Tài liệu Giải pháp phát triển dịch vụ thẻ tại ngân hàng tmcp đầu tư và phát triển việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM --------------- BÙI THANH BẢO YẾN GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ THẺ TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP. HCM, năm 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM --------------- BÙI THANH BẢO YẾN GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ THẺ TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. HOÀNG ĐỨC TP. HCM, năm 2013 MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................................i DANH MỤC BIỂU ĐỒ............................................................................................... ii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG...................................................................................... ii LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................................iii LỜI MỞ ĐẦU..............................................................................................................1 CHƢƠNG 1- CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ THẺ CỦA NHTM.......................3 1.1. THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT................................................3 1.1.1. Sự cần thiết của việc thanh toán không dùng tiền mặt............................3 1.1.2. Các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt.......................................5 1.2. DỊCH VỤ THẺ CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI..................................6 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của thẻ ngân hàng và dịch vụ thẻ.......................6 1.2.2. Phân loại thẻ ngân hàng.............................................................................7 1.2.3. Các chủ thể tham gia dịch vụ thẻ của NHTM...........................................7 1.2.3.1. Ngân hàng phát hành.......................................................................... 7 1.2.3.2. Chủ thẻ................................................................................................. 7 1.2.3.3. Ngân hàng thanh toán......................................................................... 8 1.2.3.4. Đơn vị chấp nhận thẻ........................................................................... 9 1.2.3.5. Tổ chức thẻ quốc tế.............................................................................. 9 1.2.4. Vai trò của dịch vụ thẻ trong việc phát triển kinh tế xã hội...................10 1.2.4.1. Đối với ngân hàng.............................................................................. 10 1.2.4.2. Đối với chủ thẻ................................................................................... 11 1.2.4.3. Đối với đơn vị chấp nhận thẻ............................................................ 12 1.2.4.4. Đối với nền kinh tế............................................................................. 12 1.2.5. Quy trình phát hành và thanh toán thẻ................................................... 13 1.3. SỰ CẦN THIẾT ĐẨY MẠNH SỰ PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ THẺ TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI............................................................................ 13 1.3.1. Khái niệm về phát triển dịch vụ thẻ......................................................... 13 1.3.2. Các chỉ tiêu xác định sự phát triển dịch vụ thẻ....................................... 13 1.3.2.1. Số lƣợng khách hàng sử dụng thẻ.................................................... 13 1.3.2.2. Số lƣợng thẻ phát hành..................................................................... 14 1.3.2.3. Tính tiện ích của dịch vụ thẻ............................................................. 14 1.3.2.4. Số dƣ tiền gửi trên tài khoản thẻ của khách hàng..........................15 1.3.2.5. Doanh số thanh toán thẻ.................................................................... 15 1.3.2.6. Thu nhập từ hoạt động cung cấp dịch vụ thẻ:.................................16 1.3.2.7. Số lƣợng và mật độ máy ATM, POS................................................ 16 1.3.3. Ý nghĩa việc phát triển dịch vụ thẻ.......................................................... 16 1.4. NHỮNG RỦI RO TRONG PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ THẺ........................ 17 1.4.1. Rủi ro giả mạo........................................................................................... 17 1.4.1.1. Giả mạo trong hoạt động phát hành thẻ.......................................... 17 1.4.1.2. Giả mạo trong hoạt động thanh toán thẻ......................................... 18 1.4.2. Rủi ro tín dụng.......................................................................................... 18 1.4.3 Rủi ro kỹ thuật........................................................................................... 