Tài liệu Giải pháp để kiểm soát lạm phát ở việt nam

1 MUÏC LUÏC TRANG PHUÏ BÌA LÔØI CAM ÑOAN MUÏC LUÏC DANH MUÏC CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT DANH MUÏC CAÙC BAÛNG 5 1/ LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI 2/ ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU 3/ MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU CUÛA ÑEÀ TAØI 4/ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 4.1/ Phöông phaùp luaän 4.2/ Phöông phaùp 5/ YÙ NGHIAÕ THÖÏC TIEÃN CUÛA ÑEÀ TAØI CHÖÔNG I NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN VEÀ LAÏM PHAÙT Trang 1 4 7 8 8 9 9 9 11 13 1.1/CAÙC QUAN ÑIEÅM VEÀ LAÏM PHAÙT–ÑO LÖÔØNG LAÏM PHAÙT 13 1.1.1/ Caùc quan ñieåm veà laïm phaùt 13 1.1.2/ Ño löôøng laïm phaùt 13 1.2/ CAÙC LOAÏI LAÏM PHAÙT 14 1.2.1/ Laïm phaùt vöøa phaûi 14 1.2.2/ Laïm phi maõ 14 1.2.3/ Sieâu laïm phaùt 15 1.3/ NGUYEÂN NHAÂN GAÂY RA LAÏM PHAÙT 16 1.3.1/ Laïm phaùt caàu keùo 16 1.3.2/ Laïm phaùt chi phí ñaåy 18 1.4/ TAÙC ÑOÄNG CUÛA LAÏM PHAÙT 19 1.5/ CAÙC NHOÙM GIAÛI PHAÙP KIEÀM CHEÁ ÔÛ CAÙC NÖÔÙC 21 2 1.5.1/ Nhoùm giaûi phaùp taùc ñoäng vaøo toång caàu 1.5.2/ Nhoùm giaûi phaùp taùc ñoäng vaøo cung CHÖÔNG II LAÏM PHAÙT ÔÛ VIEÄT NAM TRONG NHÖÕNG NAÊM VÖØA QUA 22 22 24 2.1/ KHAÙI QUAÙT TÌNH HÌNH LAÏM PHAÙT ÔÛ VIEÄT NAM TÖØ NAÊM 1976 ÑEÁN 2006 24 2.1.1/ Khaùi quaùt tình hình laïm phaùt ôû Vieät Nam töø 1976 ñeán 1995 24 2.1.2/ Khaùi quaùt tình hình laïm phaùt ôû Vieät Nam giai ñoaïn 1996 ñeán 2000 6 2.1.3/ Tình hình laïm phaùt ôû Vieät Nam giai ñoaïn 2001 ñeán 2006 27 2.2/ TAÙC ÑOÄNG CUÛA LAÏM PHAÙT TÔÙI CAÙC BIEÁN SOÁ KINH TEÁ VÓ MOÂ 30 2.2.1/ Taùc ñoäng cuûa laïm phaùt ñoái vôùi taêng tröôûng kinh teá 31 2.2.2/ Taùc ñoäng cuûa laïm phaùt ñoái vôùi tyû leä thaát nghieäp 33 2.2.3/ Taùc ñoäng cuûa laïm phaùt ñoái vôùi caùn caân thanh toaùn 35 2.3/ NHÖÕNG NGUYEÂN NHAÂN CÔ BAÛN TAÙC ÑOÄNG TÔÙI LAÏM PHAÙT ÔÛ VIEÄT NAM 37 2.3.1/ Xeùt treân goùc ñoä caàu keùo 37 2.3.2/ Xeùt treân goùc ñoä chi phí ñaåy 40 2.4/ ÑAÙNG GIAÙ CAÙC NGUYEÂN NHAÂN TAÙC ÑOÄNG ÑEÁN LAÏM PHAÙT NAÊM 2006 45 2.4.1/ Caùc yeáu toá laøm giaûm laïm phaùt 45 2.4.2/ caùc yeáu toá laøm taêng laïm phaùt 49 CHÖÔNG III CAÙC GIAÛI PHAÙP ÑEÅ KIEÅM SOAÙT LAÏM PHAÙT ÔÛ VIEÄT NAM 53 3.1/ MUÏC TIEÂU VAØ PHÖÔNG HÖÔÙNG TOÅNG QUAÙT 5 NAÊM 2006 – 2010 CUÛA VIEÄT NAM 53 3.2/ ÑO LÖÔØNG LAÏM PHAÙT ÔÛ VIEÄT NAM TRONG ÑIEÀU KIEÄN HIEÄN NAY 54 3.2.1/ Caùch tính laïm phaùt hieän nay 54 3.2.2/ Ño löôøng laïm phaùt ôû Vieät nam baèng laïm phaùt cô baûn 56 3 3.2.3/ Xaùc ñònh laïi roå haøng hoaù 58 3.3/ CAÙC GIAÛI PHAÙP KIEÅM SOAÙT LAÏM PHAÙT GOÙP PHAÀN OÅN ÑÒNH VAØ PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ VIEÄT NAM GIAI ÑOAÏN 2006 – 2010 58 3.3.1/ Chính phuû kieåm soaùt laïm phaùt 59 3.2.1.1 Choáng nhöõng haønh vi truïc lôïi 59 3.2.1.2Caûi caùch tieàn löông 61 3.2.1.3 Caûi caùch haønh chính 61 3.2.1.4 Xaây döïng moät quy cheá quaûn lyù giaù caû hôïp lyù 62 3.3.2/ Ngaân haøng nhaø nöôùc trong vieäc kieåm soaùt laïm phaùt 66 3.2.2.1 Ñieàu haønh chính saùch tieàn teä 66 3.2.2.2 Nhöõng vaán ñeà caàn phaûi coù söï phoái keát hôïp ñoàng boä 70 3.3.3/ Doanh nghieäp cuõng phaûi töï choáng laïm phaùt 73 3.3.3.1 Doanh nghieäp tieát kieäm, (caét giaûm) chi phí 73 3.3.3.2 Xaây döïng vaø hoaïch ñònh chieán löôïc phaùt trieån laâu daøi 74 3.3.3.3 Doanh nghieäp caàn söû duïng caùc coâng cuï phoøng choáng ruûi ro 75 KEÁT LUAÄN 76 PHUÏ LUÏC 77 - 91 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 92 4 DANH MUÏC CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT ADB CPI CSTT DNNN DTBB ÑTNN GDP NHNN NHTM NHTÖ NSNN OTC TCTD TNQD VND XDCB XNK UBND USD WFE WTO M ICOR EC LTTP Ngaân haøng phaùt trieån Chaâu AÙ Chæ soá giaù tieâu duøng Chính saùch tieàn teä Doanh nghieäp nhaø nöôùc Döõ tröõ baét buoäc Ñaàu tö nöôùc ngoaøi Toång saûn phaåm quoác noäi Ngaân haøng nhaø nöôùc Ngaân haøng thöông maïi Ngaân haøng trung öông Ngaân saùch nhaø nöôùc Thò tröôøng phi taäp trung Toå chöùc tín duïng Thu nhaäp quoác daân Ñoàng Vieät Nam Xaây döïng cô baûn Xuaát nhaäp khaåu Uyû ban nhaân daân Ñoâla Mó Dieãn ñaøn kinh teá theá giôùi Toå chöùc