Tài liệu Giáo dục ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông từ thực tiễn thành phố hải phòng

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC Xà HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC Xà HỘI HOÀNG THỊ MINH GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Chuyên ngành: Chính trị học Mã số: 60 31 02 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. CHU VĂN TUẤN HÀ NỘI - 2017 HÀ NỘI, năm 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình do tôi nghiên cứu. Thông tin, các trích dẫn và số liệu trong luận văn rõ ràng và trung thực. Các kết luận trong luận văn này chưa từng được công bố trong các công trình khác. Học viên Hoàng Thị Minh MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1 Chương 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ Ý THỨC CHÍNH TRỊ VÀ GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ....................................................................................................................... 10 1.1. Khái niệm giáo dục ý thức chính trị và mục tiêu, yêu cầu của giáo dục ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông ................................................................ 10 1.2. Vai trò và đặc trưng của giáo dục ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông ............................................................................................................................. 17 1.3. Những yếu tố tác động tới việc giáo dục ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông… ................................................................................................................... 24 1.4. Nội dung và phương thức giáo dục ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông .............................................................................................................................. 30 Chương 2. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ....................................................................................................................... 37 2.1. Một vài nét khái quát về học sinh trung học phổ thông thành phố Hải Phòng… .. 37 2.2. Thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông từ thực tiễn thành phố Hải Phòng…… .................................................................................. …39 2.3. Một số thành tựu và hạn chế trong công tác giáo dục ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông ở thành phố Hải Phòng…… ................................................. 49 Chương 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO HỌC SINH THPT TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG… ................................................................................. .57 3.1. Quan điểm cơ bản đối với việc giáo dục ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông thành phố Hải Phòng hiện nay……… .................................................... ….57 3.2. Giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông……………… ............................................................................................ 60 KẾT LUẬN................... ........................................................................................... .. 70 TÀI LIỆU THAM KHẢO... ................................................................................... . 72 PHỤ LỤC........ ............................................................................................................ .75 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT THPT Trung học phổ thông GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GDCD Giáo dục công dân HCM Hồ Chí Minh XHCN Xã hội chủ nghĩa CNH-HĐH Công nghiệp hóa-hiện đại hóa Nxb Nhà xuất bản MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chúng ta đã bước sang thế kỉ XXI với sự phát triển mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực. Sự phát triển nhanh chóng của khoa học - kĩ thuật và công nghệ, sự tăng trưởng về kinh tế đã tạo ra