18 1.4.4. Rủi ro đạo đức........................................................................................... 18 1.5. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ THẺ CỦA NHTM............................................................................................................ 19 1.5.1. Nhân tố chủ quan...................................................................................... 19 1.5.1.1. Trình độ đội ngũ cán bộ làm công tác thẻ........................................ 19 1.5.1.2. Năng lực quản trị rủi ro của ngân hàng........................................... 19 1.5.1.3. Năng lực tài chính và trình độ kỹ thuật công nghệ của ngân hàng 20 1.5.1.4. Định hƣớng phát triển của ngân hàng............................................. 21 1.5.2. Nhân tố khách quan.................................................................................. 21 1.5.2.1. Môi trƣờng xã hội............................................................................. 21 1.5.2.2. Môi trƣờng kinh tế............................................................................ 22 1.5.2.3. Môi trƣờng cạnh tranh..................................................................... 22 1.5.2.4. Môi trƣờng công nghệ....................................................................... 22 1.5.2.5. Môi trƣờng pháp lý........................................................................... 22 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1......................................................................................... 23 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ THẺ TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM................................................... 24 2.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM............................................................................................................. 24 2.1.1. Quá trình thành lập và phát triển............................................................ 24 2.1.2. Cơ cấu tổ chức hoạt động......................................................................... 25 2.1.3. Tình hình hoạt động từ năm 2009 đến 2012............................................ 25 2.1.3.1. Tổng tài sản của BIDV từ 2009 đến 2012......................................... 25 2.1.3.2. Hoạt động huy động vốn từ 2009 đến 2012...................................... 26 2.1.3.3. Hoạt động sử dụng vốn từ 2009 đến 2012........................................ 27 2.1.3.4. Lợi nhuận của BIDV từ 2009 đến 2012............................................ 27 2.2. THỰC TRẠNG DỊCH VỤ THẺ TẠI BIDV.................................................. 28 2.2.1. Tình hình phát triển dịch vụ thẻ tại Việt Nam........................................ 28 2.2.1.1. Hành lang pháp lý cho hoạt động thẻ dần đƣợc hoàn thiện..........28 2.2.1.2 Hợp nhất các liên minh thẻ góp phần tăng tính hiệu quả của hoạt động thẻ........................................................................................................... 29 2.2.1.3. Xu hƣớng chuyển đổi thẻ từ sang thẻ chip theo chuẩn EMV........29 2.2.1.4. Số lƣợng thẻ phát hành và doanh số giao dịch qua thẻ tăng nhanh 30 2.2.1.5. Chất lƣợng dịch vụ thẻ đƣợc nâng cao, gia tăng tiện ích cho khách hàng................................................................................................................. 30 2.2.2. Quy trình nghiệp vụ thẻ của BIDV.......................................................... 31 2.2.2.1. Quy trình nghiệp vụ phát hành thẻ.................................................. 31 2.2.2.2. Quy trình nghiệp vụ thanh toán thẻ................................................. 32 2.2.2.3. Các loại thẻ do BIDV phát hành và thanh toán...............................33 2.2.3. Thực trạng cung ứng dịch vụ thẻ tại BIDV giai đoạn 2009-2012..........39 2.2.3.1. Quy mô các loại thẻ đƣợc phát hành tại BIDV............................... 39 2.2.3.2. Doanh thu hoạt động thanh toán thẻ tại BIDV................................ 40 2.2.2.3. Số lƣợng và mật độ máy ATM và POS............................................ 45 2.3. ĐÁNH GIÁ SỰ PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ THẺ TẠI BIDV.........................46 2.3.1. Kết quả đạt đƣợc...................................................................................... 46 2.3.2. Những tồn tại và hạn chế.......................................................................... 47 .3.3. Nguyên nhân của những tồn tại................................................................. 48 2.3.3.1. Nguyên nhân chủ quan...................................................................... 48 2.3.3.2. Nguyên nhân khách quan.................................................................. 49 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2......................................................................................... 