thöông maïi theá giôùi Soá löôïng tieàn teä Tyû leä thu nhaäp taêng theâm treân ñaàu tö Khoái tieàn teä chung Chaâu aâu Löông thöïc thöïc phaåm 5 DANH MUÏC CAÙC BAÛNG Baûng 2.1 Baûng 2.2 Baûng 2.3 Baûng 2.4 Baûng 2.5 Baûng 2.6 Baûng 2.7 Baûng 2.8 Baûng 2.9 Baûng 2.10 Baûng 2.11 Baûng 2.12 Baûng 2.13 Baûng 2.14 Baûng 2.15 Baûng 2.16 Baûng 2.17 Baûng 2.19 Baûng 2.20 Baûng 2.21 Chæ soá giaù baùn leû giai ñoaïn 1976 – 1980 Trang 23 Möùc taêng GDP vaø TNQD thôøi kyø 1977 – 1980 Trang 23 Chæ soá giaù baùn leû giai ñoaïn 1981 – 1988 Trang 23 Toác ñoä taêng giaù giai ñoaYïn 1989 – 1995 Trang 24 Toác ñoä taêng giaù giai ñoaïn 1996 – 2000 Trang 25 Voán ñaàu tö phaùt trieån phaân theo thaønh phaàn kinh teá: so saùnh qua hai naêm 2001 naêm 2002 Trang 25 Toång möùc baøn leû haøng hoaù vaø dòch vuï tieâu duøng giai ñoaïn 1996 – 2002 Trang 26 Toác ñoä taêng giaù tieâu duøng qua caùc quí giai ñoaïn 1996 – 2006 Trang 27 Tình hình thöïc hieän moät soá chæ tieâu kinh teá – xaõ hoäi chuû yeáu naêm 2004 Trang 27 Tình hình thöïc hieän moät soá chæ tieâu kinh teá-xaõ hoäi chuû yeáu naêm 2006 Trang 28 Chæ soá giaù tieâu duøng qua caùc thaùng trong naêm 2006 Trang 28 Laïm phaùt vaø taêng tröôûng kinh teá giai ñoaïn 1996-2000 Trang 29 Tyû leä laïm phaùt trung bình caùc giai ñoaïn Trang 31 Laïm phaùt, thaát nghieäp giai ñoaïn 1996-2006 Trang 32 Laïm phaùt vaø caùn caân thöông maïi Vieät Nam giai ñoaïn 19962006 Trang 34 Moät soá chæ soá xeáp haïng cuûa Vieät Nam theo ñaùnh giaù cuûa WFE so vôùi moät vaøi nöôùc trong khu vöïc(tính treân 104 quoác gia ñöôïc khaûo saùt) Trang 37 Toác ñoä huy ñoäng voán vaø cho vay giai ñoaïn 2002-2006 Trang 39 Dieãn bieán laïm phaùt töø naêm 2003-2006 Trang 43 Dieãn bieán giaù moät soá maët haøng treân theá giôùi, 2003-2006 Trang 44 Dieãn bieán giaù caû moät soá maët haøng cuûa Vieät Nam, 2004-2006 Trang 44 6 Baûng 2.22 Baûng 2.23 Baûng 3.1 Baûng 3.2 Baûng PL1 Ñieàu chænh thueá moät soá maët haøng, 2005-2006 Trang 44 Ñieàu haønh CSTT cuûa NHNN 205-2006 Trang 46 Quyeàn soá giaù tieâu duøng naêm 2000 Trang 51 Laõi suaát ngaân haøng naøo cao nhaát Trang67 Toác ñoä taêng giaù tieâu duøng qua caùcthaùng trong naêm 2001 Trang75 Baûng PL2 Toác ñoä taêng giaù tieâu duøng qua caùc thaùng trong naêm 2002 Trang76 Baûng PL3 Toác ñoä taêng giaù tieâu duøng qua caùc thaùng trong naêm 2003 Trang77 Baûng PL4 Toác ñoä taêng giaù tieâu duøng qua caùc thaùng trong naêm 2004 Trang78 Baûng PL5 Toác ñoä taêng giaù tieâu duøng qua caùc thaùng trong 6 thaùng ñaàu naêm 2005 Trang79 Baûng PL6 Tyû leä laïm phaùt vaø taêng tröôûng kinh teá Vieät Nam töø 1986 ñeán 2006 Trang80 Baûng PL7 Keát quûa phaân tích hoài quy giöõa laïm phaùt vaø taêng tröôûng kinh teá theo phöông phaùp bình phöông nhoû nhaát Trang 82 Baûng PL8 Keát quûa phaân tích hoài quy giöõa laïm phaùt vaø tyû leä thaát nghieäp theo phöông phaùp bình phöông nhoû nhaát Trang 83 Baûng PL9 Keát quûa phaân tích hoài quy giöõa laïm phaùt vaø tyû leä söû duïng thôøi gian lao ñoäng ôû noâng thoân theo phöông phaùp bình phöông nhoû nhaát Trang 84 BaûngPL10 Nhöõng ñòa chæ thaát thoaùt, laõng phí Trang 85 BaûngPL11 Toác ñoä tang giaù tieâu duøng, giaù löông thöïc thöïc phaåm töø 19902006 Trang 88 BaûngPL12 Xaùc ñònh laïm phaùt cô baûn baèng phöông phaùp ñieàu chænh trung bình Trang 89 7 MỞ ĐẦU 1/ LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI Theo quan ñieåm cuûa caùc nhaø kinh teá hoïc hieän ñaïi thì laïm phaùt laø moät caên beänh kinh nieân cuûa moïi neàn kinh teá haøng hoaù – tieàn teä; noù khoâng coù baûn chaát giai caáp maø chæ coù baûn chaát kinh teá. Noù coù tính thöôøng tröïc, neáu khoâng thöôøng xuyeân kieåm soaùt, khoâng coù nhöõng giaûi phaùp choáng laïm phaùt thöôøng tröïc, ñoàng boä vaø höõu hieäu thì laïm phaùt coù theå xaûy ra ôû baát cöù neàn kinh teá haøng hoaù naøo vôùi baát kyø cheá ñoä xaõ hoäi naøo. Caùc nhaø kinh teá naøy cho raèng bieåu hieän cuûa laïm phaùt laø: khi möùc chung cuûa giaù caû haøng hoaù vaø chi phí saûn xuaát ñoàng thôøi taêng leân moät caùch phoå bieán trong moät khoaûng thôøi gian ñuû daøi ñeå nhaän roõ xu höôùng naøy1. Taùc giaû hoaøn