LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
Lêi c¶m ¬n
§Ó hoµn thµnh luËn v¨n nµy t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n
thµnh ®Õn tiÕn sÜ Hoµng Xu©n Quang cïng th¹c sÜ Cao TiÕn Trung
®· tËn t×nh híng dÉn tõng bíc ®i nghiªn cøu cho t«i.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban Chñ nhiÖm, c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c
c¸n bé c«ng chøc trong khoa Sinh häc ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i
vÒ thêi gian còng nh c¬ së vËt chÊt, thiÕt bÞ thÝ nghiÖm cho t«i
lµm viÖc; C¸c c¬ quan ®Þa ph¬ng trong vïng còng nh c¸c b¹n sinh
viªn ®· gióp ®ì t«i thu thËp vËt mÉu trªn ®ång ruéng vµ nh÷ng tµi
liÖu cÇn thiÕt cho luËn v¨n.
T¸c gi¶
NguyÔn ¸nh Linh.
1
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
Më ®Çu
I. TÇm quan träng cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi.
HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp lµ mét hÖ sinh th¸i nh©n t¹o ®îc
®Æt trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn, chÞu sù chi phèi cña tù nhiªn còng
nh chÞu t¸c ®éng m¹nh mÏ cña con ngêi. Trªn hÖ sinh th¸i n«ng
nghiÖp cã sù t¬ng t¸c qua l¹i lÉn nhau gi÷a c¸c thµnh phÇn chñ
yÕu: C©y lóa – S©u h¹i - Thiªn ®Þch vµ m«i trêng sinh th¸i t¹o
thµnh mét thÓ thèng nhÊt trong thÕ c©n b»ng ®éng. Sù c©n b»ng
sinh häc nµy ®îc chän läc tù nhiªn qua hµng triÖu n¨m.
Tuy nhiªn, c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp hiÖn nay ®ang dÇn bÞ
mÊt ®i tr¹ng th¸i c©n b»ng do sù l¹m dông thuèc trõ s©u lµm bïng
ph¸t c¸c dÞch h¹i lµm thÊt thiÖt mïa mµng, gi¶m n¨ng suÊt phÈm
chÊt c©y trång, ¶nh hëng nghiªm träng ®Õn m«i trêng cña c¸c ®Þa
ph¬ng. ViÖc sö dông thuèc trõ s©u lµ biÖn ph¸p ®îc sö dông phæ
biÕn nhÊt hiÖn nay nhng l¹i gÆp ph¶i nhiÒu h¹n chÕ nh ¶nh hëng
®Õn chÊt lîng c©y trång, g©y « nhiÔm m«i trêng, g©y h¹i cho søc
khoÎ con ngêi, lµm bïng ph¸t dÞch h¹i ...
Mçi loµi sinh vËt trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp ®Òu
cã mét vai trß quan träng nhÊt ®Þnh. Trong ®ã, NhÖn lín
(Araneida) lµ mét trong nh÷ng m¾t xÝch cÇn ®îc quan t©m v×
chóng cã sè lîng lín, thµnh phÇn loµi ®a d¹ng gãp phÇn lín trong
viÖc tiªu diÖt s©u h¹i vµ c©n b»ng sinh th¸i.
Lµ mét bé thuéc ngµnh ch©n khíp, bé NhÖn lín cã sè lîng t¬ng
®èi lín víi kho¶ng 20.000 loµi, ph©n bè ë kh¾p mäi n¬i kÓ c¶ m«i
trêng c¹n lÉn m«i trêng níc. ë c¸c hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp, NhÖn
®ãng vai trß lµ kÎ thï tù nhiªn cña c¸c loµi s©u h¹i. Thøc ¨n cña
chóng rÊt ®a d¹ng phong phó tïy thuéc vµo tõng loµi, trong ®ã cã
2
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
c¶ trøng s©u, Êu trïng, s©u non ... Sù cã mÆt cña nhÖn ®· gãp
phÇn khèng chÕ sù bïng ph¸t thµnh dÞch cña c¸c loµi s©u h¹i vµ
h¹n chÕ sö dông thuèc trõ s©u.
ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ c¸c loµi nhÖn
nh Ph¹m B×nh QuyÒn (1979) [15] ; Vò Quang C«n; Lª V¨n ThuyÕt
vµ
nnk (1992-1993); Mai Quý, TrÇn ThÞ Lµi (1967,1968, 1981)
[18]; ViÖn BVTV(1969); Ph¹m V¨n LÇm (1994, 1995, 1997) [6,7,8],
NguyÔn V¨n Huúnh (2002) [5] ...
ë NghÖ An, nh÷ng nghiªn cøu vÒ NhÖn lín ®îc tr×nh bµy trong
c¸c b¸o c¸o vÒ ch©n khíp trªn lóa nãi chung nh TrÇn Ngäc L©n
(2000) [9], NguyÔn ThÞ Thanh (2002) [10] trªn c©y l¹c...Tuy nhiªn,
nh÷ng nghiªn cøu trªn kh¶o s¸t ë t×nh h×nh ch©n khíp nãi chung
hoÆc tõng lo¹i c©y trång riªng biÖt.
X· Nghi Phó – thµnh phè Vinh – NghÖ An ®ang trong thêi kú
chuyÓn ®æi tõ mét vïng n«ng th«n thuÇn tuý sang quy ho¹ch ®«
thÞ. §iÒu ®ã cã ¶nh hëng g× ®Õn thiªn ®Þch trªn c¸c hÖ sinh th¸i
n«ng nghiÖp ë ®©y? Cô thÓ lµ thiªn ®Þch NhÖn lín b¾t måi ¨n
thÞt. §Ó gãp phÇn t×m hiÓu vÊn ®Ò nµy t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi:
“Gãp phÇn nghiªn cøu bé NhÖn lín (Araneae) trªn hÖ sinh
th¸i ruéng lóa Nghi Phó, Thµnh phè Vinh, NghÖ An vô hÌ thu
2004”
II. Môc ®Ých, néi dung, ®èi tîng nghiªn cøu.
1. Môc ®Ých nghiªn cøu.
Th«ng qua viÖc nghiªn cøu bé nhÖn trong hÖ sinh th¸i n«ng
nghiÖp nh»m cung cÊp c¸c dÉn liÖu lµm c¬ së khoa häc cho viÖc
3
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
b¶o vÖ vµ sö dông thiªn ®Þch NhÖn lín ¨n thÞt trong phßng trõ
tæng hîp c¸c lo¹i s©u h¹i lóa.
2. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu.
§èi tîng nghiªn cøu:
+ Nghiªn cøu c¸c loµi NhÖn lín b¾t måi ¨n thÞt.