50 CHƢƠNG 3- MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ THẺ TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM...................................... 51 3.1. ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN CỦA BIDV GIAI ĐOẠN 2011-2015 VÀ TẦM NHÌN ĐẾN 2020........................................................................................... 51 3.1.1. Định hƣớng phát triển chung.................................................................. 51 3.1.2. Định hƣớng về phát triển dịch vụ thẻ..................................................... 52 3.1.2.1. Tình hình phát triển kinh tế xã hội.................................................. 52 3.1.2.2. Tiềm năng của thị trƣờng thẻ........................................................... 54 3.2. CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ THẺ TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM................................................ 55 3.2.1. Nhóm giải pháp do bản thân Ngân hàng TMCP Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam tổ chức thực hiện................................................................................ 55 3.2.1.1. Bồi dƣỡng, đào tạo nghiệp vụ cho cán bộ phát hành và thanh toán thẻ.................................................................................................................... 55 3.2.1.2. Tăng cƣờng công tác quảng cáo, tiếp thị......................................... 57 3.2.1.3. Chú trọng khâu chăm sóc khách hàng............................................. 59 3.2.1.4. Tăng cƣờng công tác phát triển mạng lƣới chấp nhận thẻ............60 3.2.1.5. Phát triển đa dạng các tiện ích của thẻ............................................ 64 3.2.1.6. Đầu tƣ cải tiến, phát triển công nghệ............................................... 66 3.2.1.7. Hạn chế rủi ro trong phát hành và thanh toán thẻ.........................67 3.2.2. Nhóm giải pháp hỗ trợ.............................................................................. 69 3.2.2.1. Đối với Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam.......................................... 69 3.2.2.2. Đối với Chính phủ.............................................................................. 71 3.2.2.3. Đối với các đơn vị có liên quan......................................................... 72 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3......................................................................................... 74 KẾT LUẬN................................................................................................................ 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................a PHỤ LỤC.....................................................................................................................c PHỤ LỤC 1: CÁC HÌNH THỨC THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶTc PHỤ LỤC 2: PHÂN LOẠI THẺ NGÂN HÀNG....................................................c PHỤ LỤC 3: HOẠT ĐỘNG PHÁT HÀNH THẺ................................................... f PHỤ LỤC 4: HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN THẺ...............................................g i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ATM: Máy rút tiền tự động (Automated Teller Machine) BIDV: Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam EDC: Thiết bị đọc thẻ điện tử EMV: Chuẩn quốc tế về thẻ chip do 3 công ty Europay, Visa, MasterCard đưa ra NHNN: Ngân hàng nhà nước NHTM: Ngân hàng thương mại PIN: Mã số định danh cá nhân POS: Điểm chấp nhận thanh toán thẻ (Point Of Sale) TMCP: Thương mại cổ phần TNHH: Trách nhiệm hữu hạn WTO: Tổ chức Thương mại Thế giới ii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1 Tình hình tổng tài sản của BIDV giai đoạn 2009-2012.......................................26 Biểu đồ 2.2 Tình hình huy động vốn từ tiền gửi khách hàng và phát hành giấy tờ có giá của BIDV, giai đoạn 2009-2012...............................................................................................................26 Biểu đồ 2.3 Tình hình hoạt động sử dụng vốn của BIDV giai đoạn 2009-2012...............27 Biểu đồ 2.4 Tình hình lợi nhuận trước thuế của BIDV giai đoạn 2009-2012.....................27 Biểu đồ 2.5 Doanh thu dịch vụ thẻ giai đoạn 2009-2012.............................................................41 