ph©n lËp vµ x¸c ®Þnh cÊu tróc mét sè hîp chÊt tõ
c©y muång truæng.
* §èi tîng nghiªn cøu.
§èi tîng nghiªn cøu dÞch chiÕt tõ c©y muång truæng
(Zanthoxylum avicennae (Lamk.) DC.) thuéc hä Cam quýt
(Rutaceae) ë Hµ TÜnh.
Ch¬ng I
Tæng quan
8
1.1. Chi Zanthoxylum
1.1.1. §Æc ®iÓm thùc vËt vµ ph©n lo¹i.
Chi Zanthoxylum lµ chi lín nhÊt trong hä Cam quýt
(Rutaceae) víi gÇn 230 loµi ph©n bè trªn toµn thÕ giíi.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
acanthophyllum Hayata
acanthopodium D.C
acanthopodium var. acanthodium
acanthopodium var.deminutum (Reh der) Reeder
&S.Y.Cheo
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
acanthopodium var. oligotricchum Tan
acanthopodium var. timbro Hook.f
acanthopodium var. villosum C.C.Huang
acutifolium Engl
Zanthoxylum americanum Mill
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
16.
Sarg
Zanthoxylum
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
armatum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
ailanthoides Siebold & Zucc
ailanthoides var. ailanthoides
ailanthoides var. pubescens Hatus
alatum Roxb.
alatum fo. Ferrugineum Rehder & E.H.Wilson
alatum var. planisum (Siebld &Zucc.) Rehder in
alatum
var.
planispium
(Siebld
alatum var. subtrifoliolatum Franch
alpinum C.C.Huang
arenosum Reeder & S.Y.Cheo
argyi H.Lev
armatum DC
armatum var. armatum
asperum C.C. Huang
asperum var. glabrum C.C. Huang
&
Zucc.)
9
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
austrosinense C.C. Huang
austrosinense var. austrosinense
austrosinense var. pubescens C.C. Huang
austrosinense var. stenophyllum C.C. Huang
avicennae (Lam.) DC.
avicennae var . tonkinense Pierre
bodinierin H.LÐv
belizense Lundell
budrunga Wall
bungeanum Maxim
bungeanum var. bungeanum
bungeanum var. pubescens C.C.Huang
bungeanum var.punctatum C.C.Huang
bungei planch. & Liden ex Hance
bungei planch var. imperforatum Franch
bungei planch var. inermis Franch
callicola C.C.Huang
callicola var. macrocarpum C.C.Huang
coriaceum A.Rich
chaffanjoii H. LÐv.
chinensis(Merr.) Chung
collinsae Craib
culantrillo Engl
cuspidatum Champ
daniellii
davyi Forest
dimorphophyllum Hemsl
dimorphophyllum var. deminutum Rehder
dimorphophyllum var. multifolialatum C.C.Huang
dipetalum
dissitoides C.C.Huang
dissitum Hemsl. in F.B.Forbes & Hemsl
dissitum var. acutiserratum. C.C.Huang
dissitum var. hispidum (Reeder & S.Y. Cheo).
10
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
C.C.Huang
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
dissitum var. lanciforme C.C.Huang
dissitum var. spinulosum Tan
echinocarpum Hemsl
echinocarpum var. echinocarpum
echinocarpum var. tomentosum C.C. Huang
elephantiasis Macfd
emarginellum Mig.
esquirolii H .LÐv
evoidiaefolium Guill
fraxinoides Hemsl
flavum Vahl
giganteum (Hand.- Mazz.) Rehder in Rehder &
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
E.H. Wilson
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
glomeratum C.C. Huang
gracilipes Hemsl. in Schede
hamitomianum Wall.ex Hook.f.
hyemale A.St.Hill
integrifolium (Merr.) Merr
integrifoliolum Merr
Khasianum Hook.f.
kwangsiensis (Hand- Mazz.) Chum ex C.C.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
Huang
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
laetum drake in Morot
laxifoliolatum C.C. Huang
leiorhachium (Hayata) C.C. Huang
libonense C.C. Huang
liebmanianun Mar
macrathum (Hand- Mazz.) Chum ex C.C. Huang
mantaro (J.F.Macbr) J.F.Macbr
mantschuricum Benn
microthum Hemsl
microcarpum Griseb
11
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
molle Rehder in Rehder & E.H. Wilson
motuoense C.C. Huang
monophylum Wilson
multifoliolatum Hemsl
multijugum Franch
myriacanthum Wall.ex Hook.f.
myriacanthum var. myriacanthum
myriacanthum var. pubescens (C.C. Huang) C.C.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
106.
