Tài liệu Giáo trình An ninh môi trường - Nguyễn Đình Hoè

Bé C«ng An Tæng côc Khoa häc Kü ThuËt vµ C«ng nghÖ -------------NguyÔn §×nh HoÌ An Ninh m«i trêng (Gi¸o tr×nh tham kh¶o cho c¸c c¬ së ®µo t¹o trong ngµnh C«ng An) Hµ Néi - 2003 291 292 MARPOL MP Liªn minh Ch©u ¢u FAO Tæ chøc n«ng l¬ng Liªn hîp quèc FCCC C«ng íc khung LHQ vÒ thay ®æi khÝ hËu GMO Sinh vËt biÕn ®æi gien GWP Tæ chøc céng t¸c v× níc Toµn cÇu HCR Cao uû nh÷ng ngêi tÞ n¹n Liªn Hîp Quèc IRRI ViÖn Nghiªn cøu lóa quèc tÕ IUCN Uû ban ThÕ giíi vÒ M«i trêng vµ Ph¸t triÓn Héi ®ång l¬ng thùc thÕ giíi Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi Tæ chøc y tÕ thÕ giíi Tæ chøc KhÝ tîng ThÕ giíi WRI EU Ng©n hµng ThÕ giíi WMO §éng thùc vËt hoang d· Tia cùc tÝm WHO §TVHD Ch¬ng tr×nh m«i trêng Liªn hîp quèc WHO §a d¹ng sinh häc UNEP WFC §DSH Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn hîp quèc WCED C«ng íc vÒ bu«n b¸n quèc tÕ c¸c gièng loµi ®éng thùc vËt cã nguy c¬ tuyÖt chñng UNDP WB CITES Uû ban nh©n d©n UV-B B¶o vÖ thùc vËt C«ng íc c¸c chÊt h÷u c¬ khã ph©n huû UBND BVTV C¸c chÊt lµm suy gi¶m tÇng «z«n POP HiÖp héi c¸c níc §«ng Nam ¸ N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ODS ASEAN C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ NN&PTNT An ninh m«i trêng M«i trêng NGO ANMT NghÞ ®Þnh th Montreal MT B¶ng c¸c ch÷ viÕt t¾t C«ng íc quèc tÕ ng¨n ngõa « nhiÔm do tµu biÓn ViÖn Tµi nguyªn thÕ giíi Tæ chøc b¶o tån thiªn nhiªn thÕ giíi KHCN&MT Khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i trêng KT-XH Kinh tÕ - x· héi LHQ Liªn hîp quèc 291 292 2.3. An ninh M«i trêng trong lÜnh vùc suy tho¸i vµ tranh chÊp tµi nguyªn níc.............................................................81 KÕt luËn ch¬ng 2..................................................................92 Tµi liÖu tham kh¶o ch¬ng 2.................................................92 Môc lôc Ch¬ng 3. An ninh m«i trêng liªn quan ®Õn biÕn ®éng m«i trêng .................................................................................................94 Giíi thiÖu chung..................................................................94 B¶ng c¸c ch÷ viÕt t¾t.......................................................1 3.1. An ninh m«i trêng liªn quan víi sù cè kü thuËt............94 Môc lôc.....................................................................................3 3.2. An ninh m«i trêng liªn quan víi thiªn tai...................105 Giíi thiÖu chung..................................................................7 3.3. An ninh m«i trêng liªn quan víi biÕn ®æi tÇng «z«n b×nh lu........................................................................................115 PhÇn 1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ An ninh M«i trêng............................................................................................11 3.4. An ninh m«i trêng liªn quan víi hiÖu øng nhµ kÝnh...133 Ch¬ng 1. Quan hÖ gi÷a M«i trêng vµ An ninh........................11 KÕt luËn ch¬ng 3................................................................144 Giíi thiÖu chung..................................................................11 Tµi liÖu tham kh¶o ch¬ng 3...............................................145 1.1. Chøc n¨ng c¬ b¶n cña hÖ thèng m«i trêng, cÊu tróc hÖ thèng m«i trêng....................................................................12 Ch¬ng 4. An ninh m«i trêng liªn quan ®Õn ho¹t ®éng th¬ng m¹i vµ bu«n lËu quèc tÕ.........................................................148 1.2. An ninh M«i trêng vµ An ninh truyÒn thèng................19 Giíi thiÖu chung.................................................................148 1.3. Quan hÖ gi÷a An ninh M«i trêng vµ c¸c lÜnh vùc gÇn gòi .............................................................................................26 4.1. An ninh m«i trêng liªn quan ®Õn bu«n b¸n ®éng thùc vËt hoang d·......................................................................148 KÕt luËn ch¬ng 1....................................................................1 4.2. An ninh m«i trêng liªn quan víi vËn chuyÓn chÊt th¶i nguy h¹i qua biªn giíi.......................................................166 Tµi liÖu tham kh¶o ch¬ng 1.................................................63 Ch¬ng 2. An ninh m«i trêng liªn quan ®Õn sö dông vµ tranh chÊp c¸c lo¹i tµi nguyªn c¬ b¶n...............................................66 KÕt luËn ch¬ng 4................................................................173 Giíi thiÖu chung..................................................................66 Ch¬ng 5. An ninh m«i trêng víi xung ®ét vµ nhiÔu lo¹n sinh th¸i.........................................................................................176 2.1. An ninh m«i trêng liªn quan ®Õn sö dông vµ tranh chÊp ®Êt ®ai..................................................................................66 Tµi liÖu tham kh¶o ch¬ng 4...............................................174 Giíi thiÖu chung.................................................................176 2.2. Suy tho¸i tµi nguyªn sinh häc vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn an ninh m«i trêng.........................................................69 291 5.1. An ninh m«i trêng liªn quan ®Õn nhiÔu lo¹n sinh th¸i ...........................................................................................177 292 5.2. An ninh m«i trêng liªn quan víi « nhiÔm xuyªn biªn giíi ...........................................................................................193 8.3. KiÕn t¹o chØ sè ®Ó ®¸nh gi¸ ANMT.............................279 5.3. An ninh m«i trêng liªn quan víi chiÕn tranh vµ khñng bè b»ng vò khÝ sinh th¸i....................................................201 8.5. Bµi tËp minh ho¹ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch t×nh huèng c¸c trêng hîp xung ®ét trong néi bé céng ®ång liªn quan ®Õn tranh chÊp m«i trêng.........................................................288 8.4. Ph©n tÝch xung ®ét m«i trêng......................................282 Tµi liÖu tham kh¶o ch¬ng 5...............................................211 Ch¬ng 6. An ninh m«i trêng liªn quan ®Õn c¸c qu¸ tr×nh ®éng lùc d©n c.................................................................................213 KÕt luËn ch¬ng 8................................................................299 Giíi thiÖu chung.................................................................213 6.1. An ninh m«i trêng vµ tÞ n¹n m«i trêng.......................214 KÕt luËn chung vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu vÒ an ninh m«i trêng.............................301 6.2. An ninh m«i trêng vµ di d©n tù do..............................244 KÕt luËn chung......................................................................301 KÕt luËn ch¬ng 6................................................................248 Nh÷ng ®iÓm cÇn th¶o luËn, cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu vÒ ANMT....................................................................................305 Tµi liÖu tham kh¶o ch¬ng 6...............................................249 Tµi liÖu tham kh¶o ch¬ng 8...............................................299 PhÇn 2. Ph©n tÝch - §¸nh gi¸ vµ kiÓm so¸t An ninh m«i trêng.............................................................................251 Ch¬ng 7. T¨ng cêng n¨ng lùc kiÓm so¸t An ninh M«i trêng trong bèi c¶nh héi nhËp khu vùc vµ toµn cÇu........................251 Giíi thiÖu chung.................................................................251 7.1. Héi nhËp quèc tÕ vµ héi nhËp