Biểu đồ 2.6 Doanh số sử dụng thẻ giai đoạn 2009-2012..............................................................42 DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG Sơ đồ 2.1: Các loại thẻ do BIDV phát hành và thanh toán.............................................................33 Bảng 2.1: Số lượng các loại thẻ BIDV phát hành từ năm 2009- 2012......................................39 Bảng 2.2: Doanh số sử dụng thẻ của BIDV giai đoạn từ năm 2009- 2012.............................41 Bảng 2.3: Doanh số thanh toán thẻ tại đơn vị chấp nhận thẻ giai đoạn từ 2009- 2012......43 Bảng 2.4: Doanh số thanh toán thẻ tại ATM giai đoạn từ 2009- 2012......................................44 Bảng 2.5: Số lượng máy ATM và POS của BIDV giai đoạn từ năm 2009- 2012................45 iii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chính xác. Số liệu được thu thập từ nguồn thông tin đáng tin cậy, có tính kế thừa từ các báo cáo, tạp chí và các website... Luận văn là kết quả học tập, nghiên cứu độc lập của tôi và chưa từng được công bố trên bất kỳ báo đài hay công trình nghiên cứu của tác giả khác. Tác giả luận án Bùi Thanh Bảo Yến 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề nghiên cứu Theo xu thế phát triển tất yếu của nền kinh tế, các phương thức thanh toán ngày càng được chú trọng đầu tư để đáp ứng nhu cầu sử dụng dịch vụ ngân hàng nói chung và dịch vụ thẻ nói riêng đang không ngừng tăng lên. Bên cạnh đó, tình hình cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng ngày càng gay gắt, các ngân hàng thương mại trong nước không chỉ cạnh tranh với nhau, mà còn phải đối mặt với áp lực từ nhóm ngân hàng nước ngoài vốn rất có năng lực về vốn và bề dày kinh nghiệm trong việc cung ứng và phát triển dịch vụ thẻ. Với mục tiêu phấn đấu trở thành một trong 20 Ngân hàng hiện đại có chất lượng, hiệu quả và uy tín hàng đầu trong khu vực Đông Nam Á vào năm 2020, Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) đã luôn sẵn sàng cho sự phát triển và ứng dụng công nghệ thông tin, nhằm mang đến những dịch vụ thẻ tốt nhất tương xứng với tầm cỡ của mình đến với khách hàng. Tuy nhiên, nhìn chung, đến hiện tại, năng lực cạnh tranh của BIDV trong lĩnh vực này còn chưa cao so với các ngân hàng thương mại khác. Xuất phát từ đó, tác giả đã lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Giải pháp phát triển các dịch vụ thẻ tại Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu luận văn tốt nghiệp. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài Việc nghiên cứu luận văn cần làm rõ những lý luận cơ bản về thanh toán không dùng tiền mặt và dịch vụ thẻ của ngân hàng thương mại. Phân tích thực trạng cung ứng dịch vụ thẻ tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, đánh giá những ưu điểm và hạn chế trong quá trình phát triển dịch vụ thẻ. Đề xuất những giải pháp có tính khả thi nhằm phát triển dịch vụ thẻ tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là sự phát triển của dịch vụ thẻ tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam trong điều kiện cạnh tranh gay gắt giữa các ngân hàng trong nước và ngoài nước . Đề tài tập trung nghiên cứu về dịch vụ thẻ tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam trong khoảng thời gian từ năm 2009 đến 2012. 4. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành mục tiêu nghiên cứu, đề tài đã sử dụng phương pháp thống kê, phương pháp so sánh, phương pháp tổng hợp, phân tích, chứng minh, cùng với phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để luận giải các vấn đề về lý luận. Bên cạnh đó, luận văn còn chú trọng việc quan sát các vấn đề thực tiễn, để có thể kết hợp, đối chiếu với lý luận cơ bản. 5. Điểm mới của đề tài Đề tài chủ yếu nghiên cứu về dịch vụ thẻ của ngân hàng, đây là một lĩnh vực khá mới mẻ ở thị trường ngân hàng Việt Nam. Lĩnh vực này chỉ mới thu hút được sự quan tâm của Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam trong thời gian gần đây. Qua quá trình nghiên cứu, cả mặt lý luận và thực tiễn tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, luận văn đã đưa ra một số giải pháp mang tính thiết thực, nhằm phát triển dịch vụ thẻ, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động, đồng thời khẳng định vị thế của ngân hàng trước đối thủ cạnh tranh. 