107.
108.
109.
110.
Huang
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
naranjillo Griseb
nitidum fo. fastuosum How ex Huang
nitidum var. nitidum
nitidum var. tomentosum C.C. Huang
odoratum (H.LÐv) H.LÐv.
ovalifolium Wight
ovalifolium var. multifoliolatum C.C. Huang
ovalifolium var. ovalifolium
oxyphyllum Edgew
pashanense N.Chao
parvifoliolum
piasez kii Maxim
piperitum A.P.D.C
pilosulum (Rehder & E.H.Wilson in Sarg) C.C.
Huang
111. Zanthoxylum pistaciiflorum Hayata
112.
113.
114.
115.
116.
117.
118.
119.
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
planispinum Siebold & Zucc
planispinum fo. ferrugineum
podocarpum Hemsl. in F.B. Forbes & Hemsl
pteleifolium Champ.ex Benth
pteracantum Rehder & E.H.Wilson in Sarg
pteropodum Hayata
procerumdonn
punctatum C.C.Huang
12
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
rhesoides Drake
rhesoides var. pubescens C.C. Huang
rhombifoliolatum. C.C. Huang
rubescens Hemsl
roboginosum (Reeder & S.Y.Cheo) C.C. Huang
scabrun Guill
scandens Blume
schinifolium Siebold &Zucc
setosun Hemsl. In. F.B Forbes & Hemsl
simulans Hance
simulans var. imperfotum (Frach) Reeder &
131.
132.
133.
134.
135.
136.
137.
138.
139.
140.
141.
142.
S.Y .Cheo
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
Zanthoxylum
stenophyllum. Hemsl
stipitatum C.C. Huang
taliense C.C. Huang
tibetaum C.C. Huang
tomentellum Hook.f
utile C.C. Huang
utile C.C. Huang
wutaiense Chen
williamsii Hance
xichouense C.C. Huang
yuanjiangene C.C. Huang
yunnanense C.C. Huang
1.1.2.
Thµnh phÇn ho¸ häc cña mét sè loµi thuéc chi
Zanthoxylum.
1.1.2.1. Zanthoxylum acutifolium Engl
Tõ l¸ c©y Zanthoxylum acutifolium thu ®îc 5 ankaloit
quinolon míi vµ ®· x¸c ®Þnh ®îc cÊu tróc dùa trªn c¸c ph¬ng ph¸p phæ lµ acutifolin, acutifolidin, O-metylacutifolin,
acutifolin palmitala vµ neoacutifolin. Ngoµi ra S.P.Mara vµ
13
céng sù cßn ph©n lËp c¸c hîp chÊt ®· biÕt nh (E,E)-N-(2metylpropyl)-2,4-tetradecadienamit,
dimetoxyxinamic
axit
(E)-3,4
vµ
sitosterol [47].
1.1.2.2. Zanthoxylum ailanthoid-Siebold & Zucc
Tõ phÇn tan trong cloroform cña cµnh c©y Zanthoxylum
ailanthoides,
®· ph©n lËp ®îc 1 nor-neolignan míi lµ
ailanthoidol, vµ 1 phenyl propanoit míi lµ ailanthoidiol, cïng
víi 9 ankaloit, 4 cumarin vµ 1 sterol [70].
14
1.1.2.3. Zanthoxylum alatum Roxb.
C©y sÎn gai (Zanthoxylum alatum Roxb.
(Syn. Z.
armatum DC; Z. bungeanum Maxim; Z. bungei Planch; Z .
planspinium Sieb. et Zucc.)) ®îc sö dông réng r·i ë c¸c níc
Ên §é, Trung Quèc, ViÖt Nam…. lµm thuèc lu th«ng m¸u,
thuèc bæ, tho¸t må h«i, ch÷a thÊp khíp, gan.
Mét sè hîp chÊt tõ c©y sÎn gai (Zanthoxylum alatum Roxb.)