+ C¸c loµi s©u h¹i lµ thøc ¨n c¬ b¶n cña NhÖn lín b¾t måi
¨n thÞt.
Ph¹m vi nghiªn cøu.
HÖ sinh th¸i ruéng lóa ë x· Nghi Phó, Thµnh phè Vinh,
NghÖ An.
3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi:
Trªn c¬ së ®iÒu tra thµnh phÇn loµi nhÖn lín b¾t måi ¨n thÞt
tõ ®ã ®¸nh gi¸ sù ®a d¹ng sinh häc cña chóng trªn sinh quÇn
ruéng lóa.
T×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a NhÖn lín b¾t måi ¨n thÞt vµ s©u
h¹i lóa trong sinh quÇn ruéng lóa nh»m cung cÊp c¸c dÉn liÖu khoa
häc cho biÖn ph¸p phßng trõ dÞch h¹i tæng hîp (IPM).
Ch¬ng I . Tæng quan tµi liÖu.
1.1. c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi.
1.1.1. VÊn ®Ò loµi.
ThuËt ng÷ "Loµi" (Species) ®îc ®a vµo sinh häc lÇn ®Çu tiªn
bëi Johns Ray (1686). TiÕp ®ã Linnaeus (1735) xem loµi lµ mét
h×nh thøc tån t¹i cña ®éng vËt vµ thùc vËt, lµ ®¬n vÞ c¬ b¶n cña
ph©n lo¹i häc. Tõ ®ã kh¸i niÖm loµi ®îc nghiªn cøu, ph¸t triÓn theo
nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau. VÊn ®Ò loµi lµ mét trong nh÷ng vÊn
®Ò trung t©m trong sinh häc, viÖc gi¶i quyÕt trän vÑn vÊn ®Ò nµy
cã mét ý nghÜa quan träng ®èi víi tiÕn ho¸ vµ ph©n lo¹i häc.
4
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
Cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm vÒ loµi, theo c¬ së triÕt häc cã 3
quan niÖm vÒ loµi: Loµi lo¹i h×nh, loµi duy danh vµ loµi sinh häc.
Quan niÖm h×nh th¸i vÒ loµi cho r»ng sù ®a d¹ng quan s¸t ®îc trong tù nhiªn ph¶n ¸nh sù tån t¹i cña mét sè lîng h¹n chÕ c¸c
thÓ toµn n¨ng hoÆc c¸c lo¹i h×nh. C¸c c¸ thÓ kh«ng cã quan hÖ
®Æc biÖt nµo víi nhau v× chØ lµ sù thÓ hiÖn cña mét lo¹i mÉu
h×nh.
Quan niÖm loµi duy danh cho r»ng loµi lµ tªn dïng ®Ó gäi chØ
mét nhãm quÇn thÓ nµo ®ã. Theo quan niÖm nµy chØ cã c¸ thÓ
tån t¹i, loµi chØ lµ mét kh¸i niÖm do con ngêi ®Æt ra. Bessey
(1908) ®· ph¸t biÓu quan niÖm nµy kh¸ râ: "Thiªn nhiªn sinh ra c¸c
c¸ thÓ vµ kh«ng cã g× h¬n n÷a...loµi kh«ng tån t¹i mét c¸ch thùc
tÕ trong thiªn nhiªn. Chóng lµ nh÷ng kh¸i niÖm nghÞ luËn, loµi lµ
kh¸i niÖm ®îc con ngêi thiÕt lËp ®Ó xem xÐt mét sè lîng lín c¸c c¸
thÓ mét c¸ch tæng hîp"
Trong thùc tÕ, c¸c b»ng chøng vÒ hiÖn tîng loµi ®ång h×nh,
c¸c pha ph¸t triÓn trong vßng ®êi cña mét c¸ thÓ ®· phñ nhËn
®iÒu ®ã.
Quan niÖm loµi sinh häc cho r»ng: Loµi lµ mét nhãm quÇn thÓ
cã kh¶ n¨ng giao phèi víi nhau ®Ó sinh ra c¸c c¸ thÓ míi, duy tr×
vèn di truyÒn cña loµi. Nhãm quÇn thÓ ®ã ph¶i c¸ch ly sinh s¶n víi
c¸c quÇn thÓ ®ång h¬ng kh¸c.
Loµi lµ mét tæ chøc thèng nhÊt ®îc x¸c ®Þnh bëi ranh giíi vÒ
h×nh th¸i häc, tËp tÝnh sinh lý kh¸c nhau, tÝnh chÊt sinh th¸i kh¸c
nhau. Loµi kh«ng ph¶i lµ tËp hîp tæng sè c¸c c¸ thÓ mµ lµ mét tæ
chøc thèng nhÊt vÒ mÆt di truyÒn còng nh vÒ sinh th¸i häc. TÝnh
toµn vÑn cña loµi ®îc duy tr× bëi c¸c c¬ chÕ c¸ch ly tiÒn giao phèi
vµ hËu giao phèi.
Loµi lµ mét kh¸i niÖm t¬ng ®èi bëi v× c¸c tÝnh chÊt cña loµi
biÕn ®æi theo kh«ng gian vµ thêi gian. Loµi tån t¹i trong thùc tÕ
5
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
nh mét hÖ thèng c¸c quÇn thÓ ®Þa ph¬ng chiÕm cø mét vïng ph©n
bè nhÊt ®Þnh.
Tãm l¹i quan niÖm loµi sinh häc cho r»ng loµi gåm c¸c quÇn
thÓ lµ hiÖn thùc vµ cã mét kÕt cÊu di truyÒn néi t¹i. Ba ®Æc trng
c¬ b¶n cña loµi sinh häc: Loµi lµ mét ®¬n vÞ sinh s¶n, mét ®¬n vÞ
sinh th¸i, mét ®¬n vÞ di truyÒn.
1.1.2. QuÇn thÓ
QuÇn thÓ lµ h×nh thøc tån t¹i cña loµi trong ®iÒu kiÖn cô thÓ
cña c¶nh quan ®Þa lý. Mçi loµi bao gåm nhiÒu quÇn thÓ ®Þa ph¬ng
nh vËy. C¸c quÇn thÓ kh¸c nhau vÒ h×nh th¸i, sinh lý, di truyÒn vµ
sinh th¸i. Cã hai quan niÖm ®Ò cËp ®Õn quÇn thÓ ®ã lµ:
Theo thuyÕt tiÕn ho¸ hiÖn ®¹i cho r»ng: " QuÇn thÓ lµ mét
nhãm c¸ thÓ cïng loµi, ®· qua nhiÒu thÕ hÖ cïng sèng chung trong
mét kho¶ng kh«ng gian x¸c ®Þnh. Trong ®ã c¸c c¸ thÓ giao phèi tù
do víi nhau vµ ®îc c¸ch ly ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh víi c¸c nhãm c¸
thÓ cïng loµi l©n cËn." (A. V. Iablokhop, A. G. Luxukhop). VÒ ph¬ng
diÖn tiÕn ho¸, quÇn thÓ lµ mét tæ chøc cã thùc, mét ®¬n vÞ sinh
s¶n vµ ®îc xem lµ ®¬n vÞ tiÕn ho¸ c¬ së.