6. Kết cấu của luận văn Luận văn được chia thành 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về dịch vụ thẻ của ngân hàng thương mại Chƣơng 2: Thực trạng phát triển dịch vụ thẻ tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát Triển Việt Nam Chƣơng 3: Giải pháp phát triển dịch vụ thẻ tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát Triển Việt Nam 3 CHƢƠNG 1- CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ THẺ CỦA NHTM 1.1. THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT 1.1.1. Sự cần thiết của việc thanh toán không dùng tiền mặt Quá trình phát triển của các phương thức thanh toán diễn ra đồng thời với sự phát triển của nhu cầu trao đổi hàng hóa. Do đó, sự xuất hiện của hình thức thanh toán không dùng tiền mặt là một tất yếu khách quan của quá trình phát triển hình thái kinh tế xã hội. Từ trao đổi vật với vật ở thời kỳ sản xuất sơ khai, con người đã dùng các kim loại quý như bạc, vàng để đáp ứng nhu cầu trao đổi phát sinh thường xuyên, đa dạng và ngày càng nhiều hơn. Khi đó xuất hiện khái niệm tiền kim loại, mà phổ biến nhất là tiền vàng. Tuy nhiên, lượng hàng hóa cần trao đổi không ngừng tăng lên, đòi hỏi một khối lượng vàng đối ứng khổng lồ mà khó có quốc gia nào đáp ứng được. Vì vậy, tiền giấy ra đời thay cho tiền vàng, với đặc tính gọn nhẹ hơn, dễ dàng vận chuyển và in ấn khi cần. Kinh tế xã hội ngày càng phát triển, hàng hóa lưu thông ngày càng nhiều cả về quy mô lẫn phạm vi. Vì lưu thông hàng hóa và lưu thông tiền tệ là hai mặt thống nhất của cùng một phương trình, nên lượng hàng hóa sản xuất trao đổi tăng lên sẽ kéo theo lượng tiền mặt trong lưu thông cũng tăng lên. Một lượng lớn tiền mặt được phát hành và chu chuyển trong nền kinh tế sẽ gây áp lực lên giá cả, dẫn đến lạm phát. Mặt khác, chi phí in tiền, kiểm đếm, cất trữ, vận chuyển và bảo quản tiền rất tốn kém. Hơn nữa, khi công nghệ in ấn đạt đến trình độ phát triển tiên tiến, nạn in tiền giả có cơ hội bộc phát tràn lan, việc phân biệt, kiểm soát lượng tiền mặt khổng lồ trở nên rất khó khăn. Việc thanh toán bằng tiền mặt cũng trở thành một vấn đề cần cân nhắc trước những rủi ro trong quá trình vận chuyển như trộm cướp, thất thoát do thiên tai, mối mọt... Ngoài ra, thời gian di chuyển tiền mặt trong quá trình thanh toán có thể kéo dài rất lâu trong trường hợp các bên tham gia trao đổi mua bán hàng hóa không cùng một quốc gia. Dần dần, phương thức thanh toán bằng tiền mặt đã nảy sinh hàng loạt vấn đề bất lợi cho cả người mua hàng lẫn người bán hàng. Trong khi đó, chức năng phương tiện thanh toán của tiền tệ lại cho phép tiền tệ vận động tách rời với sự vận động của hàng hoá. Vì vậy, một phương thức thanh toán tiến bộ hơn đã ra đời, đó là phương thức thanh toán không dùng tiền mặt dưới hình thức tiền ghi sổ. Tiền được ghi sổ từ tài khoản này sang tài khoản khác, hoặc thanh toán bù trừ giữa các tài khoản tại cùng một ngân hàng. Trong đó, ngân hàng đứng ra làm trung gian thanh toán giữa các khách hàng. Tiền có thể được 4 chuyển từ người mua hàng đến người bán hàng một cách nhanh chóng, an toàn với số lượng lớn mà không phải mang tiền di chuyển từ nơi này đến nơi khác. Việc in tiền, kiểm đếm, vận chuyển cũng được tiết giảm tối đa, vì vậy tiết kiệm được thời gian và công sức lao động. Tóm lại, phương thức thanh toán không dùng tiền mặt là hình thức thanh toán không có sự xuất hiện của tiền mặt, được tiến hành bằng cách trích tiền từ tài khoản của người chi trả sang tài khoản của người thụ hưởng mở tại ngân hàng, hoặc bằng cách bù trừ lẫn nhau thông qua vai trò trung gian của ngân hàng. Phương thức thanh toán này đã trở thành một giải pháp tối ưu, một hình thức phát triển cao của dịch vụ ngân hàng, đem đến nhiều lợi ích cho các bên tham gia quá trình thanh toán. Các tiện ích của phương thức thanh toán không dùng tiền mặt được thể hiện rõ qua vai trò của nó đối với từng thành phần của nền kinh tế. Đối với ngân hàng, thanh toán không dùng tiền mặt góp phần gia tăng nguồn vốn của ngân hàng, mở rộng nghiệp vụ kinh doanh . Khi ngân hàng cung cấp các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt, khách hàng sẽ phải mở một tài khoản thanh toán tại ngân hàng. Với tài khoản này, khách hàng được yêu cầu duy trì một số dư tối thiểu để thực hiện các yêu cầu thanh toán, chi trả. Nhưng không phải lúc nào khách hàng cũng thực hiện thanh toán, nên ngân hàng có thể tận dụng số tiền nhàn rỗi trên tài khoản của khách hàng để thực hiện các hoạt động kinh doanh của mình, như cấp tín dụng, đầu tư,… Mặc dù số tiền thanh toán trong mỗi tài khoản của khách hàng không lớn, nhưng với số lượng lớn khách hàng thì ngân hàng có thể tập hợp được một nguồn vốn đáng kể. Bên cạnh khả năng thu hút thêm nguồn vốn nhàn rỗi qua việc mở tài khoản cho khách hàng, ngân hàng còn có thể thu thập được thông tin của khách hàng, đặc biệt là các thông tin về tình hình tài chính, từ đó tạo cơ hội cho ngân hàng giới thiệu, cung cấp các sản phẩm dịch vụ khác cho khách hàng, như: cấp tín dụng, quản lý ngân quỹ, dịch vụ ủy thác, bảo hiểm, môi giới chứng khoán... Đối với khách hàng là doanh nghiệp, phương thức thanh toán không dùng tiền mặt cũng mang lại nhiều tiện ích. Mục tiêu của doanh nghiệp sản xuất hàng hoá, cung cấp dịch vụ là bán