Tài liệu Giải pháp hoàn thiện hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản tại ngân hàng thương mại cổ phần tiên phong

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH TRẦN THỊ BÍCH PHƯƠNG GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TIÊN PHONG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH TRẦN THỊ BÍCH PHƯƠNG GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TIÊN PHONG LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 8 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS., TS. Đoàn Thanh Hà TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018 LỜI CAM ĐOAN Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Trần Thị Bích Phương LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm ơn Quý thầy cô đã trực tiếp giảng dạy, tận tâm truyền đạt kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập tại trường Đại học Ngân hàng TPHCM. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đoàn Thanh Hà, người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn, giúp đỡ tôi thực hiện và hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến những người bạn, đồng nghiệp và gia đình đã động viên, hỗ trợ tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, làm việc và thực hiện luận văn. Một lần nữa xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ quý báu của tất cả mọi người đã dành cho tôi. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Trần Thị Bích Phương MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1 .................................................................................................................... 4 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN ................................. 4 TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ...... 4 1.1. KHÁI NIỆM RỦI RO VÀ CÁC LOẠI RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .............................................................. 4 1.1.1. Khái niệm rủi ro ..................................................................................................... 4 1.1.2. Các loại rủi ro ......................................................................................................... 5 1.2. QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ........ 6 1.2.1. Khái niệm quản lý rủi ro thanh khoản ................................................................... 6 1.2.2. Phân loại rủi ro thanh khoản .................................................................................. 6 1.2.3. Sự cần thiết quản lý rủi ro thanh khoản ................................................................. 7 1.2.4. Mục tiêu quản lý rủi ro thanh khoản ...................................................................... 9 1.2.5. Nội dung quản lý rủi ro thanh khoản ................................................................... 10 1.3. TIÊU CHUẨN QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN THEO BASEL ............... 26 1.3.1. Khái niệm chung về Basel I, II, III ...................................................................... 26 1.3.2. Sự cần thiết quản lý rủi ro thanh khoản theo chuẩn Basel tại Việt Nam ............. 28 1.3.3. Nguyên tắc cơ bản về quản lý rủi ro thanh khoản theo Basel .............................. 28 CHƯƠNG 2 .................................................................................................................. 31 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN .......................................... 31 TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TIÊN PHONG ............................. 31 2.1. ĐẶC ĐIỂM TỔ CHỨC, HOẠT ĐỘNG VÀ PHÁT TRIỂN CỦA TPBANK TÁC ĐỘNG ĐẾN QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI TPBANK .......................... 31 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của TPBank ................................................... 31 2.1.2. Cơ cấu tổ chức và bộ máy hoạt động của TPBank .............................................. 