Quan niÖm sinh th¸i häc: Loµi ®îc ph©n chia thµnh c¸c quÇn
thÓ ®Þa ph¬ng. KÝch thíc cña l·nh thæ ®Þa ph¬ng phô thuéc vµo
®é ®a d¹ng cña c¶nh quan ®Þa lý, kh¶ n¨ng vËn chuyÓn kh¾c
phôc chíng ng¹i ®Þa lý vµ tÝnh chÊt c¸c mèi quan hÖ trong néi bé
cña loµi. Cã ba møc ®é ph©n chia quÇn thÓ: QuÇn thÓ ®Þa lý,
quÇn thÓ sinh th¸i vµ quÇn thÓ c¬ b¶n.
Loµi ®îc ph©n chia thµnh c¸c quÇn thÓ ®Þa lý tríc hÕt kh¸c
nhau bëi c¸c ®Æc tÝnh khÝ hËu, c¶nh quan vïng ph©n bè. Sù kh¸c
biÖt ®Þa lý cµng nhiÒu khi sù sai kh¸c vÒ ®iÒu kiÖn sèng cµng lín
vµ sù trao ®æi c¸ thÓ gi÷a chóng cµng Ýt.
QuÇn thÓ sinh th¸i bao gåm tËp hîp c¸c c¸ thÓ sinh sèng trong
mét sinh c¶nh. So víi quÇn thÓ ®Þa lý th× quÇn thÓ sinh th¸i cã
6
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
c¸ch biÖt Ýt h¬n. QuÇn thÓ sinh th¸i kh¸c so víi quÇn thÓ ®Þa lý ë
chç chóng kh«ng chiÕm cø trän vÑn mét vïng c¶nh quan ®Þa lý mµ
giíi h¹n trong sinh c¶nh thÓ hiÖn sù thÝch nghi cña chóng.
QuÇn thÓ sinh th¸i tiÕp tôc ph©n thµnh c¸c quÇn thÓ c¬ b¶n.
§©y lµ ®¬n vÞ gåm cã c¸c c¸ thÓ cïng loµi sèng trong mét sinh
c¶nh nhá, gi÷a chóng thêng chØ cã sù sai kh¸c vÒ mÆt tËp tÝnh.
1.1.3. CÊu tróc vµ tÝnh æn ®Þnh cña quÇn x· sinh vËt.
TØnh æn ®Þnh vµ n¨ng suÊt quÇn thÓ cña mét loµi ®îc x¸c
®Þnh do nhiÒu yÕu tè, mét phÇn c¸c yÕu tè ®ã lµ cÊu tróc quÇn x·
sinh vËt (Watt. k, 1976). CÊu tróc quÇn x· sinh vËt bao gåm ba
nhãm yÕu tè: M¹ng líi dinh dìng trong quÇn x· (thÓ hiÖn quan hÖ
dinh dìng trong quÇn x·); Sù ph©n bè kh«ng gian cña sinh vËt; Sù
®a d¹ng loµi cña sinh vËt.
Còng nh ë c¸c hÖ sinh th¸i kh¸c, trong hÖ sinh th¸i ®ång ruéng
lu«n lu«n tån t¹i mèi quan hÖ vÒ mÆt dinh dìng vµ ®ã lµ quan hÖ
tÊt yÕu trong mçi quÇn x· sinh vËt còng nh hÖ sinh th¸i, mét loµi
sinh vËt thêng lµ thøc ¨n, lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i cho mét loµi sinh vËt
kh¸c. Quan hÖ phæ biÕn gi÷a c¸c loµi sinh vËt lµ quan hÖ phô
thuéc lÉn nhau v« cïng phøc t¹p, nhng cã quy luËt ®Æc biÖt lµ quan
hÖ dinh dìng (thÓ hiÖn qua chuçi thøc ¨n vµ líi thøc ¨n).
1.1.4. HiÖn tîng ¨n thÞt – Mét d¹ng quan hÖ dinh dìng chÝnh trong sinh
quÇn.
Trong tù nhiªn c¸c sinh vËt sèng kh«ng c¸ch ly nhau mµ t¹o
thµnh nh÷ng sinh quÇn (QuÇn l¹c sinh vËt) bao gåm hµng ngµn,
hµng v¹n thµnh viªn. Mçi thµnh viªn chiÕm mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh.
7
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
Sinh quÇn lµ mét tËp hîp tù nhiªn tÊt c¶ c¸c sinh vËt cã kh¶ n¨ng
tån t¹i ®îc trong cïng mét ®iÒu kiÖn, g¾n bã chÆt chÏ víi nhau qua
c¸c mèi quan hÖ (Trø¬c hÕt lµ mèi quan hÖ dinh dìng) ®îc h×nh
thµnh qua qu¸ tr×nh lÞch sö tiÕn ho¸ vµ ®Æc trng cho mét sinh
c¶nh nhÊt ®Þnh. Sinh quÇn kh«ng thÓ tån t¹i bªn ngoµi l·nh thæ
cña chóng. Nh vËy, mét sinh quÇn chØ lµ mét phÇn cña hÖ sinh
th¸i. C¸c sinh vËt trong sinh quÇn hay hÖ sinh th¸i kh«ng ph¶i lµ
mét tËp hîp ngÉu nhiªn mµ lµ tËp hîp sinh vËt cã nh÷ng quan hÖ t¬ng hç víi nhau. C¸c quan hÖ nµy rÊt phøc t¹p vµ ®a d¹ng, ®îc
chia lµm 9 d¹ng kh¸c nhau (Theo Odum, 1971), trong ®ã hiÖn tîng
¨n thÞt cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi lý thuyÕt vµ thùc tiÔn cña
biÖn ph¸p sinh häc.