được hàng hóa, dịch vụ. Thông qua khâu tiêu thụ, các doanh nghiệp sẽ thu hồi lại vốn để tiếp tục chu kì sản xuất, quá trình đó được thực hiện thông qua khâu thanh toán. Thanh toán không dùng tiền mặt góp phần đẩy nhanh tốc độ thanh toán, tốc độ chu 5 chuyển vốn, từ đó thúc đẩy quá trình lưu thông hàng hóa và tăng thu nhập quốc dân. Ngoài ra, thanh toán không dùng tiền mặt còn đảm bảo sự an toàn về vốn cũng như tài sản của doanh nghiệp, hạn chế được những rủi ro thất thoát có thể xảy ra trong quá trình thanh toán. Đối với khách hàng cá nhân, sử dụng phương thức thanh toán không dùng tiền mặt giúp khách hàng chủ động trong tiêu dùng, thông qua việc sử dụng vốn của ngân hàng. Khách hàng có thể kéo dài thời hạn mua chịu bằng cách mua sắm, chi tiêu trước và trả tiền sau một thời gian nhất định, mà không phải tốn kém thêm khoản chi phí nào, kể cả chi phí lãi. Đối với việc điều hành nền kinh tế của Ngân hàng trung ương, thanh toán không dùng tiền mặt góp phần làm giảm lượng tiền mặt trong lưu thông, giải tỏa áp lực lên giá cả, tránh được nguy cơ gây nên lạm phát. Thông qua việc thanh toán không dùng tiền mặt, Ngân hàng trung ương có thể theo dõi và điều tiết cung ứng lượng tiền tệ phù hợp với nhu cầu của nền kinh tế. Đồng thời, thanh toán không dùng tiền mặt còn góp phần giúp Ngân hàng trung ương sử dụng hiệu quả các công cụ điều hành chính sách tiền tệ khác, như: tỷ lệ dự trữ bắt buộc, lãi suất,… tạo sự ổn định bền vững cho nền kinh tế. Ngoài ra, việc thanh toán không dùng tiền mặt còn tạo cơ sở cho việc kiểm soát, phòng chống nạn rửa tiền, trốn thuế, tham nhũng, cũng như đẩy lùi các loại tội phạm kinh tế. Một khi các giao dịch đều được thực hiện qua ngân hàng thì tất cả các hoạt động liên quan đến tiền và dòng tiền đều được minh bạch và dễ dàng kiểm soát. Như vậy, thanh toán không dùng tiền mặt giữ một vai trò hết sức quan trọng. Sự ra đời của nó là kết quả tất yếu khách quan của lịch sử sản xuất xã hội. Những tiện ích mà nó mang lại cho các chủ thể tham gia quá trình thanh toán một lần nữa đã khẳng định sự cần thiết của phương thức thanh toán hiện đại thông qua ngân hàng này. 1.1.2. Các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt Các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt trên thế giới hiện nay khá đa dạng, có thể kể đến như: séc, ủy nhiệm thu, nhờ thu, ủy nhiệm chi, lệnh chi, thư tín dụng, thẻ thanh toán, Internet banking, E-banking, Home banking, Phone banking, Mobile banking… Theo khoản 6a, điều 98, mục 2 Luật các tổ chức tín dụng số 47/2010/QH12 của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các hình thức thanh toán không 6 dùng tiền mặt, hay còn gọi là dịch vụ thanh toán qua ngân hàng thương mại bao gồm: séc, lệnh chi, ủy nhiệm chi, nhờ thu, ủy nhiệm thu, thư tín dụng, thẻ ngân hàng, dịch vụ thu hộ và chi hộ. (Phụ lục 1) Nhìn chung, các phương thức thanh toán không dùng tiền mặt đang dần được đa dạng hóa về loại hình và phát triển về chất lượng, để có thể tiếp cận sâu rộng đến các tầng lớp dân cư. 1.2. DỊCH VỤ THẺ CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của thẻ ngân hàng và dịch vụ thẻ Thẻ ngân hàng là một trong các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt. Tương tự như các hình thức khác, thẻ ngân hàng do ngân hàng cung cấp cho khách hàng, kèm theo các điều kiện và điều khoản sử dụng, nhằm mục đích đáp ứng nhu cầu thanh toán các khoản chi tiêu, hoặc các hoạt động khác liên quan đến tài khoản của khách hàng tại mọi thời điểm, như: rút tiền mặt, chuyển khoản, kiểm tra tài khoản… Các dịch vụ tiện ích này đi kèm khi sử dụng thẻ được gọi là dịch vụ thẻ. Với chiếc thẻ ngân hàng, chủ thẻ có thể nạp tiền vào tài khoản trực tiếp tại ngân hàng, nạp tại máy ATM, chuyển từ ngân hàng khác sang... Hoặc rút tiền tại ngân hàng, qua hệ thống máy ATM, tại các điểm ứng tiền của ngân hàng, chỉ cần số tiền thanh toán hoặc rút ra nằm trong hạn mức tín dụng ngân hàng cho phép hay trong phạm vi số dư tài khoản của khách hàng. Ngoài ra, chủ thẻ còn có thể thực hiện chuyển khoản qua tài khoản tại bất kỳ ngân hàng nào, thanh toán các giao dịch kinh doanh, các hóa đơn dịch vụ (điện, nước, điện thoại, Internet, phí bảo hiểm...) và nhận chuyển khoản từ các ngân hàng trong và ngoài nước, nhận lương, thưởng... Tuy nhiên, thẻ ngân hàng có những đặc điểm nổi bật hơn hẳn các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt khác, bởi dịch vụ này ra đời dựa trên cơ sở của tiến bộ khoa học kỹ thuật công nghệ, nó liên tục được tích hợp những đặc điểm ưu việt vượt trội, như: thanh toán hàng hóa dịch vụ tại các cửa hàng, trung tâm thương mại, siêu thị, nhà sách, nhà hàng, khách sạn..., hoặc mua các loại thẻ trả trước, thanh toán phí dịch vụ trực tiếp trên máy ATM. Ngoài ra, trong tương lai, thẻ còn trở thành công cụ đa năng khi được tích hợp các dịch vụ tiện ích hiện đại như: quản lý tất cả các tài khoản tại ngân hàng (tài khoản tiết kiệm, tiền gửi, tiền vay...), kể cả tài khoản ngoại tệ, được cấp thêm hạn mức tín dụng thấu 7 chi. Hơn nữa, thẻ có thể lưu trữ những thông tin cá nhân quan trọng khác như: sổ lao động, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, nhóm máu, các tiền sử bệnh... Bên cạnh đó, hình thức phát triển cao này của dịch vụ ngân hàng còn có các đặc tính riêng về quy cách sử dụng, như: thẻ không quy định thời hạn xuất trình và chủ thẻ có quyền sử dụng nó nhiều lần cho đến khi nào sử dụng hết số tiền trên tài khoản, hoặc khi hết hiệu lực ghi trên thẻ. Khi hết thời hạn của thẻ, khách hàng có nhu cầu tiếp tục sử dụng phải liên hệ ngân hàng để được gia hạn. Thẻ ngân hàng là loại thẻ đích danh, không thể chuyển nhượng bằng thủ tục kí hậu như séc. 1.2.2. Phân loại thẻ ngân hàng Thẻ ngân hàng rất đa dạng nhiều chủng loại khác nhau, thích hợp với mọi đối tượng trong xã hội. Tùy theo từng tiêu chí mà thẻ ngân hàng có thể được phân thành nhiều loại. (Phụ lục 2). 1.2.3. Các chủ thể tham gia dịch vụ thẻ của NHTM Hoạt động phát hành, sử dụng và thanh toán thẻ đòi hỏi sự tham gia của 4 thành phần chính, đó là ngân hàng phát hành thẻ, chủ thẻ, đơn vị chấp nhận thẻ và ngân hàng thanh toán thẻ. Đối với thẻ quốc tế, ngoài 4 thành phần chủ yếu trên, còn có thêm tổ chức thẻ quốc tế. 1.2.3.1. Ngân hàng phát hành Ngân hàng phát hành là ngân hàng cung cấp thẻ cho khách hàng. Thẻ này khi được phát hành có thể mang tên thương hiệu của chính ngân hàng phát hành, hoặc vừa mang tên của ngân hàng phát hành và tên của tổ chức thẻ quốc tế mà ngân hàng tham gia với tư cách là thành viên chính thức. Ngân hàng phát hành trực tiếp tiếp nhận hồ sơ xin cấp thẻ, xử lý và phát hành thẻ, đồng thời là chủ thể quản lý tài khoản thẻ và thực hiện việc thanh toán cuối cùng đối với chủ thẻ. Ngân hàng phát hành có trách nhiệm quy định các điều kiện và điều khoản sử dụng thẻ và ký hợp đồng với chủ thẻ, đồng thời, đóng vai trò đầu mối liên hệ với chủ thẻ, và xử lý các vướng mắc trong quá trình thanh toán bằng thẻ. 1.2.3.2. Chủ thẻ Chủ thẻ là những cá nhân hoặc người được ủy quyền (nếu là thẻ của tổ chức, doanh nghiệp ủy quyền sử dụng) sở hữu và sử dụng thẻ thanh toán. Khi thỏa mãn các điều kiện và quy định của ngân hàng phát hành, chủ thẻ sẽ được cấp thẻ đã được khắc sẵn tên và 8 được hướng dẫn chi tiết về việc sử dụng thẻ. Chủ thẻ có quyền thực hiện các giao dịch liên quan đến thẻ, nhưng phải đảm bảo các nghĩa vụ đã cam kết với ngân hàng phát hành. Chủ thẻ là người khởi tạo trong quy trình phát hành thẻ qua việc đề nghị ngân hàng cung cấp dịch vụ thẻ, và cũng là người mở đầu quy trình thanh toán qua việc sử dụng thẻ khi thanh toán. Mỗi khi thanh toán hàng hóa, dịch vụ tại các đơn vị chấp nhận thẻ, chủ thẻ phải xuất trình thẻ và ký xác nhận vào biên lai thanh toán. Chủ thẻ không phải thanh toán ngay mà sẽ bị trích nợ từ tài khoản tiền gửi thanh toán hoặc nộp tiền mặt tại ngân hàng phát hành khi đến hạn thanh toán. Theo thông lệ, chủ thẻ chính còn có thể yêu cầu ngân hàng phát hành thêm thẻ phụ, và phải chịu trách nhiệm thanh toán các khoản chi tiêu, cùng lãi phát sinh. Tuy chủ thẻ chính và chủ thẻ phụ cùng chi tiêu chung một tài khoản, nhưng chủ thẻ chính mới là người có trách nhiệm cuối cùng trong việc thanh toán với ngân hàng phát hành. 1.2.3.3. Ngân hàng thanh toán Ngân hàng thanh toán là cầu nối trung gian giữa chủ thẻ và đơn vị cung ứng hàng hóa dịch vụ. Đồng thời, ngân hàng thanh toán cũng là thành viên chính thức của các tổ chức thẻ để có thể tham gia quá trình thanh toán thẻ quốc tế. Ngân hàng thanh toán chấp nhận các loại thẻ như một phương tiện thanh toán thông qua việc ký kết hợp đồng chấp nhận thẻ với các điểm cung ứng hàng hoá dịch vụ trên địa bàn. Khi đó, ngân hàng thanh toán sẽ cung cấp cho các đơn vị chấp nhận thẻ thiết bị phục vụ cho việc thanh toán thẻ, hướng dẫn đơn vị cách thức vận hành, cũng như quản lý và xử lý những giao dịch thẻ tại các đơn vị này. Thông thường, ngân hàng thanh toán sẽ thu từ các đơn vị chấp nhận thẻ một mức phí chiết khấu cho việc chấp nhận thanh toán thẻ của đơn vị, có thể tính bằng phần trăm trên giá trị mỗi giao dịch hoặc tính theo tổng giá trị giao dịch thẻ. Mức chiết khấu cao hay thấp phụ thuộc vào từng ngân hàng và vào mối quan hệ chiến lược của ngân hàng với đơn vị chấp nhận thẻ. Trên thực tế rất nhiều ngân hàng vừa là ngân hàng phát hành vừa là ngân hàng thanh toán thẻ. Với tư cách là ngân hàng phát hành, khách hàng của họ là chủ thẻ còn với tư cách là ngân hàng thanh toán, khách hàng là các đơn vị cung ứng hàng hoá dịch vụ có ký kết hợp đồng chấp nhận thẻ. 9 1.2.3.4. Đơn vị chấp nhận