31 2.1.3. Những tác động đến năng lực quản lý rủi ro thanh khoản tại TPBank từ đặc điểm tổ chức, hoạt động và phát triển của ngân hàng ............................................................. 32 2.2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI TPBANK .............. 33 2.2.1. Mô hình quản lý rủi ro tại TPBank ...................................................................... 33 2.2.2. Quy trình quản lý rủi ro thanh khoản tại TPBank ................................................ 37 2.2.3. Đo lường rủi ro thanh khoản ................................................................................ 39 2.2.4. Các biện pháp kỹ thuật quản lý khả năng thanh khoản của TPBank ................... 45 2.3. ĐÁNH GIÁ QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI TPBANK .................... 49 2.3.1. Kết quả hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản tại TPBank .................................. 49 2.3.2. Tồn tại và nguyên nhân trong hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản tại TPBank50 CHƯƠNG 3 .................................................................................................................. 59 GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ ............. 59 RỦI RO THANH KHOẢN TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ........................... 59 CỔ PHẦN TIÊN PHONG ........................................................................................... 59 3.1. ĐỊNH HƯỚNG HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ THANH KHOẢN VÀ GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA, HẠN CHẾ RỦI RO THANH KHOẢN CỦA TPBANK .................. 59 3.1.1. Định hướng phát triển chung của TPBank ........................................................... 59 3.1.2. Định hướng hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản tại TPBank ........................... 61 3.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI TPBANK ................................................................................................................ 61 3.2.1. Xây dựng một chương trình quản lý rủi ro thanh khoản trong toàn hệ thống ..... 61 3.2.2. Đo lường và giám sát trạng thái thanh khoản trong ngân hàng ........................... 68 3.2.3. Nâng cao chất lượng tín dụng để tránh mất vốn và giảm uy tín của ngân hàng .. 71 3.2.4. Đảm bảo nguồn thông tin được công bố ra ngoài ................................................ 72 3.2.5. Lập kế hoạch dự phòng cho tình huống xấu nhất, TPBank cần xây dựng các kế hoạch đối phó với khủng hoảng thanh khoản ................................................................ 73 3.2.6. Tăng cường kiểm soát nội bộ trong quản lý rủi ro thanh khoản .......................... 75 3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ............................................................................................ 77 3.3.1. Kiến nghị đối với chính phủ và cơ quan Nhà nước ............................................. 77 3.3.2. Kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước .............................................................. 78 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... 84 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Nguyên nghĩa Viết tắt ALCO Ủy ban Quản lý tài sản nợ, tài sản có của NHTM ASU Phòng hỗ trợ ALCO DTBB Dự trữ bắt buộc ĐVKD Đơn vị kinh doanh ERC Hội đồng xử lý tình trạng khẩn cấp HĐQT Hội đồng quản trị MMC Khối Nguồn vốn và Thị trường tài chính MRM Phòng Quản trị rủi ro thị trường NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NLP Trạng thái thanh khoản QTRR Quản trị rủi ro RM Khối Quản trị rủi ro RRTK Rủi ro thanh khoản RRTT Rủi ro thị trường TCTD Tổ chức tín dụng TGĐ Tổng giám đốc TMCP Thương mại cổ phần TTTT Thị trường tiền tệ DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Bảng các lãi suất theo quy định của NHNN ..........................................8 Bảng 1.2: Qui định giới hạn một số tỷ lệ an toàn thanh khoản ..........................21 Bảng 2.1: Bảng tỷ lệ rút vốn (run-off) đối với tiền gửi không kỳ hạn dự