toaøn ñoàng tình vôùi quan ñieåm naøy. Coù theå noùi laïm phaùt luoân laø moät vaán ñeà laøm ñau ñaàu caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch kinh teá, vaø nhaát laø trong tình hình hieän nay, Vieät Nam ñaõ trôû thaønh thaønh vieân thöù 150 cuûa Toå chöùc Thöông maïi Theá giôùi( WTO) thì vaán ñeà naøy laïi caøng ñöôïc caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch quan taâm nhieàu hôn. Trong naêm 2004, chæ soá giaù tieâu duøng cuûa nöôùc ta taêng 9,5 %, coù ngöôøi noùi chuùng ta leân côn soát laïm phaùt vaø coù ngöôøi noùi chuùng ta chöa laïm phaùt maëc duø chæ soá giaù naøy ñaõ taêng vöôït quaù ngöôõng muïc tieâu ñeà ra ban ñaàu (4- 5%), ñeán 2005 thì chæ soá giaù tieâu duøng laïi ñöôïc khoáng cheá chæ coøn 8,4% baèng vôùi toác ñoä taêng tröôûng kinh teá, naêm 2006 chæ soá giaù tieâu duøng ñöôïc khoáng cheá ôû möùc 6,6% thaáp hôn 1,6% so vôùi toác ñoä taêng tröôûng kinh teá. Dieãn bieán tình hình thay ñoåi cuûa chæ soá giaù tieâu duøng nöôùc ta ñaõ laøm cho caùc nhaø hoaïch ñònh, nhaø nghieân cöùu phaûi toán nhieàu coâng söùc ñeå khoáng cheá noù. Vaäy neàn kinh teá nöôùc ta trong naêm 2004, 2005, 2006 vaø nhöõng naêm tröôùc ñoù coù laïm phaùt hay khoâng, vaø neáu coù laø bao nhieâu, laø cao hay thaáp, möùc laïm phaùt ñoù coù aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán neàn kinh teá, nhöõng nguyeân nhaân naøo gaây ra laïm phaùt ôû nöôùc ta, laø nhöõng vaán ñeà caàn phaûi laøm saùng toû, ñeå treân cô sôû ñoù ñeà xuaát nhöõng giaûi phaùp thích hôïp ñeå kieåm soaùt laïm phaùt goùp phaàn thöïc hieän thaéng lôïi chieán löôïc phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi 10 naêm 2001 – 2010 maø Ñaïi hoäi IX cuûa Ñaûng ñaõ ñeà ra. 8 Laïm phaùt laø moät vaán ñeà phöùc taïp, coù lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc, nhöng vôùi mong muoán baèng nhöõng kieán thöùc ñaõ hoïc ñöôïc ñeå ñöa ra nhöõng giaûi phaùp, maëc duø coù nhöõng giaûi phaùp môùi chæ döøng laïi ôû nhöõng yù töôûng, 1 Website cuûa NHNN nhöng ñaây cuõng laø nhöõng giaûi phaùp nhaèm kieåm soaùt laïm phaùt ñöôïc toát hôn vaø goùp phaàn vaøo muïc tieâu neâu treân neân taùc giaû quyeát ñònh choïn giaûi phaùp ñeå kieåm soaùt laïm phaùt ôû Vieät Nam laøm ñeà taøi luaän vaên toát nghieäp cao hoïc kinh teá. 2/ ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU Xuaát phaùt töø lyù do treân, ñeà taøi ñi vaøo nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà sau : Thöù nhaát: Laøm roõ nhöõng quan ñieåm, lyù luaän veà laïm phaùt, töø ñoù xem nhöõng quan ñieåm naøo ñöôïc vaän duïng phoå bieán vaø phuø hôïp vôùi neàn kinh teá Vieät Nam. Thöù hai: Khaùi quaùt laïi tình hình laïm phaùt cuûa Vieät Nam töø sau khi thoáng nhaát(1976) ñeán nay (2006), ñaëc bieät laø giai ñoaïn 2001 – 2006. Thöù ba: Chæ ra ñöôïc aûnh höôûng cuûa laïm phaùt tôùi 3 bieán soá kinh teá vó moâ quan troïng coøn laïi trong töù giaùc kinh teá, ñoù laø : Taêng tröôûng kinh teá, tyû leä thaát nghieäp vaø caùn caân thanh toaùn (ñoái vôùi caùc bieán soá khaùc maø laïm phaùt coù moái quan heä maät thieát nhö laõi suaát, tyû giaù hoái ñoaùi … trong phaïm vi luaän vaên chöa ñi vaøo nghieân cöùu). Ñoàng thôøi, böôùc ñaàu xem xeùt moái quan heä hoài quy giöõa laïm phaùt vôùi 3 bieán soá treân vaø ñi tìm moät ngöôõng laïm phaùt maø ôû ñoù khi laïm phaùt vöôït qua thì coù aûnh höôûng khoâng toát tôùi taêng tröôûng kinh teá. Thöù tö: Treân cô sôû dieãn bieán tình hình laïm phaùt thöïc teá ruùt ra ñöôïc nhöõng nguyeân nhaân cô baûn taùc ñoäng tôùi laïm phaùt ôû nöôùc ta nhaèm ñeà xuaát caùc giaûi phaùp kieåm soaùt laïm phaùt. Ngoaøi nhöõng nguyeân nhaân cô baûn ñöôïc phaân tích trong baøi, luaän vaên cuõng böôùc ñaàu heä thoáng nguyeân nhaân gaây ra laïm phaùt ôû nöôùc ta theo nhieàu höôùng khaùc nhau. Thöù naêm: Xem xeùt laïi caùch ño löôøng laïm phaùt ôû nöôùc ta hieän nay, töø ñoù ruùt ra nhöõng haïn cheá ñeå ñeà xuaát moät caùch ño löôøng toát hôn. 9 Thöù saùu: Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp nhaèm kieåm soaùt laïm phaùt ñeå oån ñònh kinh teá vó moâ giai ñoaïn 2007 – 2010, goùp phaàn thöïc hieän thaéng lôïi chieán löôïc phaùt trieån kinh teá – xaõ goäi 10 naêm 2001 – 2010. 