thẻ Các đơn vị cung ứng hàng hoá dịch vụ ký kết hợp đồng chấp nhận thẻ như một phương tiện thanh toán được gọi là đơn vị chấp nhận thẻ. Các ngành kinh doanh của các đơn vị chấp nhận thẻ rất đa dạng, như: nhà hàng ăn uống, khách sạn, sân bay.... Các điểm chấp nhận thẻ sẽ để biểu trưng của thẻ tại quầy thanh toán, hoặc phía trước các cửa hàng, để thông tin đến khách hàng loại thẻ có thể sử dụng. Mặc dù phải trả cho ngân hàng thanh toán một khoản phí chiết khấu nhất định, nhưng bù lại, các đơn vị chấp nhận thẻ sẽ thu hút được nhiều khách hàng hơn, bán được nhiều hàng hóa hơn. Bằng cách chấp nhận thẻ thanh toán, đơn vị chấp nhận thẻ đã tạo thêm sự tiện lợi, dễ dàng trong khâu thanh toán, cũng như tác phong chuyên nghiệp trong khâu phục vụ khách hàng, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh cũng như lợi nhuận của đơn vị. Để trở thành đơn vị chấp nhận thẻ của một ngân hàng, đơn vị đó phải có tình hình tài chính tốt và có năng lực kinh doanh. Cũng như việc các ngân hàng phát hành phải thẩm định khách hàng trước khi phát hành thẻ, ngân hàng thanh toán cũng cần tiến hành đánh giá lựa chọn đơn vị chấp nhận thẻ trước khi ký hợp đồng. Chỉ có những đơn vị có hiệu quả kinh doanh cao, có khả năng thu hút được nhiều giao dịch thanh toán thẻ thì ngân hàng mới có thể thu hồi được vốn đầu tư và có lợi nhuận từ những đơn vị đó. 1.2.3.5. Tổ chức thẻ quốc tế Tổ chức thẻ quốc tế đóng vai trò trung tâm xử lý, có chức năng cấp phép và thông tin giao dịch của các ngân hàng thành viên trên toàn thế giới, và là đơn vị đứng đầu quản lý mọi hoạt động thanh toán thẻ trong mạng lưới của mình. Một số tổ chức có mạng lưới hoạt động rộng khắp và đạt được sự nổi tiếng về thương hiệu, đa dạng về sản phẩm như: tổ chức thẻ Visa, tổ chức thẻ MasterCard, công ty thẻ American Express, công ty thẻ JCB, công ty thẻ Diners Club, công ty Mondex…. Tổ chức thẻ quốc tế không thực hiện việc phát hành thẻ và không có mối quan hệ trực tiếp với chủ thẻ cũng như đơn vị chấp nhận thẻ, mà đóng vai trò cầu nối phục vụ quy trình thanh toán giữa các ngân hàng thành viên, thông qua việc cung cấp mạng lưới viễn thông trên phạm vi toàn cầu. Tuy không phát hành thẻ, nhưng các tổ chức thẻ quốc tế đều có tên trên sản phẩm do ngân hàng thành viên của mình cung cấp. Mỗi tổ chức thẻ quốc 10 tế đưa ra những quy định cơ bản về hoạt động phát hành, sử dụng và thanh toán thẻ riêng, bắt buộc sự tuân thủ của các tổ chức tham gia. 1.2.4. Vai trò của dịch vụ thẻ trong việc phát triển kinh tế xã hội 1.2.4.1. Đối với ngân hàng Trước hết, dịch vụ thẻ góp phần tăng lợi nhuận ngân hàng. Hoạt động kinh doanh thẻ mang lại nhiều nguồn thu nhập cho ngân hàng thông qua việc thu phí và lãi. Các khoản thu có thể kể đến như: thu phí phát hành, phí thường niên, phí giao dịch, phí chuyển đổi ngoại tệ từ tổ chức thẻ quốc tế, phí rút tiền mặt, phí thanh toán và lãi cho khoản tín dụng mà chủ thẻ chậm thanh toán… Đồng thời, dịch vụ thẻ ra đời góp phần đa dạng hóa dịch vụ ngân hàng. Đây là phương thức thanh toán phổ biến và rất được ưa chuộng, do đó, qua việc cung cấp tốt dịch vụ thẻ, ngân hàng sẽ tạo được ấn tượng tốt trong mắt khách hàng, cũng như khẳng định uy tín và nâng cao vị thế của mình. Từ đó, ngân hàng sẽ có thêm cơ hội tiếp xúc và giới thiệu đến khách hàng những sản phẩm dịch vụ mới khác. Như vậy, bản thân dịch vụ thẻ không những đã tạo thêm sự đa dạng trong danh mục sản phẩm cung ứng đến khách hàng, mà còn giúp thúc đẩy các nghiệp vụ khác phát triển. Ngoài ra, dịch vụ thẻ phát triển, đặc biệt là thẻ ghi nợ sẽ giúp cho ngân hàng thu hút được khách hàng mở tài khoản, thu hút được dòng tiền gửi vào ngân hàng, gồm: số lượng tiền gửi của khách hàng để thanh toán thẻ, số lượng tiền ký quỹ duy trì tài khoản, số tiền khách hàng nộp vào thẻ nhưng chưa sử dụng đến. Các tài khoản này sẽ giúp cho ngân hàng có được một nguồn vốn huy động đáng kể với lãi suất thấp, để có thể phục vụ cho các mục đích kinh doanh khác nhằm tối đa hóa lợi nhuận. Đối với thẻ tín dụng, một cách gián tiếp, ngân hàng có thể tận dụng được lượng tiền gửi của cả hai đối tượng khách hàng là chủ thẻ và đơn vị chấp nhận thẻ. Đồng thời, thẻ tín dụng còn là một cách dễ dàng nhất cho ngân hàng trong việc mở rộng tín dụng. Việc cung cấp dịch vụ thẻ tạo điều kiện cho các ngân hàng có thể tiếp cận sâu rộng đến nhiều đối tượng khách hàng khác nhau và tăng thêm thị phần mà không cần phải mở chi nhánh mới. Dịch vụ thẻ còn góp phần vào công cuộc hiện đại hóa, tăng tính cạnh tranh của ngân hàng. Khi sự cạnh tranh giữa các ngân hàng tăng lên, để tiếp tục tồn tại và phát triển, ngân hàng phải luôn tìm kiếm, phát minh ra những loại thẻ thanh toán mới, phù hợp với nhu cầu của từng đối tượng khách hàng. Điều này bắt buộc ngân hàng phải liên tục đầu tư