kiến vào các ngày/ dải kỳ hạn tiếp theo ................................................................................40 Bảng 2.2: Bảng tỷ lệ rút vốn (run-off) đối với tiền gửi có kỳ hạn dự kiến vào các ngày/ dải kỳ hạn tiếp theo .......................................................................................41 Bảng 3.1: Bảng phân bổ tiếp quĩ các điểm giao dịch tại TP HCM .....................76 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1: Cơ cấu tổ chức Ngân hàng TMCP Tiên Phong ..................................32 Sơ đồ 2.2: Cơ cấu tổ chức Khối Quản trị Rủi ro TPBank...................................35 Sơ đồ 2.3: Quy trình quản lý rủi ro thanh khoản tại TPBank............................37 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Tỷ lệ an toán vốn tối thiểu CAR .......................................................42 Biểu đồ 2.2: Tỷ lệ nguồn vốn ngắn hạn để cho vay trung dài hạn......................43 Biểu đồ 2.3: Tốc độ tăng trưởng cho vay trung dài hạn ......................................44 Biểu đồ 2.4: Cơ cấu tiền gửi theo kỳ hạn ..............................................................44 Biểu đồ 2.5: Cơ cấu tài sản có tính lỏng cao .........................................................46 Biều đồ 2.6: Giá trị vay các TCTD khác của TPBank .........................................47 Biểu đồ 2.7: Cơ cấu phân loại khoản vay các TCTD 2016 và 2017 ....................48 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngành ngân hàng nhiều năm trở lại đây đã và đang là “Mạch máu của nền kinh tế” với tốc độ tăng trưởng ngày càng cao. Và khi các ngân hàng có xu thế hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế khu vực cũng như thế giới thì vấn đề quản trị rủi ro (QTRR) được các nhà điều hành đặt mối quan tâm lên hàng đầu, có ý nghĩa cấp bách cả về lý luận và thực tiễn. Trong các loại rủi ro mà ngân hàng phải đối mặt, rủi ro thanh khoản (RRTK) được coi là một trong những rủi ro trọng yếu. Nó không chỉ tác động tiêu cực đến lợi nhuận hay uy tín của ngân hàng mà nghiêm trọng hơn là có thể dẫn tới việc sụp đổ của toàn bộ hệ thống ngân hàng. Trong hơn hai thập kỷ qua, hệ thống Ngân hàng thương mại (NHTM) trên thế giới đã có bước phát triển mới cả về lượng và chất, theo đó RRTK cũng nhận được nhiều sự quan tâm và chú trọng hơn trong công tác quản trị tại mỗi NHTM. So với những ngân hàng có quy mô lớn, các ngân hàng nhỏ có khả năng xảy ra rủi ro về thanh khoản cao hơn. Tuy nhiên, với sự hạn chế về quy mô vốn cũng như nguồn nhân lực, các khó khăn khác như: thời gian tích lũy, chất lượng, sự đồng nhất về thông tin khách hàng do đó, các ngân hàng nhỏ dường như đang gặp rất nhiều rào cản khi thực hiện chuẩn hóa về quy trình quản trị rủi ro thanh khoản. Tại Việt Nam, việc áp dụng các chuẩn mực quốc tế về đảm bảo an toàn đã được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam từng bước triển khai thông qua việc sửa đổi và ban hành mới các quy định về các tỷ lệ đảm bảo an toàn trong hoạt động ngân hàng. Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã chọn 10 ngân hàng thương mại đầu tiên triển khai thí điểm hiệp ước Basel II trong giai đoạn từ cuối năm 2015 đến 2018 bao gồm: VPBank, VIB, Vietcombank, Vietinbank, Sacombank, BIDV, Techcombank, Maritime Bank, MB, ACB (Theo: Công văn số 1601 ngày 17/3/2014 của NHNN yêu cầu các ngân hàng triển khai Basel II ở mức độ tiêu chuẩn). Bên cạnh đó, NHNN đã ban hành hành lang pháp lý về các chỉ số an toàn trong hoạt động quản lý RRTK là: Thông tư 36/2014/TT-NHNN ban hành ngày ngày 20 tháng 11 năm 2014 Quy định các giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của TCTD, chi nhánh Ngân hàng nước 2 ngoài và các văn bản sửa đổi bổ sung (bao gồm Thông tư 06/2016/TT-NHNN, Thông tư 19/2017/TT-NHNN, Thông tư 16/2018/TT-NHNN); Thông tư số 02/2013/TTNHNN ban hành ngày 21/01/2013 về Phân loại tài sản có, mức trích, phương pháp trích lập dự phòng rủi ro và việc sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro trong hoạt động của TCTD, chi nhánh Ngân