®· ®îc ph©n lËp: (+) – sesamin, fargesin, eudesmin,
epieudesmin, pluviatit [69] .
N¨m 1999, K K. Narendra vµ céng sù ë Ên §é [37] ®·
ph©n lËp mét
amit míi cïng víi hai lignan asarinin vµ
fargesin, - vµ - amyrin, lupeol vµ -sitosterol - - Dglucosit tõ c©y Z. armatum. §©y lµ c«ng bè ®Çu tiªn vÒ sù
cã mÆt cña trans – xinamoylamit trong loµi nµy. Tinh dÇu
qu¶ c©y Z. bungeanum cña Trung Quèc b¸n trªn thÞ trêng
NhËt cã thµnh phÇn - pinen, sabinen, myrxen, limonen, phelandren, linalol, isopulegol, tecpinen-4-ol vµ -tecpineol.
B. Tirillini vµ céng sù [14] thu ®îc tinh dÇu kh«ng mµu,
cã hµm lîng thÊp (0.8%w/v) tõ qu¶ t¬i loµi Z. bungeanum.
Ph©n tÝch b»ng s¾c ký khÝ- khèi phæ thÊy cã 28 chÊt, ®·
x¸c ®Þnh 24 hîp chÊt bao gåm c¸c anken chiÕm (80,96%),
ancol (12,45%), xeton (3,6%), epoxit (1,51%) vµ este
(1,43%). Limonen (26,98%), - myrxen (16,62%) vµ oximen (13,71%) lµ thµnh phÇn chÝnh cña tinh dÇu. C¸c hîp
chÊt kh¸c cã hµm lîng t¬ng ®èi lµ - phelandren (6,08%),
-pinen (4,94%), 3 - thujanol (5,39%), piperiton (3,63%) vµ
2 – phenyl - 2-propanol (4,57%).
15
G»n ®©y khi chng cÊt tõ h¹t cña c©y Z. alatum Roxb
thu ®îc tinh dÇu cã hµm lîng 1.5%. Tinh dÇu chøa 56 hîp
chÊt, chiÕm 99,5%, trong ®ã thµnh phÇn chÝnh lµ linalol
(71,0%), limonen (8,2%), - phelandren (5,7%) vµ (Z) –
metylxinamat (4,9%) [51].
Tinh dÇu h¹t Z. alatum Roxb. ë Ên §é còng chøa thµnh
phÇn chÝnh lµ linalol (71.0%) [34].
Ph©n tÝch thµnh phÇn ho¸ häc tinh dÇu l¸ c©y
Zanthoxylum alatum ë ViÖt Nam b»ng ph¬ng ph¸p GC/MS
thÊy cã 54 hîp chÊt, trong ®ã ®· x¸c ®Þnh ®îc 50 hîp chÊt
(chiÕm 98,2 %) (B¶ng1). C¸c monotecpen chiÕm u thÕ víi
1,8 – xineol (41,0%), sabinen (8.4%), linalol (4,5%), xymen (1,3%), - tecpinen (1,6%),
- tecpineol (2,1%),
2,6 - dimetyl - 1,3,5,7 – octatetraen (1,5%), - tecpineol
(4,1%), 2,6 - dimetyl - 3,5,7 – octatrien – 2- ol (1.0%). C¸c
secquitecpen cã hµm lîng rÊt thÊp.
B¶ng 1 : Thµnh phÇn ho¸ häc tinh dÇu l¸ Z. alatum Roxb. ë ViÖt Nam [54].