HiÖn tîng ¨n thÞt lµ mét d¹ng quan hÖ trong ®ã mét loµi (gäi
lµ loµi ¨n thÞt) s¨n b¾t mét loµi kh¸c (gäi lµ con måi hay vËt måi)
®Ó lµm thøc ¨n vµ thêng dÉn tíi c¸i chÕt cña con måi trong mét
thêi gian ng¾n. Loµi ¨n thÞt (hay loµi b¾t måi ¨n thÞt) thêng cã
kÝch thíc lín h¬n con måi (trõ mét sè loµi bä rïa rÊt nhá bÐ). C¸c
loµi b¾t måi ¨n thÞt ph¶i tù ®i t×m kiÕm con måi ®Ó lµm thøc ¨n.
§Ó hoµn thµnh sù ph¸t triÓn, mçi c¸ thÓ b¾t måi ¨n thÞt thêng
ph¶i tiªu diÖt rÊt nhiÒu con måi (trõ trêng hîp bä rïa nhá ¨n rÖp s¸p
lín). ¡n thÞt lµ kiÓu dinh dìng nguyªn thuû h¬n ký sinh.
C¸c loµi b¾t måi ¨n thÞt cã hai kiÓu ¨n måi: Chóng cã thÓ nhai
nghiÒn con måi nhê kiÓu miÖng nhai (nh chuån chuån, bä ngùa, bä
rïa….), hoÆc chóng cã thÓ hót dÞch dinh dìng tõ con måi nhê kiÓu
miÖng chÝch hót (nh c¸c loµi bä xÝt ¨n thÞt, Êu trïng, bä m¾t vµng,
…). Nh÷ng loµi b¾t måi ¨n thÞt cã miÖng chÝch hót thêng cã kiÓu
miÖng tiªu ho¸ ngoµi, nghÜa lµ loµi b¾t måi ¨n thÞt t¹o mét vÕt th¬ng trªn c¬ thÓ con måi, qua vÕt th¬ng ®ã nã ®a dÞch tiªu ho¸
vµo con måi, sau ®ã hót phÇn dÞch ®· hoµn toµn thuû ph©n, bá l¹i
8
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
x¸c con måi. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy ®· lµm cho vai trß cña c¸c loµi
¨n thÞt cã ý nghÜa thùc tiÔn h¬n c¸c loµi c«n trïng ký sinh.
Sù liªn quan mËt thiÕt gi÷a c¸c loµi s©u h¹i víi c«n trïng ¨n thÞt
trong qóa tr×nh ph¸t triÓn trong quÇn x· kh«ng nh÷ng cã ý nghÜa
to lín trong lý luËn mµ cßn cã ý nghÜa trong thùc tiÔn. ViÖc nghiªn
cøu, xem xÐt thiÕt lËp mèi quan hÖ t¬ng hç thiªn ®Þch – s©u h¹i
®· gãp phÇn quan träng trong c¸c biÖn ph¸p phßng trõ dÞch h¹i
n«ng nghiÖp theo xu híng b¶o vÖ sù ®a d¹ng, c©n b»ng trong hÖ
sinh th¸i n«ng nghiÖp.
1.1.5. BiÕn ®éng sè lîng gi÷a thiªn ®Þch vµ dÞch h¹i.
Nh÷ng kÕt qu¶ thùc nghiÖm ®· cho thÊy t¸c ®éng qua l¹i cña
c¸c loµi trong hÖ thèng vËt b¾t måi ¨n thÞt – con måi ®· dÉn ®Õn
nh÷ng thay ®æi mËt ®é quÇn thÓ cã tÝnh chu kú cña c¶ 2 nhãm.
Sù t¨ng mËt ®é quÇn thÓ cña vËt b¾t måi ¨n thÞt dÉn ®Õn sù
t¨ng t¸c ®éng cña chóng lªn quÇn thÓ con måi, dÉn ®Õn mËt ®é
quÇn thÓ cña con måi gi¶m xuèng. Lóc nµy quÇn thÓ vËt ¨n thÞt trë
nªn mét quÇn thÓ lín , thiÕu ®ãi vµ èm yÕu dÉn tíi suy gi¶m mËt
®é quÇn thÓ cña loµi b¾t måi ¨n thÞt. Khi mËt ®é quÇn thÓ cña
thiªn ®Þch gi¶m xuèng l¹i t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho quÇn thÓ con
måi sinh s¶n, ph¸t triÓn vÒ sè lîng. Cø nh vËy, sù thay ®æi mËt ®é
cña c¶ hai loµi trong hÖ thèng b¾t måi ¨n thÞt – con måi x¶y ra
theo thêi gian tõ thÕ hÖ nµy ®Õn thÕ hÖ kh¸c.
§Æc ®iÓm ®Æc trng cña sù t¸c ®éng qua l¹i trong hÖ thèng
b¾t måi ¨n thÞt – con måi lµ chËm trÔ (hay ph¶n øng chËm trÔ)
cña vËt b¾t måi ¨n thÞt ®èi víi sù thay ®æi mËt ®é quÇn thÓ cña
con måi. V× vËy mµ Varley (1947) gäi ho¹t ®éng cña thiªn ®Þch lµ
“yÕu tè chËm phô thuéc vµo mËt ®é quÇn thÓ”.
9
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
Nh÷ng loµi thiªn ®Þch cã thêi gian cña sù chËm trÔ ®èi víi
nh÷ng thay ®æi mËt ®é quÇn thÓ cña con måi cµng ng¾n th×
chóng nã cµng cã vai trß lín trong ®iÒu hoµ sè lîng cña con måi.
HiÖu qu¶ ®iÒu hoµ sè lîng dÞch h¹i cña c¸c thiªn ®Þch phô
thuéc chÝnh vµo mËt ®é quÇn thÓ cña chóng. §iÒu nµy cã nghÜa
r»ng, mçi loµi thiªn ®Þch ph¶i cã ph¶n øng thuËn vµ nhanh ®èi víi
sù thay ®æi mËt ®é quÇn thÓ cña dÞch h¹i. Solomon (1949) ®·
chØ ra r»ng thiªn ®Þch thêng cã 2 kiÓu ph¶n øng lªn sù thay ®æi
mËt ®é quÇn thÓ cña dÞch h¹i. Hai kiÓu ®ã lµ: ph¶n øng chøc n¨ng
vµ ph¶n øng sè lîng.
