Tài liệu Giải pháp phòng ngừa rủi ro tín dụng tại ngân hàng tmcp xuất nhập khẩu việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH TRẦN VĂN ÂN GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ Tp. HỒ CHÍ MINH TRẦN VĂN ÂN GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 60.34.02.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. BÙI KIM YẾN TP. Hồ Chí Minh – Năm 2013 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực. Học viên thực hiện luận văn Trần Văn Ân MỤC LỤC Trang DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU VÀ BIỂU ĐỒ MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ PHÒNG NGỪA RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI.......................................................................................................1 1.1. Cơ sở lý luận về rủi ro tín dụng.............................................................................................1 1.1.1. Khái niệm tín dụng và rủi ro tín dụng.................................................................................1 1.1.2. Nguyên nhân rủi ro tín dụng....................................................................................................1 1.1.2.1. Nguyên nhân thuộc về năng lực quản trị của ngân hàng.......................................1 1.1.2.2. Nguyên nhân thuộc về phía khách hàng.........................................................................2 1.1.2.3. Nguyên nhân khách quan......................................................................................................4 1.1.3. Ảnh hưởng của rủi ro tín dụng đến hoạt động kinh doanh của ngân hàng và nền kinh tế xã hội.....................................................................................................................5 1.1.3.1. Ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của ngân hàng............................................5 1.1.3.2. Ảnh hưởng đến nền kinh tế xã hội.....................................................................................5 1.2. Cơ sở lý luận về phòng ngừa rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại..................................................................................................................................................6 1.2.1. Khái niệm về phòng ngừa rủi ro tín dụng..........................................................................6 1.2.2. Xây dựng chương trình quản trị rủi ro nhằm phòng ngừa rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại...............................................................................................7 1.2.3. Các biện pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro tín dụng tại NHTM.............................................................................................................................................................9 1.2.3.1. Xây dựng chiến lược quản trị rủi ro.................................................................................9 1.2.3.2. Xây dựng chính sách tín dụng ............................................................................................................................................................................ 10 1.2.3.3. Thực hiện tốt công tác phân tích tín dụng và xác định mức độ rủi ro tín dụng.............................................................................................................................10 1.2.3.4. Thực hiện đầy đủ khâu đảm bảo tín dụng......................................................................11 1.2.3.5. Thực hiện tốt quy trình giám sát tín dụng......................................................................11 1.3. Một số kinh nghiệm quốc tế trong việc phòng ngừa rủi ro tín dụng.........................................................................................................................................................12 1.3.1. Các khuyến nghị của Ủy Ban Basel về phòng ngừa rủi ro tín dụng...........................................................................................................................................................12 1.3.2. Kinh nghiệm quản trị rủi ro tín dụng tại các NHTM trên thế giới đối với Việt Nam..............................................................................................................................13 1.3.2.1. Kinh nghiệm từ Thái Lan......................................................................................................13 1.3.2.