sự khác biệt giữa các quốc gia trên thế giới. Việt Nam vốn đi lên từ một nước nông nghiệp lạc hậu lại trải qua bao cuộc chiến tranh khốc liệt nhưng chúng ta với nội lực của mình đang vươn lên mạnh mẽ. Mặc dù vậy, Việt Nam vẫn là một quốc gia đang phát triển, còn một khoảng cách khá xa so với các cường quốc trên thế giới. Trước tình hình đó, Đảng ta đã có định hướng phát triển kinh tế và xã hội đúng đắn, trong đó nhân tố con người cùng chiến lược phát triển kinh tế được tiến hành hài hòa, kết hợp chặt chẽ với nhau. Giáo dục được coi là quốc sách hàng đầu và đào tạo những con người làm chủ được tương lai là nhiệm vụ quan trọng của ngành giáo dục. Đất nước ta đang trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng. Hơn bao giờ hết những người trẻ tuổi càng trở nên quan trọng, đây chính là nhân tố quyết định chủ yếu đến sự phát triển kinh tế, xã hội, trong việc xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Để đáp ứng được yêu cầu đó thì cần phải đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đào tạo những con người phát triển toàn diện, thể chất, tri thức, đạo đức, có lý tưởng, có phẩm chất và bản lĩnh chính trị vững vàng. Trong sự nghiệp cách mạng, Đảng ta luôn đánh giá cao vai trò của thanh niên nói chung, học sinh nói riêng. Nghị quyết Trung ương 7 Khóa X của Đảng tiếp tục khẳng định vai trò to lớn đó: “Thanh niên là lực lượng xã hội to lớn, một trong những nhân tố quan trọng quyết định tương lai, vận mệnh dân tộc…công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc”. Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến công tác giáo dục ý thức chính trị cho thanh niên nhằm giáo dục lý tưởng cách mạng, nâng cao bản lĩnh chính trị, xây dựng những lớp 1 người kế tục trung thành với lý tưởng của Đảng và của cách mạng Việt Nam “Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội”. Báo cáo chính trị tại Đại hội X của Đảng khẳng định: “Coi trọng bồi dưỡng cho học sinh, sinh viên khát vọng mãnh liệt xây dựng đất nước giàu mạnh, gắn liền lập nghiệp bản thân với tương lai của cộng đồng, của dân tộc, trau dồi cho học sinh, sinh viên bản lĩnh, phẩm chất và lối sống của thế hệ trẻ Việt Nam hiện đại”[11]. Đại hội X của Đảng chỉ rõ phải coi trọng việc xây dựng và hoàn thiện nhân cách của người Việt Nam. Trong đó: “Bồi dưỡng các giá trị văn hóa trong thanh niên, học sinh, sinh viên, đặc biệt là lý tưởng sống, lối sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn hóa con người Việt Nam” sẽ góp phần đáp ứng tốt yêu cầu về đào tạo nguồn nhân lực trẻ. Nhìn chung, công tác giáo dục ý thức chính trị ở các trường trung học phổ thông ở nước ta trong thời gian qua bên cạnh những thành tựu đã đạt được thì vẫn còn một số hạn chế nhất định. Cơ chế thị trường tạo điều kiện cho sự năng động, sáng tạo của học sinh được phát huy nhưng tính chất cạnh tranh khốc liệt của nó lại sinh ra tâm lý sùng bái đồng tiền, thực dụng, bất chấp đạo lý, coi thường các giá trị nhân văn, truyền thống dân tộc. Dưới tác động tiêu cực của cơ chế thị trường, của hội nhập với thế giới, của âm mưu “diễn biến hòa bình”…một bộ phận không nhỏ học sinh đã xa rời lý tưởng cách mạng, giảm sút tình cảm, đạo đức cách mạng. Không ít học sinh chưa xác định được lý tưởng, sống thiếu hoài bão, chưa có mục đích sống đúng đắn, chưa xác định được chí hướng cho mình. Nhiều học sinh do thiếu bản lĩnh, kinh nghiệm trong cuộc sống lại gặp phải tác động từ mặt trái của kinh tế thị trường, những thông tin xấu, độc hại lan truyền trên internet, những âm mưu và hành động chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch đã mất phương hướng chính trị, không có lý tưởng sống đúng đắn. Trong Hội nghị Trung ương 2 khoá VIII, Đảng ta nhận định: “Đặc biệt đáng lo ngại là trong một bộ phận học sinh có tính trạng suy thoái đạo đức, 2 mờ nhạt về lý tưởng, theo lối sống thực dụng, thiếu hoài bão lập thân, lập nghiệp” [10, tr.24]. Trong khi đó, tại Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá X đánh giá: “Chương trình, nội dung, phương pháp