3/ MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU CUÛA ÑEÀ TAØI : Ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà ñaët ra ôû treân, luaän vaên caàn traû lôøi ñöôïc nhöõng caâu hoûi sau: Moät laø: Neàn kinh teá Vieät Nam coù bò laïm phaùt hay khoâng ? Trong ñoù taäp trung vaøo traû lôøi cho giai ñoaïn 2001 – 2006, noåi leân laø naêm 2004, maø cho ñeán nay vaãn coøn hai luoàng yù kieán traùi ngöôïc nhau. Hai laø: Laïm phaùt coù aûnh höôûng nhö theá naøo ñoái vôùi taêng tröôûng kinh teá? Tyû leä thaát nghieäp vaø caùn caân thanh toaùn? Phöông trình hoài quy xaùc ñònh möùc ñoä töông quan giöõa laïm phaùt vôùi caùc nhaân toá treân nhö theá naøo ? Bøa laø: Coù toàn taïi moät ngöôõng laïm phaùt ôû nöôùc ta hay khoâng? Neáu coù thì ngöôõng ñoù laø bao nhieâu ? Boán laø: Nhöõng nguyeân nhaân chuû yeáu naøo gaây ra laïm phaùt ôû Vieät Nam thôøi gian qua ? Naêm laø: Caùch tính laïm phaùt ôû Vieät nam hieän nay coù phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá – xaõ hoäi ôû nöôùc ta nöõa hay khoâng ? Neáu khoâng thì neân choïn caùch tính naøo khaùc (böôùc ñaàu ñoái chieáu vôùi caùch tính laïm phaùt cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi). Neáu coøn phuø hôïp thì coù phaûi ñieàu chænh gì khoâng ? Saùu laø: Laïm phaùt ôû Vieät Nam coù chòu aûnh höôûng bôùi nhöõng bieán ñoäng kinh teá khu vöïc vaø theá giôùi hay khoâng ? 4/ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU : 4.1/ Phöông phaùp luaän : Do vaán ñeà laïm phaùt coù lieân quan maät thieát ñeán nhieàu vaán ñeà khaùc nhö tyû giaù, laõi suaát, taêng tröôûng kinh teá, thaát nghieäp, caùn caân thanh toaùn … thuoäc nhieàu lónh vöïc khaùc nhau nhö taøi chính Nhaø nöôùc, tín duïng ngaân haøng … neân khi nghieân cöùu laïm phaùt phaûi ñaët trong moái quan heä töông hoã qua laïi giöõa caùc yeáu toá treân, giöõa caùc lónh vöïc treân. Do vaäy, phöông phaùp luaän chuû ñaïo cuûa luaän vaên laø vaän duïng pheùp duy vaät bieän chöùng. Tuy nhieân, trong phaïm vi moät luaän vaên, ñeå ñôn giaûn vaán ñeà nghieân cöùu, luaän vaên chæ ñi vaøo nghieân cöùu söï taùc ñoäng cuûa laïm phaùt leân 10 caùc yeáu toá khaùc hoaëc taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá ñeán laïm phaùt, töùc laø nghieân cöùu söï taùc ñoäng moät chieàu vaø trong khi nghieân cöùu yeáu toá naøo thì caùc yeáu toá khaùc ñöôïc giaû ñònh laø khoâng ñoåi . Tuy nhieân, vaän duïng phöông phaùp nghieân cöùu nhö theá naøo ñi nöõa thì cuõng khoâng theå xa rôøi, thoaùt ly khoûi thöïc tieãn. Do vaäy, phaûi caên cöù vaøo tình hình thöïc tieãn kinh teá - xaõ hoäi vaø höôùng phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi Vieät Nam. Do vaäy, phöông phaùp luaän cuûa luaän vaên laø keát hôïp lyù luaän vaø thöïc teá. 4.2/ Phöông phaùp: Treân cô sôû caùc phöông phaùp luaän chuû ñaïo, tröôùc tieân luaän vaên ñi vaøo thu thaäp caùc soá lieäu veà laïm phaùt, taêng tröôûng kinh teá ...vaø caùc soá lieäu caàn thieát khaùc cho nghieân cöùu. Do vaäy, phöông phaùp nghieân cöùu cuûa luaän vaên laø phöông phaùp nghieân cöùu taïi baøn, phöông phaùp thoáng keâ, söu taàm caùc soá lieäu ñöôïc phoå bieán treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, ñaëc bieät laø töø caùc boä, ban, ngaønh. Coâng vieäc naøy tieán haønh qua 2 böôùc nhö sau : + Thoáng keá caùc soá lieäu caàn thieát cho nghieân cöùu nhö tyû leä laïm phaùt, tyû leä thaát nghieäp, toác ñoä taêng tröôûng kinh teá … qua caùc naêm töø 1976 ñeán 2006. + Tuyø vaøo muïc ñích nghieân cöùu maø trích daãn soá lieäu theo töøng giai ñoaïn khaùc nhau. Döïa treân soá lieäu thoáng keâ coù ñöôïc, luaän vaên söû duïng caùc phöông phaùp phaân tích, toång hôïp, hoài quy, ñeå xöû lyù vaø bieåu dieãn soá lieäu coù ñöôïc theo caùc noäi dung caàn thieát. Rieâng trong phöông phaùp hoài quy, taùc giaû choïn sai soá cho pheùp laø 5% (ñoä tin caäy ñaït 95% trong caùc phaân tích). Neáu phaân tích hoài quy cho keát quaû nhöng khoâng ñaûm baûo ñoä tin caäy thì keát luaän keát quaû hoài quy khoâng coù yù nghóa veà maët thoáng keâ. Cuõng trong phöông phaùp hoài quy, ñeå ñôn