khu vùc - c¸c ®Þnh híng vµ c©n nh¾c chÝnh s¸ch ANMT cña ViÖt Nam...................252 7.2. T¨ng cêng c¸c c«ng cô An ninh cho An ninh m«i trêng ...........................................................................................257 KÕt luËn ch¬ng 7................................................................264 Tµi liÖu tham kh¶o ch¬ng 7...............................................265 Ch¬ng 8. C¸c ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ An ninh M«i trêng.........................................................................................266 Giíi thiÖu chung.................................................................266 8.1. HÖ ph¬ng ph¸p PRA....................................................267 8.2. KiÕn t¹o chØ sè.............................................................275 291 292 Giíi thiÖu chung ThÕ kû 21 ®· b¾t ®Çu. RÊt nhiÒu tæ chøc vÒ an ninh thÕ giíi, m«i trêng vµ ph¸t triÓn ®ang tiÕn hµnh x¸c ®Þnh nh÷ng h×nh mÉu míi vÒ an ninh nh»m hç trî c¸c c¬ quan quèc tÕ vµ quèc gia t¨ng cêng c¸c vÊn ®Ò an ninh, phóc lîi vµ nh÷ng c¬ héi cho mäi ngêi. Cã lÏ yÕu tè quan träng nhÊt dÉn ®Õn nh÷ng nç lùc nµy lµ t¸c ®éng m¹nh mÏ cña c¸c ph¸t minh c«ng nghÖ - thÕ lùc hµng ®Çu ®øng sau toµn cÇu ho¸ kinh tÕ - t¹o ra nh÷ng h×nh mÉu míi vÒ sù phô thuéc lÉn nhau, vµ nh÷ng khñng ho¶ng m«i trêng. Hµng ho¸, dÞch vô, tri thøc, vèn vµ th«ng tin ®ang ®îc më mang nhanh chãng vµ lu©n chuyÓn tù do víi tèc ®é cao xuyªn suèt thÕ giíi. §· xuÊt hiÖn nh÷ng ®e do¹ vµ c¬ héi theo c¸c c¸ch thøc mµ cha ai cã thÓ thÊu hiÓu ngay ®îc. §i kÌm víi nh÷ng thay ®æi nµy lµ sù bïng næ tiÕp tôc cña d©n sè toµn cÇu, vµ ®i ngîc víi sù chuyÓn ®éng cña ®ång vèn lµ sù t¨ng cêng rµo ch¾n ®ang ®îc thiÕt lËp ®Ó ng¨n chÆn sù chuyÓn ®éng d©n c. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®ßi hái ph¶i gÊp rót x¸c ®Þnh l¹i kh¸i niÖm an ninh vµ ph¸t triÓn lµ sù thay ®æi m«i trêng. Vµo nh÷ng n¨m 60, c¸c bµi viÕt c¸ nh©n cña Rachel Carson ®· ®a vÊn ®Ò suy tho¸i m«i trêng ra tríc c«ng luËn. Nh÷ng n¨m 70 ®· chøng kiÕn sù ph¶n håi tÝch cùc cho vÊn ®Ò nµy: Héi nghÞ Stockhom ®· ®a vÊn ®Ò nµy lªn ch¬ng tr×nh nghÞ sù toµn cÇu vµ thµnh lËp Ch¬ng tr×nh M«i trêng Liªn hîp quèc (UNEP), c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ nh Hoµ b×nh xanh vµ Nh÷ng ngêi b¹n cña Tr¸i ®Êt, c¸c c¬ quan B¶o vÖ m«i trêng Quèc gia ®· ®îc thµnh lËp; rÊt nhiÒu hiÖp ®Þnh m«i trêng ®a ph¬ng ®· ®îc ®µm ph¸n. 291 Vµo nh÷ng n¨m 80, Uû ban ThÕ giíi vÒ M«i trêng vµ Ph¸t triÓn (WCED) ®· ®îc thiÕt lËp. WCED do n÷ Thñ tíng Na Uy, bµ Harlem Brundtland l·nh ®¹o ®· x©y dùng kh¸i niÖm Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ ®· ®a kh¸i niÖm nµy vµo x©y dùng mét ch¬ng tr×nh toµn diÖn nh»m cøu lÊy m«i trêng. Héi nghÞ quèc tÕ vÒ m«i trêng vµ ch¬ng tr×nh nghÞ sù 21 ®· ®îc triÓn khai t¹i Rio de Janero Braxin 1992 lÇn ®Çu tiªn ®· kªu gäi mét Liªn minh toµn cÇu vÒ b¶o vÖ m«i trêng, nh»m ®¶m b¶o mét an ninh toµn cÇu. C¸c phong trµo m«i trêng ®· thµnh c«ng khi ®a ra cho thÕ giíi mét c¸ch nh×n míi vÒ an ninh vµ ph¸t triÓn. MÊt æn ®Þnh, nghÌo ®ãi vµ t¨ng trëng kinh tÕ ®Òu cã thÓ g©y ra suy tho¸i m«i trêng, t¹o nªn mét vßng trßn luÈn quÈn tù nã ph¶i cñng cè l¹i. T×nh huèng nµy cã liªn quan chÆt chÏ tíi xung ®ét vµ bÊt an ninh, ®Æc biÖt khi ®Æt trong bèi c¶nh cña c¸c thÓ chÕ chÝnh trÞ tham nhòng vµ yÕu kÐm, møc qu©n sù ho¸ cao vµ sù c¨ng th¼ng gi÷a c¸c s¾c téc, n«ng th«n vµ thµnh thÞ. Nh÷ng trë ng¹i chÝnh cho c¸c quèc gia vµ nh÷ng céng ®ång ®Þa ph¬ng lµ nh÷ng thÕ lùc tõ bªn ngoµi ®· hoÆc ®ang cè g¾ng tíc ®o¹t hoÆc h¹n chÕ quyÒn kiÓm so¸t cña hä. ë níc ta, nh÷ng vÊn ®Ò An ninh M«i trêng míi ®îc xíi lªn trong vßng 5 n¨m qua, khi c¸c nhµ khoa häc b¾t ®Çu ph¸t biÓu ý kiÕn hoÆc giíi thiÖu c¸c tµi liÖu nghiªn cøu cña níc ngoµi trªn b¸o chÝ hoÆc t¹i c¸c héi th¶o khoa häc. Nh÷ng vô xung ®ét m«i trêng c¨ng th¼ng trong néi bé céng ®ång hoÆc trong c¸c quan hÖ th¬ng m¹i quèc tÕ gÇn ®©y; vÊn ®Ò khñng bè vµ chiÕn tranh sinh th¸i; vÊn ®Ò bu«n b¸n chÊt th¶i hoÆc « nhiÔm xuyªn biªn giíi ®ang ®e do¹ ®Õn sù an toµn cuéc sèng cña nh©n d©n; sù gia t¨ng ma axit toµn quèc... ®· g©y sù quan t©m ®Æc biÖt cña c¶ c¸c nhµ qu¶n lý lÉn c«ng chóng. N¨m 2002, Tæng côc Khoa häc Kü thuËt vµ C«ng nghÖ, Bé C«ng an ®· thùc hiÖn mét ®Ò tµi 292 khoa häc cÊp nhµ níc nhan ®Ò "An ninh M«i trêng – C¸c vÊn ®Ò khu vùc vµ toµn cÇu" ®Ó t¹o c¬ së khoa häc cho viÖc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ níc. Ngay sau ®ã, Tæng côc còng ®· cho triÓn khai ®Ò tµi biªn so¹n cuèn gi¸o tr×nh "An ninh M«i trêng" lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c c¬ së ®µo t¹o c¸n bé ngµnh C«ng an mµ ®¬n vÞ trùc tiÕp qu¶n lý ®Ò tµi lµ phßng Qu¶n lý Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i trêng thuéc V¨n phßng Tæng côc. Gi¸o tr×nh An ninh M«i trêng cã môc tiªu lµ: cung cÊp cho ngêi ®äc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vµ nh÷ng kü n¨ng nghiªn cøu ban ®Çu vÒ An ninh M«i trêng, quan hÖ gi÷a An ninh M«i trêng víi biÕn ®éng tµi nguyªn vµ m«i trêng x· héi, ¶nh hëng cña An ninh M«i trêng víi an ninh vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña quèc gia vµ quèc tÕ. §Ó cã thÓ hiÓu ®îc nh÷ng luËn gi¶i chuyªn m«n cña gi¸o tr×nh, ngêi ®äc cÇn trang bÞ nh÷ng hiÓu biÕt c¬ së vÒ M«i trêng vµ Ph¸t triÓn mµ do khu«n khæ chuyªn s©u cña gi¸o tr×nh An ninh M«i trêng, nh÷ng kiÕn thøc c¬ së nµy kh«ng thÓ ®îc tr×nh bµy tho¶ ®¸ng trong tµi liÖu nµy. häc cña Khoa M«i trêng, trêng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi – n¬i t¸c gi¶ lµm viÖc, c¸c nhµ qu¶n lý M«i trêng thuéc Côc B¶o vÖ M«i trêng, thuéc Së Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i trêng nhiÒu tØnh thµnh, thuéc C«ng an c¸c tØnh Lai Ch©u, B¾c K¹n, T©y Ninh, Long An, B×nh §Þnh, Qu¶ng Nam, Qu¶ng Ng·i vµ thµnh phè §µ N½ng ®· trao ®æi nhiÒu ý kiÕn quý b¸u trong c¸c ®ît t¸c gi¶ lµm viÖc t¹i ®Þa ph¬ng. Nh©n dÞp nµy, t¸c gi¶ xin bµy tá lßng c¶m ¬n s©u s¾c víi nh÷ng gióp ®ì ®a d¹ng vµ quý b¸u ®ã. Gi¸o tr×nh cÇn ®îc bæ sung vµ ®iÒu chØnh míi cã thÓ trë thµnh gi¸o tr×nh cña c¸c trêng C«ng an nh©n d©n. MÆc dï ë d¹ng gi¸o tr×nh tham kh¶o, ch¾c ch¾n v× biªn so¹n lÇn ®Çu sÏ cßn nhiÒu thiÕu sãt, t¸c gi¶ mong ®îc sù gãp ý cña ngêi ®äc. T¸c gi¶ PGS. TS. NguyÔn §×nh HoÌ Víi néi dung ®Ò cËp ®Õn nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau cña An ninh M«i trêng, tµi liÖu nµy kh«ng chØ phôc vô cho c¸c häc viªn ngµnh C«ng an, mµ cßn ®¸p øng cho c«ng t¸c qu¶n lý m«i trêng còng nh nhu cÇu tham kh¶o cña c¸c gi¶ng viªn, sinh viªn ngµnh m«i trêng vµ c¸c ngµnh cã liªn quan. Nã còng cã thÓ gîi më nhiÒu híng nghiªn cøu míi. . Gi¸o tr×nh nµy ®îc kÕ thõa nhiÒu néi dung cña B¸o c¸o kÕt qu¶ ®Ò tµi cÊp nhµ níc "An ninh M«i trêng – c¸c vÊn ®Ò khu vùc vµ toµn cÇu" do Tæng côc Khoa häc – Kü thuËt vµ C«ng nghÖ, Bé C«ng An qu¶n lý mµ t¸c gi¶ võa lµ ngêi chñ biªn võa trùc tiÕp so¹n th¶o phÇn lín néi dung b¸o c¸o. Cïng víi kinh phÝ dµnh riªng cho biªn so¹n gi¸o tr×nh, sù hç trî nhiÒu mÆt nªu trªn cña ngµnh C«ng an lµ ®iÒu kiÖn rÊt c¬ b¶n cho viÖc biªn so¹n gi¸o tr×nh nµy. Ngoµi ra, c¸c nhµ khoa 291 292 1.1. Chøc n¨ng c¬ b¶n cña hÖ thèng m«i trêng, cÊu tróc hÖ thèng m«i trêng 1.1.1. M«i trêng lµ g× ? PhÇn 1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ An ninh M«i trêng Theo LuËt B¶o vÖ M«i trêng, ®iÒu 1, M«i trêng "bao gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn, yÕu tè vËt chÊt nh©n t¹o quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, bao quanh con ngêi, cã ¶nh hëng tíi ®êi sèng, s¶n xuÊt, sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña con ngêi vµ thiªn nhiªn". Ch¬ng 1. Quan hÖ gi÷a M«i trêng vµ An