giáo dục lý luận chính trị trong nhà trường chậm đổi mới, chưa theo kịp trình độ phát triển và yêu cầu xã hội” [12, tr.37]. Nội dung, chương trình chưa chú ý đúng mức đến chức năng phương pháp luận, chưa cập nhật kịp thời những thành tựu mới nhất của khoa học hiện đại và chưa đảm bảo tính lôgic. Vì những lý do đó, trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, góp phần vào việc giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT nhằm đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, hướng tới mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”, tôi lựa chọn và thực hiện đề tài Giáo dục ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông từ thực tiễn thành phố Hải Phòng. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Vấn đề giáo dục, nâng cao ý thức chính trị cho học sinh là một vấn đề được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Nhiều công trình đã xuất bản có đề cập đến vấn đề này, tiêu biểu như sau: 2.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến ý thức chính trị Trong cuốn sách "Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục và vận dụng vào đào tạo đại học hiện nay" của TS. Hoàng Anh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội (2013), tác giả phân tích nội dung giáo dục - toàn diện theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Tác giả đã nêu quan điểm cho rằng: “có chuyên môn mà không có chính trị thì chỉ như cái xác không hồn. Phải quan tâm tới chính trị trước rồi mới bồi dưỡng chuyên môn; tiếp theo là giáo dục đạo đức cách mạng, giáo dục văn hóa... Cuốn sách "Học tập làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh", tác giả Lê Văn Yên, Nxb Lao Động, Hà Nội, 2007. Trong quyển sách này tác giả 3 Lê Văn Yên đã bàn đến tư tưởng của Hồ Chí Minh về giáo dục lí luận chính trị. Theo Hồ Chí Minh, giáo dục lí luận chính trị là: truyền bá chủ nghĩa MácLênin, tuyên truyền đường lối quan điểm, chính sách của Đảng và nhà nước tới cán bộ, đảng viên và nhân dân. Cuốn sách “Công tác tư tưởng trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, Trần Thị Anh Đào, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, (2009). Trong công trình này, tác giả đã làm rõ vị trí, vai trò của công tác tư tưởng đối với đời sống xã hội, nhất là trong giai đoạn hiện nay. Trên cơ sở phân tích những yếu tố tác động đến công tác tư tưởng của Đảng ta, tâm lý và dư luận xã hội, tác giả đã đưa ra một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả công tác tư tưởng của Đảng. Luận án "Phê phán các quan điểm sai trái về tư tưởng chính trị trên mạng Internet góp phần bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay", Trần Doãn Tiến, Luận án tiến sĩ triết học, Học viện chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội (2010). Tác giả luận án phân tích khá rõ những khái niệm về tư tưởng chính trị, quan điểm sai trái về tư tưởng chính trị, nhận diện các quan điểm sai trái về tư tưởng chính trị trên mạng, các giải pháp cụ thể để tránh sa vào các tư tưởng sai trái đó. 2.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến công tác giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT ở Việt Nam nói chung, ở Hải Phòng nói riêng Trong bài viết Giáo dục bản lĩnh chính trị Hồ Chí Minh cho thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kỳ hội nhập, ThS. Bùi Thị Cần, Tạp chí Lý luận chính trị điện tử, tác giả đã đi sâu nghiên cứu và nêu bật được sự cần thiết và tầm quan trọng của việc giáo dục bản lĩnh chính trị Hồ Chí Minh cho thế hệ trẻ trong thời kỳ hội nhập. Qua nghiên cứu các tác phẩm và tư tưởng của Người, tác giả cũng đã nêu ra ba nội dung quan trọng trong công tác giáo dục bản lĩnh chính trị Hồ Chí Minh cho thế hệ trẻ Việt Nam, góp phần xây dựng một thế hệ trí 4 tuệ, bản lĩnh với tinh thần không sợ khó khăn, gian khổ, không sợ bất cứ một kẻ thù nào, trước khó khăn không lùi bước, trước thắng lợi không kiêu ngạo, trước cám dỗ không lay chuyển và khuất phục để tự tin hội nhập sâu rộng hơn với bạn bè năm châu Công trình