giaûn daõy soá phaân tích nhöng vaãn ñaûm baûo ñoä tin caäy, taùc giaû choïn soá lieäu trong voøng 11 naêm 1996 ñeán 2006 ñeå chaïy haøm hoài quy. Tuy nhieân, chuoãi soá lieäu coù theå môû roäng ra hoaëc thu heïp laïi trong töøng tình huoáng nghieân cöùu. Ñeå coù theå thaáy ñöôïc vaán ñeà nghieân cöùu coù theå thay ñoåi nhö theá naøo qua thôøi gian, luaän vaên söû duïng phöông phaùp so saùnh – ñoái chieáu nhaèm xem xeùt vaán ñeà trong moái töông quan, so saùnh ñoái chieáu giöõa nhöõng thôøi kyø khaùc nhau. 11 Ngoaøi ra, ñeå moå xeû vaán ñeà nghieân cöùu moät caùch tyû mæ, luaän vaên söû duïng phöông phaùp nghieân cöùu lieân ngaønh : Xem xeùt, nghieân cöùu vaán ñeà döôùi nhieàu goùc ñoä, töø nhieàu ngaønh khaùc nhau. Do baûn chaát nghieân cöùu khoa hoïc bao giôø cuõng coù tính keá thöøa, neân trong luaän vaên coù vaän duïng keát quaû nghieân cöùu cuûa moät soá chuyeân gia veà caùc vaán ñeà coù lieân quan. Cuoái cuøng, moät phöông phaùp khaùc khoâng keùm phaàn quan troïng laø phöông phaùp chuyeân gia : Tìm hieåu vaán ñeà thoâng qua hình thöùc thu thaäp yù kieán cuûa nhöõng ngöôøi coù nhieàu kinh nghieäm (ñaëc bieät laø caùc thaày coâ giaûng vieân), am töôøng treân töøng lónh vöïc ñeå töø ñoù ruùt ra nhöõng keát luaän xaùc thöïc. 5/ YÙ NGHÓA THÖÏC TIEÃN CUÛA ÑEÀ TAØI : Trong boái caûnh khu vöïc vaø theá giôùi coù nhieàu baát oån do chieán tranh, xung ñoät, thieân tai, ñaëc bieät laø naïn khuûng boá thì Vieät Nam trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñöôïc xem laø ñieåm ñeán an toaøn nhaát, coù tình hình chính trò oån ñònh nhaát. Neáu nhö chuùng ta taïo ñöôïc moät söï oån ñònh nöõa veà maët kinh teá thì khaû naêng thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi laø raát lôùn, nhöng tröôùc heát laø taïo ñöôïc moät taâm lyù oån ñònh trong nöôùc, khuyeán khích moïi taàng lôùp daân cö an taâm laøm aên laâu daøi vì quoác teá daân sinh, töø ñoù goùp phaàn vaøo vieäc phaùt trieån kinh teá moät caùch oån ñònh, beàn vöõng. Ñeå taïo ñöôïc moät söï oån ñònh veà kinh teá, caàn phaûi thöïc hieän nhieàu giaûi phaùp ñoàng boä treân moïi lónh vöïc cuûa ñôøi soáng kinh teá – xaõ hoäi. Trong ñoù, moät trong nhöõng vaán ñeà quan troïng haøng ñaàu ñaët ra laø phaûi oån ñònh neàn taøi chính tieàn teä cuûa quoác gia maø ñaëc bieät laø vaán ñeà kieåm soaùt laïm phaùt, oån ñònh giaù caû tieàn teä ñeå taêng tröôûng oån ñònh, beàn vöõng vaø coù hieäu quaû. Vieät Nam ñaõ chính thöùc laø thaønh vieân thöù 150 cuûa WTO( toå chuùc thöông maïi quoác teá). Nhö vaäy, sau khu vöïc maäu dòch töï do Ñoâng nam AÙ (AETA), hieäp ñònh thöông maïi Vieät – Myõ (BTA) roài ñeán WTO, ñeán hoäi nghò laõnh ñaïo kinh teá APEC laàn thöù 14 toå chöùc taïi Vieät Nam ñaõ thaønh coâng toát ñeïp, kheùp laïi Naêm APEC Vieät Nam 2006 ñaày soâi ñoäng, vôùi nhöõng thaønh quûa ñaùng töï haøo. Giôùi truyeàn thoâng quoác teá cho raèng, ñaây laø böôùc ñoät phaù caû veà ngoaïi giao vaø kinh teá cuûa Vieät Nam, goùp phaàn quan troïng vaøo vieäc quaûng baù tôùi coäng ñoàng quoác teá veà hình aûnh moät ñaát nöôùc Vieät Nam naêng ñoäng, thaân thieän vaø ñang phaùt trieån maïnh meõ. Nhö vaäy möùc ñoä hoøa nhaäp vaøo neàn kinh teá theá giôùi cuûa nöôùc ta roäng hôn bao giôø heát, maø 12 nhö theá thì neàn kinh teá cuûa nöôùc ta cuõng phaûi gaùnh chòu nhöõng taùc ñoäng cuûa kinh teá khu vöïc vaø theá giôùi ôû moät möùc ñoä cao hôn bao giôø heát. Chæ môùi coù söï leân xuoáng cuûa giaù daàu, giaù vaøng, giaù ñoâla Myõ… trong thôøi gian qua ñaõ khieán cho chæ soá giaù tieâu duøng cuûa nöôùc ta cuõng dao ñoäng theo. Coù nhieàu bieán soá kinh teá vó moâ caàn thieát phaûi dao ñoäng leân xuoáng nhö moät ñieän taâm ñoà. Nhö tyû giaù chaúng haïn, nhöng rieâng ñoái vôùi tyû leä laïm phaùt thì neáu noù thöôøng xuyeân thay ñoåi vaø dao ñoäng ôû bieân ñoä lôùn, töùc laø moïi maët cuûa ñôøi soáng kinh teá – xaõ hoäi ñeàu dao ñoäng theo, tính khoâng oån ñònh gia taêng, baát oån luoân laø maàm moùng cho moïi cuoäc khuûng hoaûng. Do vaäy, ñeà taøi ñi vaøo nghieân cöùu laïm phaùt vôùi mong muoán naém vöõng hôn veà dieãn bieán tình hình laïm phaùt ôû Vieät Nam thôøi gian qua vaø nhöõng nhaân toá taùc ñoäng tôùi laïm phaùt ñeå töø ñoù kieåm soaùt laïm phaùt toát hôn, goùp phaàn taïo neân moät söï oån ñònh veà kinh teá, cuøng vôùi söï oån ñònh chính trò giuùp chuùng ta thöïc hieän thaéng lôïi caùc muïc tieâu maø Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñaët ra. Vôùi nhöõng muïc ñích nhö treân, ñeà taøi mang yù nghóa thieát thöïc ñoái vôùi coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá hieän nay. Toaøn boä noäi dung cuûa ñeà taøi ñöôïc theå hieän trong 3 chöông : Chöông I : LYÙ LUAÄN VEÀ LAÏM PHAÙT Chöông II: LAÏM PHAÙT ÔÛ VIEÄT NAM TRONG NHÖÕNG NAÊM QUA Chöông III : GIAÛI PHAÙP ÑEÅ KIEÅM SOAÙT LAÏM PHAÙT ÔÛ VIEÄT NAM 13 CHÖÔNG I: LYÙ LUAÄN VEÀ LAÏM PHAÙT 1.1/ CAÙC QUAN ÑIEÅM VEÀ LAÏM PHAÙT – ÑO LÖÔØNG LAÏM PHAÙT 1.1.1/ Caùc quan ñieåm veà laïm phaùt Cho ñeán thôøi ñieåm naøy, nhieàu nhaø kinh teá hoïc ñaõ ñöa ra caùc khaùi nieäm veà laïm phaùt. Song, chuùng ta vaãn chöa ñöôïc thoáng nhaát hoaøn toaøn veà laïm phaùt. Coù ngöôøi tieáp caän laïm phaùt theo nhöõng nguyeân nhaân cuûa noù, coù ngöôøi tieáp caän laïm phaùt theo höôùng taäp trung vaøo nhöõng aûnh höôûng cuûa laïm phaùt. Coù theå keå ra moät soá quan ñieåm veà laïm phaùt raát khaùc nhau nhö sau1: Thöù nhaát: Laïm phaùt laø söï taêng leân lieân tuïc cuûa giaù caû. Theo quan ñieåm naøy thì khoâng keå giaù caû taêng leân do nguyeân nhaân naøo ñeàu laø laïm phaùt. Thöù hai: Laïm phaùt laø vieäc phaùt haønh tieàn giaáy vöôït quaù möùc ñaûm baûo, vì vaäy gaây ra söï maát giaù cuûa tieàn giaáy laøm cho giaù caû haøng hoùa bò ñaåy leân cao. Thöù ba: Laïm phaùt laø söï maát caân ñoái nghieâm troïng giöõa tieàn vaø haøng trong neàn kinh teá, söï maát caân ñoái vôùi tieàn lôùn hôn haøng khieán cho giaù caû taêng leân ôû moïi luùc moïi nôi. Nhö vaäy, duø khaùc nhau veà quan ñieåm nhìn nhaän, nhöng chuùng ta thaáy caùc quan ñieåm ñeàâu ñeà caäp ñeán moät khía caïnh ñoù laø sö taêng leân cuûa giaù caû laø moät trong nhöõng bieåu hieän cô baûn cuûa laïm phaùt. Do vaäy, hieän nay gaàn nhö caùc nhaø kinh teá khi xem laïm phaùt chuû yeáu thieân veà nhöõng bieåu hieän cuûa laïm phaùt, hoï xem laïm phaùt laø hieän töôïng möùc giaù caû chung taêng leân. Söï gia taêng naøy dieãn ra vôùi toác ñoä cao vaø keùo daøi. 1.1.2/ Ño löôøng laïm phaùt Hieän nay, coù nhieàu phöông phaùp vaø moâ hình duøng ñeå tính laïm phaùt cô baûn nhö : - Phöông phaùp loaïi tröø (Exclusion method) - Phöông phaùp ñieàu chænh trung bình vaø phöông phaùp quyeàn soá ñieåm giöõa. - Moâ hình caáu truùc VAR (Vector Autoregresion). - Moâ hình tham soá cho vieäc döï ñoaùn laïm phaùt cô baûn vaø dieãn dòch 1 Lyù thuyeát taøi chính – tieàn teä naêm 1999. TS . Nguyeãn Ñöùc Thanh quy trình laïm phaùt. 14 - Moâ hình tham soá cuûa quy trình laïm phaùt. Moãi phöông phaùp, moâ hình coù nhöõng öu ñieåm, nhöôïc ñieåm rieâng vaø khoù khaên rieâng. Trong ñoù, phöông phaùp ñieàu chænh trung bình ñöôïc coâng nhaän roäng raõi vaø deã aùp duïng(phuï luïc 12: xaùc ñònh laïm phaùt cô baûn baèng phöông phaùp ñieàu chænh trung bình). Muoán söû duïng phöông phaùp naøy tröôùc heát caàn thu thaäp thoâng tin veà söï thay ñoåi giaù caû haøng thaùng cuûa töøng maët haøng coù trong roå haøng hoùa. Ñeå coù ñöôïc thoâng tin naøy, hieän nay ôû Vieät Nam chæ coù Toång cuïc thoáng keá môùi naém ñöôïc. Do vaäy, trong thôøi gian tôùi Toång cuïc thoáng keâ vaø NHNN caàn thu thaäp thoâng tin ñeå tính laïm phaùt cô baûn theo phöông phaùp ñieàu chænh trung bình hoaëc nghieân cöùu söû duïng phöông phaùp hoaëc moâ hình thích hôïp ñeå tính laïm phaùt cô baûn. 1.2/ CAÙC LOAÏI LAÏM PHAÙT Caên cöù vaøo toác ñoä laïm phaùt, laïm phaùt ñöôïc chia thaønh 3 loaïi nhö sau : - Laïm phaùt vöøa phaûi. - Laïm phaùt phi maõ. - Sieâu laïm phaùt. 