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc.............................................................................................15 1.3.2.3. Kinh nghiệm của Nhật Bản..................................................................................................16 1.3.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho các NHTM Việt Nam................................................16 Kết luận chương 1...................................................................................................................................16 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÒNG NGỪA RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NH TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM.......................................................................18 2.1. Giới thiệu sơ lược về Eximbank và tình hình kinh doanh tại Eximbank..............................................................................................................................................18 2.1.1. Giới thiệu sơ lược về Eximbank............................................................................................18 2.1.2. Tình hình kinh doanh tại Eximbank.....................................................................................19 2.1.2.1. Một số chỉ tiêu kinh doanh tại Eximbank.......................................................................19 2.1.2.2. Kết quả kinh doanh của Eximbank...................................................................................20 2.2. Thực trạng tín dụng và rủi ro tín dụng tại Eximbank..............................................21 2.2.1. Hoạt động tín dụng tại Eximbank.........................................................................................21 2.2.2. Thực trạng rủi ro tín dụng tại Eximbank............................................................................25 2.2.2.1. Tình hình dư nợ và tỷ lệ nợ xấu từ 2009 – 2012.........................................................25 2.2.2.2. Tình hình chất lượng tín dụng tại Eximbank từ năm 2010 đến 2012.........................................................................................................................................................26 2.3. Những nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng tại Eximbank.....................................................................................................................................................28 2.3.1. Nguyên nhân rủi ro thuộc về phía Ngân hàng.................................................................28 2.3.2. Nguyên nhân rủi ro thuộc về phía khách hàng................................................................32 2.3.3. Do nguyên nhân khách quan...................................................................................................35 2.4. Thực trạng phòng ngừa rủi ro tín dụng tại Eximbank............................................36 2.4.1. Tuân thủ Chính sách tín dụng và quy trình tín dụng để hạn chế rủi ro........................................................................................................................................................39 2.4.2. Các biện pháp Eximbank đã thực hiện để phòng ngừa và hạn chế rủi ro tín dụng.............................................................................................................................40 2.4.3. Đánh giá thực trạng phòng ngừa rủi ro tín dụng tại Eximbank.......................................................................................................................................................42 Kết luận chương 2................................................................................................................................48 