Đo lường và đánh giá hoạt động học tập trong nhà trường, Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội (2012) của Lâm Quang Thiệp cũng bàn đến vấn đề này. Sách gồm 2 phần, 11chương, nêu bật được các khái niệm về đo lường và đánh giá trong giáo giục; đưa ra các nội dung cơ bản về đo lường và đánh giá trong giáo dục ở mọi bậc học. Đặc biệt cuốn sách đã nêu ra các phương pháp đánh giá kết quả học tập, điều kiện, nội dung, xây dựng thiết kế tiêu chí đánh giá kết quả của các phương pháp. Ngày 10/8/2013, tại Hà Nội, Bộ GD&ĐT đã khai mạc Hội thảo quốc gia về giáo dục đạo đức công dân trong giáo dục phổ thông Việt Nam. Hội thảo nhằm mục đích góp phần đánh giá những kết quả nghiên cứu lý luận, thực tiễn giảng dạy học tập giáo dục đạo đức công dân ở trường phổ thông, công tác đào tạo giáo viên đạo đức giáo dục công dân trong những năm đầu của thế kỷ XXI, đề xuất định hướng đổi mới chương trình, nội dung phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá đạo đức giáo dục công dân ở trường phổ thông trong thời gian tới, phục vụ việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông sau 2015. C ô n g t r ì n h Hoàng Quốc Bảo, Học tập phương pháp tuyên truyền cách mạng Hồ Chí Minh (2006), Nxb Chính trị quốc gia, Hà nội. Cuốn sách trình bày ba phần chính: một là, phương pháp tuyên truyền và nguồn gốc của phương pháp tuyên truyền cách mạng Hồ Chí Minh; Hai là, những đặc trưng cơ bản trong phương pháp tuyên truyền cách mạng của chủ tịch Hồ Chí Minh; Ba là, vận dụng phương pháp tuyên truyền cách mạng của chủ tịch Hồ Chí Minh để đổi mới phương pháp tuyên truyền của các bộ tư tưởng trong thời đại mới. 5 Trong bài viết: “Nâng cao công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên trong giai đoạn hiện nay” Tiến sĩ Nguyễn Thị Tùng, Trường Đại học Kinh tế Nghệ An tập trung bàn về một số giải pháp nhằm chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng, lối sống trong sạch, lành mạnh cho học sinh, sinh viên. Kết hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong việc giáo dục, rèn luyện tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống cho học sinh, sinh viên. Các chủ thể giáo dục phải phát huy vai trò tự học tập, tự tu dưỡng rèn luyện tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của học sinh, sinh viên, xây dựng môi trường sân chơi lành mạnh cho học sinh, sinh viên. Trong luận văn thạc sĩ “Giáo dục đạo đức cho sinh viên các trường cao đẳng ở Hải Phòng hiện nay theo tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, tác giả Quách Thị Vinh đã cho ta thấy sự cần thiết của giáo dục đạo đức, tư tưởng cho sinh viên theo tư tưởng và tấm gương Hồ Chí Minh. Thực trạng giáo dục đạo đức, chính trị của sinh viên các trường cao đẳng ở Hải Phòng, một số giải pháp nâng cao giáo dục đạo đức, tư tưởng cho sinh viên các trường tại Hải Phòng. Luận văn thạc sĩ của Hoàng Bích Thủy “Nâng cao ý thức pháp luật cho sinh viên các trường cao đẳng, đại học ở thành phố Hải Phòng hiện nay”đã phân tích và làm rõ những vấn đề lý luận có liên quan đến ý thức pháp luật và vai trò của việc nâng cao ý thức pháp luật cho học sinh, sinh viên hiện nay. Phân tích thực trạng và những vấn đề đặt ra trong việc nâng cao ý thức pháp luật của sinh viên các trường đại học, cao đẳng ở thành phố Hải Phòng hiện nay. Có thể nói, công tác giáo dục ý thức chính trị cho đối tượng là học sinh trong những năm gần đây đã được Đảng, Nhà nước cũng như các đoàn thể chính trị - xã hội quan tâm đúng mức, điều đó được thể hiện qua nhiều các chỉ thị, nghị quyết, văn bản của Đảng và Nhà nước, của các nghiên cứu khoa học. 6 Tuy nhiên các công trình nghiên cứu khoa học hiện nay chủ yếu đi sâu nghiên cứu giáo dục ý thức chính trị cho đối tượng là sinh viên, đối tượng là học sinh phổ thông là rất hạn chế. Vì thế, với đối tượng là học sinh trung học phổ thông cần có sự quan tâm cụ thể, sát sao, các công trình nghiên cứu về đối tượng này cần phong phú và đa dạng hơn nữa. Do vậy, đề tài luận văn này góp một phần nhỏ bổ sung cho sự nghiên cứu về ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông nói chung và học sinh trung học phổ thông thành phố Hải Phòng nói riêng. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích thực trạng và những vấn đề đặt ra trong công tác giáo dục ý thức chính trị cho cho học sinh các trường THPT những năm gần đây, luận văn đề xuất quan điểm và giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT nói chung và học sinh THPT thành phố Hải Phòng nói riêng trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Phân tích và trình bày một số vấn đề lý luận về giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT . - Phân tích thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT từ thực tiễn thành phố Hải Phòng hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT từ thực tiễn thành phố Hải Phòng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các yếu tố trong giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT hiện nay như chủ thể giáo dục, mục tiêu, chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức, phương tiện giáo dục, các yếu tố tác động, thực trạng 7 giáo dục ý thức chính trị từ thực tiễn thành phố Hải Phòng, đối tượng giáo dục ý thức chính trị là học sinh THPT (chủ yếu ở độ tuổi 15-18). 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu giáo dục ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông từ thực tiễn thành phố Hải Phòng. Các số liệu, tư liệu phục vụ cho đề tài được giới hạn từ năm 2012 đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài dựa vào phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, những quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về giáo dục ý thức chính trị nói chung, giáo dục ý thức chính cho học sinh THPT nói riêng, cũng như các quan điểm về xây dựng con người, xây dựng đạo đức, xây dựng, phát triển nguồn nhân lực. Luận văn cũng tham khảo và kế thừa các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học có liên quan. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng các phương pháp như: phân tích - tổng hợp, lôgíc - lịch sử, khảo sát tài liệu, thống kê số liệu, quan sát, so sánh, phương pháp liên ngành khoa học xã hội. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Những luận điểm và kết luận của đề tài sẽ góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận, cơ sở lý luận của việc giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT; từ đó góp phần cung cấp luận cứ khoa học cho việc xác định các quan điểm, định hướng đối với việc giáo dục ý thức chính trị nói chung, giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT Hải Phòng hiện nay nói riêng. 8 Những kết quả đạt được của đề tài có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo đối với các cấp lãnh đạo trong quá trình hoạch định chủ trương, chính sách giáo dục ý thức cho học sinh THPT Hải Phòng hiện nay. Góp phần nâng cao nhận thức cho đội ngũ giáo viên giảng dạy về giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT nói chung và ở Hải Phòng nói riêng. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Đề tài góp thêm kinh nghiệm cho giáo viên GDCD, các nhà quản lý, lãnh đạo của ngành giáo dục - đào tạo và những ai quan tâm đến công tác giáo dục ý thức chính trị cho học sinh trung học phổ thông hiện nay. Đề tài đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng giáo dục giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT trên cả nước nói chung, ở Hải Phòng nói riêng. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, tổng quan đề tài được kết cấu thành 3 chương( 9 tiết) , cụ thể là: Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về ý thức chính trị và giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT Chương 2: Thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT từ thực tiễn thành phố Hải Phòng Chương 3: Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT từ thực tiễn thành phố Hải Phòng 9 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ Ý THỨC CHÍNH TRỊ VÀ GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Khái niệm giáo dục ý thức chính trị và mục tiêu, yêu cầu của giáo dục ý thức chính trị cho học sinh Trung học phổ thông 1.1.1. Khái niệm giáo dục ý thức chính trị Để nghiên cứu và đưa ra được khái niệm giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT, trước hết, cần nghiên cứu những khái niệm cơ bản có liên quan sau đây:  Khái niệm chính trị Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng (2011) định nghĩa: "Chính trị là những hiểu biết hoặc những hoạt động để nâng cao hiểu biết về mục đích, đường lối, nhiệm vụ đấu tranh của một giai cấp, một chính đảng nhằm giành hoặc duy trì quyền điều khiển bộ máy nhà nước (nói tổng quát)"[24, tr. 223]. Cái quan trọng nhất trong chính trị là “tổ chức chính quyền lực nhà nước”, chính trị là mối quan hệ giữa các giai cấp, các cộng đồng xã hội về vấn đề nhà nước, là sự tham gia của nhân dân vào công việc của nhà nước, là tổng hợp những phương hướng, những mục tiêu quy định bởi giai cấp, dân tộc, là hoạt động thực tiễn của các giai cấp, các đảng phái, nhà nước để thực hiện đường lối đã được lựa chọn nhằm đạt được mục tiêu đã đặt ra.  Khái niệm ý thức Ý thức là sự phản ánh thế giới xung quanh vào bộ não của con người, là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Sự phản ánh ý thức là hình ảnh chủ quan vì nó không có tính vật chất, nó là hình ảnh của tinh thần nhưng không phải là sự phản ánh thụ động giản đơn, mà là phản ánh sáng tạo hiện thực khách quan. 10 Ý thức theo định nghĩa của triết học Mác - Lênin là một phạm trù song song với phạm trù vật chất, theo đó ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất khách quan vào bộ óc con người và có sự cải biến và sáng tạo. Ý thức có mối quan hệ hữu cơ với vật chất.  Khái niệm ý thức chính trị Ý thức chính trị là một trong những hình thái của ý thức xã hội, xuất hiện khi xã hội có giai cấp và nhà nước, nó phản ánh đời sống chính trị của xã hội, trong đó cốt lõi là mối quan hệ giữa các giai cấp. Ý thức chính trị là một lĩnh vực rộng lớn, phức tạp, nhạy cảm và có vai trò quan trọng trong đời sống xã hội có giai cấp. Nó được biểu hiện qua hai cấp độ là tâm lý chính trị và hệ tư tưởng chính trị. Như vậy, có thể hiểu, ý thức chính trị là sự hiểu biết, sự quan tâm đến những vấn đề liên quan tới chính trị, nhà nước. Cụ thể hơn, ý thức chính trị là thái độ đối với các thể chế chính trị (nhà nước, đảng phái); là nhận thức về những nội dung chính trị quan trọng (chế độ chính trị, đường lối chính trị, quyết sách chính trị…); là sự hiểu biết của cá nhân với tính cách là một giai cấp trong mối quan hệ với các giai cấp – tầng lớp cơ bản (kẻ thù, bạn đồng minh...), dân tộc nảy sinh từ quá trình xây dựng chế độ chính trị của một quốc gia. Theo V.I .Lê-nin, ý thức chính trị bao gồm: “Những mối quan hệ giữa tất cả các giai cấp, các tầng lớp với Nhà nước và Chính phủ, lĩnh vực những mối quan hệ giữa tất cả các giai cấp với nhau” [25, tr.101] Ý thức chính trị nói chung và hệ tư tưởng chính trị nói riêng có tác động tích cực hoặc tiêu cực tới đời sống xã hội phụ thuộc vào tính chất tiến bộ hay lạc hậu, cách mạng hay phản cách mạng của giai cấp mang hệ tư tưởng đó. Điều đó tùy thuộc vào vai trò lịch sử của giai cấp cầm quyền quyết định. Việt Nam hiện nay đang tiến lên theo con đường xã hội chủ nghĩa. Đảng ta lấy hệ tư tưởng của chủ nghĩa Mác - Lênin làm hệ tư tưởng chủ đạo trong xã hội. Đây là hệ tư tưởng chính trị tiến bộ, cách mạng và khoa học, 11 phản ánh được nhu cầu, quyền lợi, lợi ích của toàn thể nhân dân lao động. Hệ tư tưởng chính trị này đối lập với hệ tư tưởng chính trị của những giai cấp bóc lột, tư hữu trong xã hội, nó định hướng đúng đắn cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động tiến hành cuộc đấu tranh một cách tự giác để xóa bỏ chế độ người áp bức bóc lột người, xây dựng một xã hội mới tốt đẹp, công bằng, phù hợp với quy luật phát triển của lịch sử.  