ninh Giíi thiÖu chung Mèi quan hÖ kh¨ng khÝt vµ ¶nh hëng qua l¹i gi÷a M«i trêng vµ An ninh ®· dÉn ®Õn sù xuÊt hiÖn mét lÜnh vùc míi - ®ã chÝnh lµ An ninh M«i trêng (ANMT). Sù xuÊt hiÖn lÜnh vùc ANMT kh«ng chØ ®ßi hái ph¶i x¸c ®Þnh l¹i, vµ râ h¬n c¸c kh¸i niÖm vÒ an ninh, mµ ®ßi hái ph¶i x¸c ®Þnh l¹i c¶ nh÷ng kh¸i niÖm m«i trêng ®· tõng trë thµnh kinh ®iÓn. M«i trêng v× thÕ trë thµnh mét lÜnh vùc ®Çy tÝnh ®éng lùc. M«i trêng lµ s¶n phÈm biÕn ®æi tõ c¸c yÕu tè tù nhiªn do t¸c ®éng cña con ngêi, vµ biÕn ®æi tõ c¸c yÕu tè x· héi – nh©n v¨n do t¸c ®éng cña chÝnh qu¸ tr×nh sö dông tµi nguyªn cña con ngêi. Nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng v× thÕ khã t¸ch biÖt víi c¸c vÊn ®Ò thuÇn tuý tù nhiªn hay thuÇn tuý x· héi, nhng còng chÝnh v× thÕ mµ nã gÇn gòi h¬n víi c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ vµ ph¸t triÓn. C¸c lÜnh vùc mµ ANMT liªn quan chÆt chÏ chÝnh lµ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn céng ®ång, quan hÖ quèc tÕ, an ninh truyÒn thèng vµ qu¶n lý nhµ níc vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn. 291 §Þnh nghÜa nµy lµ c¬ së ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ níc vÒ m«i trêng cña níc ta tõ ngµy LuËt cã hiÖu lùc (10/1/1994) ®Õn nay. Tuy nhiªn, c¸c yÕu tè m«i trêng phi vËt chÊt – yÕu tè x· héi vµ nh©n v¨n cha ®îc chØ râ trong ®Þnh nghÜa. MÆt kh¸c, m«i trêng chØ gåm c¸c yÕu tè bao quanh con ngêi mµ kh«ng bao gåm c¶ con ngêi – t¸c nh©n chÝnh g©y ra c¸c vÊn ®Ò m«i trêng. Nh÷ng nhîc ®iÓm nµy cña ®Þnh nghÜa nãi trªn khiÕn cho viÖc b¶o vÖ m«i trêng trong nh÷ng n¨m qua ®· bá qua viÖc híng dÉn qu¶n lý c¸c yÕu tè m«i trêng x· héi vµ nh©n v¨n, mÆc dï trªn thùc tÕ, c¸c yÕu tè nµy vÉn ®îc ®Ò cËp ®Õn trong c«ng t¸c b¶o vÖ m«i trêng ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. Cã lÏ ®Þnh nghÜa cña UNESCO n¨m 1967 toµn diÖn h¬n. Theo ®Þnh nghÜa nµy, "M«i trêng sèng cña con ngêi lµ phÇn kh«ng gian mµ con ngêi t¸c ®éng, sö dông vµ bÞ nã lµm ¶nh hëng", "lµ tËp hîp c¸c thµnh tè vËt chÊt (tù nhiªn vµ nh©n t¹o) vµ x· héi xung quanh (mçi) con ngêi". Theo ®Þnh nghÜa cña UNESCO, nãi ®Õn m«i trêng cÇn ph¶i lµm râ ®ã lµ "M«i trêng sèng cña con ngêi" ®Ó tr¸nh nhÇm víi "m«i trêng sèng cña sinh vËt" nh nhiÒu ngêi vÉn lÇm lÉn, vÝ dô ®ång nhÊt kh¸i niÖm "m«i trêng" víi "m«i trêng ®Çm nu«i t«m", "m«i trêng trÇm tÝch ®¸y vïng cöa s«ng", "m«i trêng t¹o kho¸ng"... §Ó ph©n biÖt, khi nãi "m«i trêng" tøc lµ nãi t¾t cña côm tõ "m«i trêng sèng cña con ngêi", cßn khi nãi ®Õn c¸c m«i 292 trêng kh¸c, ®èi tîng cña c¸c ngµnh sinh th¸i häc, ®Þa chÊt häc... chóng ta cÇn nãi râ m«i trêng g× (vÝ dô m«i trêng rõng ngËp mÆn). M«i trêng theo UNESCO, gåm 2 nhãm yÕu tè: - Nhãm vËt chÊt (bao gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn nh ®Êt, níc, kh«ng khÝ, sinh häc, trêng vËt lÝ vµ yÕu tè nh©n t¹o nh ®« thÞ, nhµ cöa, m¸y mãc...). - Nhãm phi vËt chÊt (bao gåm c¸c yÕu tè x· héi vµ nh©n v¨n nh quy chÕ, luËt ph¸p, ch¬ng tr×nh, dù ¸n, ®¹o ®øc, v¨n ho¸, truyÒn thèng... cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña mçi c¸ nh©n vµ céng ®ång). MÆc dï ®· bæ sung thªm c¸c yÕu tè m«i trêng phi vËt chÊt, nhng c¶ ®Þnh nghÜa cña UNESCO vÉn cha lµm râ khi nµo mét yÕu tè vËt chÊt (vÝ dô ®Êt trång trät) hay phi vËt chÊt (vÝ dô vÊn ®Ò ®ãi nghÌo) thuéc vÒ lÜnh vùc m«i trêng hay thuéc vÒ lÜnh vùc c¸c khoa häc tù nhiªn vµ x· héi truyÒn thèng. V× cha lµm râ ®iÒu nµy nªn ®· lµm ph¸t sinh trong x· héi nh÷ng quan ®iÓm cho r»ng kh«ng cÇn (vµ kh«ng cã) c¸i gäi lµ khoa häc m«i trêng, hay ngîc l¹i cho r»ng mäi chuyªn gia ®Òu ®ång thêi lµ chuyªn gia m«i trêng. Nh÷ng quan ®iÓm cùc ®oan nµy cã mét c¬ së rÊt v÷ng ch¾c, ®ã lµ khoa häc vÒ m«i trêng míi xuÊt hiÖn gÇn ®©y, tõ nh÷ng n¨m 1970, trong khi tríc ®ã, kh«ng cã ngµnh khoa häc nµy, tr¸i ®Êt vµ con ngêi vÉn tån t¹i (?).  M«i trêng lµ tÝnh chÊt cña kh«ng gian sèng cña con ngêi. §Ó tr¸nh sù nhÇm lÉn ®èi tîng nghiªn cøu víi c¸c lÜnh vùc khoa häc truyÒn thèng (c¶ khoa häc tù nhiªn vµ x· héi), cÇn coi m«i trêng lµ tÝnh chÊt cña kh«ng gian sèng cña con ngêi, chØ n¶y sinh khi con ngêi sö dông, lµm biÕn ®æi kh«ng gian sèng; vµ 291 khi ®· xuÊt hiÖn, chóng g©y ¶nh hëng ®Õn cuéc sèng cña chóng ta. C¸c tÝnh chÊt nµy kh«ng tù xuÊt hiÖn tõ câi h v«; chóng lµ ®Æc tÝnh cña c¸c yÕu tè kh«ng gian sèng vËt thÓ hay phi vËt thÓ; chØ xuÊt hiÖn khi con ngêi sö dông kh«ng gian ®ã ®Ó mu sinh vµ ph¸t triÓn. C¸c tÝnh chÊt nµy cã thÓ g©y ra c¸c ¶nh hëng tÝch cùc hay tiªu cùc ®Õn chÊt lîng cuéc sèng. VÝ dô níc vèn lµ ®èi tîng cña c¸c ngµnh khoa häc thñy v¨n hay thuû lîi, lµ ®èi tîng qu¶n lý cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n. Níc ®îc coi lµ tµi nguyªn. Khi con ngêi sö dông tµi nguyªn níc, sÏ n¶y sinh mét sè tÝnh chÊt míi, ®ã lµ níc bÞ biÕn ®æi vÒ chÊt lîng (vÉn s¹ch hay bÞ « nhiÔm) vµ khèi lîng (phong phó hay c¹n kiÖt). Nh÷ng tÝnh chÊt míi nµy cña níc sÏ ®îc gäi lµ vÊn ®Ò m«i trêng níc. Nh vËy, kh«ng gian sèng cña chóng ta chØ tham gia vµo lÜnh vùc m«i trêng khi con ngêi sö dông nã. YÕu tè con ngêi (vµ ph¸t triÓn) v× thÕ trë thµnh yÕu tè trung t©m cña hÖ thèng m«i trêng, vµ m«i trêng chØ n¶y sinh do ph¸t triÓn vµ v× ph¸t triÓn. Râ rµng m«i trêng kh«ng chØ lµ kh«ng gian bao quanh chóng ta, mµ cßn bao gåm c¶ chóng ta. Tõ lËp luËn trªn, cã thÓ ®Ò xuÊt mét ®Þnh nghÜa kh¸c vÒ m«i trêng: "M«i trêng lµ tõ gäi t¾t "m«i trêng sèng cña con ngêi", bao gåm mét tËp hîp c¸c tÝnh chÊt cña kh«ng gian sèng cña con ngêi; kh«ng gian nµy ®îc t¹o thµnh tõ c¸c yÕu tè tù nhiªn vµ nh©n t¹o (yÕu tè vËt chÊt) vµ c¸c yÕu tè x· héi – nh©n v¨n (yÕu tè phi vËt chÊt); c¸c tÝnh chÊt nµy chØ n¶y sinh khi con ngêi sö dông vµ lµm biÕn ®æi kh«ng gian sèng, vµ chÞu t¸c ®éng cña chÝnh nh÷ng biÕn ®æi ®ã". 292 Nh÷ng tÝnh chÊt quan träng nhÊt, t¹o ra cèt lâi cña m«i trêng lµ: - Vá mong manh cña qu¶ trøng tîng trng cho ranh giíi nh¹y c¶m cña hÖ thèng, dÔ suy tho¸i, dÔ biÕn ®æi. - ChÊt lîng cña c¸c yÕu tè kh«ng gian sèng: s¹ch, « nhiÔm, suy tho¸i, tai biÕn, sù cè... - Lßng ®á lµ ph©n hÖ m«i trêng x· héi – nh©n v¨n (bao gåm c¶ c¸c s¶n phÈm nh©n t¹o). - Khèi lîng cña c¸c yÕu tè kh«ng gian sèng: phong phó, ®Çy ®ñ, khan hiÕm, thiÕu hôt, tranh chÊp, m©u thuÉn, xung ®ét... - Lßng tr¾ng lµ ph©n hÖ m«i trêng tù nhiªn (bao gåm ®ñ c¸c yÕu tè nu«i dìng sù sèng). - Qu¸ tr×nh vËn hµnh cña c¸c yÕu tè kh«ng gian sèng: an toµn, an ninh, tai biÕn, sù cè, th¶m ho¹... 1.1.2. CÊu tróc hÖ thèng m«i trêng C¸c vÊn ®Ò m«i trêng kh«ng xuÊt hiÖn riªng rÏ mµ bao giê còng lµ kÕt qu¶ cña nhiÒu t¬ng t¸c phøc t¹p, vµ chÝnh m«i trêng còng lµ nguyªn nh©n t¹o ra c¸c t¬ng t¸c kh¸c. M«i trêng lu«n lu«n lµ mét hÖ thèng. Cã nhiÒu m« h×nh hÖ thèng m«i trêng, nhng ®¬n gi¶n vµ cã ý nghÜa nhÊt trong thùc tiÔn lµ m« h×nh cña Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn ThÕ giíi (IUCN) ®Ò xuÊt n¨m 1995. HÖ thèng M«i trêng, thùc ra cÇn ph¶i gäi lµ hÖ thèng kh«ng gian m«i trêng ®îc minh ho¹ díi d¹ng mét qu¶ trøng (H×nh ). §iÒu h¹n chÕ cña m« h×nh nµy lµ gép chung c¸c yÕu tè kinh tÕ vµo ph©n hÖ X· héi – Nh©n v¨n, khiÕn cho khi ph©n tÝch ph¸t triÓn bÒn v÷ng, vai trß cña phóc lîi kinh tÕ bÞ lu mê. ChÝnh ®iÒu nµy khiÕn cho m« h×nh qu¶ trøng khã ¸p dông trong c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn m« h×nh qu¶ trøng l¹i t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho viÖc c©n b»ng c¸c môc tiªu ph¸t triÓn vµ b¶o tån thiªn nhiªn. 