Ph¶n øng chøc n¨ng lµ ph¶n øng tËp tÝnh chÝnh cña c¸c loµi ký
sinh vµ b¾t måi ¨n thÞt ®èi víi sù thay ®æi mËt ®é quÇn thÓ cña
ký chñ hoÆc con måi. Ph¶n øng chøc n¨ng thuËn ®îc hiÓu lµ sù
t¨ng tËp tÝnh ho¹t ®éng tiªu diÖt vËt chñ hay con måi cña c¸c c¸
thÓ ký sinh hay b¾t måi ¨n thÞt khi cã sù gia t¨ng mËt ®é quÇn
thÓ cña loµi ký chñ hay con måi. Ngîc l¹i, ph¶n øng chøc n¨ng
nghÞch lµ sù gi¶m tËp tÝnh ho¹t ®éng tiªu diÖt vËt chñ hay con
måi cña c¸c c¸ thÓ ký sinh hay b¾t måi ¨n thÞt khi cã sù gia t¨ng
mËt ®é quÇn thÓ cña vËt chñ hay con måi. KÕt qu¶ cña mét ph¶n
øng chøc n¨ng thuËn lµ lµm gi¶m gia t¨ng sè lîng c¸ thÓ cña loµi
dÞch h¹i bÞ tiªu diÖt bëi tõng c¸ thÓ thiªn ®Þch khi cã sù t¨ng mËt
®é quÇn thÓ cña loµi dÞch h¹i. Sù gia t¨ng sè lîng c¸ thÓ bÞ tiªu
diÖt bëi mét c¸ thÓ thiªn ®Þch quan s¸t ®îc tíi mét ngìng nhÊt
®Þnh. Ngìng nµy ®îc x¸c ®Þnh bëi ®Æc ®iÓm sinh häc riªng cña
loµi dÞch h¹i vµ thiªn ®Þch. Ph¶n øng chøc n¨ng mang ®Æc ®iÓm
tæng hîp vµ ®îc ghi nhËn ë nhiÒu loµi c«n trïng ký sinh vµ b¾t måi
¨n thÞt, ®éng vËt cã x¬ng sèng vµ kh«ng x¬ng sèng.
10
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
Ph¶n øng chøc n¨ng ®îc Holling (1959) nghiªn cøu chi tiÕt. T¸c
gi¶ nµy ®· chØ ra r»ng ®Æc ®iÓm chung cña loµi thiªn ®Þch khi
tÊn c«ng loµi dÞch h¹i rÊt ¶nh hëng tíi ph¶n øng chøc n¨ng. Thêi
gian gi÷a lÇn tÊn c«ng tríc ®Õn lÇn tÊn c«ng sau rÊt thay ®æi ë
c¸c loµi thiªn ®Þch kh¸c nhau.
§èi víi sù ®iÒu hoµ tù nhiªn, quan träng kh«ng ph¶i lµ sè lîng
tuyÖt ®èi nh÷ng c«n trïng bÞ tiªu diÖt bëi thiªn ®Þch, mµ lµ tû lÖ
phÇn tr¨m sè c¸ thÓ bÞ tiªu diÖt so víi sè lîng chung. Ph¶n øng chøc
n¨ng kh«ng ph¶i lu«n lu«n biÓu thÞ sù gia t¨ng phÇn tr¨m sè lîng
c¸ thÓ bÞ tiªu diÖt. Th«ng thêng ®iÒu nµy chØ quan s¸t ®îc khi
mËt ®é quÇn thÓ ë møc ®é thÊp.
Ph¶n øng chøc n¨ng ®· t¹o ra tiÒn ®Ò cho ph¶n øng sè lîng.
Ph¶n øng sè lîng lµ sù thay ®æi ®Æc ®iÓm sinh s¶n, tû lÖ sèng sãt
cña loµi thiªn ®Þch khi cã sù thay ®æi mËt ®é quÇn thÓ cña loµi
dÞch h¹i. Ph¶n øng sè lîng thuËn lµ biÓu thÞ sù t¨ng søc sinh s¶n, tû
lÖ sèng vµ sù du nhËp tíi cña quÇn thÓ thiªn ®Þch khi cã sù gia
t¨ng mËt ®é quÇn thÓ loµi dÞch h¹i. Cßn nÕu quÇn thÓ thiªn ®Þch
biÓu hiÖn gi¶m søc sinh s¶n vµ tû lÖ sèng khi mËt ®é quÇn thÓ loµi
dÞch h¹i t¨ng lªn th× ®ã lµ ph¶n øng sè lîng nghÞch. Ph¶n øng sè lîng lµ qu¸ tr×nh diÔn ra trong vµi thÕ hÖ liªn tôc. Ph¶n øng sè lîng
chØ cã ë nh÷ng loµi thiªn ®Þch chuyªn tÝnh cao, sèng nhê vµo mét
loµi dÞch h¹i. Ph¶n øng sè lîng ghi nhËn ®îc ë nhiÒu loµi qua thÝ
nghiÖm vµ ®iÒu tra ®ång ruéng.
BÊt kú ph¶n øng nµo trong hai kiÓu nªu ë trªn (ph¶n øng chøc
n¨ng vµ ph¶n øng sè lîng) mµ lµ ph¶n øng thuËn th× còng ®Òu cã
lîi cho biÖn ph¸p sinh häc trõ dÞch h¹i. Nhng nÕu chØ mét ph¶n øng
chøc n¨ng th«i, dï cã m¹nh ®Õn ®©u còng kh«ng thÓ ®ñ ®Ó
®iÒu hoµ mËt ®é quÇn thÓ trong mét thêi gian dµi cña nhiÒu thÕ
11
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
hÖ. Ph¶n øng sè lîng nhanh vµ m¹nh lµ mét ®Æc ®iÓm rÊt quan
träng cña mét loµi ký sinh hay b¾t måi ¨n thÞt lµm t¨ng tû lÖ chÕt
®èi víi loµi dÞch h¹i.
Ngµy nay ®· tÝch luü ®îc nhiÒu dÉn liÖu chøng minh r»ng tÊt
c¶ c¸c c¬ chÕ ®iÒu hoµ sè lîng quÇn thÓ dÞch h¹i ®Òu bÞ giíi h¹n
t¸c ®éng cña chóng ë nh÷ng kho¶ng thay ®æi nµo ®ã cña mËt ®é
quÇn thÓ loµi h¹i. Mçi mét c¬ chÕ (hoÆc mét nhãm thiªn ®Þch) cã
nh÷ng ngìng vµ vïng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh. ThÊp nhÊt lµ ngìng ho¹t
®éng h÷u hiÖu cña thiªn ®Þch ®a thùc, ý nghÜa ®iÒu hoµ cña
chóng chØ khi mËt ®é dÞch h¹i ë møc ®é thÊp. Thiªn ®Þch chuyªn
tÝnh cã vai trß ®iÒu hoµ trong ph¹m vi thay ®æi rÊt réng cña mËt
®é quÇn thÓ loµi dÞch h¹i (tõ mËt ®é thÊp ®Õn mËt ®é quÇn thÓ
dÞch h¹i h¬i cao). Vai trß ®iÒu hoµ, sè lîng cña vËt g©y bÖnh chØ
xuÊt hiÖn khi mËt ®é quÇn thÓ loµi h¹i ë møc ®é rÊt cao.