Khái niệm giáo dục “Giáo dục” có nguồn gốc từ tiếng Latinh là “Educare” (tiếng Anh là Education) có nghĩa là “làm bộc lộ ra”. Theo nghĩa chung nhất là hình thức học tập theo đó kiến thức, kỹ năng, thói quen của một nhóm người được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua giảng dạy, đào tạo hay nghiên cứu. Giáo dục thường diễn ra dưới sự hướng dẫn của người khác, nhưng cũng có thể thông qua tự học. Về khái niệm “giáo dục”, hiện có nhiều quan niệm khác nhau do xuất phát từ các cách tiếp cận khác nhau. Đây là một hiện tượng xã hội đặc biệt mà bản chất của nó là truyền đạt, lĩnh hội những kiến thức và kinh nghiệm của các thế hệ loài người. Nhờ đó, các thế hệ nối tiếp nhau kế thừa, bổ sung, phát huy những kiến thức và kinh nghiệm của thế hệ trước, trên cơ sở đó mà nhân loại ngày càng phát triển. Theo từ điển Tiếng Việt, khi coi giáo dục là một hoạt động thì nó được hiểu là hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của một đói tượng nào đó, làm cho đối tượng ấy dần dần có được những phẩm chất và năng lực như yêu cầu đặt ra; khi coi giáo dục là một danh từ thì nó được hiểu là hệ thống các biện pháp và các cơ quan giảng dạy – giáo dục của một nước. Một quan điểm khác về giáo dục: giáo dục hiểu theo nghĩa rộng là hoạt động (hay quá trình) chuyển giao hệ thống tri thức, kinh nghiệm xã hội của thế hệ này cho các thế hệ kế tiếp nhằm hình thành và phát triển nhân cách, 12 đáp ứng nhu cầu tồn tại và phát triển của đời sống xã hội trong những giai đoạn lịch sử. Theo nghĩa hẹp, giáo dục gắn với quá trình hình thành và phát triển hệ thống nhà trường (giáo dục nhà trường) là các hoạt động giáo dục có mục đích và có nội dung chính xác cho từng bậc học và loại hình trường, được thực hiện một cách có kế hoạch, có hệ thống trong khuôn khổ nhà trường. Ngày nay, giáo dục được coi là một yếu tố giải phóng tiềm năng của con người, được coi như một lực lượng sản xuất thúc đẩy trực tiếp sự phát triển kinh tế xã hội, đào tạo lớp người có khả năng giải quyết các mâu thuẫn của thời đại. Phát triển giáo dục trở thành đòn bẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Giáo dục có nội dung rất phong phú bao gồm giáo dục đạo đức, giáo dục thẩm mỹ, lao động, kinh tế, quốc phòng, an ninh, chính trị, tư tưởng…Trong đó chính trị - tư tưởng được xác định là một nội dung chủ đạo và có vị trí đặc biệt trong việc rèn luyện, xây dựng các tri thức chính trị, niềm tin chính trị, hình thành nhân cách, đạo đức, quy định bản chất xã hội, bản chất giai cấp cho đối tượng giáo dục.  Khái niệm giáo dục ý thức chính trị Giáo dục ý thức chính trị là giáo dục cho học sinh sống có lý tưởng và trung thành với lý tưởng cách mạng. Giáo dục ý thức chính trị cũng chính là thực hiện mục tiêu giáo dục theo Điều 2, Luật Giáo dục 2005: “đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và CNXH; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”[ 19]. Như vậy, giáo dục ý thức chính trị được hiểu là hoạt động giáo dục trên lĩnh vực tư tưởng. Nó định tính và khu biệt về mặt nội dung của hoạt động giáo dục tư tưởng này với các hoạt động giáo dục tư tưởng khác như: thẩm mỹ, đạo đức, pháp luật…Bên cạnh đó mặt chính trị ở đây cần được hiểu bao 13 gồm hai góc độ: góc độ tư tưởng và góc độ hoạt động. Điều đó có nghĩa là giáo dục ý thức chính trị không dừng lại ở mục đích hình thành tư tưởng chính trị mà còn hướng tới mục tiêu cổ vũ hành động chính trị tích cực của đối tượng. Tiến sĩ Vũ Ngọc Am cũng đã khẳng định trong Đổi mới công tác giáo dục chính trị-tư tưởng cho cán bộ, đảng viên ở cơ sở trong giai đoạn hiện nay là: Bản chất của công tác giáo dục chính trị - tư tưởng là quá trình tác động có mục đích, có hệ thống của một Đảng, một giai cấp, một tổ chức vào quần chúng nhằm giác ngộ, nâng cao nhận thức tư tưởng của họ về quan điểm, đường lối chính trị để quy tụ, tập hợp quần chúng tham gia vào quá trình đấu tranh giành và bảo vệ thực thi quyền lực chính trị, bảo vệ lợi ích của giai cấp. Từ những trình bày và phân tích ở trên, có thể coi giáo dục ý thức chính trị là hoạt động truyên truyền và phổ biến hệ tư tưởng chính trị của chủ nghĩa Mác - Lênin đối với quần chúng nhân dân; đồng thời định hướng các giá trị chính trị, lý tưởng chính trị, cung cấp thông tin thời sự tổng hợp nhằm nâng cao nhận thức chính trị, hình thành tri thức chính trị, văn hóa chính trị, củng cố niềm tin, bản lĩnh chính trị và thúc đẩy tính tích cực, tự giác, sáng tạo của quần chúng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.  