1.1.3. Chøc n¨ng c¬ b¶n cña m«i trêng M«i trêng cã 5 chøc n¨ng c¬ b¶n. - Cung cÊp n¬i c tró cho con ngêi ®Ó x©y dùng c¸c ®iÓm d©n c. N¬i c tró lý tëng ph¶i lµ n¬i an toµn cho con ngêi vµ céng ®ång. - Cung cÊp tµi nguyªn cho sù ph¸t triÓn x· héi (bao gåm c¶ c¸c tµi nguyªn, kh«ng gian m«i trêng vµ n¨ng lîng). - ChÊp nhËn vµ tù lµm s¹ch chÊt th¶i. Ph©n hÖ Tù nhiªn - Cung cÊp th«ng tin (c¸c quy luËt khoa häc, c¸c th«ng tin vÒ kh¶o cæ). Ph©n hÖ XH - NV - Cung cÊp c¸c tiÖn nghi m«i trêng. TiÖn nghi m«i trêng lµ c¸c gi¸ trÞ phi thÞ trêng cña hÖ sinh th¸i, gãp phÇn t¹o nªn c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸, t©m linh, thÈm mü... H×nh . M« h×nh hÖ thèng kh«ng gian m«i trêng, IUCN (1995) 291 292 1.1.4. Suy tho¸i hÖ thèng m«i trêng Khi hÖ thèng m«i trêng gi¶m dÇn viÖc ®¸p øng c¸c chøc n¨ng nãi trªn ta gäi lµ hiÖn tîng suy tho¸i. ChØ riªng suy tho¸i chøc n¨ng thø 3 (kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch), m«i trêng ngµy cµng trë nªn bÈn, khi ®é nhiÔm bÈn vît qu¸ tiªu chuÈn chÊt lîng m«i trêng do nhµ níc hoÆc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng quy ®Þnh, hiÖn tîng « nhiÔm sÏ x¶y ra. Nh vËy « nhiÔm lµ mét d¹ng suy tho¸i m«i trêng, do qu¸ tr×nh ®a mét yÕu tè nµo ®ã (thêng lµ chÊt th¶i) vµo hÖ thèng, qu¸ møc tù lµm s¹ch cña hÖ thèng, ®îc tÝch luü l¹i vît qu¸ tiªu chuÈn m«i trêng. Qu¸ tr×nh suy tho¸i m«i trêng cã thÓ x¶y ra díi 2 h×nh thøc. - BiÕn ®éng trêng diÔn: x¶y ra chËm ch¹p, trêng kú, khã hoÆc kh«ng thÓ c¶m nhËn b»ng gi¸c quan. VÝ dô ®iÓn h×nh lµ qu¸ tr×nh hoang m¹c ho¸, d©ng cao mùc níc ®¹i d¬ng do biÕn ®æi khÝ hËu, sôt lón ®Þa h×nh mÆt ®Êt do nguyªn nh©n kiÕn t¹o hoÆc b¬m hót níc ngÇm qu¸ møc tù phôc håi v.v... BiÕn ®éng trêng diÔn thêng diÔn ra trªn quy m« réng, tuy tèc ®é nhá nhng rÊt khã ®¶o ngîc t×nh h×nh. - BiÕn ®éng cÊp diÔn lµ c¸c biÕn ®éng nhanh, m¹nh, ®ét ngét. VÝ dô ®éng ®Êt, lò quÐt, ch¸y næ... Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra rÊt nhanh, ph¹m vi hÑp nhng kh«ng kÐo dµi, thiÖt h¹i cã thÓ rÊt lín vµ thÊy ®îc nªn thêng ®îc x· héi chó ý. Tuy nhiªn kh¾c phôc t×nh h×nh l¹i dÔ h¬n c¸c biÕn ®éng trêng diÔn.  Tai biÕn, sù cè m«i trêng vµ rñi ro m«i trêng BÊt cø mét hÖ thèng nµo còng cã tÝnh nhiÔu lo¹n, ph¶n ¸nh ®é v« trËt tù cña hÖ thèng. Trong mét hÖ thèng nhiÖt ®éng häc, ®é v« trËt tù ®îc ®o b»ng Entropy t¨ng dÇn cho ®Õn lóc ph¸ vì hÖ thèng ®Ó h×nh thµnh mét hÖ thèng kh¸c cã Entropy thÊp. 291 HÖ thèng m«i trêng còng vËy, c¸c nhiÔu lo¹n - thêng ®îc gäi lµ qu¸ tr×nh g©y h¹i tiÒm tµng - ®îc gäi lµ tai biÕn m«i trêng. Khi tai biÕn gia t¨ng, ph¸ vì ngìng an toµn cña hÖ thèng th× xuÊt hiÖn sù cè m«i trêng. Nh÷ng sù cè g©y thiÖt h¹i lín trªn diÖn réng th× ®îc gäi lµ th¶m ho¹ m«i trêng. C¸c qu¸ tr×nh tai biÕn - sù cè - th¶m ho¹ m«i trêng do thiªn nhiªn g©y ra lµ chÝnh ®îc gäi lµ thiªn tai, do con ngêi g©y ra lµ chÝnh ®îc gäi lµ sù cè,... kü thuËt, do c¶ hai nguyªn nh©n g©y ra ®îc gäi lµ sù cè,... hçn hîp. Sù íc ®o¸n thiÖt h¹i do sù cè hay th¶m ho¹ m«i trêng g©y ra, c¨n cø vµo x¸c suÊt x¶y ra sù cè vµ gi¸ trÞ thiÖt h¹i (tÝnh ra tiÒn) ®îc gäi lµ rñi ro m«i trêng. Nh÷ng hÖ thèng cã rñi ro cao cÇn ph¶i ®îc gia cè (gia t¨ng) ngìng an toµn cña hÖ thèng. Mét hÖ thèng tai biÕn cao cã thÓ lµ mét hÖ thèng rñi ro thÊp vµ ngîc l¹i. Nh÷ng hÖ thèng rñi ro cao thêng liªn quan chÆt chÏ víi viÖc suy gi¶m an ninh m«i trêng.  Xung ®ét m«i trêng. ViÖc tranh chÊp quyÒn sö dông tµi nguyªn m«i trêng nãi riªng vµ kh«ng gian m«i trêng nãi chung thêng dÉn ®Õn xung ®ét m«i trêng. C¸c bªn tham gia vµo xung ®ét ®Òu cã quyÒn ph¸p lý vÒ sö dông mét lo¹i tµi nguyªn hoÆc kh«ng gian m«i trêng cho nh÷ng môc tiªu kh¸c. Gi¶i quyÕt xung ®ét m«i trêng b»ng c¸ch hoµ gi¶i vµ hîp t¸c gi÷a c¸c bªn. NÕu mét hay mét sè c¸c bªn tham gia xung ®ét b»ng c¸ch vi ph¹m c¸c ®iÒu kho¶n do ph¸p luËt quy ®Þnh, c¸c bªn bÞ thiÖt h¹i tham gia vµo xung ®ét b»ng c¸ch khiÕu tè th× kh«ng ®îc coi ®©y lµ "xung ®ét m«i trêng" nh mét sè tµi liÖu ViÖt Nam vÉn gäi. Trêng hîp nµy gi¶i quyÕt khiÕu tè m«i trêng ph¶i theo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Râ rµng kh¸i niÖm "xung ®ét m«i trêng" 292 kh«ng ®ång nghÜa víi kh¸i niÖm "xung ®ét liªn quan ®Õn m«i trêng" hoÆc "xung ®ét do tranh chÊp m«i trêng". 1.2. An ninh M«i trêng vµ An ninh truyÒn thèng 1.2.1. An ninh truyÒn thèng vµ sù më réng sang kh¸i niÖm an ninh m«i trêng  Thêi kú më ®Çu: 1950 - 1990 Tõ tríc tíi nay, nãi tíi an ninh quèc gia, ngêi ta chñ yÕu chØ quan t©m tíi an ninh truyÒn thèng, tøc lµ tíi chñ quyÒn d©n téc vµ toµn vÑn l·nh thæ chèng l¹i sù x©m lîc vÒ qu©n sù tõ c¸c quèc gia kh¸c. §iÒu nµy lµ nguyªn nh©n xuÊt hiÖn c¸c mèi liªn minh vµ ®Çu t vµo qu©n sù víi môc ®Ých ng¨n chÆn nh÷ng kÎ thï nguy hiÓm, vµ ®Ó cã s½n mét lùc lîng vò trang hïng hËu ngay khi cÇn thiÕt. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngêi ta ®· chó träng nhiÒu h¬n tíi viÖc më réng kh¸i niÖm truyÒn thèng vÒ an ninh sang nh÷ng lÜnh vùc ®îc gäi lµ c¸c nguy c¬ míi nh c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, vi ph¹m quyÒn con ngêi, sù lan trµn cña c¸c c¨n bÖnh truyÒn nhiÔm, vµ nguy c¬ xuèng cÊp m«i trêng do nhiÔm ®éc, ph¸ huû tÇng «z«n, hiÖn tîng tr¸i ®Êt nãng lªn, « nhiÔm nguån níc, ®Êt ®ai xuèng cÊp vµ mÊt ®a d¹ng sinh häc (Ullman, 1983; Renner, 1989; Westing, 1989). ChÝnh c¸c ý kiÕn nµy ®· thóc ®Èy viÖc nghiªn cøu mèi quan hÖ cô thÓ gi÷a m«i trêng vµ an ninh. C¸c nghiªn cøu chÝnh thøc vÒ m«i trêng vµ an ninh xuÊt hiÖn ®Çu tiªn tõ nh÷ng n¨m 1950, më ®Çu nhiÒu tranh luËn vÒ sù thay ®æi cña m«i trêng vµ an ninh mµ trong ®ã kh¸i niÖm vÒ an ninh m«i trêng ®îc sö dông kh«ng Ýt (Osborn, 1953; Brown, 1954; Spout and Sprout, 1971; Falk, 1971 vaf Ophuls, 1976). TiÕp theo c¸c nghiªn cøu nµy, vµo n¨m 1977, Côc T×nh b¸o Liªn Bang cña Mü (C.I.A) ®· thiÕt lËp mét Trung t©m M«i trêng ®Ó ®¸nh gi¸ mèi liªn hÖ gi÷a m«i trêng vµ an ninh. ViÖc sö dông 291 chÊt diÖt cá cña qu©n ®éi Mü t¹i ViÖt Nam ®· tËp trung sù chó ý cña quèc tÕ vµo nh÷ng thiÖt h¹i vÒ m«i trêng do chiÕn tranh g©y ra. V¨n b¶n bæ sung I cho HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ 1949 vÒ B¶o vÖ c¸c N¹n nh©n ChiÕn tranh Vò trang Quèc tÕ (1977) lµ mét trong hai hiÖp íc ®Çu tiªn cã ý nghÜa ®¸ng kÓ vÒ m«i trêng, ®îc ®Ò xuÊt nhê mèi quan t©m cña quèc tÕ tíi sù xuèng cÊp m«i trêng nghiªm träng ë ViÖt Nam. Tho¶ thuËn mang tÝnh chÊt nh©n ®¹o nµy cho tíi nay vÉn cha ®îc mét sè níc th«ng qua, trong ®ã cã Mü, Ph¸p vµ Anh, mÆc dï hÇu hÕt c¸c môc tiªu cña nã kh«ng tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i trêng cã trong tho¶ thuËn ®ã.(IUCN, 1999). Trong HiÖp ®Þnh 1977 vÒ Ng¨n chÆn ViÖc Sö dông c¸c Kü thuËt lµm Thay ®æi M«i trêng v× môc tiªu qu©n sù hay v× bÊt cø môc tiªu thï ®Þch nµo kh¸c (HiÖp ®Þnh ENMOD), hiÖp íc hËu chiÕn ViÖt Nam thø hai, ®· tiÕp tôc cã nhiÒu cè g¾ng ®Ó x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng kh¸i niÖm chÆt chÏ h¬n cho viÖc ng¨n chÆn nguy c¬ "tµn ph¸ l©u dµi, réng r·i vµ nghiªm träng m«i trêng tù nhiªn". Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 1980, nhiÒu tæ chøc vµ c¸ nh©n kh¸c nhau ®· b¾t ®Çu ®Ò cËp tíi nh÷ng vÊn ®Ò an ninh n»m ngoµi lÜnh vùc qu©n sù cã ¶nh hëng tíi mét quèc gia. Uû ban An ninh vµ Gi¶i trõ qu©n bÞ Liªn HiÖp quèc, do Olaf Palme lµm chñ tÞch, ®· ph©n biÖt hai kh¸i niÖm an ninh tËp thÓ vµ an ninh chung. Kh¸i niÖm ®Çu gÇn víi kh¸i niÖm truyÒn thèng h¬n, ¸m chØ nh÷ng vÊn ®Ò qu©n sù néi bé mét níc, trong khi ®ã kh¸i niÖm sau l¹i ph¶n ¸nh mét lo¹t nh÷ng nguy c¬ phi qu©n sù nh chuyÓn ®æi kinh tÕ, c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn, gia t¨ng d©n sè vµ xuèng cÊp m«i trêng. TiÕp theo ®ã lµ Xu híng ChÝnh trÞ Míi cña Tæng thèng Nga Mikhail Gorbachew ñng hé kh¸i niÖm an ninh toµn diÖn, ®Æt nÒn mãng cho chÝnh trÞ toµn cÇu. An ninh toµn diÖn 292 bao gåm c¶ c¸c mèi ®e do¹ kh¸c nh chiÕn tranh h¹t nh©n, n¹n ®ãi vµ c¸c vÊn ®Ò m«i trêng toµn cÇu (IUCN, 1999). qu©n sù, kinh tÕ vµ c¸c yÕu tè con ngêi vµ an ninh m«i trêng, gåm cã b¶o vÖ vµ sö dông m«i trêng. Cïng lóc ®ã, còng cã nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c nªu ra vÊn ®Ò më réng kh¸i niÖm an ninh sang c¸c nguy c¬ phi qu©n sù. Richard Ullman lµ mét vÝ dô, «ng ®· ®a ra ®Þnh nghÜa sau ®©y cho c¸c mèi ®e do¹ vÒ an ninh: Vô rß rØ h¹t nh©n ë TrÐc-n«-bn vµ kÌm theo nã lµ nh÷ng thiÖt h¹i vÒ con ngêi vµ hÖ sinh th¸i ®· lµm cho nhiÒu ngêi ®Æt vÊn ®Ò søc khoÎ vµo khu«n khæ cña an ninh. N¨m sau ®ã, Tæng thèng Gorbachew ®· ®Ò nghÞ ®a an toµn sinh th¸i lªn u tiªn hµng ®Çu vµ ®· gãp phÇn x©y dùng lßng tin cña quèc tÕ vµo kh¸i niÖm nµy. Mét mèi ®e do¹ cho an ninh quèc gia lµ mét hµnh ®éng hay mét chuçi c¸c sù kiÖn mµ: 1) ®e do¹ g©y tæn h¹i trÇm träng trong mét kho¶ng thêi gian t¬ng ®èi ng¾n ®Õn chÊt lîng cuéc sèng cña ngêi d©n trong quèc gia ®ã, hoÆc 2) ®e do¹ lµm thu hÑp ®¸ng kÓ ph¹m vi chän lùa c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ cña mét quèc gia hoÆc cña c¸c ®¬n vÞ t nh©n hay phi chÝnh phñ (mét ngêi, nhãm ngêi hay mét tæ chøc) n»m trong quèc gia ®ã (Ullman, 1983:133). Trong khi kh¸i niÖm vÒ an ninh bã hÑp trong biªn giíi mét quèc gia vÉn ®ang tån t¹i, Ullman ®· t×m c¸ch më réng kh¸i niÖm vÒ c¸c mèi ®e do¹ vÒ an ninh ra ngoµi khu«n khæ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ chÝnh trÞ truyÒn thèng. ý ®Þnh më réng ®Þnh nghÜa vÒ an ninh tíi c¸c nguy c¬ vÒ m«i trêng kh«ng chØ h¹n chÕ trong níc Mü. MÆc dï B¸o c¸o T¬ng lai chung cña chóng ta cña Uû ban Quèc tÕ vÒ M«i trêng vµ Ph¸t triÓn ®îc biÕt ®Õn nhiÒu nhÊt nhê ®Þnh nghÜa vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, Uû ban còng ®· kªu gäi mäi ngêi nhËn thøc r»ng an ninh còng mét phÇn lµ chøc n¨ng cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Uû ban ®· nªu bËt vai trß cña c¸c ¸p lùc vÒ m«i trêng trong viÖc lµm n¶y sinh m©u thuÉn, ®ång thêi còng tuyªn bè r»ng "mét ph¬ng ¸n an ninh quèc gia vµ quèc tÕ toµn diÖn ph¶i vît xa viÖc tËp trung vµo lùc lîng qu©n sù vµ ch¹y ®ua vò trang" (1987:290). Westing (1989) ®· lµm râ thªm ý kiÕn nµy. ¤ng cho r»ng an ninh toµn diÖn bao gåm hai bé phËn lu«n kh¨ng khÝt víi nhau: an ninh chÝnh trÞ, bao gåm c¸c yÕu tè 291 Bªn c¹nh viÖc kªu gäi më réng kh¸i niÖm cò vÒ nh÷ng g× ®îc coi lµ mèi ®e do¹ cho an ninh, ngêi ta còng nhËn thøc ®îc r»ng chØ tËp trung vµo an ninh quèc gia lµ qu¸ hÑp. An ninh cÇn ph¶i ®îc hiÓu ë nh÷ng cÊp ®é chÝnh trÞ réng h¬n (khu vùc hay toµn cÇu) hoÆc hÑp h¬n (céng ®ång hay vïng sinh th¸i) v× "®Æc quyÒn qui íc cña c¸c quèc gia Ýt khi phï hîp víi nhu cÇu hîp t¸c khu vùc vµ thiÕt lËp chÝnh s¸ch toµn cÇu" (Matthews, 1989:162). Cµng ngµy cµng cã nhiÒu ý kiÕn c«ng nhËn lµ quèc gia kh«ng cßn lµ ®èi tîng duy nhÊt ®ang ®îc b¶o vÖ an ninh (Buzan, 1991). Giai ®o¹n ®Çu tiªn trong c¸c nghiªn cøu vÒ m«i trêng vµ an ninh ®· khÐp l¹i gÇn nh ngay sau khi ChiÕn tranh L¹nh kÕt thóc. C¸c bµi b¸o cña Jessica Matthews (1989) vµ Norman Myers (1989) ®· tãm t¾t hÇu hÕt c¸c cuéc tranh luËn vÒ viÖc më réng kh¸i niÖm an ninh. Còng gièng nh c¸c ®ãng gãp kh¸c tríc ®ã, hä ®Æt ra hai vÊn ®Ò c¬ b¶n. Thø nhÊt, cÇn ph¶i ®Þnh nghÜa l¹i an ninh trong ®ã bao gåm c¶ mét lo¹t c¸c mèi ®e do¹ míi nh gia t¨ng d©n sè, c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn vµ m«i trêng xuèng cÊp. Thø hai, c«ng nhËn ®èi tîng cña an ninh kh«ng cßn ®¬n thuÇn lµ mét quèc gia, mµ ph¶i bao trïm c¶ cÊp ®é réng h¬n vµ hÑp h¬n quèc gia. VÝ dô nh Myers (1993) cho r»ng an ninh ®ång nghÜa víi: 292 1.2.2. An ninh M«i trêng lµ g× ? An toµn cho con ngêi: kh«ng chØ lµ tr¸nh khái bÞ s¸t h¹i hoÆc bÞ th¬ng mµ cßn ph¶i cã níc uèng, thøc ¨n, n¬i ë, Mét sè tranh luËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a an ninh vµ m«i trêng lµ kÕt qu¶ cña c¸c c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm m«i trêng vµ an ninh. HiÖn nay ®ang tån t¹i mét sè ®Þnh nghÜa sau ®©y vÒ an ninh m«i trêng: søc khoÎ, viÖc lµm vµ c¸c yªu cÇu thiÕt yÕu kh¸c mµ mäi con ngêi trªn Tr¸i ®Êt nµy ®Òu ph¶i ®îc hëng. Tæng hîp nhu cÇu cña tÊt c¶ c¸c c«ng d©n nµy - an toµn vµ chÊt lîng cuéc sèng - sÏ lµ yÕu tè næi bËt trong quan niÖm vÒ an ninh cña - An ninh m«i trêng (hay an ninh cña c¸c dÞch vô cã ®îc do m«i trêng tù nhiªn) - kh¸i niÖm nµy còng cã thÓ ®îc hiÓu lµ nguån vèn tù nhiªn bÒn v÷ng bao gåm c¶ c¸c lùc lîng qu©n sù vµ t×nh b¸o quèc phßng víi viÖc qu¶n lý vµ thi hµnh c¸c tho¶ íc m«i trêng quèc tÕ; c¶ viÖc thu thËp th«ng tin, ph©n tÝch, xö lý vµ c«ng bè c¸c d÷ liÖu khoa häc vÒ m«i trêng tù nhiªn; kh¾c phôc vµ xö lý c¸c khñng ho¶ng m«i trêng, c¸c thiªn tai; thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng m«i trêng; ®¶m b¶o tiÕp cËn ®îc c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn; chuyÓn híng c«ng nghÖ s¹ch; b¶o vÖ c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¶nh quan thiªn nhiªn. - An ninh m«i trêng lµ sù xuèng cÊp hay bÞ suy kiÖt cña m«i trêng do c¸c ho¹t ®éng qu©n sù hoÆc c¸c xung ®ét vò trang (do c¸ch thùc hiÖn c¸c xung ®ét vò trang vµ do c¸c chÊt th¶i qu©n sù g©y ra) - An ninh m«i trêng lµ m«i trêng xuèng cÊp vµ tµi nguyªn c¹n kiÖt dÉn ®Õn nhiÒu m©u thuÉn gay g¾t trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ quan hÖ quèc tÕ. - mçi quèc gia. An ninh m«i trêng lµ m«i trêng xuèng cÊp vµ tµi nguyªn c¹n kiÖt ®e do¹ phóc lîi quèc gia (vµ v× thÕ, cho c¶ an ninh quèc gia); vµ cÇn cã sù can thiÖp cña c¸c tæ chøc cã chñ quyÒn nh»m lµm dÞu bít nh÷ng tæn thÊt cho m«i trêng; T¬ng tù víi c¸c luËn ®iÓm cña Uû ban Quèc tÕ vÒ M«i trêng vµ Ph¸t triÓn, Myers ñng hé viÖc chuyÓn tõ kh¸i niÖm an ninh lµ "tr¸nh khái c¸c mèi ®e do¹ kh¸c" sang kh¸i niÖm an ninh lµ "tù do tiÕp cËn tíi c¸c dÞch vô vÒ m«i trêng".  Thêi kú thø hai: sau 1990 ®Õn nay Nh÷ng tranh luËn vÒ quan hÖ gi÷a m«i trêng vµ an ninh ®· vît ra khái ph¹m trï lý thuyÕt ®¬n thuÇn. Warren Christopher, Cùu Ngo¹i trëng Mü ®· nªu lªn mèi liªn hÖ gi÷a hai kh¸i niÖm mét c¸ch râ rµng, "… c¸c vÊn ®Ò vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn thêng cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn møc ®é æn ®Þnh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña mét quèc gia…" Cùu Bé trëng Quèc phßng Na Uy Johan Holst cßn døt kho¸t h¬n víi quan ®iÓm "m«i trêng xuèng cÊp cã thÓ coi lµ mét phÇn cña xung ®ét vò trang v× nã lµm c¸c xung ®ét thªm nghiªm träng h¬n hoÆc më réng quy m« cña c¸c cuéc xung ®ét ®ã". Dï chØ lµ c¸c tranh luËn vÒ lý thuyÕt hay trªn chÝnh trêng th× ch¾c ch¾n vÉn cßn mét sè lîng ®¸ng kÓ nh÷ng tranh luËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a an ninh vµ m«i trêng. Nh Dabelko vµ Simmons (1997) ®· nhËn xÐt, sù cha thèng nhÊt tån t¹i kh«ng chØ trong khu«n khæ c¸c nguyªn t¾c mµ cßn ngay c¶ gi÷a c¸c c¬ quan cña chÝnh phñ. Thùc tÕ, rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· ph¶i tr¸nh dïng kh¸i niÖm an ninh, vµ chñ yÕu tËp trung vµo c¸c biÕn ®æi cña m«i trêng vµ sù thÝch nghi cña x· héi vµ/hoÆc xung ®ét vò trang. 