Hîp chÊt
%
Hîp chÊt
2,6-dimetyl-3,5,7 – octatrien-
%
- thujen
0.4
benzandehit
vÕt
- pinen
0,4
sabinen
8,4
6– metyl-3,5-heptadien-2-on
vÕt
- pinen
0,9
2,6-octadienal, 3,7 –dimetyl
0,2
- myrxen
vÕt
2,4– octadienal, 3, 7-dimetyl
0,2
- caren
0,4
2 - undecanon
9,6
p – xymen
1,3
2 – undecanol
0,6
3
2-ol
(E)-caren-4-ol
benzandehit, 4 – (1metyletyl)
carvon
1,6 – octadien-3-ol, 3,7 –
dimetyl
1.0
0.4
0,3
0,4
0,2
16
1,8 – xineol
41,
0
(-)-myrtenyl axetat
0,4
- caryophylen
0,5
(E) – - oximen
0,2
- terpinen
1,6
(Z) - - terpineol
2,1
cha x¸c ®Þnh
0,4
cis – linalol oxit
0,4
2 – tridecanon
1,8
(E)- - terpineol
0,8
cha x¸c ®Þnh
0,3
linalol
4,5
2 – tetradecanol
0,2
trans-p-2,8-metadien-1-ol
0,3
cis-p-mentha-2-en-1-ol
0,4
2,6-diemetyl-1,3,5,7
octatetraen
isomer of 2,6-diemetyl1,3,5,7 octatetraen
trans - sabinen hydrat
0,3
1,5
5,9 – undecandien – 2 – on,
6, 10 –dimetyl
1, 6, 10 – dodecatrien 3 – ol,
3,7,11 trimetyl
caryophylen oxit
(+)-Epibicyclosecquiphelandren
2-pentadecanon,6,10,14
trimetyl
0,2
0,7
0,9
0,3
0,5
0,4
cha x¸c ®Þnh
0,3
0,2
n- hexadecanoic axit
0,6
5,2
®ång ph©n cña farnesol
0,2
myrtenal
0,8
phytol hoÆc isophytol
0,2
- terpineol
4,1
n – eicosan
0,4
0,9
heneicosan
0,5
1,0
cha x¸c ®Þnh
0,4
bicyclo[2,1,1]heptan-3 –
one, 6,6 dimetyl ?
terpinen – 4- ol
bicyclo[3,1,1]hept-2 – en, 2
– metyl
2,6-dimetyl-3,5,7-octatrien,
2-ol
KÕt qu¶ nµy cho thÊy 1,8-xineol (41,0%), 2-undecanon
(9,6%) vµ sabinen (8,4%) lµ thµnh phÇn chÝnh cña tinh dÇu
l¸.
Trong khi ®ã thµnh phÇn chÝnh cña tinh dÇu qu¶ 1,8xineol (29,8%), sabinen (18,8%), limonen (12,8%) (b¶ng 2).
17
B¶ng 2: Thµnh phÇn ho¸ häc cña tinh dÇu qu¶ Z. alatum
Roxb. ë ViÖt Nam [55].
Hîp chÊt
%
Hîp chÊt
%
- thujen
0,7
cha x¸c ®Þnh
0,1
-pinen
0,5
terpinen-4-ol
6,5
cis-piperitol
0,2
18,
sabinen
8
- pinen
0,6
-terpineol
4,9
- myrxen
2,0
trans-piperitol
0,1
-phelandren
0,1
cha x¸c ®Þnh
0,2
- terpinen
1,2
decylaldehit
0,4
p – xymen
0,4
nerol
0,2
L-carvon
0,1
1-dodecanol
0,2
12,
limonen
8
29,
1,8 – xineol
8
(Z) – - oximen
0,2
piperiton
vÕt
(E) - - oximen
2,0
pentadecan
0,2
- terpinen
2,0
-caryophylen
0,2
cis-sabinen hydrat
7,7
0,2
O
3-octanol
vÕt
-humulen MeO
germacren D
Mterpinolen
eO
0,6
(E)-nerolidol
0,1
2,4
hexadecan
O
O
nonyl andehit
linalol
O
O
trans-p-meth-2-en-1-ol
MeO
cis-limonen oxit
0,2
caryophylen oxit
0,1
O
xanthoxyletin
0,6 cis-asaron
O O -cadinol 3
0,1
-terpineol
O 0,1
0,3
0,2
0,1
0,2 cha x¸c ®Þnh
0,2
Alloxanthoxyletin
dipetatin
este benzoyl cña axit
2
3-cyclohexen-1-metanol
0,4
vÕt
1
benzoic O
O O
O
xanthoxyletin
O
4
O
O
O
H
H
O
1.1.2.4.