Khái niệm học sinh trung học phổ thông Trung học phổ thông là một bậc trong hệ thống giáo dục ở Việt Nam hiện nay, cao hơn tiểu học, trung học cơ sở và thấp hơn cao đẳng hoặc đại học. Trung học phổ thông kéo dài 3 năm ( từ lớp 10 đến lớp 12). Để tốt nghiệp bậc học này, học sinh phải vượt qua kì thi tốt nghiệp THPT vào cuối năm học lớp 12. Học sinh trung học phổ thông là người học văn hóa cấp trung học phổ thông, học theo chương trình phân ban hoặc không phân ban (ban cơ bản và ban chuyên) của cấp trung học phổ thông gồm có lớp 10, lớp 11 và lớp 12. Độ 14 tuổi vào học lớp 10 là 15 tuổi. Học sinh không được lưu ban quá 02 lần trong một cấp học. Độ tuổi của năm học cuối cấp lớp 12 và đăng kí dự thi tốt nghiệp không quá 24 tuổi. Học sinh học xong chương trình lớp 12, nếu có đủ điều kiện theo qui định của Bộ giáo dục và Đào tạo thì được đăng kí và dự thi tốt nghiệp [Bộ Giáo dục và Đào tạo: thông tư số 12/2011/TT-BGDĐT 2011]. 1.1.2 Mục tiêu giáo dục ý thức chính trị cho học sinh phổ thông trung học Mục tiêu của nền giáo dục XHCN là đào tạo những con người tích cực xây dựng và bảo vệ tổ quốc XHCN, có văn hóa cao, phát triển toàn diện. Mục tiêu giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT là giáo dục cho học sinh trở thành người công dân tốt, có bản lĩnh chính trị vững vàng, lý tưởng sống đúng đắn đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Để đạt mục tiêu đó, quá trình dạy học, giáo dục phải hướng tới việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài và phát triển nhân cách cho thế hệ trẻ. Mục tiêu giáo dục theo Điều 2 của Luật giáo dục năm 2005 đã xác định: “ Đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và CNXH, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc”. Điều 27 của Luật giáo dục cũng xác định, mục tiêu đối với giáo dục phổ thông:” Giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam XHCN, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ tổ quốc”[19] Chính vì vậy, mục tiêu giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT hướng vào những điểm cơ bản sau: Một là, trang bị tri thức cho học sinh trên các lĩnh vực chính trị, tư tưởng, đạo đức, kinh tế, pháp luật. 15 Hai là, hình thành ý thức công dân, ý thức quyền và nghĩa vụ, bản lĩnh chính trị, giáo dục tinh thần yêu nước, trách nhiệm, tình cảm lành mạnh của học sinh. Ba là, rèn luyện hành vi, thói quen, ý thức, tình cảm phù hợp với chuẩn mực xã hội, trung thành với lý tưởng của Đảng và Nhà nước. 1.1.3 Yêu cầu giáo dục ý thức chính trị cho học sinh phổ thông trung học Giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT có các yêu cầu sau: Thứ nhất, truyền bá chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cho học sinh góp phần hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học và nhân sinh quan cách mạng cho học sinh. Thứ hai, tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, nội quy quy chế của nhà trường nhằm giúp học sinh nắm bắt được mục tiêu, lý tưởng của Đảng, hình thành ý thức trách nhiệm trong học sinh trước bản thân, nhà trường và xã hội. Thứ ba, giáo dục truyền thống tốt đẹp của dân tộc, của cách mạng, góp phần bồi dưỡng những tình cảm đúng đắn nhằm hình thành lối sống lành mạnh cho học sinh. Thứ tư, giáo dục đạo đức cách mạng, phẩm chất chính trị đúng đắn, đấu tranh chống các tư tưởng phản động xuyên tạc, các biểu hiện tiêu cực trong lối sống của học sinh. Tóm lại: Giáo dục ý thức chính trị cho học sinh THPT phải là hoạt động thường xuyên, vừa có mục đích lâu dài vừa có mục đích trước mắt vì vậy phải kết hợp giữa những hoạt động theo kế hoạch và hoạt động đột xuất để triển khai có hiệu quả các nhiệm vụ đặt ra. 16