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA VÀ HẠN CHẾ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM.................................................................................................................................................49 3.1. Định hướng phát triển tín dụng của NH TMCP Xuất Nhập khẩu Việt Nam đến năm 2015............................................................................................49 3.2 Một số giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại NH TMCP Xuất Nhập khẩu Việt Nam................................................................................................50 3.2.1. Xây dựng và thực hiện chính sách cho vay thích hợp.................................................51 3.2.2. Hoàn thiện và tuân thủ nghiêm ngặt quy trình cho vay...............................................53 3.2.3. Thành lập bộ phận nghiên cứu, phân tích và dự báo kinh tế vĩ mô................................................................................................................................................................57 3.2.4. Nâng cao vai trò của công tác kiểm soát nội bộ ngân hàng.......................................58 3.2.5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực..................................................................................59 3.2.6. Bảo hiểm tín dụng........................................................................................................................61 3.3. Ứng dụng một số nguyên tắc Basel để phòng ngừa rùi ro tín dụng tại Eximbank..........................................................................................................................62 3.4. Một số kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước và Chính Phủ.....................................67 3.4.1. Kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước.............................................................................67 3.4.1.1. Nâng cao chất lượng quản lý, điều hành.......................................................................67 3.4.1.2. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm soát....................................................................68 3.4.1.3. Nâng cao chất lượng của Trung tâm thông tin tín dụng (CIC)................................................................................................................................................................69 3.4.2. Kiến nghị đối với Chính phủ...................................................................................................70 Kết luận chương 3................................................................................................................................71 KẾT LUẬN.................................................................................................................................................72 Tài liệu tham khảo DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ ACB BASEL BIDV CBTD CIC EIB HĐQT HĐTD HMTD KH KSNB NH NHTM NHTMCP NHNN QLRRTD SACOMBANK TCTD Techcombank TGĐ TSĐB VIẾT TẮT : Ngân hàng TMCP Á Châu : Quản lý rủi ro tín dụng : Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương tín : Ủy Ban Basel về Giám sát Hoạt động Ngân hàng : Tổ chức Tín dụng : Ngân hàng Đầu tư – Phát triển Việt Nam. : Tổng giám đốc : Cán bộ tín dụng : Trung tâm Thông tin Tín dụng : Ngân hàng TMCP Xuất Nhập khẩu Việt Nam (Eximbank) : Hội đồng Quản trị : Hội đồng tín dụng : Hạn mức tín dụng : Khách hàng : Kiểm soát nội bộ : Ngân hàng : Ngân hàng Thương mại : Ngân hàng Thương mại Cổ phần : Ngân hàng Nhà nước : Ngân hàng Thương mại Cổ phần Kỹ thương Việt Nam : Tài sản đảm bảo DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Một số chỉ tiêu kinh doanh tại EIB qua các năm ................................... Bảng 2.2: Kết quả kinh doanh năm 2011 – 2012 ..................................................... Bảng 2.3: Dư nợ tín dụng của Eximbank giai đoạn 2010 – 2012 ........................... Bảng 2.4: Dư nợ theo đối tượng khách hàng và theo loại hình