hàng nước ngoài và các văn bản sửa đổi bổ sung (bao gồm Thông tư 12/2013/TT-NHNN, Thông tư số 09/2014/TT-NHNN); Thông tư 41/2016/TT-NHNN ban hành ngày 30/12/2016 Quy định tỷ lệ an toàn vốn đối với ngân hàng, chi nhánh Ngân hàng nước ngoài; Thông tư 13/2018/TT-NHNN ban hành ngày 18/05/2018 Quy định về hệ thống kiểm soát nội bộ của ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài. Điều này, một lần nữa khẳng định lại về mức độ cấp thiết của việc quản trị rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng trên hệ thống. Xuất phát từ nhận thức này, trong thời gian làm việc tại Hội sở chính Ngân hàng Thương mại cổ phần (TMCP) Tiên Phong cùng với việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn, em đã lựa chọn đề tài là: “Giải pháp hoàn thiện hoạt động Quản lý rủi ro thanh khoản tại ngân hàng thương mại cổ phần Tiên Phong”. 2. Mục tiêu nghiên cứu Hệ thống hóa các vấn đề lý thuyết cơ bản liên quan tới hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản trong hệ thống NHTM. Phân tích đánh giá thực trạng hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản tại ngân hàng TMCP Tiên Phong. Trên cơ sở đánh giá thực tiễn đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản tại ngân hàng TMCP Tiên Phong. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Các hoạt động quản lý rủi ro của một NHTM rất phong phú, song do thời gian và kiến thức còn hạn hẹp nên đề tài chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu hoạt động quản lý RRTK tại ngân hàng TMCP Tiên Phong. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài sử dụng số liệu nghiên cứu bộ chỉ số, chỉ tiêu định tính và định lượng 3 đo lường mức độ an toàn hoạt động, an toàn thanh khoản và kết quả kinh doanh của ngân hàng TMCP Tiên Phong trong giai đoạn từ năm 2013 đến hết quý 2 năm 2018. 4. Phương pháp nghiên cứu Bài viết sử dụng các phương pháp thống kê số liệu kết hợp với phân tích tổng hợp, so sánh đối chiếu với các quy định của NHNN với thực tế quản lý rủi ro thanh khoản ở Ngân hàng TMCP Tiên Phong và đặc biệt sử dụng nhiều tới lý luận và chính sách quản lý RRTK trong ngân hàng để rút ra kết luận và những giải pháp chủ yếu. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn đồng thời có tham khảo một số tài liệu, công trình nghiên cứu của một số tác giả trong nước liên quan đến nội dung đề tài. Nguồn số liệu mà bài viết sử dụng được tổng hợp từ các Thông tư quy định của NHNN và từ Báo cáo thường niên của Ngân hàng TMCP Tiên Phong. 5. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, bài luận văn gồm có những phần sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý rủi ro thanh khoản trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng quản lý rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Tiên Phong. Chương 3: Giải pháp và kiến nghị hoàn thiện hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Tiên Phong. 4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. KHÁI NIỆM RỦI RO VÀ CÁC LOẠI RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1.1. Khái niệm rủi ro Theo điều 4, Luật các Tổ chức tín dụng (TCTD) năm 2010, Ngân hàng Thương mại được hiểu: là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận. Do đặc thù hoạt động kinh doanh đa dạng, nên ngân hàng là ngành nghề chứa đựng nhiều rủi ro. Rủi ro trong kinh doanh ngân hàng được hiểu là những biến cố không mong đợi mà khi xảy ra sẽ dẫn đến sự tổn thất về tài sản của ngân hàng, giảm sút lợi nhuận thực tế so với dự kiến hoặc phải bỏ ra thêm một khoản chi phí để có thể hoàn thành được một nghĩa vụ tài chính nhất định. Từ khái niệm trên, có thể thấy một vài đặc điểm của rủi ro trong kinh doanh ngân hàng như sau: - Rủi ro và lợi nhuận kỳ vọng của ngân hàng là hai đại lượng đồng biến với nhau trong một phạm vi nhất định, lợi nhuận kỳ vọng càng cao thì rủi ro càng lớn. - Khi đề cập đến rủi ro, người ta thường nhắc đến hai yếu tố mang tính đặc trưng của rủi ro là:  Mức độ tổn thất: được hiểu là mức độ thiệt hại do rủi ro gây ra.  