291 292 - An ninh m«i trêng lµ kh¶ n¨ng m«i trêng cã thÓ ®¸p øng c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña con ngêi mét c¸ch bÒn v÷ng: cung cÊp n¬i ë, cung cÊp n¨ng lîng vµ nguyªn liÖu, kh¶ n¨ng chÊp nhËn chÊt th¶i, cung cÊp th«ng tin khoa häc vµ cung cÊp c¸c tiÖn nghi m«i trêng. Râ rµng lµ c¸c nghiªn cøu vÒ m«i trêng vµ an ninh cßn cha thùc sù thèng nhÊt. Giai ®o¹n ®Çu cña bÊt kú mét ch¬ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc hay mét cuéc bµn luËn vÒ chÝnh s¸ch nµo thêng xu«n sÎ, nhng tíi khi b¾t ®Çu cè g¾ng x©y dùng mét tËp hîp c¸c ®êng lèi chØ ®¹o chÆt chÏ, ngêi ta l¹i thêng gÆp ph¶i bÊt ®ång. V× vËy, nhu cÇu më réng m¹ng líi nghiªn cøu vµ ®Èy m¹nh th«ng tin liªn l¹c gi÷a c¸c ®¬n vÞ nghiªn cøu, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ l¹i cµng trë nªn cÇn thiÕt. Vµ ®iÒu nµy còng sÏ gióp cho viÖc lµm râ c¸c kh¸i niÖm cßn cha ®îc thèng nhÊt. Tuy nhiªn dï cha thèng nhÊt nhng viÖc ®a c¸c vÊn ®Ò m«i trêng vµo néi dung an ninh lµ viÖc ®ang ®îc quan t©m réng r·i trªn thÕ giíi. Nh÷ng tuyªn bè cña Héi nghÞ Thîng ®Ønh vÒ M«i trêng ThÕ giíi t¹i Johannesburg (Nam Phi) n¨m 2002 ®· ®a kh¸i niÖm vÒ an ninh m«i trêng lªn mét tÇm quan träng míi. Tuyªn bè Johannesburg vÒ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· kh¼ng ®Þnh mèi liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a B¶o vÖ m«i trêng víi xo¸ ®ãi nghÌo, víi sù phån vinh, an ninh vµ æn ®Þnh toµn cÇu. 1.3. Quan hÖ gi÷a An ninh M«i trêng vµ c¸c lÜnh vùc gÇn gòi 1.3.1. An ninh M«i trêng vµ xung ®ét vò trang Kh¸i niÖm kinh ®iÓn ®· tõng tån t¹i hµng thÕ kû chØ coi an ninh lµ sù an toµn, kh«ng cã xung ®ét vò trang. GÇn ®©y, sau héi nghÞ cña Liªn hiÖp quèc vÒ ph¸t triÓn ë Stockholm n¨m 1972 vµ nhÊt lµ sau Rio 1992, nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®Æc biÖt 291 nhÊn m¹nh nh÷ng biÕn ®æi cña m«i trêng vµ nguån tµi nguyªn c¹n kiÖt ®ãng vai trß lµ nh÷ng nguyªn nh©n tiÒm tµng g©y xung ®ét m¹nh mÏ (Homer - Dixon, 1991, 1994, Libiszewski, 1992; Bachler, 1994). Xung ®ét nµy, tiÕp ®ã, l¹i lµ mèi ®e do¹ nghiªm träng cho an toµn cña c¸c c¸ nh©n, c¸c khu vùc hay c¸c quèc gia. C¸c bµn luËn chung vÒ thùc chÊt cña an ninh vµ vai trß cña hiÖn tîng m«i trêng xuèng cÊp gãp phÇn vµo t×nh tr¹ng kÐm an ninh vµ xung ®ét, ®· ®îc Levy (1995) nªu lªn vµ ®îc coi lµ lµn sãng nghiªn cøu ®Çu tiªn vÒ m«i trêng vµ xung ®ét. C¸c nghiªn cøu sau Levy (1995) ®· t¹o ra c¸c tranh luËn tiÕp theo vÒ viÖc thiÕt lËp c¸c chÝnh s¸ch ®Ó lµm râ mèi liªn hÖ gi÷a m«i trêng vµ xung ®ét, t¹o nÒn t¶ng cho viÖc theo ®uæi nh÷ng nghiªn cøu xa h¬n vÒ nh÷ng mèi quan hÖ phøc t¹p vµ cßn m¬ hå nµy. C¸c nghiªn cøu nµy kh«ng chØ lµm t¨ng tÝnh khoa häc cho nh÷ng tranh luËn xung quanh mèi liªn hÖ gi÷a c¸c biÕn ®æi cña m«i trêng vµ xung ®ét vò trang, mµ chóng cßn lµm cho c«ng chóng ý thøc ®îc hiÖn tîng m«i trêng xuèng cÊp cã thÓ gãp phÇn lµm n¶y sinh xung ®ét vò trang. Homer-Dixon (1991) kÕt luËn rÊt râ rµng: "... khan hiÕm c¸c tµi nguyªn kh«ng phôc håi ®îc lµ yÕu tè gãp phÇn ®Èy ®Õn xung ®ét vò trang ë rÊt nhiÒu n¬i thuéc thÕ giíi thø ba". Nghiªn cøu tiÕp theo cña Bachler vµ céng sù (1998) ®· cho thÊy m«i trêng trë thµnh cèt lâi cña c¸c t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng, trë thµnh kªnh dÉn tíi t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng, thµnh chÊt xóc t¸c hay thËm chÝ lµ c¸i ®Ých cho t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng. NhiÒu mèi ®e do¹ vÒ m«i trêng cã kh¶ n¨ng gãp phÇn lµm mÊt an ninh vµ g©y xung ®ét. Nh÷ng h¹n chÕ vÒ tµi nguyªn lµ mét yÕu tè quan träng thêng ®îc bµn ®Õn trong c¸c tµi liÖu. ViÖc t¨ng d©n sè vµ c«ng nghiÖp ho¸ nhanh chãng ë nhiÒu n¬i ®· lµm t¨ng nhu cÇu vÒ c¶ tµi nguyªn thiªn nhiªn cã thÓ t¸i sinh vµ tµi nguyªn kh«ng t¸i sinh ®îc. Tranh chÊp tµi nguyªn xa nay 292 vÉn lµ nguyªn nh©n chñ yÕu g©y xung ®ét. Ta cã thÓ thÊy t×nh tr¹ng khan hiÕm níc ë vïng Trung §«ng; c¹n kiÖt nguån c¸ ë bê biÓn ®«ng Cana®a; chÆt ph¸ rõng ë Braxin, Th¸i Lan vµ nhiÒu n¬i kh¸c ®· hoÆc sÏ trë thµnh nguyªn nh©n chÝnh g©y ra xung ®ét. Theo ViÖn Hµn l©m Khoa häc Mü (1991) vµ Myers (1993), nh÷ng thay ®æi cña bÇu khÝ quyÓn - tr¸i ®Êt nãng lªn vµ tÇng ozon bÞ huû ho¹i - cã thÓ g©y ra nh÷ng tæn thÊt to lín cho con ngêi. Thªm vµo ®ã, ®Êt ®ai xuèng cÊp - hay t×nh tr¹ng sö dông ®Êt hiÖn nay nãi chung - còng cã thÓ trùc tiÕp ¶nh hëng kh¶ n¨ng tù cung cÊp nguån thùc phÈm cho con ngêi, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn d©n sè gia t¨ng, hoÆc cã thÓ gi¸n tiÕp ¶nh hëng ®Õn nh÷ng thay ®æi kh¸c nh lµm cho tr¸i ®Êt nãng lªn. HomerDixon (1994) ®· ®a ra mét vµi b»ng chøng vÒ nh÷ng mèi liªn quan nµy vµ kÕt luËn sù khan hiÕm tµi nguyªn m«i trêng (bao gåm c¶ biÕn ®æi m«i trêng, gia t¨ng d©n sè vµ ph©n chia kh«ng ®Òu nguån tµi nguyªn) t¹o ra xung ®ét gay g¾t. Trong khi luËn ®iÓm nµy cßn ®ang ®îc bµn c·i, cµng ngµy ngêi ta cµng ph¶i c«ng nhËn m«i trêng xuèng cÊp Ýt nhÊt còng gãp phÇn g©y xung ®ét vµ mÊt an ninh. Ph©n biÖt An ninh vµ Xung ®ét CÇn ph¶i ph©n biÖt ®îc hai kh¸i niÖm hµm chøa trong c¸c thuËt ng÷ xung ®ét vµ an ninh. Xung ®ét lµ hiÖn tîng cã thÓ quan s¸t ®îc trªn thùc tÕ. Kh«ng gièng nh vËy, an ninh l¹i lµ nhËn thøc chñ quan mang tÝnh x· héi, biÕn ®æi theo thêi gian vµ tuú thuéc tõng ®èi tîng ®îc b¶o vÖ hay ®i b¶o vÖ an ninh (c¸ nh©n, tæ chøc, quèc gia, xuyªn quèc gia hay quèc tÕ). Xung ®ét thêng ®îc xem nh mét mèi ®e do¹ cho an ninh. V× vËy, hai kh¸i niÖm nµy thêng hay ®i liÒn víi nhau, kh«ng nªn coi chóng lµ hai kh¸i niÖm ®èi lËp. Mét vµi t¸c gi¶ kh¸c ®· cè g¾ng lµm râ nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a m«i trêng víi xung ®ét vµ c¶ an ninh. 291 VÝ dô nh Wallensteen (1992) ®· ®a ra mét c¸ch ph©n lo¹i mèi liªn kÕt gi÷a sù ph¸ huû m«i trêng víi xung ®ét vµ/hoÆc an ninh, gåm cã 7 ®iÓm. MÆc dï kh«ng ®a ra c¸c vÝ dô minh ho¹, hÖ thèng ph©n lo¹i cña «ng cã thÓ ®îc hiÓu nh sau: - Ph¸ huû m«i trêng sÏ lµm gi¶m c¸c nguån tµi nguyªn s½n cã cho x· héi, v× vËy sÏ dÉn tíi c¹nh tranh më réng h¬n vµ gay g¾t h¬n; - Ph¸ huû m«i trêng dÉn tíi chuyÓn ®æi quyÒn lùc hiÖn cã; - Ph¸ huû m«i trêng dÉn tíi t¹o ra thªm nhiÒu nhãm quyÒn lùc míi, nh lµ mét ph¶n øng ®¸p l¹i sù thay ®æi nµy; - Ph¸ huû m«i trêng lµm cho c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i trêng trë nªn quan träng ®èi víi c¸c nhãm quyÒn lùc hiÖn cã; - Ph¸ huû m«i trêng lµm cho c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i trêng ®îc tËp trung chó ý nhiÒu h¬n c¸c vÊn ®Ò kh¸c trong x· héi; - Ph¸ huû m«i trêng lµm n¶y sinh nh÷ng xung ®ét vÒ m«i trêng trong nh÷ng nhãm níc quan t©m nhiÒu ®Õn m«i trêng. Nguån: W.Allensteen, P., 1992. Nghiªn cøu nãi trªn vµ nh÷ng nhËn xÐt chung cho phÐp chóng ta rót ra mét kÕt luËn kh«ng thÓ phñ nhËn ®îc: biÕn ®æi m«i trêng (vµ c¸c mèi ®e do¹ ®îc coi lµ kh«ng truyÒn thèng kh¸c) cã liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng mÊt an ninh do bÊt b×nh ®¼ng vµ ®ãi nghÌo. Mèi quan hÖ gi÷a m«i trêng vµ an ninh lµ mét vÝ dô vÒ c¸ch thøc c¸c yÕu tè hoÆc c¸c nguy c¬ kh¸c nhau ¶nh hëng ®Õn t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng vµ ®ãi nghÌo, ®óng nh tuyªn bè Johannesburg sau nµy (2002) ®· kh¼ng ®Þnh. Ngêi ta nhËn thÊy biÕn ®æi m«i trêng cã nhiÒu vai trß kh¸c nhau trong c¸c mèi quan hÖ víi xung ®ét vò trang. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn râ trong ®Þnh nghÜa cña Dokken vµ Greger vÒ xung ®ét 292 vò trang liªn quan ®Õn m«i trêng "lµ mét lo¹i xung ®ét cã liªn quan ®Õn søc Ðp m«i trêng hoÆc sù xuèng cÊp m«i trêng, cã thÓ ®ãng vai trß lµ nguyªn nh©n, lµ hËu qu¶ hay yÕu tè liªn quan - cïng víi nhiÒu yÕu tè x· héi, chÝnh trÞ hay s¾c téc kh¸c" (1995: 38). 1.3.2. An ninh m«i trêng vµ ph¸t triÓn céng ®ång  Céng ®ång lµ g× ? Céng ®ång lµ mét ph¹m trï c¬ b¶n cña x· héi häc. §ã lµ mét tËp hîp c¸c c¸ nh©n cïng chia sÎ mét lîi Ých chung, gièng nhau vÒ c¸c ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ho¹t ®éng – bao gåm c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c, sù gÇn gòi gi÷a hä vÒ t tëng, tÝn ngìng, hÖ gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc, nÒn s¶n xuÊt, sù t¬ng ®ång vÒ ®iÒu kiÖn sèng còng nh c¸c quan niÖm chñ quan cña hä vÒ c¸c môc tiªu vµ ph¬ng tiÖn ho¹t ®éng (T« Duy Hîp vµ L¬ng Hång Quang, 2000, tr.17). C¸c tÝnh chÊt cña mét céng ®ång gåm: - Quan hÖ x· héi mang tÝnh chÊt th©n t×nh, th©n mËt, cã tÝnh cè kÕt tù nhiªn. - TÝnh bÒn v÷ng theo thêi gian. - VÞ thÕ x· héi cña c¸c thµnh viªn ®îc g¸n s½n nhiÒu h¬n lµ do phÊn ®Êu mµ cã. - Dßng hä ®îc lÊy lµm quan hÖ c¬ b¶n vµ mang c¶ hai ®Æc trng: huyÕt thèng vµ khu«n mÉu v¨n ho¸ cña sinh ho¹t céng ®ång. (Theo T« Duy Hîp vµ L¬ng Hång Quang, 2000) Kh¸i niÖm hiÖp héi, tuy còng dïng ®Ò chØ mét tËp hîp c¸c c¸ thÓ, nhng hoµn toµn kh¸c víi 4 tÝnh chÊt trªn ®©y cña céng ®ång. HiÖp héi ®îc thµnh lËp chñ yÕu nh»m chia sÎ lîi Ých, hîp t¸c b¶o vÖ quyÒn lîi th«ng qua c¸c hîp ®ång hoÆc khÕ íc, tÝnh 291 hîp lÝ h¬n lµ t×nh c¶m vµ vÞ thÕ trong hiÖp héi lµ do phÊn ®Êu mµ cã. VÝ dô ta nãi: "HiÖp héi c¸c nhµ s¶n xuÊt chÌ ViÖt Nam", kh¸c víi "Céng ®ång trång chÌ ë x· T©n C¬ng, Th¸i Nguyªn".  