doanh nghiệp ......................................................................................................................... Bảng 2.5: Dư nợ cho vay theo ngành nghề kinh doanh tại Eximbank .................. Bảng 2.6 : Số liệu dư nợ và tỷ lệ nợ xấu tại Eximbank từ năm 2009 2012 ............................................................................................................................ Bảng 2.7: Tình hình kiểm soát nợ quá hạn tại Eximbank ...................................... Bảng 2.8: Tình hình nợ quá hạn tại Eximbank giai đoạn 2010 – 2012 ................. DANH MỤC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 2.1: Một số chỉ tiêu kinh doanh tại EIB qua các năm.........................................19 Biểu đồ 2.2: Dư nợ theo kỳ hạn qua từ năm 2010 - 2012....................................................22 Biểu đồ 2.3: Tổng dư nợ từ năm 2009 - 2012............................................................................25 Biểu đồ 2.4: Tỷ lệ nợ xấu và tỷ lệ dự phòng qua từ năm 2009 - 2012......................................26 Biểu đồ 2.5: Tình hình nợ quá hạn tại Eximbank từ năm 2010 - 2012.......................28 MỞ ĐẦU 1. Lý do nghiên cứu đề tài: Với qui mô hoạt động ngày càng mở rộng và phát triển, vốn điều lệ đến 31/12/2012 của Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam (gọi tắt là Eximbank) là hơn 12.355 tỷ đồng với tổng tài sản sản hơn 170.000 tỷ đồng, có trên 214 điểm giao dịch và hơn 5.800 cán bộ nhân viên, tổng dư nợ đến cuối năm 2012 hơn 74.900 tỷ đổng, dự kiến dư nợ năm 2013 là hơn 85,000 tỷ đồng. Trong đó, hoạt động tín dụng vẫn chiếm tỷ trọng chủ yếu trong hoạt động của ngân hàng và đây là hoạt động luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro, nợ quá hạn, nợ xấu, có xu hướng ngày càng gia tăng theo sự tăng trưởng tín dụng. Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, yêu cầu đặt ra là phải kiểm soát tăng trưởng tín dụng đi đôi với nâng cao chất lượng tín dụng, đảm bảo an toàn trong hoạt động tín dụng trong thời gian tới. Để đạt được mục tiêu này, Eximbank cần phải phân tích, nhận dạng, đo lường được các nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng. Từ đó đề ra các giải pháp phòng ngừa rủi ro tín dụng. Đó là lý do người viết chọn đề tài nghiên cứu “Rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam –Thực trạng và giải pháp phòng ngừa” nhằm đóng góp vào sự phát triển chung của tổ chức cũng như có ý nghĩa thiết thực trong hoạt động tín dụng tại Eximbank. 2. Mục tiêu của đề tài Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về rủi ro tín dụng và phòng ngừa rủi ro tín dụng, hậu quả của rủi ro tín dụng. Phân tích thực trạng hoạt động cho vay và những rủi ro tín dụng xảy ra tại Eximbank về chính sách, quy trình tín dụng đang áp dụng, phân tích tình hình dư nợ cho vay, nợ quá hạn qua các thời điểm từ năm 2009 đến 2012, đánh giá những mặt đạt được và những tồn tại trong hoạt động cho vay; Phân tích những nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng tại Eximbank. Phân tích thực trạng phòng ngừa rủi ro tín dụng tại Eximbank. 1 Đề xuất một số giải pháp nhằm phòng ngừa và hạn chế đến mức thấp nhất rủi ro tín dụng tại Eximbank như tuân thủ nghiêm quy trình cho vay, nâng cao công tác kiểm soát nội bộ, đào tạo, tuyển chọn cán bộ có năng lực giải quyết công việc, có chế độ đào tạo, khen thưởng, kỷ luật rõ ràng, thực hiện bảo đảm tín dụng chặt chẽ. 3. Phương pháp nghiên cứu Tác giả sử dụng các phương pháp sau: • Thảo luận, phỏng vấn với một số nhà quản lý, kiểm soát viên nội bộ và cán bộ tín dụng làm việc lâu năm tại Hội Sở và các Chi nhánh Eximbank. • Phương pháp tổng hợp, phân tích số liệu dựa trên các báo cáo tài chính. • Phương pháp thống kê chọn mẫu, so sánh: theo thời gian, theo chỉ tiêu,… 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu • Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: Rủi ro tín dụng và các biện pháp nhằm phòng ngừa và hạn chế rủi ro tín dụng. • Phạm vi nghiên cứu: đề tài đi sâu nghiên cứu về rủi ro tín dụng trong hoạt động cho vay – tác giả chỉ giới hạn ở hoạt động cho vay tại Eximbank về dư nợ cho vay nói chung và đặc biệt là diễn biến nợ quá hạn nói riêng từ năm 2009 đến năm 2012. 