Tần suất xuất hiện rủi ro: được hiểu là số trường hợp thuận lợi để rủi ro xuất hiện/tổng số trường hợp đồng khả năng. - Rủi ro bao gồm cả yếu tố khách quan và chủ quan do đó chúng ta không thể nào loại trừ được hoàn toàn mà chỉ có thể hạn chế sự xuất hiện và những tác động của chúng gây ra. 5 1.1.2. Các loại rủi ro Theo Thông tư 13/2018/TT-NHNN ban hành ngày 18/05/2018 Quy định về hệ thống kiểm soát nội bộ của ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, thì rủi ro trọng yếu trong hoạt động kinh doanh của các NHTM bao gồm: Rủi ro tín dụng: là rủi ro do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện một phần hoặc toàn bộ nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng hoặc thỏa thuận với ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài. Rủi ro hoạt động: là rủi ro do các quy trình nội bộ quy định không đầy đủ hoặc có sai sót, do yếu tố con người, do các lỗi, sự cố của hệ thống hoặc do các yếu tố bên ngoài làm tổn thất về tài chính, tác động tiêu cực phi tài chính đối với ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài (bao gồm cả rủi ro pháp lý). Rủi ro thị trường: là rủi ro do biến động bất lợi của lãi suất, tỷ giá, giá chứng khoán và giá hàng hóa trên thị trường. Rủi ro thị trường bao gồm:  Rủi ro lãi suất là rủi ro do biến động bất lợi của lãi suất trên thị trường đối với giá trị của giấy tờ có giá, công cụ tài chính có lãi suất, sản phẩm phái sinh lãi suất trên số kinh doanh của ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài;  Rủi ro ngoại hối là rủi ro do biến động bất lợi của tỷ giá trên thị trường khi ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài có trạng thái ngoại tệ;  Rủi ro giá cổ phiếu là rủi ro do biến động bất lợi của giá cổ phiếu trên thị trường đối với giá trị của cổ phiếu, giá trị chứng khoán phái sinh trên sổ kinh doanh của ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài;  Rủi ro giá hàng hóa là rủi ro do biến động bất lợi của giá hàng hóa trên thị trường đối với giá trị của sản phẩm phái sinh hàng hóa, giá trị của sản phẩm trong giao dịch giao ngay chịu rủi ro giá hàng hóa của ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài Rủi ro lãi suất trên sổ ngân hàng: là rủi ro do biến động bất lợi của lãi suất đối với thu nhập, giá trị tài sản, giá trị nợ phải trả và giá trị cam kết ngoại bảng của ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phát sinh do:  Chênh lệch thời điểm ấn định mức lãi suất mới hoặc kỳ xác định lại lãi suất; 6  Thay đổi mối quan hệ giữa các mức lãi suất của các công cụ tài chính khác nhau nhưng có cùng thời điểm đáo hạn;  Thay đổi mối quan hệ giữa các mức lãi suất ở các kỳ hạn khác nhau;  Tác động từ các sản phẩm quyền chọn lãi suất, các sản phẩm có yếu tố quyền chọn lãi suất Rủi ro thanh khoản: là rủi ro ngân hàng không có khả năng thực hiện các nghĩa vụ trả nợ khi đến hạn; hoặc ngân hàng có khả năng thực hiện nghĩa vụ trả nợ khi đến hạn nhưng phải trả chi phí cao hơn mức chi phí bình quân của thị trường. 1.2. QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.2.1. Khái niệm quản lý rủi ro thanh khoản Thanh khoản: là khả năng của ngân hàng đáp ứng các nghĩa vụ thanh toán, chi trả khi đến hạn với một mức chi phí hợp lý. Rủi ro thanh khoản: là rủi ro khi ngân hàng không có khả năng thực hiện các nghĩa vụ thanh toán khi đến hạn hoặc có khả năng thực hiện nghĩa vụ thanh toán khi đến hạn nhưng phải chịu tổn thất lớn để thực hiện nghĩa vụ đó. Quản trị thanh khoản: là quá trình tác động liên tục, có chủ đích của nhà quản trị ngân hàng nhằm cân đối các nguồn cung và nguồn cầu thanh khoản với mục đích bảo đảm các yêu cầu thanh toán, chi trả và yêu cầu cấp tín dụng của ngân hàng với những hao tổn nhỏ nhất. Quản lý rủi ro thanh khoản: là việc các NHTM sử dụng hệ thống các cơ chế quản lý, giải pháp nghiệp vụ và công cụ kỹ thuật thích hợp nhằm duy trì thường xuyên trạng thái cân bằng cung cầu thanh khoản, xử lý kịp thời những tình huống rủi ro thanh khoản nhưng vẫn đảm bảo khả năng sinh lời cho ngân hàng. 1.2.2. Phân loại rủi ro thanh khoản Rủi ro thanh khoản tài sản: Là rủi ro NHTM không thể bán được tài sản trên thị trường hoặc có thể bán được nhưng với một mức giá rất thấp so với thị trường để đáp ứng các nghĩa vụ đến hạn. Rủi ro thanh khoản nguồn vốn: Là rủi ro NHTM không thể huy động được vốn trên thị trường hoặc có thể huy động nhưng với một mức chi phí cao để tài trợ 7 cho các hoạt động kinh doanh. 