1.2. ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh ®Õn thiªn ®Þch cña s©u h¹i
lóa.
C¸c ®iÒu kiÖn canh t¸c nh: Ruéng lóa thêng xuyªn ®ñ níc hîp
lý, lóa lµ nh÷ng gièng nhiÔm s©u h¹i, n¬i cÊy hai ba vô lóa - ®ã lµ
nh÷ng yÕu tè thuËn lîi cho sù tÝch luü sè lîng cña thiªn ®Þch. Ngîc
l¹i, ruéng kh«ng ®ñ níc thêng xuyªn, gièng lóa kh¸ng s©u h¹i vµ
mét n¨m chØ cÊy mét vô lóa sÏ lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi cho sù
tÝch luü sè lîng cña thiªn ®Þch trªn ®ång lóa (L¬ng Minh Ch©u,
1987; Bïi H¶i S¬n vµ ctv, 1993). YÕu tè ¶nh hëng m¹nh mÏ nhÊt
®Õn quÇn thÓ thiªn ®Þch trªn ®ång lóa lµ viÖc sö dông thuèc ho¸
häc.
C¸c thuèc cã phæ t¸c dông réng nh Azodrin, Monitor, Wofatox,
Basudin ®Òu biÓu hiÖn møc ®é ®éc trung b×nh vµ ®éc cao ®èi víi
nh÷ng thiªn ®Þch chÝnh trªn ®ång lóa. Sau khi phun thuèc 3-5
12
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
ngµy, c¸c thuèc nµy ®Òu lµm gi¶m ®¸ng kÓ mËt ®é bä rïa ®á, bä
xÝt mï xanh vµ nhÖn lín b¾t måi. Sau 10 ngµy phun th× bä rïa ®á
vµ bä xÝt mï xanh cã thÓ phôc håi ®îc quÇn thÓ cña chóng, cßn
nhÖn lín b¾t måi th× khã cã thÓ phôc håi ®îc quÇn thÓ. Thuèc
Trebon Ýt ¶nh hëng tíi thiªn ®Þch cña rÇy n©u. thuèc sinh häc tõ vi
khuÈn Bacillus thuringiensis kh«ng ¶nh hëng tíi thiªn ®Þch chÝnh
trªn lóa (Ph¹m V¨n LÇm vµ ctv, 1994). Thuèc Sumicombi lµm gi¶m
sè lîng mét sè thiªn ®Þch phæ biÕn trªn lóa (Vò Quang C«n vµ ctv,
1992).
Sau thu ho¹ch vô mïa, ë MiÒn B¾c thêi tiÕt trë l¹nh. Mét sè ký
sinh cña s©u h¹i lóa (nh Charops bicolo, Goniozus hanoiensis…) tån
t¹i ë pha trëng thµnh trong c¸c bôi c©y gÇn ®ång (KhuÊt §¨ng
Long, 1990; Ph¹m V¨n LÇm vµ ctv, 1994 [7] ). Mét sè ký sinh kh¸c
(nh Apanteles ruficrus, Meteorus sp…) th× theo vËt chñ cña chóng
chuyÓn
sang
c©y
ng«.
C¸c
loµi
Trathala
flavo
–
orbitalis,
Brachymeria excarinata, Elasmus claripennis…®· chuyÓn vËt chñ
sang ký sinh trªn s©u cuèn l¸ ®Ëu t¬ng. C¸c loµi c«n trïng b¾t måi
(
nhÖn lín,bä rïa ®á, bä ba khoang, bä c¸nh cøng ng¾n,…) mét
phÇn chuyÓn sang c©y vô ®«ng (ng«, ®Ëu t¬ng, khoai t©y), mét
phÇn tån t¹i ngay ë c¸c bê ruéng, nhÊt lµ bê cã cá rËm hoÆc c©y
bôi (Ph¹m V¨n LÇm vµ ctv, 1994)[7].
1.3. Lîc sö nghiªn cøu vÒ NhÖn lín b¾t måi ¨n thÞt.
§¹i biÓu cña bé NhÖn lín b¾t måi ¨n thÞt gÆp ë kh¾p mäi n¬i.
Trªn thÕ giíi cã kho¶ng 20.000 loµi. NhÖn lín ®îc m« t¶ vµ chia
thµnh h¬n 70 hä (theo Koh, 1989). NhÖn lín b¾t måi ¨n thÞt lµ
13
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
nhãm thiªn ®Þch ®a thùc cã thÓ sö dông nhiÒu loµi dÞch h¹i kh¸c
nhau ®Ó lµm thøc ¨n. Con måi cña chóng chñ yÕu lµ c¸c loµi c«n
trïng nhá. §Ó hoµn thµnh mét vßng ®êi, mét c¸ thÓ nhÖn lín yªu
cÇu mét lîng kh¸ lín con måi. MÆt kh¸c sè lîng c¸ thÓ cña loµi t¹i
mét n¬i nµo ®ã còng t¬ng ®èi nhiÒu. Do ®ã quÇn thÓ nhÖn lín
®ãng vai trß quan träng trong h¹n chÕ sè lîng s©u h¹i.
Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu sö dông NhÖn lín b¾t måi ¨n thÞt
trong biÖn ph¸p sinh häc trõ s©u h¹i cha nhiÒu nhng còng ®· cã tõ
nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 20 cña thÕ kû XX(Theo Larando, 1929).
Ngêi ta ®· thµnh c«ng trong viÖc sö dông nhÖn lín Thanatu flavidus
®Ó trõ rÖp giêng h¹i ngêi (Cimex) ë c¸c tr¹i tÞ n¹n t¹i HiL¹p. Ngµy
nay ë nhiÒu níc ®· vµ ®ang nghiªn cøu b¶o vÖ, lîi dông quÇn thÓ
nhÖn lín b¾t måi ¨n thÞt trong c¸c ch¬ng tr×nh phßng trõ tæng hîp
s©u h¹i c©u trång.
ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ c¸c loµi nhÖn
nh Ph¹m B×nh QuyÒn (1979) [15] , Vò Quang C«n; Lª V¨n ThuyÕt
vµ
nnk (1992-1993); Mai Quý, TrÇn ThÞ Lµi (1967,1968, 1981)
[18]; ViÖn BVTV(1969); Ph¹m V¨n LÇm (1994, 1995, 1997) [6,7,8];
NguyÔn V¨n Huúnh(2002) [5] ...
ë NghÖ An, nh÷ng nghiªn cøu vÒ NhÖn lín ®îc tr×nh bµy trong
c¸c b¸o c¸o vÒ ch©n khíp trªn lóa nãi chung nh TrÇn Ngäc L©n
(2000) [9], NguyÔn ThÞ Thanh (2002) [10] trªn c©y l¹c...