1.2.1/ Laïm phaùt vöøa phaûi (Reasonable Inflation) Laïm phaùt vöøa phaûi laø laïm phaùt ôû möùc 1 con soá nguyeân (tyû leä taêng giaù caû haøng hoùa trong khoaûng 10% trôû laïi). ÔÛ möùc ñoä laïm phaùt vöøa phaûi, giaù caû taêng chaäm dao ñoäng xung quanh möùc taêng tieàn löông. Trong ñieàu kieän nhö theá, giaù trò tieàn teä khoâng bieán ñoäng nhieàu, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho kinh teá phaùt trieån. Khi giaù caû taêng vöôït ra khoûi möùc ñoä hôïp lyù treân, ngöôøi ta noùi laïm phaùt ñang böôùc vaøo giai ñoaïn taêng cao. 1.2.2/ Laïm phaùt phi maõ Laïm phaùt cao laø laïm phaùt ôû möùc ñoä 2 con soá (döôùi 100% naêm), möùc ñoä taêng cuûa giaù caû haøng hoùa luùc naøy cuõng gioáng nhö ” Moät con ngöïa baát kham ñang tung voù ñeå chaïy”. Khi laïm phaùt phi maõ xaûy ra, saûn xuaát bò ñình treä, neàn taøi chính bò phaù hoaïi vaø neáu khoâng coù bieän phaùp thích hôïp ñeå “ghìm chaân chuù ngöïa” thì neàn kinh teá seõ deã daøng rôi vaøo tình traïng sieâu laïm phaùt. 1.2.3 Sieâu laïm phaùt (Hyperinflation) Sieâu laïm phaùt laø laïm phaùt xaûy ra ôû möùc ñoä lôùn hôn laïm phaùt phi maõ. Sieâu laïm phaùt thöôøng xaûy ra do caùc bieán coá lôùn daãn ñeán ñaûo loän traät töï 15 xaõ hoäi nhö : Chieán tranh, khuûng hoaûng chính trò. Khi nhöõng bieán coá lôùn xaûy ra, söï thaâm thuït ngaân saùch khieán chính phuû phaûi phaùt haønh tieàn giaáy ñeå buø ñaép daãn ñeán sieâu laïm phaùt. Sieâu laïm phaùt coù söùc phaù huyû toaøn boä hoaït ñoäng kinh teá vaø neàn kinh teá bò suy thoaùi nghieâm troïng. Coù theå ví sieâu laïm phaùt nhö côn soùng thaàn trong kinh teá. Trong lòch söû tieàn teä theá giôùi, ngöôøi ta chia laïm phaùt ra thaønh 4 caáp ñoä khaùc nhau ñeå coù nhöõng giaûi phaùp choáng laïm phaùt thích öùng: Caùc caáp ñoä cuûa laïm phaùt goàm: laïm phaùt yø – Laø möùc ñoä laïm phaùt thaáp nhaát töø 0% ñeán khoâng quaù vaøi % - Caáp ñoä laïm phaùt naøy chuû yeáu phaûn aùnh tính khaùch quan tuyeät ñoái cuûa hieän töôïng löu thoâng haøng hoaù – tieàn teä trong ñieàu kieän cheá ñoä tieàn giaáy. Laïm phaùt naøy coù theå laëp ñi laëp laïi trong moät chuoãi thôøi gian daøi vaø neáu chæ coù noù, ngöôøi ta coù theå chuû ñoäng tính vaøo thaønh caùc chæ tieâu caân baèng trung hoaø cuûa neàn kinh teá – Ngöôøi ta chaáp nhaän vaø saün saøng chung soáng hoaø bình vôùi loaïi laïm phaùt ñöôïc ví nhö caên beänh kinh nieân naøy cuûa löu thoâng haøng hoaù vaø löu thoâng tieàn teä. Möùc ñoä cao hôn töø treân vaøi % ñeán möùc lôùn hôn khoâng nhieàu so vôùi toác ñoä taêng tröôûng kinh teá haøng naêm ñöôïc goïi laø laïm phaùt vöøa phaûi hay kieån soaùt laïm phaùt ñöôïc. Ñoái vôùi loaïi naøy thì tuyø theo chieán löôïc vaø chieán thuaät phaùt trieån kinh teá moãi thôøi kyø maø caùc Chính phuû coù theå chuû ñoäng ñònh höôùng möùc khoáng cheá treân cô sôû duy trì moät tyû leä laïm phaùt laø bao nhieâu ñeå gaén vôùi moät soá muïc tieâu kinh teá khaùc: Kích thích taêng tröôûng kinh teá, taêng cöôøng xuaát khaåu vaø giaûm tyû leä thaát nghieäp trong caùc naêm taøi khoaù nhaát ñònh. Tuy nhieân chæ coù theå chaáp nhaän coù laïm phaùt vöøa phaûi trong ñieàu kieän neàn kinh teá chöa ñaït tôùi trò giaù saûn löôïng tieàn naêng so vôùi ñieàu kieän hieän taïi – Khi maø nhieàu nhaân toá cuûa saûn xuaát vaãn coøn naèm trong tình traïng nguû yeân hoaëc chöa coù phöông aùn khaû thi ñeå phaùt huy caùc tieàm naêng ñoù. Laïm phaùt phi maõ laø caáp ñoä cao thöù 3 coù tyû leä laïm phaùt bình quaân/ naêm töø möùc trung bình cuûa 2 con soá ñeán ñænh cao cuûa 3 con soá. Ñaây laø tyû leä laïm phaùt vöôït ra ngoaøi khaû naêng kieåm soaùt cuûa NHTÖ. Caáp ñoä sieâu laïm phaùt laø hieän töôïng khuûng hoaûng kinh teá ñaõ ñeán möùc raát nghieâm troïng – Tyû leä laïm phaùt ñaõ leân ñeán treân 3 con soá – Thaäm chí ngöôøi ta khoâng theå ño laïm phaùt baèng soá % maø baèng soá laàn taêng giaù trong naêm. Ñieån hình laø ôû Ñöùc trong caùc naêm töø 1921 ñeán 1923 sau ñaïi chieán theá giôùi laàn thöù nhaát. 16 Nhö vaäy, coù theå phaân loaïi laïm phaùt theo nhieàu möùc ñoä khaùc nhau ñeå coù nhöõng bieän phaùp ñieàu kieåm soaùt thích hôïp. Song, bieän phaùp “phoøng choáng” hay “chöõa trò”cuõng coøn phaûi caên cöù vaøo nguyeân nhaân gaây “beänh”. 