1.2.3. Sự cần thiết quản lý rủi ro thanh khoản 1.2.3.1. Các ngân hàng phải đánh đổi giữa an toàn thanh khoản và khả năng sinh lời Trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thì không thể tránh khỏi những rủi ro. NHTM cần phải quản lý rủi ro và xác định được mức độ chấp nhận rủi ro, khẩu vị rủi ro của ngân hàng mình để có những chiến lược kinh doanh phù hợp, cân bằng giữa lợi nhuận – rủi ro. Ví dụ trong trường hợp sử dụng vốn huy động ngắn hạn để cho vay trung dài hạn, ngân hàng phải đối diện với nguy cơ mất cân đối kỳ hạn nguồn vốn. Các ngân hàng cần quản lý mức độ mất cân đối ở một mức độ ngưỡng nhất định, tuân thủ đúng quy định của NHNN để đảm bảo an toàn thanh khoản và cân bằng với mục tiêu lợi nhuận của ngân hàng. 1.2.3.2. Rủi ro thanh khoản làm giảm thu nhập, uy tín của ngân hàng đồng thời có thể mất khả năng thanh toán Rủi ro thanh khoản làm giảm thu nhập của ngân hàng, việc ngân hàng giảm thu nhập khi gặp rủi ro thanh khoản được thể hiện rõ trên ba khía cạnh như sau: Thứ nhất là khi khách hàng nhận thấy ngân hàng có dấu hiệu về rủi ro thanh khoản thì khách hàng ngay lập tức có xu hướng rút tiền ra khỏi ngân hàng. Điều này ảnh hưởng tới nguồn vốn mà ngân hàng sử dụng để kinh doanh. Hậu quả là hoạt động kinh doanh của hầu hết các NHTM bị ảnh hưởng nghiêm trọng, thậm chí một vài ngân hàng nhỏ bị tê liệt, hoạt động kinh doanh bị đình trệ. Thứ hai là khi ngân hàng gặp vấn đề về thanh khoản, nhất là những ngân hàng dự trữ ít về tiền mặt, ngay lập tức, các ngân hàng phải bán gấp các chứng khoán hoặc các tài sản khác với giá thấp hơn để đảm bảo được nguồn tiền. Do đó, ảnh hưởng rất lớn tới lợi nhuận thu được từ những tài sản này. Thứ ba là khi ngân hàng đứng trước nguy cơ RRTK, để huy động được nguồn vốn đảm bảo nhu cầu của mình, ngân hàng phải huy động vốn với chi phí lãi suất cao hơn. Chi phí vốn tăng sẽ dẫn tới thu nhập của ngân hàng giảm. Giả sử như, các ngân hàng hiện nay khi muốn đi vay trên thị trường tiền tệ (TTTT), NHNN có mức lãi suất áp dụng như sau: 8 Bảng 1.1: Bảng các lãi suất theo quy định của NHNN Đơn vị: %/năm Lãi suất %/năm Lãi suất bình quân liên ngân hàng thời hạn qua đêm 4,27 26-07-2018 Lãi suất tái chiết khấu 4,25 10-07-2017 Lãi suất tái cấp vốn 6,25 10-07-2017 Ngày áp dụng (Nguồn: Website http://www.sbv.gov.vn tại ngày 29/07/2018) Dựa vào bảng 1.1 như trên có thể thấy, nếu ngân hàng sử dụng tới phương thức cứu trợ từ NHNN ở lãi suất tái chiếu khấu thì chi phí vốn sẽ thấp hơn so với thị trường liên ngân hàng, ở lãi suất tái cấp vốn thì chi phí vốn cao hơn, tuy nhiên phương thức này lại không phải lúc nào cũng có thể sử dụng được. Việc sử dụng vốn vay của NHNN phụ thuộc vào quan điểm điều hành chính sách tiền tệ của NHNN, uy tín của ngân hàng có nhu cầu vay và kỳ vọng tiết kiệm chi phí của ngân hàng đó, bên cạnh đó, khi sử dụng phương án Ngân hàng trung ương như người cho vay cuối cùng ảnh hưởng không nhỏ đến uy tín của NHTM. Rủi ro thanh khoản làm giảm uy tín của ngân hàng: Khi ngân hàng gặp rủi ro về thanh khoản làm ảnh hưởng tới hình ảnh, uy tín của ngân hàng với các khách hàng cũng như các cơ quan chức năng. Biểu hiện rõ ràng nhất của điều này đó là: các khách hàng sẽ theo tâm lý đám đông, lo sợ ảnh hưởng tới quyền lợi kinh tế của mình chạy tới ngân hàng để rút tiền. Còn đối với các cơ quan chức năng, khi ngân hàng có dấu hiệu về thanh khoản, có thể dẫn tới bị thanh tra NHNN, cơ quan thuế… kiếm tra, giám sát. Ví dụ điển hình là vào năm 2012 khi ông Nguyễn Đức Kiên – nguyên Phó chủ tịch Hội đồng sáng lập Ngân hàng ACB bị bắt dẫn đến tình trạng người dân ồ ạt đến rút tiền gửi tại ACB, thị trường chứng khoán đã bị tác động tiêu cực, giá cổ phiếu ACB giảm sàn ngay sau khi thông tin ông Nguyễn