Trªn ®ång lóa ë ®iÒu kiÖn níc ta ®· ph¸t hiÖn ®îc gÇn 100 loµi
c«n trïng vµ nhÖn nhá dïng c©y lóa lµm thøc ¨n (ViÖn BVTV, 1975).
Ngoµi ra ®· ph¸t hiÖn ®îc Ýt nhÊt cã h¬n 300 loµi c«n trïng vµ
nhÖn lín, vi sinh vËt lµ thiªn ®Þch cña s©u h¹i lóa (Ph¹m V¨n LÇm,
1992)[6,7]. Cßn nhiÒu loµi c«n trïng vµ ®éng vËt, vi sinh vËt kh¸c
14
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
cha ®îc ph¸t hiÖn trªn ®ång lóa níc ta. TÊt c¶ chóng ®Òu cã quan
hÖ g¾n bã víi nhau vµ t¹o nªn sinh quÇn ruéng lóa níc, chóng t¹o
nªn mét líi thøc ¨n rÊt phøc t¹p. Trong líi thøc ¨n phøc t¹p nµy
kh«ng thÓ thiÕu m¾t xÝch NhÖn lín b¾t måi ¨n thÞt. §Õn nay ë
ViÖt Nam ®· ph¸t hiÖn ®îc Ýt nhÊt 50 loµi NhÖn lín, trong sè nµy
míi x¸c ®Þnh ®îc tªn cña 34 loµi thuéc 25 gièng, 11 hä NhÖn lín
b¾t måi ¨n thÞt (Ph¹m v¨n LÇm vµ ctv, 1993).
Chuçi thøc ¨n “…c©y lóa <=> s©u h¹i <=> NhÖn lín b¾t måi
¨n thÞt…” ®· trë nªn rÊt quan träng vµ phæ biÕn trong mçi sinh
quÇn ruéng lóa.
1.4. CÊu t¹o bªn ngoµi – C¬ së ph©n lo¹i NhÖn lín b¾t måi ¨n thÞt.
C¬ thÓ cña nhÖn gåm hai phÇn lµ ®Çu – ngùc (cephalo-thorax)
vµ bông, nèi nhau bëi mét cuèng nhá goi lµ pedicel.
PhÇn ®Çu – ngùc.
MÆt trªn dîc che bëi mét líp da dµy mµ ë gi÷a cã mét chç tròng
gäi lµ forvea. Tõ forvea xuÊt ph¸t 4 r·nh c¹n mµ hai r·nh tríc t¹o nªn
h×nh d¸ng cña ®Çu, thêng cã h×nh ch÷ U. NhÖn kh«ng cã r©u vµ
m¾t kÐp. PhÝa tríc ®Çu cã 8 m¾t ®¬n thêng xÕp thµnh hai hµng
(hµng m¾t tríc vµ hµng m¾t sau), mçi hµng cã 4 m¾t: hai m¾t
bªn vµ hai m¾t gi÷a. Hai m¾t gi÷a tríc vµ hai m¾t gi÷a sau t¹o
thµnh tø gi¸c m¾t, h×nh d¹ng cña tø gi¸c m¾t ®Æc s¾c cho mçi
loµi.
MÆt díi cña phÇn ®Çu gäi lµ øc(sternum): PhÝa tríc mang c¸c
bé phËn cña miÖng gåm m«i díi(labium), xóc biÖn m«i(pedipalp) vµ
hµm(chelecera), phÝa sau mang 4 ®«i ch©n.
15
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
Ch©n gåm 4 ®«i ®îc gäi theo thø tù tõ tríc ®Õn sau lµ I, II, III,
IV.
Mçi
ch©n
gåm
cã
7
®èt:
§èt
h¸ng(coxa),
®èt
chuyÓn(trochanter), ®èt ®ïi(femur), patella, §èt èng(tibia), ®èt
bµn ch©n gåm hai ®èt trong (metatarsus) vµ ngoµi (tarsus). Tarsus
cã mang 2 hoÆc 3 mãng tuú theo loµi. Mãng cã thÓ tr¬n hay cã
r¨ng lîc ®Ó kÐo t¬. Ch©n thêng cã phñ l«ng hay mang c¸c l«ng gai
cøng ®Æc biÖt. ChiÒu dµi, h×nh d¹ng cña ch©n, ®ãt ®ïi cïng h×nh
d¸ng, vÞ trÝ vµ sè lîng c¸c l«ng gai lµ ®Æc ®iÓm cña loµi, thêng
dïng cho ph©n lo¹i vµ ®Þnh danh nhÖn.
Xóc biÖn m«i lµ hai r©u sê ë hai bªn miÖng dïng ®Ó nÕm thö
thøc ¨n, gåm cã c¸c ®èt t¬ng tù nh c¸c ®èt cña ch©n. ë con ®ùc
trëng thµnh, hai ®èt cuèi biÕn thµnh bé phËn sinh dôc ®Ó giao hîp.
Hµm, ë phÝa tríc ®Çu gåm mét ®«i ph×nh to vµ cã vuèt nhän
®Ó b¾t, gi÷ vµ giÕt chÕt con måi nhê näc ®éc tiÕt ra ë mét lç nhá
ngay ®Çu vuèt. MÆt träng vµ ngoµi cña hµm n¬i vuèt xÕp vµo thêng cã hai r¨ng nhän hai bªn mµ h×nh d¹ng vµ sè lîng tuú theo loµi
nªn lµ mét ®Æc ®iÓm ®Ó ph©n lo¹i nhÖn.
PhÇn bông (Abdomen)
Bông cña nhÖn kh«ng chia ®èt nh cña c«n trïng. Cuèi bông mang
hËu m«n vµ 4 èng nh¶ t¬ (hai èng tríc vµ hai èng sau). MÆt díi
mang bé phËn sinh dôc c¸i (epigynum) vµ bé phËn h« hÊp. MÆt lng
®«i khi cã c¸c u nhän hoÆc c¸c ®èm ®Æc s¾c cña mçi loµi. H×nh
1. CÊu t¹o ngoµi cña NhÖn lín b¾t måi ¨n thÞt.
16
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
1. cymbium: x¬ng thuyÒn. 2. tegulum. 3. paracymbium. 4. tibia: ®èt èng.
5. ®èt patella. 6. femur: ®èt ®ïi. 7. clow: mãng ch©n. 8. tarsus: ®èt bµn
ngoµi. 9. metatarsus: ®èt bµn trong. 10. trochanter: ®èt chuyÓn. 11. coxa:
®èt h¸ng. 12. pedipalp: xóc biÖn m«i. 13. chelicera: hµm. 14. eyes: m¾t.