5. Ý nghĩa của việc nghiên cứu Nhằm phòng ngừa, giảm thiểu các rủi ro tín dụng trong hoạt động tín dụng, nâng cao chất lượng tín dụng, hạn chế tỷ lệ nợ xấu, giảm trích lập dự phòng. Từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của Eximbank. 6. Kết cấu luận văn Chương 1: Tổng quan về phòng ngừa rủi ro tín dụng tại Ngân hàng thương mại. 2 Chương 2: Thực trạng phòng ngừa rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam. Chương 3: Giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam. 3 Trang 1 Chương 1: TỔNG QUAN VỀ PHÒNG NGỪA RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Cơ sở lý luận về rủi ro tín dụng. 1.1.1. Khái niệm tín dụng và rủi ro tín dụng. Tín dụng là một giao dịch về tài sản (tiền hoặc hàng hóa) giữa bên cho vay (ngân hàng và các định chế tài chính khác) và bên đi vay (cá nhân, doanh nghiệp và các chủ thể khác), trong đó, bên cho vay chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời hạn nhất định theo thỏa thuận, bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện vốn gốc và lãi cho bên cho vay khi đến hạn thanh toán. Rủi ro tín dụng là loại rủi ro dẫn đến tổn thất tài sản trong trường hợp khách hàng vay vốn/được cấp tín dụng không có khả năng thực hiện một phần hoặc toàn bộ những cam kết nêu tại Hợp đồng tín dụng đã ký với Ngân hàng. Rủi ro này bao gồm cả rủi ro thanh toán khi một bên thứ ba (bên bảo lãnh) không thực hiện các nghĩa vụ của mình đối với ngân hàng. 1.1.2. Nguyên nhân rủi ro tín dụng. Hoạt động tín dụng là hoạt động đem lại nguồn thu chủ yếu của các ngân hàng thương mại nhưng đây cũng chính là lĩnh vực nghiệp vụ phức tạp và ẩn chứa nhiều rủi ro nhất. Do đó, việc đi sâu nghiên cứu nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng là thực sự cần thiết để các ngân hàng thương mại có được các giải pháp cần thiết để hạn chế rủi ro này và đạt được hiệu quả hoạt động cao nhất Như chúng ta đã biết, rủi ro tín dụng là loại rủi ro phát sinh trong quá trình cấp tín dụng của ngân hàng, biểu hiện trên thực tế qua việc khách hàng không trả được nợ hoặc trả nợ không đúng hạn cho ngân hàng. Rủi ro này có nguyên nhân từ nhiều phía: từ phía người cho vay, từ phía người đi vay và cả từ môi trường bên ngoài. 1.1.2.1. Nguyên nhân thuộc về năng lực quản trị của ngân hàng Trước hết phải nói đến các ngân hàng còn thiếu một chính sách tín dụng nhất quán, chính sách tín dụng ở đây phải bao gồm định hướng chung cho việc cho vay, chế độ tín dụng ngắn hạn, trung và dài hạn, các quy định về bảo đảm tiền vay, danh mục Trang 2 lựa chọn khách hàng trong từng giai đoạn,… Nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng từ phía ngân hàng có thể được khái quát cơ bản dưới đây: ¾ Ngân hàng không có đủ thông tin về các số liệu thống kê, chỉ tiêu để phân tích và đánh giá khách hàng,… dẫn đến việc xác định sai hiệu quả của phương án xin vay, hoặc xác định thời hạn cho vay và trả nợ không phù hợp với phương án kinh doanh của khách hàng. ¾ Sự lơi lỏng trong quá trình giám sát trong và sau khi cho vay nên không phát hiện kịp thời hiện tượng sử dụng vốn sai mục đích. ¾ Quá tin tưởng vào tài sản thế chấp, bảo lãnh, bảo hiểm, coi đó là vật đảm bảo chắc chắn cho sự thu hồi cả gốc và lãi tiền vay. ¾ Chạy theo số lượng (hoặc theo kế hoạch) mà sao lãng việc coi trọng chất lượng khoản vay, quá lạc quan và tin tưởng vào sự thành công của phương án kinh doanh của khách hàng. ¾ Ngân hàng thiếu một bộ phận chuyên trách theo dõi, quản lý rủi ro, quản lý hạn mức tín dụng tối đa cho từng khách hàng thuộc từng ngành nghề, sản phẩm địa phương khác nhau để phân tán rủi ro, các dự báo cần thiết trong từng thời kỳ. ¾ Năng lực và phẩm chất đạo đức của một số cán bộ tín dụng ngân hàng chưa đủ tầm và vấn đề quản lý sử dụng, đãi ngộ cán bộ ngân hàng chưa thỏa đáng. ¾ Ngân hàng không giải quyết hợp lý quan hệ giữa nguồn vốn huy động và nguồn vốn sử dụng, cụ thể là: dự trữ vốn quá ít so với nhu cầu bảo đảm thanh toán, từ đó dẫn đến mất khả năng thanh toán nếu khách hàng có