Đức Kiên bị bắt. Rủi ro thanh khoản có thể dẫn tới mất khả năng thanh toán của ngân hàng: Ngân hàng phải mất rất nhiều năm để xây dựng lòng tin của khách hàng, tuy nhiên chỉ cần mắc một lỗi nhỏ cũng có thể khiến uy tín của ngân hàng bị giảm sút 9 nghiêm trọng. Nếu ngân hàng bị mất uy tín với khách hàng, họ có thể ồ ạt tới rút tiền ra khỏi ngân hàng. Với số lượng khách hàng tới rút đông, ngân hàng không có sự chuẩn bị trước, vốn vay trên thị trường liên ngân hàng dù với giá cao nhưng có thể không đủ tài trợ cho các nghĩa vụ với khách hàng… sẽ khiến một ngân hàng có thể rơi vào tình trạng mất khả năng thanh toán. Rủi ro thanh khoản là rủi ro mang tính hệ thống: Trong các trường hợp đặc biệt, rủi ro thanh khoản đẩy ngân hàng vào tình trạng mất khả năng thanh toán và đưa ngân hàng đối mặt với khả năng bị phá sản, bị bán hoặc bị sáp nhập. Đặc biệt: “rủi ro thanh khoản mang tính hệ thống”, có thể đe dọa đến sự ổn định của cả hệ thống tài chính. Một ngân hàng gặp vấn đề về rủi ro, người dân có thể sẽ mất niềm tin vào cả hệ thống ngân hàng. Tháng 8/2017, trên thị trường xuất hiện tin đồn liên quan đến việc ông Trần Bắc Hà – cựu chủ tịch HĐQT Ngân hàng Đầu tư phát triển BIDV bị bắt do ký duyệt cho vay đối với Ngân hàng Xây Dựng dưới thời Phạm Công Danh nhận được sự quan tâm đặc biệt của dư luận. Cùng với tin đồn thì ngay sau đó, chỉ số chứng khoán của nhóm các ngân hàng đã quay đầu giảm điểm khá sâu đỉnh điểm là vào ngày 09/08/2017 hàng loạt cổ phiếu ngân hàng chìm trong biển lửa. Cụ thể BID của BIDV giảm 5,02%; CTG của Vietinbank giảm 2,8%; VCB của Vietcombank giảm 1,04%; ... Như vậy có thể thấy, mặc dù chỉ là tin đồn về một ngân hàng, nhưng có ảnh hưởng vô cùng lớn với toàn ngành ngân hàng. 1.2.4. Mục tiêu quản lý rủi ro thanh khoản 1.2.4.1. Quản lý rủi ro thanh khoản giúp ngân hàng duy trì được trạng thái thanh khoản an toàn Các ngân hàng thường xuyên phải đối mặt với trạng thái thâm hụt thanh khoản (NLP < 0) hoặc trạng thái thặng dư thanh khoản (NLP > 0). Trong trường hợp thâm hụt thanh khoản quá lớn có thể sẽ khiến ngân hàng rơi vào tình trạng mất khả năng thanh toán và bị phá sản. Việc đảm bảo khả năng thanh toán luôn là vấn đề nhức nhối thường nhật bởi vì: ngân hàng trong hoạt động kinh doanh của mình thì luôn phát sinh luồng tiền vào (tiền gửi, tiền đi vay các TCTD khác…) và luồng tiền ra (cho vay, đầu tư…). Các luồng tiền này khó có thể cân bằng với nhau. 10 1.2.4.2. Quản lý rủi ro thanh khoản giúp ngân hàng đảm bảo được tài sản khả dụng với chi phí hợp lý Để đảm bảo được tính ổn định và an toàn thanh khoản thì ngân hàng nên duy trì một trạng thái thanh khoản dương trong ngắn hạn, tối thiểu khoảng 1 tháng để đảm bảo được các rủi ro tiềm tàng từ dòng tiền ra. Tuy nhiên, duy trì trạng thái thanh khoản dương đồng nghĩa với việc nắm giữ nhiều tài sản thanh khoản lỏng hoặc tài sản có kỳ nắm giữ ngắn được tài trợ bởi nguồn vốn huy động có kỳ hạn dài hơn, điều này sẽ dẫn tới chi phí tăng cao do những khoản mục tài sản ngắn hạn này có tỷ suất sinh lời thấp trong khi chi phí vốn của các kỳ hạn dài là cao hơn, theo đó ảnh hưởng tới lợi nhuận của ngân hàng. Do đó, ngân hàng cần cân đối giữa lợi nhuận – chi phí và tính an toàn thanh khoản để duy trì trạng thái thanh khoản hợp lý, vừa không ảnh hưởng tới tính an toàn của hệ thống. Như vậy, có thể nói quản lý RRTK không tốt sẽ làm gia tăng chi phí của ngân hàng, ảnh hưởng tới lợi nhuận của ngân hàng. Vì vậy, các ngân hàng cần phải quản lý tốt RRTK của ngân hàng mình để đạt được mục tiêu tối ưu hóa lợi nhuận. 1.2.5. Nội dung quản lý rủi ro thanh khoản 1.2.5.1. Tổ chức quản lý rủi ro thanh khoản Trong cơ cấu bộ máy của một NHTM, việc quản lý RRTK cho toàn bộ hệ thống thường được quản lý xuyên suốt từ trên xuống dưới. Mỗi bộ phận đảm nhiệm một chức năng khác nhau, nhưng đều vì mục đích chung đó là bảo đảm khả năng thanh khoản cho toàn bộ hệ thống. Có thể chia ra làm 3 bộ phận chính với những chức năng như sau: Chức năng trong quản lý rủi ro thanh khoản  Phê duyệt chiến lược và các chính sách quan trọng liên quan Hội đồng quản trị đến quản lý RRTK. (HĐQT)  Giám sát tình hình thanh khoản và cơ cấu rủi ro của ngân hàng theo định kỳ và đánh giá RRTK. 11 Chức năng trong quản lý rủi ro thanh khoản  Đảm bảo hoạt động của ngân hàng phù hợp với chiến lược thanh khoản đã được đặt ra. Ủy ban quản lý RRTK  Đảm bảo các chính sách và thủ tục cần thiết cho quản lý RRTK được thực hiện.  