Ph¸t triÓn céng ®ång Ph¸t triÓn céng ®ång thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh t¨ng trëng kinh tÕ cña céng ®ång cïng víi tiÕn bé céng ®ång theo híng hoµn thiÖn c¸c gi¸ trÞ Ch©n – ThiÖn – Mü (T« Duy Hîp vµ L¬ng Hång Quang, 2000). Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn Hîp Quèc (1972) cho r»ng ph¸t triÓn céng ®ång kh«ng chØ lµ mét tiÕn tr×nh néi t¹i do b¶n th©n sù nç lùc cña c«ng chóng, mµ cßn cã nç lùc cña chÝnh quyÒn vµ c¸c tæ chøc hç trî ph¸t triÓn gióp cho céng ®ång c¶i thiÖn c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸, ®Ó céng ®ång cã thÓ héi nhËp vµ ®ãng gãp vµo ®êi sèng quèc gia (UN, 1972, popular participation: emerging trends in community development, p.2, NewYork).  An ninh m«i trêng vµ ph¸t triÓn céng ®ång C¸c kh¸i niÖm nªu trªn cßn thiÕu nh÷ng tiªu chÝ quan träng vÒ b¶o vÖ m«i trêng ngay trong c¸c ®Þnh nghÜa vÒ céng ®ång vµ ph¸t triÓn céng ®ång. §a c¸c tiªu chÝ m«i trêng vµo lÜnh vùc nµy lµ mét tÊt yÕu ®Ó ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng cña céng ®ång vµ ph¸t triÓn céng ®ång, v× trªn thùc tÕ, dï c¸c nhµ khoa häc cã ®Ò cËp ®Õn hay kh«ng, c¸c tiªu chÝ m«i trêng lu«n lu«n ®îc c¸c céng ®ång quan t©m vµ thùc hiÖn. §Æc trng m«i trêng cña mét céng ®ång lµ sù t¬ng ®ång vÒ nhËn thøc, th¸i ®é, hµnh vi trong øng xö víi thiªn nhiªn, ph¬ng c¸ch khai th¸c bÒn v÷ng tµi nguyªn thiªn nhiªn. §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ trong c¸c h¬ng íc, luËt tôc, thãi quen... cña nhiÒu céng ®ång, nhÊt lµ céng ®ång n«ng th«n vÉn sèng dùa vµo c¸c nguån lîi thiªn nhiªn. 292 §Æc trng m«i trêng cña ph¸t triÓn céng ®ång lµ kh«ng chØ ph¸t triÓn kinh tÕ, c¶i thiÖn c¸c ®iÒu kiÖn x· héi, v¨n ho¸, mµ cßn duy tr× kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña m«i trêng. Phóc lîi m«i trêng lµ b×nh ®¼ng víi phóc lîi vÒ kinh tÕ vµ x· héi trong ph¸t triÓn céng ®ång. B¶o ®¶m an ninh m«i trêng gÇn nh lµ ®iÒu kiÖn cèt lâi cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña céng ®ång, v× mét m«i trêng an ninh cã kh¶ n¨ng cung øng bÒn v÷ng 5 chøc n¨ng c¬ b¶n cho ph¸t triÓn céng ®ång. Khi m«i trêng mÊt an ninh (suy tho¸i, sù cè) céng ®ång sÏ: - Kh«ng cã n¬i ë an toµn (do thiªn tai, sù cè, th¶m ho¹ m«i trêng). -  Nguyªn nh©n cña viÖc mÊt (suy gi¶m) an ninh m«i trêng - B¶n th©n hÖ m«i trêng cã thÓ mÊt an ninh mét c¸ch tù nhiªn. VÝ dô mét vïng bÞ thiªn tai nh lôt, ®éng ®Êt, giã xo¸y, phun trµo nói löa. Mét hÖ m«i trêng cã thÓ mÊt an ninh do ho¹t ®éng cña con ngêi. T¸c ®éng nh©n sinh cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng biÕn ®æi m«i trêng mét c¸ch trêng diÔn, vÝ dô « nhiÔm c«ng nghiÖp, khai th¸c qu¸ møc tµi nguyªn. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ sa m¹c ho¸, ®a d¹ng sinh häc, biÕn ®æi khÝ hËu ®· tõng ®îc th¶o luËn ë nhiÒu héi th¶o quèc tÕ vµ lµ ®èi tîng nghiªn cøu nhiÒu n¨m. Chóng còng ®îc ®Ò cËp ®Õn trong néi dung cña 3 c«ng íc quèc tÕ. Tuy nhiªn, l¹i n¶y sinh nhu cÇu ph¶i ph©n tÝch nh÷ng hiÓm ho¹ b¾t nguån tõ nh÷ng suy tho¸i m«i trêng x¶y ra trêng diÔn trong mèi quan hÖ víi c¸c ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ vµ kinh tÕ - x· héi ®ang chiÕm u thÕ trong mét khu vùc, nh»m x¸c ®Þnh nh÷ng ph¬ng tiÖn cã thÓ ng¨n ngõa t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh cã thÓ dÉn ®Õn xung ®ét vµ di c. - Thªm vµo ®ã, ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi còng cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng sù cè m«i trêng cã tÝnh th¶m ho¹, vÝ dô viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng qui m« lín nh x©y C¸c th«ng tin bÞ ph¸ huû (vÝ dô c¸c loµi sinh vËt bÞ biÕn mÊt, c¸c ®iÓm kh¶o cæ bÞ huû ho¹i, thiÕu th«ng tin khoa häc c«ng nghÖ, tæ chøc s¶n xuÊt...) - 1.3.3. An ninh m«i trêng vµ qu¶n lý Nhµ níc vÒ m«i trêng M«i trêng bÞ « nhiÔm vµ trë nªn ®éc h¹i. - C¸c tiÖn nghi bÞ ph¸ huû (kh«ng cßn c¶nh quan ®Ñp, kh«ng cã khÝ hËu trong lµnh ®Ó di dìng tinh thÇn...). Ph¶n øng tríc m«i trêng sèng mÊt an ninh, céng ®ång cã thÓ bÞ buéc ph¶i lùa chän c¸c ph¬ng c¸ch sèng: - Trë thµnh ngêi tÞ n¹n m«i trêng: céng ®ång bÞ ph¸ vì, ph©n t¸n. - Trë thµnh nhãm ngêi ngµy cµng nghÌo ®ãi, l¹c hËu: céng ®ång suy tho¸i. 291 Bïng ph¸t c¸c xung ®ét trong tranh giµnh tµi nguyªn, kh«ng gian sèng, ph¸ vì c¸c mèi liªn kÕt x· héi, vi ph¹m ph¸p luËt... Râ rµng quèc gia muèn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn th× c¸c céng ®ång còng ph¶i æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. §¶m b¶o cho sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn ®ã kh«ng thÓ thiÕu viÖc duy tr× c¸c dÞch vô m«i trêng mét c¸ch bÒn v÷ng. Kh«ng cung cÊp ®ñ tµi nguyªn (thiÕu ®Êt ®ai, thiÕu níc, thiÕu n¨ng lîng, ng trêng xuèng cÊp, tµi nguyªn rõng kiÖn quÖ... - - 292 ®Ëp, hµnh lang giao th«ng, hoÆc c¸c sù cè c«ng nghiÖp. C¶ hai lo¹i mÊt an ninh m«i trêng cã nguån gèc tù nhiªn hay nh©n t¹o cã thÓ t¸c ®éng t¬ng hç vµ t¨ng cêng lÉn nhau. VÝ dô lò lôt tù nhiªn trong nh÷ng vïng ®Êt thÊp cã thÓ ®îc khuÕch ®¹i nhê ph¸ rõng qui m« lín ®Çu nguån. - MÊt an ninh m«i trêng kh«ng ph¶i bao giê còng ®e däa n¬i c tró vµ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tÞ n¹n. Con ngêi vÉn lu«n cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi hoµn c¶nh. NÕu tµi nguyªn trë nªn hiÕm hoi, hä cã thÓ sö dông tµi nguyªn cã hiÖu qu¶ h¬n hoÆc sö dông lo¹i kh¸c ®Ó thay thÕ. Suy tho¸i ®Êt cã thÓ ®îc ng¨n chÆn hay gi¶m bít nhê sö dông kü thuËt canh t¸c thÝch hîp. Tuy nhiªn, vÉn cã nhiÒu yÕu tè kh¸c lµm cho con ngêi dÔ tæn th¬ng do mÊt an ninh m«i trêng. §ã lµ c¸c ®iÒu kiÖn yÕu kÐm vÒ kinh tÕ nh quyÒn së h÷u, thu nhËp, cÊu tróc x· héi, søc khoÎ, gi¸o dôc vµ hoµn c¶nh gia ®×nh. - Bïng næ d©n sè vµ t¨ng cêng tiªu thô tµi nguyªn lµ nh÷ng yÕu tè mÊu chèt g©y tµn ph¸ m«i trêng. Sù c¹nh tranh khèc liÖt tµi nguyªn vµ sù ph©n phèi kh«ng c«ng b»ng nguån tµi nguyªn khan hiÕm cã thÓ ®a con ngêi tíi xung ®ét gay g¾t, kÓ c¶ trªn b×nh diÖn quèc gia lÉn quèc tÕ. Gia t¨ng thiÕu hôt tµi nguyªn níc do khai th¸c qu¸ møc vµ do « nhiÔm, sù ph©n chia kh«ng c«ng b»ng tµi nguyªn níc lµ mét vÝ dô chøng minh r»ng suy tho¸i m«i trêng lµ mét mèi quan t©m chñ yÕu cña chÝnh s¸ch quan hÖ quèc tÕ, cøu v·n hoµ b×nh vµ hîp t¸c ph¸t triÓn. - Gia t¨ng thiªn tai còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ph¸ ho¹i c¸c ph¬ng tiÖn sinh sèng c¬ b¶n cña d©n chóng. Nh÷ng hoµn c¶nh khã kh¨n cã thÓ thóc ®Èy nh÷ng ngêi nghÌo tr«i d¹t ®Õn nh÷ng vïng dÔ bÞ thiªn tai vµ cã tµi nguyªn máng manh, kh«ng phï hîp víi s¶n xuÊt vµ c tró. KÕt qu¶ lµ hä l¹i tiÕp tôc g©y suy tho¸i nh÷ng vïng ®Êt míi vµ l¹i tiÕp tôc tù thu hÑp ®iÒu kiÖn sèng cña m×nh. T¹i rÊt nhiÒu khu vùc ®ang ph¸t triÓn, nhÊt lµ ë Ch©u Phi, Nam vµ §«ng ¸, tÇn suÊt lín cña c¸c th¶m ho¹ thiªn nhiªn vµ nh©n t¹o ®· g¾n chÆt víi nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ, x· héi vµ chÝnh trÞ. RÊt nhiÒu níc ph¶i høng chÞu nh÷ng thiªn tai khèc liÖt mµ chÝnh nh÷ng thiªn tai nµy l¹i lµ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng nh©n sinh. ë nhiÒu níc §«ng Nam ¸, ph¸ rõng ®Çu nguån ®· lµm cho nhiÒu vïng ®Êt thÊp réng lín ven biÓn chÞu ngËp lôt. Bïng næ d©n sè vµ nghÌo khæ khiÕn cho n«ng d©n ph¶i canh t¸c t¹i nh÷ng vïng ®Êt suy tho¸i, ®iÒu ®ã l¹i gãp phÇn t¨ng thªm sè lîng ngêi dÔ bÞ tæn th¬ng do biÕn ®éng m«i trêng. Vßng xo¸y cña suy tho¸i m«i trêng vµ tÞ n¹n m«i trêng cã thÓ x¶y ra nÕu nh÷ng vÊn ®Ò vÒ an ninh m«i trêng kh«ng ®îc quan t©m ngay tõ ®Çu. 291 - N«ng nghiÖp lµ nguån thu nhËp chÝnh cña phÇn lín nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn, v× vËy ®iÒu kiÖn m«i trêng æn ®Þnh lµ v« cïng quan träng. Con ngêi trong c¸c hÖ thèng kinh tÕ kÐm ®a d¹ng lµ nhãm rÊt dÔ bÞ tæn th¬ng do mÊt an ninh m«i trêng, bëi v× c¬ héi cho hä t×m kiÕm c¸c nguån lùc thay thÕ lµ rÊt khã vµ h¹n chÕ. MÊt an ninh m«i trêng cã thÓ dÉn ®Õn khñng ho¶ng toµn bé nÒn kinh tÕ vµ dÉn ®Õn bïng næ thÊt nghiÖp, nghÌo ®ãi vµ c¸c luång di c vµo ®« thÞ. Râ rµng viÖc ®¶m b¶o ANMT kh«ng thÓ thiÕu vai trß qu¶n lý nhµ níc vÒ m«i trêng.  Tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nhµ níc trong ®¶m b¶o An ninh M«i trêng 292 - øng xö thiªn tai + + + Kh¶ n¨ng ng¨n chÆn thiªn tai lµ rÊt h¹n chÕ, do ®ã chiÕn lîc can thiÖp lµ nh»m vµo c¶nh b¸o sím vµ chuÈn bÞ, phßng tr¸nh vµ di chuyÓn d©n. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i su tËp c¸c d÷ liÖu, ®¸nh gi¸ c¸c nguån d÷ liÖu cã s½n trong khu vùc, x¸c ®Þnh c¸c vïng dÔ bÞ tæn th¬ng, x©y dùng hÖ thèng c¶nh b¸o sím, ®µo t¹o c¸n bé vµ tËp huÊn d©n chóng s½n sµng ®èi mÆt víi thiªn tai. ®Ó gi¶m c¨ng th¼ng quèc tÕ. TruyÒn th«ng gi÷a chÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc tham gia vµo qu¸ tr×nh t¸i ®Þnh c sau th¶m ho¹ lµ rÊt quan träng ë mäi cÊp, tõ cÊp ®Þa ph¬ng - cÊp quèc gia ®Õn cÊp quèc tÕ. - KiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ – x· héi g©y c¸c sù cè m«i trêng + + BiÖn ph¸p t¸i ®Þnh c d©n sau th¶m ho¹ phøc t¹p h¬n sù cøu trî nh©n ®¹o kinh ®iÓn rÊt nhiÒu. §iÒu u tiªn hµng ®Çu lµ ®¸p øng nhu cÇu thiÕt yÕu cña nh÷ng ngêi gÆp n¹n. Tuy nhiªn c¸c vÊn ®Ò t¸i lËp an ninh m«i trêng còng cÇn ®îc tiÕn hµnh cµng nhanh cµng tèt. CÇn khuyÕn khÝch nh÷ng ngêi di t¶n trë l¹i x©y dùng l¹i quª nhµ sau th¶m ho¹ nh»m gi¶m thiÓu c¸c xung ®ét vµ di c trong t¬ng lai. CÇn chó ý ®Õn truyÒn th«ng vµ ®iÒu phèi gi÷a tÊt c¶ c¸c thµnh viªn tham gia vµo qu¸ tr×nh t¸i ®Þnh c. NÕu nh t¶n c sang níc l¸ng giÒng, cÇn thiÕt lËp truyÒn th«ng liªn chÝnh phñ 291 292 §Ó gi¶m rñi ro c«ng nghiÖp, cÇn ph¶i t¨ng cêng n¨ng lùc x¸c ®Þnh møc ®é cña c¸c thiÕt bÞ nguy hiÓm vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cã thÓ cña chóng víi m«i trêng. BiÖn ph¸p thÝch hîp cã thÓ lµ hç trî hîp t¸c kü thuËt, ¸p dông c«ng nghÖ míi vµ ®µo t¹o con ngêi. ViÖc t¨ng cêng n¨ng lùc cña c¸c c¬ quan chÝnh phñ nh»m c¶i thiÖn c¬ së luËt ph¸p quèc gia vÒ m«i trêng cã thÓ gãp phÇn x©y dùng mét nÒn kinh tÕ Ýt g©y h¹i cho m«i trêng. + Phßng tr¸nh thiªn tai nh»m vµo gi¶m thiÓu t¸c ®éng xÊu cña thiªn tai vµ cÇn hµnh ®éng sím tríc khi th¶m ho¹ x¶y ra. Phßng tr¸nh thu hót c¶ sù hç trî cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc quÇn chóng vèn cã môc tiªu ho¹t ®éng nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña nh÷ng nhãm d©n c dÔ bÞ tæn th¬ng, hoÆc nh÷ng tæ chøc ho¹t ®éng nh»m c¶nh b¸o sím hiÓm häa. CÇn x¸c lËp hÖ thèng cøu hé, øng xö khÈn cÊp, hÖ thèng b¶o hiÓm, quy chÕ x©y dùng, n©ng cÊp hÖ thèng ho¹t ®éng x· héi, thùc thi c¸c biÖn ph¸p nh»m ®a d¹ng ho¸ nÒn kinh tÕ cña vïng. T¬ng tù nh thiªn tai, c¸c sù cè c«ng nghiÖp còng cã ®Æc tÝnh lµ x¶y ra ®ét ngét, khã x¸c ®Þnh tríc vµ cã thÓ g©y t¸c h¹i nghiªm träng ®Õn ANMT vµ con ngêi. Trong c¶ hai trêng hîp, kú väng nh»m dù b¸o cêng ®é, ph¹m vi vµ thêi gian kÐo dµi thêng rÊt h¹n chÕ. Sù kh¸c nhau gi÷a thiªn tai vµ sù cè c«ng nghiÖp chØ lµ ë chç c¬ héi cho con ngêi cã thÓ phßng ngõa hay gi¶m thiÓu, vµ cã thÓ tÝnh to¸n x¸c suÊt cña sù cè c«ng nghiÖp. C¸c dù ¸n c¬ së h¹ tÇng qui m« lín cã thÓ tiÒm Èn nh÷ng t¸c ®éng m«i trêng gièng nh c¸c sù cè c«ng nghiÖp. CÇn ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng, ®Æc biÖt lµ c¸c dù ¸n lín nh hå thuû ®iÖn hay x©y dùng b·i chÊt th¶i ®éc h¹i. Chóng thêng kÐo theo viÖc t¸i ®Þnh c b¾t buéc rÊt ®«ng d©n c. + - §èi víi nh÷ng dù ¸n ®îc tµi trî níc ngoµi, c¸c nhµ tµi trî vµ tæ chøc quèc tÕ cÇn tiÕn hµnh c¸c ®¸nh gi¸ ®éc lËp vÒ kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña dù ¸n. ANMT vµ sù an toµn n¬i c tró cña nh©n d©n cÇn ®îc lång ghÐp vµo dù ¸n nh c¸c tiªu chuÈn chiÕn lîc quan träng trong ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng ®èi víi c¸c dù ¸n tµi trî. C¸c tæ chøc quèc tÕ cÇn g©y søc Ðp ®èi víi c¸c nhµ tµi trî cho nh÷ng dù ¸n g©y nguy hiÓm ANMT. §¸nh gi¸ m«i trêng chiÕn lîc, c¸c cuéc th¶o luËn chÝnh s¸ch song ph¬ng hay ®a ph¬ng trong céng ®ång c¸c nhµ tµi trî lµ nh÷ng c«ng cô s¾c bÐn cho chiÕn lîc phßng ngõa. + + KiÓm so¸t c¸c qu¸ tr×nh suy tho¸i m«i trêng trêng diÔn + + Qu¸ tr×nh suy tho¸i cã thÓ lµ trêng diÔn, vÝ dô « nhiÔm níc, sù d©ng cao mùc níc biÓn, do Êm lªn toµn cÇu, khai th¸c qu¸ møc tµi nguyªn thiªn nhiªn, hoang m¹c ho¸ vµ suy tho¸i ®Êt. Nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng nho nhá, ph©n t¸n cã thÓ ®îc tÝch luü dÇn dÇn mµ ch¼ng g©y ra sù chó ý nµo cho ®Õn khi chóng vît qua ngìng an toµn cña hÖ sinh th¸i vµ trë thµnh mèi ®e do¹ nghiªm träng ®èi víi ANMT cña mét khu vùc. CÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ nh÷ng hiÓm ho¹ nµy ë giai ®o¹n sím. Muèn vËy, cÇn tiÕn hµnh nghiªn cøu thu thËp c¸c tµi liÖu cÇn thiÕt vÒ c¸c ®iÒu kiÖn m«i trêng theo thêi gian, còng nh c¸c th«ng tin vÒ hiÖn tr¹ng kinh tÕ x· héi vµ chÝnh trÞ t¹i khu vùc cã nh÷ng céng ®ång dÔ bÞ tæn th¬ng c tró. Nh»m t¨ng cêng n¨ng lùc gi¸m s¸t ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, c¸c tµi liÖu cã s½n cÇn ®îc xö lý vµ cung cÊp cho chÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc khu vùc, ®Æc biÖt lµ qua m¹ng th«ng tin. 291 - Cæ vò c¸c s¸ng kiÕn ®Þa ph¬ng th«ng qua ph¸t triÓn n¨ng lùc cã thÓ ng¨n ngõa sù ph¸t triÓn xÊu cña m«i trêng t¹i ®Þa ph¬ng ë giai ®o¹n sím vµ b¶o vÖ ®îc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng h¬n. C¸c gi¶i ph¸p t¨ng cêng n¨ng lùc cho ngêi ®Þa ph¬ng nh»m tù gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña m×nh trong t¬ng lai bao gåm c¶ viÖc ph¸t triÓn c¸c kü thuËt truyÒn th«ng. Nh÷ng ho¹t ®éng thêng ngµy cña con ngêi còng thêng t¹o ra nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng. Do ®ã sù tham gia cña céng ®ång vÒ mÆt m«i trêng lµ rÊt cÇn thiÕt. C¸c gi¶i ph¸p nh gi¸o dôc, ®µo t¹o, gióp ®ì kü thuËt cÇn ph¶i ®Õn ®îc nhãm bÞ t¸c ®éng. CÇn nhÊn m¹nh ®Õn sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph¬ng, ph¸t triÓn kü n¨ng truyÒn th«ng vµ n¨ng lùc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò m«i trêng trong chiÕn lîc æn ®Þnh ANMT l©u dµi. T¨ng cêng hîp t¸c quèc tÕ Nh÷ng hiÓm ho¹ m«i trêng toµn cÇu vµ xuyªn biªn giíi mét mÆt t¹o ra c¸c xung ®ét bÊt tËn trong tranh chÊp tµi nguyªn, mÆt kh¸c còng ®ßi hái sù hîp t¸c toµn cÇu, liªn quèc gia hoÆc liªn vïng trong viÖc xö lý « nhiÔm vµ suy tho¸i m«i trêng. Hµng lo¹t c¸c c«ng íc quèc tÕ vÒ m«i trêng ®· ®îc nhiÒu níc ký kÕt lµ b»ng chøng cho thÊy liªn minh quèc tÕ lµ gi¶i ph¸p duy nhÊt cho viÖc cøu lÊy tr¸i ®Êt. Hîp t¸c m«i trêng trë thµnh ng«n ng÷ chung vµ mèi quan t©m chung trong ®èi tho¹i quèc tÕ còng nh trong x©y dùng c¸c chiÕn lîc ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc vµ vïng. Nh÷ng thµnh c«ng cña B¾c ¢u trong kiÓm so¸t ph¸t x¶ khÝ nhµ kÝnh, viÖc hîp t¸c c¶i thiÖn m«i trêng s«ng Rhin vµ §anup ë Trung ¢u, hîp t¸c c¶i thiÖn m«i trêng biÓn Baltic, nh÷ng thµnh c«ng trong qu¶n trÞ lu vùc s«ng Mekong, c¸c tho¶ thuËn 292