15. head: ®Çu. 16. cephalo-thoracic junction: chç nèi phÇn ®Çu ngùc. 17.
fovea: chç tròng gi÷a ®Çu(nh×n tõ mÆt lng). 18. thorax: ngùc. 19. pedicel:
cuèng anten. 20. cordiacmark. 21. sigillum: ®èm. 22. abdomen. 23. anal
tubercl: mÊu nhá vïng hËu m«n. 24. posterrior spinnerets: èng nh¶ t¬ sau.
25. maxxila: hµm díi. 26. labium; m«i díi. 27. sternum: øc. 28. branchial
operculum: v¶y ch©n tríc. 29. Epigynum: ©m ®¹o con c¸i. 30. epigastric
17
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
fold: bé phËn sinh dôc c¸i. 31. tracheal spiracle. 32. median spinnerets: èng
nh¶ t¬ gi÷a. 33. onterior spinnerets: èng nh¶ t¬ tríc. 34. colulus.
1.6. §Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi NghÖ An.
§iÒu kiÖn tù nhiªn.
NghÖ An lµ mét tØnh thuéc vïng Trêng S¬n B¾c, cã to¹ ®é ®Þa
lý 18035 – 19030 vÜ ®é b¾c vµ 103052-105042 kinh ®é ®«ng, víi
tæng diÖn tÝch tù nhiªn 1.637.068ha (b»ng 1/20 diÖn tÝch l·nh thæ
ViÖt Nam).
§Æc ®iÓm chung cña l·nh thæ NghÖ An lµ tæng thÓ tù nhiªn
nhiÖt ®íi Èm nhiÒu h×nh víi ®ñ c¸c lo¹i c¶nh quan. Tæng thÓ nµy
thay ®æi theo mïa vµ mang ®Æc tÝnh kh¾c nghiÖt cña MiÒn
Trung.
§Þa h×nh NghÖ An cã thÓ chia ra vïng c¶nh quan, ®©y lµ ®Æc
®iÓm chi phèi ®Õn mäi ho¹t ®éng, nhÊt lµ trong s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp cña NghÖ An – vïng nói cao (chiÕm 77,0% diÖn tÝch), vïng
gß ®åi (chiÕm 13,0%), vïng ®ång b»ng NghÖ An chØ chiÕm cã
10,0% diÖn tÝch. §ång b»ng hÑp bÞ chia c¾t thµnh vïng ®ång
b»ng phï sa vµ d¶i ®Êt ven biÓn. §ång b»ng phï sa gåm c¸c d¶i
®ång b»ng Quúnh Lu, Yªn Thµnh, DiÔn Ch©u, §« L¬ng, Nam §µn,
Hng Nguyªn, Nghi Léc. Vïng ®Êt ven biÓn Quúnh Lu, DiÔn Ch©u,
Nghi Léc, Cöa Lß.
KhÝ hËu NghÖ An mang tÝnh chÊt nhiÖt ®íi giã mïa, víi ®Æc
®iÓm c¬ b¶n lµ nãng Èm vµ ma nhiÒu theo mïa. Hµng n¨m NghÖ
An nhËn ®îc trung b×nh 120-140Kcal/cm2 bøc x¹ mÆt trêi, nhiÖt
®é trung b×nh lµ 230-240C, ®é Èm kh«ng khÝ lµ 85% lîng ma trung
b×nh c¶ n¨m tõ 1600-2000mm (Lª V¨n Phîng, 1982).
18
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
KhÝ hËu NghÖ An cã 2 mïa: Mïa ma, nãng tõ th¸ng 4 ®Õn
th¸ng10 vµ mïa kh«, l¹nh tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 4 n¨m sau.
§Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi
NghÖ An lµ mét tØnh ®«ng d©n, ®Õn ngµy 01/04/1999 lµ
2.887.068 ngêi, mËt ®é trung b×nh toµn tØnh lµ 176 ngêi/km2(theo
thèng kª kinh tÕ x· héi NghÖ An, 2000). D©n c ph©n bè kh«ng
®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng. §ång b»ng chiÕm 10% diÖn tÝch nhng
tËp trung ®Õn 80% d©n sè, vïng nói vµ gß ®åi chiÕm 90% diÖn
tÝch nhng chØ cã 20% d©n sè (theo thèng kª kinh tÕ x· héi NghÖ
An, 2000).
C©y lóa ë NghÖ An.
C©y lóa ®îc xem lµ c©y trång d©n d· bëi nã rÊt quen thuéc vµ
gÇn gòi víi ®êi sèng, sinh ho¹t cña ngêi n«ng d©n. T¹i NghÖ An, lóa
lµ c©y l¬ng thùc chÝnh trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
TÝnh ®Õn 6 th¸ng ®Çu n¨m 2004 diÖn tÝch lóa xu©n gieo cÊy
lµ 85.237 ha, n¨ng suÊt lóa ®¹t 57,93 t¹ /ha, tæng s¶n lîng lµ
493.778tÊn.
19
LuËn v¨n tèt nghiÖp
NguyÔn ¸nh Linh
Ch¬ng II
Néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
2.1
. Néi dung nghiªn cøu
§iÒu tra thµnh phÇn c¸c loµi NhÖn trong hÖ sinh th¸i n«ng
nghiÖp.
Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i häc quÇn thÓ cña c¸c
loµi NhÖn lín: MËt ®é, ph©n bè,...
M« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i c¸c loµi vµ x©y dùng kho¸ ®Þnh
lo¹i nhanh mét sè loµi NhÖn lín.
Nghiªn cøu mét sè tËp tÝnh b¾t måi ¨n thÞt cña c¸c loµi NhÖn
phæ biÕn trªn hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp nh»m x¸c ®Þnh vai trß cña
NhÖn trong viÖc phßng trõ s©u h¹i.
2.2. §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu.
2.2.1. §Þa ®iÓm nghiªn cøu:
TiÕn hµnh nghiªn cøu trªn c¸nh ®ång lóa X· Nghi Phó – TP Vinh
– NA.
2.2.2. Thêi gian nghiªn cøu.
Tõ th¸ng 9/2004 ®Õn th¸ng 5/2005.
- Thu mÉu tõ th¸ng 9/2004 ®Õn th¸ng 12/2004.
- TiÕn hµnh ®Þnh lo¹i tõ th¸ng 12/2004 ®Õn th¸ng 1/2005.
- Hoµn thµnh luËn v¨n th¸ng 5/2005.
2.3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
20
- Xem thêm -
.DOC 
81 
61 
115 