Zanthoxylum americanumH Mill H
O
O
O
sesamin
5
O
O
O
Asarinin
6
18
Tõ c©y Zanthoxylum americanum ngêi ta ®· ph©n lËp
®îc
bèn
pyranocumarin:
dipetalin,
aloxanthoxyletin,
xanthoxyletin vµ xantyletin; vµ hai lignan; sesamin vµ
asarinin. Víi c¸c møc ®é kh¸c nhau, tÊt c¶ c¸c hîp chÊt nµy
®Òu øc chÕ sù t¸i tæ hîp cña tÕ bµo human leukaemia (HL60). Dipetalin cã ho¹t tÝnh m¹nh nhÊt víi IC 50 cña 0.68 ppm,
sau ®ã lµ aloxanthoxyletin (1.31 ppm), sesamin (2.71 ppm),
asarinin
(4.12
ppm),
xanthoxyletin
(3.48
ppm)
vµ
xanthoxyletin (3.84 ppm).
1.1.2.5. Zanthoxylum nitidum DC
GÇn ®©y, dÞch chiÕt cña c©y Z. nitidum DC. ®· ®îc
cho thªm vµo kem ®¸nh r¨ng ë Trung Quèc, v× ho¹t tÝnh
kh¸ng vi khuÈn m¹nh cña ankaloit benzo [c] – phenanthridin.
C©y nµy lµ nguån cung cÊp nitidin, hîp chÊt cã ho¹t tÝnh
chèng khèi u. Cho ®Õn ngµy nay, nhiÒu hîp chÊt ankaloit ®·
®îc
ph©n
lËp
oxychelerythrin,
bao
gåm
hydronitidin,
chelerythrin,
6
–
oxynitidin,
metoxy-
5,6
–
dihydrochelerythrin, 6 – ethoxy-5,6 – dihydrochelerythrin,
des
–
N
oxyterihanin,
–
metylchelerythrin,
-
alocryptopin,
bocconolin,
skimianin,
decarin,
arnotianamit,
isoarnotianamit, intergriamit, liriodenin, vµ magnoflorin. C¸c
quaternary ankaloit bao gåm (+) menisoerin, (+)-tembetarin,
(-) – cis N – metylcanadin, (+)-isostembetarin N,N,N –
trimetyltryptamin còng ®îc ph©n t¸ch [50].
Waterman P.G. vµ céng sù [23]. ®· ph©n lËp 8 ankaloit
tõ c©y Z. nitidum cña Australia
C¬ chÕ gi¶m ®au cña tinh thÓ – 8 – t¸ch ra tõ c©y Z.
nitidum DC. ë Trung Quèc ®· ®îc. Hong G.X.vµ. Zeng X. Y.
nghiªn cøu [31]. Terihanin tõ Z. nitidum DC [68].
19
Tinh dÇu h¹t thu ®îc b»ng c¸ch chng cÊt l«i cuèn h¬i níc. Hµm lîng tinh dÇu lµ 1,0% vµ cã mïi ®Æc trng nh tinh
dÇu cam vµ s¶. B¶ng 3 tr×nh bµy % c¸c hîp chÊt trong tinh
dÇu cña Z. nitidum DC. ë ViÖt Nam.
B¶ng 3. Thµnh phÇn ho¸ häc cña tinh dÇu c©y Z. nitidum
DC. ë ViÖt Nam [4].
Hîp chÊt
hexanal
- thujen
- pinen
camphen
6-metyl-5-hepten- 2-on
- pinen
- myrxen
p- xymen
1,8 - xineol
limonen
cis – - oximen
- terpinen
trans-linalol oxit
fenchon
cis-linalol oxit
verbenon
linalol
trans -p -2,8-metadien-1-
%
0,18
0,12
3,24
0,41
6,24
2,96
2,57
0,11
vÕt
44,0
6
0,24
0,35
0,29
0,22
0,35
vÕt
6,84
0,39
Hîp chÊt
limonen oxit
xitronelal
nerol oxit
cha x¸c ®Þnh
terpinen - 4 – ol
metyl salisilat
- terpineol
trans – carveol
cha x¸c ®Þnh
xitronelol
neral
geraniol
geranial
- terpinyl axetat
geranyl axetat
- caryophylen
caryophylen oxit
%
0,16
0,37
0,15
0,40
1,03
0,13
0,67
0,42
0,84
0,09
10,95
0,87
12,14
0,57
0,17
0,65
0,81
ol
B¶ng 3 nµy cho thÊy limonen (44,06%), neral (10,95%)
vµ geranial (12,14%) lµ thµnh phÇn chÝnh cña tinh dÇu.
- Xem thêm -