nhu cầu rút vốn nhiều; hoặc dự trữ vốn quá nhiều, gây ứ đọng vốn, lãng phí trong sử dụng vốn; hoặc lấy vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn quá mức quy định. ¾ Cạnh tranh giữa các tổ chức tín dụng chưa thực sự lành mạnh, việc chạy theo quy mô, bỏ qua các tiêu chuẩn, điều kiện trong cho vay, thiếu quan tâm đến chất lượng khoản vay. 1.1.2.2. Nguyên nhân thuộc về phía khách hàng • Sử dụng vốn sai mục đích, không có thiện chí trong việc trả nợ vay. Trang 3 Đa số các doanh nghiệp khi vay vốn ngân hàng đều có các phương án kinh doanh cụ thể, khả thi. Số lượng doanh nghiệp sử dụng vốn sai mục đích, cố . lừa đảo ngân hàng để chiếm đoạt tài sản không nhiều. Tuy nhiên, những vụ việc phát sinh lại hết sức nặng nề, liên quan đến uy tín của các cán bộ, làm ảnh hưởng xấu đế các doanh nghiệp khác. • Năng lực quản lý kinh doanh kém, đầu tư nhiều lĩnh vực vượt quá khả năng quản lý. Khi các doanh nghiệp vay tiền ngân hàng để mở rộng quy mô kinh doanh, đa phần là tập trung vốn đầu tư vào tài sản vật chất chứ ít doanh nghiệp nào mạnh dạn đổi mới cung cách quản lý, đầu tư cho bộ máy giám sát kinh doanh, tài chính, kế toán theo đúng chuẩn mực. Quy mô kinh doanh phình ra quá to so với tư duy quản lý là nguyên nhân dẫn đến sự phá sản của các phương án kinh doanh đầy khả thi mà lẽ ra nó phải thành công trên thực tế. • Khách hàng vay vốn tại nhiều tổ chức tín dụng dưới một danh nghĩa hay nhiều thực thể khác nhau nên thiếu sự phân tích trên tổng thể, khó theo dõi được dòng tiền dẫn đến việc sử dụng vốn vay chồng chéo và mất khả năng thanh toán dây chuyền. • Tình hình tài chính doanh nghiệp yếu kém, thiếu minh bạch. Quy mô tài sản, nguồn vốn nhỏ bé, tỷ lệ nợ so với vốn tự có cao là đặc điểm chung của hầu hết các doanh nghiệp Việt Nam. Ngoài ra, thói quen ghi chép đầy đủ, chính xác, rõ ràng các sổ sách kế toán vẫn chưa được các doanh nghiệp tuân thủ nghiêm chỉnh và trung thực. Do vậy, sổ sách kế toán mà các doanh nghiệp cung cấp cho ngân hàng nhiều khi chỉ mang tính chất hình thức hơn là thực chất. Do đó, khi cán bộ ngân hàng lập các bản phân tích tài chính của doanh nghiệp dựa trên số liệu do các doanh nghiệp cung cấp, thường thiếu tính thực tế và xác thực. • Chưa thực sự thay đổi quan điểm, còn xem vốn ngân hàng là vốn nhà nước nếu doanh nghiệp làm ăn không hiệu quả thì ngân hàng chịu, ngân hàng thua lỗ thì nhà nước chịu. • Doanh nghiệp cố tình lừa đảo ngân hàng. Trang 4 1.1.2.3. Nguyên nhân khách quan. • Sự thay đổi của môi trường tự nhiên như: thiên tai, dịch bệnh, bão lụt gây tổn thất cho khách hàng vay vốn kinh doanh. • Sự biến động quá nhanh và không dự đoán được của thị trường thế giới. Bởi vì nền kinh tế Việt Nam vẫn còn lệ thuộc quá nhiều vào sản xuất nông nghiệp và công nghiệp phục vụ nông nghiệp (nuôi trồng, chế biến thực phẩm và nguyên liệu), dầu thô, may gia công,… vốn rất nhạy cảm với rủi ro thời tiết và giá cả thế giới, nên dễ bị tổn thương khi thị trường thế giới biến động xấu. • Sự tấn công của hàng nhập lậu. Với hàng trăm km biên giới trên bộ và trên biển cùng địa hình địa lý phức tạp và tình hình nghèo khó của dân cư vùng biên giới, cuộc chiến đấu với hàng nhập lậu đã kéo dài dai dẳng từ rất nhiều năm qua mà kết quả là hàng lậu vẫn tràn lan tại các thành phố lớn, làm điêu đứng các doanh nghiệp trong nước và các ngân hàng đầu tư vốn cho các doanh nghiệp này. • Sự thanh tra, kiểm tra, giám sát chưa hiệu quả của Ngân hàng Nhà nước. Bên cạnh những cố gắng và kết quả đạt được, hoạt động thanh tra ngân hàng và đảm bảo an toàn hệ thống chưa có sự cải thiện căn bản về chất lượng; năng lực cán bộ thanh tra, giám sát chưa đáp ứng được yêu cầu; nội dung và phương pháp thanh tra, giám sát còn lạc hậu, chậm được đổi mới; vai trò kiểm toán chưa được phát huy và hệ thống thông tin chưa được tổ chức một cách hữu hiệu; thanh tra tại chỗ vẫn là phương pháp chủ yếu, khả năng kiểm soát toàn bộ thị trường tiền tệ và giám sát rủi ro còn yếu;… • Hệ thống thông tin quản lý còn bất cập. Hiện nay, trung tâm thông tin tín dụng ngân hàng (CIC) của Ngân hàng nhà nước đã hoạt động hơn một thập niên và đã đạt được những kết quả bước đầu rất đáng khích lệ trong việc cung cấp thông tin tín dụng. Tuy nhiên, thông tin cung cấp còn đơn điệu, thiếu cập nhật, chưa đáp ứng được đầy đủ yêu cầu tra cứu thông tin. • Sự thay đổi về lãi suất, tỷ giá hối đoái, lạm phát, chỉ số giá cả tăng, nguyên vật liệu đầu vào tăng làm ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của khách hàng, khó khăn tài chính dẫn đến không có khả năng trả nợ. Trang 5 1.1.3. Ảnh hưởng của rủi ro tín dụng đến hoạt động kinh doanh của ngân hàng và nền kinh tế xã hội 1.1.3.1. Ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của ngân hàng Khi rủi ro tín dụng xảy ra, ngân hàng không thu được vốn tín dụng đã cấp và lãi cho vay, nhưng ngân hàng phải trả vốn và lãi cho khoản tiền huy động khi đến hạn, điều này sẽ làm cho ngân hàng mất cân đối trong việc thu chi, vòng quay vốn tín dụng giảm làm cho ngân hàng kinh doanh không hiệu quả, chi phí của ngân hàng tăng lên so với dự kiến. Nếu một khoản vay nào đó bị mất khả năng thu hồi thì ngân hàng phải sử dụng các nguồn vốn của mình để trả cho người gửi tiền, đến một chừng mực nào đấy, ngân hàng không có đủ nguồn vốn để trả cho người gửi tiền thì ngân hàng sẽ rơi vào tình trạng mất khả năng thanh toán, có thể dẫn đến nguy cơ gặp rủi ro thanh khoản. Và kết quả là làm thu hẹp quy mô kinh doanh, năng lực tài chính giảm sút, uy tín, sức cạnh tranh giảm không những trong thị trường nội địa mà còn lan rộng ra các nước, kết quả kinh doanh của ngân hàng ngày càng xấu có thể dẫn ngân hàng đến thua lỗ hoặc đưa đến bờ vực phá sản nếu không có biện pháp xử lý, khắc phục kịp thời. 1.1.3.2. Ảnh hưởng đến nền kinh tế xã hội Bắt nguồn từ bản chất và chức năng của ngân hàng là một tổ chức trung gian tài chính chuyên huy động vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế để cho các tổ chức, các doanh nghiệp và cá nhân có nhu cầu vay lại. Do đó, thực chất quyền sở hữu những khoản cho vay là quyền sở hữu của người đã gửi tiền vào ngân hàng. Bởi vậy, khi rủi ro tín dụng xảy ra thì không những ngân hàng chịu thiệt hại mà quyền lợi của người gửi tiền cũng bị ảnh hưởng. Khi một ngân hàng gặp phải rủi ro tín dụng hay bị phá sản thì người gửi tiền ở các ngân hàng khác hoang mang lo sợ và kéo nhau ồ ạt đến rút tiền ở các ngân hàng khác, làm cho toàn bộ hệ thống ngân hàng gặp phải khó khăn. Ngân hàng phá sản sẽ ảnh hưởng đến tình hình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, không có tiền trả lương dẫn đến đời sống công nhân gặp khó khăn. Hơn nữa, sự hoảng loạn của các ngân hàng ảnh hưởng rất lớn đến toàn bộ nền kinh tế. Trang 6 Nó làm cho nền kinh tế bị suy thoái, giá cả tăng, sức mua giảm, thất nghiệp tăng, xã hội mất ổn định. Ngoài ra, rủi ro tín dụng cũng ảnh hưởng đến nền kinh tế thế giới vì ngày nay, nền kinh tế mỗi quốc gia đều phụ thuộc vào nền kinh tế khu vực và thế giới. Kinh nghiệm cho ta thấy cuộc khủng hoảng tài chính Châu Á (1997) đã làm rung chuyển toàn cầu. Mặt khác, mối liên hệ về tiền tệ, đầu tư giữa các nước phát triển rất nhanh nên rủi ro tín dụng tại một nước ảnh hưởng trực tiếp đến nền kinh tế các nước có liên quan. * Tóm lại, rủi ro tín dụng của một ngân hàng xảy ra ở mức độ khác nhau: nhẹ nhất là ngân hàng bị giảm lợi nhuận khi không thu hồi được lãi cho vay, nặng nhất khi ngân hàng không thu được vốn lãi, nợ thất thu với tỷ lệ cao dẫn đến ngân hàng bị lỗ và mất vốn. Nếu tình trạng này kéo dài không khắc phục được, ngân hàng sẽ bị phá sản, gây hậu quả nghiêm trọng cho nến kinh tế nói chung và hệ thống ngân hàng nói riêng. Chính vì vậy đòi hỏi các nhà quản trị ngân hàng phải hết sức thận trọng và có những biện pháp thích hợp nhằm giảm thiểu rủi ro trong cho vay. 1.2. Cơ sở lý luận về phòng ngừa rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại 1.2.1. Khái niệm về phòng ngừa rủi ro tín dụng: Phòng ngừa rủi ro tín dụng, theo tác giả chính là việc nghiên cứu và đề ra các giải pháp nhằm ngăn chặn đến mức tối đa việc phát sinh những rủi ro có thể xảy ra như việc khách hàng nhận vốn vay mà không thực hiện hoặc thực hiện nhưng không đầy đủ nghĩa vụ đối với ngân hàng, gây tổn thất cho ngân hàng, khách hàng không trả hoặc không trả đầy đủ, đúng hạn cả gốc và lãi ngân hàng. Làm ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng của một ngân hàng thể hiện qua một số chỉ tiêu như tỷ lệ nợ xấu trên tổng dư nợ, tỷ lệ nợ đã xóa, đã xử lý trên tổng dư nợ, chi phí dự phòng tín dụng hay số dư dự phòng rủi ro tín dụng trên tổng dư nợ. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, nhu cầu vốn cho nền kinh tế ngày càng tăng, dẫn đến mức độ tăng trưởng tín dụng cũng tăng lên tương ứng. Sự tăng trưởng tín dụng của các NHTM phù hợp với sự tăng trưởng của nền kinh tế cả nước nói chung và của kinh tế thành phố nói riêng. Tuy nhiên sự tăng trưởng tín dụng cũng kéo theo Trang 7 sự gia tăng rủi ro tín dụng, điều này làm ảnh hưởng rất nhiều đến hiệu quả sử dụng vốn và làm hạn chế việc mở rộng tín dụng của các NHTM. Do đó việc phát triển tín dụng phải đi đôi với chất lượng tín dụng. Vì vậy các giải pháp tốt trong quản lý rủi ro tín dụng là vấn đề quan tâm hàng đầu của các ngân hàng nhằm tạo ra sự tăng trưởng tín dụng một cách ổn định, bền vững. 1.2.2. Xây dựng chương trình quản trị rủi ro nhằm phòng ngừa rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại Hoạt động kinh doanh của các NHTM luôn hàm chứa rủi ro và ngân hàng sẽ hoạt động tốt nếu mức rủi ro mà ngân hàng gánh chịu là hợp lý và kiểm soát được chứ không thể chối bỏ rủi ro. Như vậy, quản trị rủi ro tốt là điều kiện quan trọng để nâng cao chất lượng hoạt động kinh doanh của NHTM. Những nhà quản trị NHTM cần được trang bị các kiến thức về quản trị rủi ro, cung cấp những thông tin kinh tế cập nhật, có đội ngũ tham mưu chuyên nghiệp và bộ máy kiểm tra, kiểm soát và kiểm toán nội bộ hiệu quả là điều cần thiết để phòng ngừa, hạn chế rủi ro, nâng cao hiệu quả kinh doanh. Chính vì vậy mà đã có nhiều ý kiến khẳng định: “quản trị rủi ro là nghiệp vụ chủ đạo và là thước đo năng lực của một NHTM. Một chương trình quản trị rủi ro toàn diện bao gồm 4 yếu tố: Xác định hạn mức rủi ro (đưa ra mức rủi ro chấp nhận được), đánh giá rủi ro, theo dõi tổng thể rủi ro và quá trình quản trị rủi ro. Xác định hạn mức rủi ro Các bộ phận nghiệp vụ quản trị rủi ro phải xác định hạn mức rủi ro, là mức rủi ro nhất định mà TCTD có thể chấp nhận được trong nỗ lực để có được lợi nhuận, trên cơ sở sự sẵn sàng chịu đựng rủi ro và sức mạnh tài chính của TCTD. Hội đồng quản trị (HĐQT) theo định kỳ có trách nhiệm xem xét lại và thông qua hạn mức đó. Các mức này sau đó được thông báo tới toàn bộ nhân viên các bộ phận nghiệp vụ và Ban điều hành, Ban điều hành chịu trách nhiệm đảm bảo các bộ phận nghiệp vụ tuân thủ các hạn mức này. Có tỷ lệ thưởng phạt trên tổng số thấp hơn và lớn hơn tổng số vượt hạn mức đó. Đánh giá rủi ro Trang 8 Việc đánh giá rủi ro đòi hỏi phải xác định được những rủi ro lớn liên quan đến các sản phẩm, dịch vụ hay hoạt động của TCTD, phải có các chốt kiểm tra nằm trong các quy trình nghiệp vụ (hệ thống kiểm soát nội bộ - KSNB) để kiềm chế rủi ro trong các hạn mức đã được đề ra cùng với các biện pháp để theo dõi các trường hợp ngoại lệ vượt hạn mức rủi ro. Quy trình đánh giá rủi ro tín dụng có 4 yếu tố: nhận biết rủi ro, đo lường rủi ro, theo dõi rủi ro và kiểm soát rủi ro. Nhận biết rủi ro: Bước đầu tiên để có một chương trình quản trị rủi ro hiệu quả là phải nhận biết và xác định được các loại rủi ro mà TCTD có thể gặp phải thông qua phân tích đặc thù của các sản phẩm, dịch vụ và các quy trình hoạt động. Dấu hiệu liên quan đến ngân hàng: • Giảm sút mạnh số dư tiền gửi. • Công nợ gia tăng. • Mức độ vay thường xuyên. • Yêu cầu khoản vay vượt quá nhu cầu dự kiến. • Chấp nhận sử dụng nguồn tài trợ lãi suất cao. • Chậm thanh toán nợ gốc và lãi cho ngân hàng. Dấu hiệu về xử lý thông tin tài chính: • Chuẩn bị số liệu tài chính không đủ, trì hoãn nộp báo cáo. • Khả năng tiền mặt giảm. • Phải thu tăng nhanh và thời hạn thanh toán nợ kéo dài. • Kết quả kinh doanh lỗ. • Cố tình làm đẹp Bảng cân đối tài sản bằng tài sản vô hình. Dấu hiệu phi tài chính khác: • Có sự xuống cấp của cơ sở kinh doanh. • Hàng tồn kho tăng do không bán được, hư hỏng, lạc hậu. • Có sự kỷ luật với cán bộ chủ chốt.