Quản lý tình hình thanh khoản và cơ cấu rủi ro của ngân hàng định kỳ và đánh giá RRTK.  Giảm sát hoạt động của Ủy ban quản lý tài sản Nợ/có.  Chỉ đạo tác nghiệp trên cơ sở kế hoạch nguồn vốn đã được duyệt bởi ủy ban ALCO. Ủy ban quản lý tài sản Nợ/Có (ALCO)  Cung cấp giá làm cơ sở cho việc hạch toán nội bộ trên cơ sở các mức giá điều tiết RRTK và rủi ro lãi suất.  Chuyển các giao dịch với các đơn vị thị trường vào sổ sách và vào bảng chuyển đổi kỳ đáo hạn của quản trị RRTK.  Phối kết hợp giữa điều tiết rủi ro thanh khoản và rủi ro lãi suất. Phân định rõ ràng lãi suất và lỗ đảm bảo yêu cầu về RRTK. 1.2.5.2. Nhận biết rủi ro thanh khoản Lòng tin của công chúng: Ngân hàng là ngành kinh doanh dựa trên lòng tin của khách hàng. Điều này có thể biểu hiện bằng những con số như: số lượng giao dịch hay số tiền gửi của khách hàng giảm nhiều, trong khi đó số lượng khách hàng tới rút tiền tăng lên. Khách hàng thường có xu hướng theo tâm lý đám đông, vì vậy nếu số lượng khách hàng tới rút tiền ngày càng nhiều, ngân hàng dù có tiềm lực tài chính mạnh tới đâu cũng không thể đáp ứng được nhu cầu rút tiền của khách hàng, cuối cùng có thể dẫn tới sụp đổ. Sự biến động giá cổ phiếu: Vì tâm lý nhà đầu tư trước mỗi biến động của thị trường đều được phản ánh qua thị giá cổ phiếu nên khi thị giá cổ phiếu của ngân hàng giảm thường ám chỉ niềm tin của các nhà đầu tư giảm sút. Từ đó cần phải tìm hiểu xem liệu có phải họ lo ngại về tình hình hoạt động không khả quan của ngân hàng và nguy cơ 12 khủng hoảng thanh khoản trong tương lai hay không. Nếu giá cổ phiếu giảm nhiều điều này cho thấy nhà đầu tư đang mất lòng tin vào ngân hàng, các nhà đầu tư có thể bất chợt rút vốn đầu tư bất cứ lúc nào. Từ đó có thể khiến ngân hàng rơi vào khó khăn về thanh khoản. Vì vậy, các ngân hàng cần nắm vững sự biến động giá cổ phiếu trên sàn chứng khoán. Quay lại sự việc tin đồn về ông Trần Bắc Hà như trên, đây cũng được xem là lý do chủ yếu khiến cổ phiếu mã BID của Ngân hàng BIDV đã giảm sàn thể hiện lòng tin của người năm giữ cổ phiếu giảm mạnh dẫn đến giá cổ phiếu giảm theo xu hướng cung, cầu của thị trường. Phần bù rủi ro: Nếu ngân hàng đi vay trên TTTT, phần bù rủi ro bị yêu cầu cao hơn, điều này thể hiện ngân hàng chấp nhận đi vay với chi phí vốn lớn hơn. Đây cũng là một trong những dấu hiệu đáng chú ý để thấy ngân hàng mình đang có nguy cơ đứng trước một thời kỳ khó khăn về thanh khoản nên ngân hàng chấp nhận đi vay mặc dù chi phí vốn lớn hơn. Lỗ từ việc bán tài sản: Việc ngân hàng phải chấp nhận bán tài sản vội vàng với giá thấp mặc dù phải chịu lỗ lớn để có thể bù đắp vào cung thanh khoản là dấu hiệu cho thấy ngân hàng đang gặp rủi ro thanh khoản. Dựa vào tần suất bán tài sản theo phương thức này suy đoán tính trầm trọng của tình hình thanh khoản. Ngân hàng càng phải bán nhiều tài sản với giá lỗ lớn thì thể hiện khó khăn về thanh khoản của ngân hàng đang lớn dần. Khả năng đáp ứng khách hàng vay: Đây là biểu hiện rõ ràng nhất mà khách hàng có thể nhận ra. Trong những điều kiện về thắt chặt tín dụng theo chính sách của NHNN trong những năm 2011, 2012 ngân hàng có thể không cho vay với một số ngành nghề như: đầu tư bất động sản, cho vay tiêu dùng hay đầu tư chứng khoán. Nhưng nếu trong điều kiện chính sách tín dụng mở như hiện nay, khi các ngân hàng đang cạnh tranh rất khốc liệt, khách hàng lại có đủ điều kiện vay vốn mà ngân hàng không thể đáp ứng được một số lượng nhất định nhu cầu vay, có thể cũng là một dấu hiệu thể hiện ngân hàng đang đứng trước nguy cơ rủi ro về thanh khoản. Vay vốn từ Ngân hàng trung ương: Trong chức năng của Ngân hàng trung ương có chức năng là người cho vay cuối cùng đối với các NHTM. Tuy nhiên, Ngân