1.3/ NGUYEÂN NHAÂN GAÂY RA LAÏM PHAÙT Coù nhieàu nguyeân nhaân gaây ra laïm phaùt, song nguyeân nhaân tröïc tieáp cuûa baát kyø cuoäc laïm phaùt naøo cuõng xuaát phaùt töø caùc lyù do ñaåy toång caàu taêng quaù möùc (laïm phaùt do caàu keùo) hoaëc toång cung giaûm do chi phí taêng leân (laïm phaùt chi phí ñaåy). Nghieân cöùu hoïc thuyeát khoái löôïng tieàn teä cuûa Fisher, chuùng ta seõ thaáy roõ hôn baûn chaát cuûa vaán ñeà. Ñoái vôùi coâng thöùc khoái löôïng tieàn teä: MV = PY, trong ñoù M: cung tieàn teä, V: toác ñoä voøng quay, P: möùc giaù caû, Y: toång saûn phaåm( khoâng ñoåi trong ngaén haïn), PY ~ GNP danh nghiaõ. Hoïc thuyeát naøy cho raèng khi taêng löôïng tieàn cung öùng thì möùc giaù caû cuõng thaêng theo töông öùng( vì V vaø Y gaàn nhö khoâng ñoåi trong ngaén haïn). Noäi dung hoïc thuyeát taäp trung luaän giaûi nhöõng yeáu toá hình thaønh giaù caû coù lieân quan tröïc tieáp ñeán: (i) quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån thò tröôøng tieâu duøng; (ii) cung haøng hoaù vaø dòch vuï; (iii) moái töông quan giöõa cung vaø caàu haøng hoaù; (iiii) giaù caû saûn xuaát. Taát caû caùc yeáu toá hình thaønh giaù caû ñöôïc xen xeùt nhö laø nguyeân nhaân taêng giaù. Veà caûm giaùc thì ai cuõng coù theå nhaän thaáy raèng giaù caû naêng löôïng, nguyeân lieäu…coù taùc ñoäng ñeán laïm phaùt. Nhöng söï taùc ñoäng naøy phaûi naèm trong moái lieân heä cuûa 4 yeáu toá neâu treân( thò tröôøng tieâu duøng, cung, moái töông quan giöõa cung caàu, giaù caû saûn xuaát). Treân neàn taûng hoïc thuyeát veà giaù ñaõ hình thaønh hai luaän ñieåm veà laïm phaùt: laïm phaùt chi phí ñaåy vaø laïm phaùt caàu keùo. Nhaän bieát nguyeân nhaân naøo thì ngöôøi ta ñeà xuaát caùc giaûi phaùp thích hôïp ñeå kieåm soaùt laïm phaùt. 1.3.1/ Laïm phaùt caàu keùo ( Demand Pull Inflation) Laïm phaùt caàu keùo hay laïm phaùt nhu caàu laø laïm phaùt xaûy ra do toång caàu taêng vöôït quaù möùc cung haøng hoùa cuûa xaõ hoäi, daãn ñeán aùp löïc laøm taêng giaù caû. Khi nghieân cöùu veà laïm phaùt, Bentet Hanxen1 ñaõ vieát “ Bôûi vì nhu caàu quaù möùc coù theå coi laø nguyeân nhaân cuûa laïm phaùt cho neân chuùng ta coù theå coâng nhaän raèng laïm phaùt, ñoù laø tình huoáng ôû ñoù toàn taïi quaù möùc roäng 17 khaép ñoái vôùi nhieàu maët haøng treân thò tröôøng”. Trong laïm phaùt caàu keùo, tieàn teä ñoàng thôøi coù 2 vai troø: vöøa laø neàn taûng, vöøa laø nguyeân nhaân cöïc.Trong laïm phaùt chi phí ñaåy tieàn teä cuõng laø cô sôû cuûa laïm phaùt nhöng ñoùng vai troø thuï ñoäng, nghiaõ laø tieàn teä seõ bò cuoán vaøo doøng xoaùy cuûa giaù caû saûn xuaát. Vaäy, nguyeân nhaân naøo laøm cho toång caàu taêng leân? Coù theå chæ ra moät soá nguyeân nhaân cô baûn nhö sau : - Chi tieâu cuûa Chính phuû taêng leân daãn ñeán soá löôïng tieàn teä M gia taêng, laøm cho möùc caàu veà haøng hoaù taêng. - Thaâm huït ngaân saùch keùo daøi vaø ñöôïc ñaøi thoï baèng caùch vay möôïn ôû trong nöôùc, ngoaøi nöôùc hoaëc NHTÖ. NHTÖ öùng tröôùc cho NSNN töùc laø NHTÖ ñaõ phaùt haønh tieàn qua ngoõ chính phuû, vì vaäy khoái löôïng tieàn teä löu thoâng taêng. Vay nöôùc ngoaøi cuõng laøm khoái löôïng tieàn teä taêng. Vay trong nöôùc khi traû maø thu khoâng ñuû chi cuõng phaûi phaùt haønh vaø laøm cho khoái löôïng tieàn teä taêng.Khoái löôïng tieàn teä taêng laøm cho toång chi tieâu baèng tieàn taêng. - Chi tieâu duøng cuûa caùc hoä gia ñình taêng leân do möùc thu thaäp taêng hoaëc laõi suaát giaûm. - Taâm lyù thích tieâu duøng hay tieát kieäm cuûa daân chuùng ñöa ñeán söï gia taêng toác ñoä löu thoâng tieàn teä. Neáu daân chuùng coù khuynh höôùng thích tieâu duøng, toác ñoä löu thoâng tieàn teä gia taêng. - Ñaàu tö cuûa caùc doanh nghieäp taêng leân do döï ñoaùn veà trieån voïng phaùt trieån kinh teá trong nöôùc vaø caû ngoaøi nöôùc hay do laõi suaát giaûm. - Do chính saùch tieàn teä môû roäng taïo ñieàu kieän cho caùc doanh nghieäp, ngöôøi daân deã tieáp caän nguoàn voán, coù theå vay deã daøng hôn, vay nhieàu hôn daãn ñeán nhu caàu chi tieâu nhieàu hôn. - Caùc yeáu toá lieân quan ñeán nhu caàu nöôùc ngoaøi nhö : Tyû giaù hoái ñoaùi, möùc thu nhaäp cuûa cö daân nöôùc ngoaøi … laøm gia taêng nhu caàu haøng hoùa xuaát khaåu keùo theo toång caàu gia taêng. Trong caùc phaân tích treân, toång caàu taêng gaây aùp löïc taêng giaù laøm xaûy ra tình traïng laïm phaùt trong ngaén haïn. Song, neáu neàn kinh teá chöa ñaït ñöôïc 1 Nhaø kinh teá hoïc Thuïy Ñieån 18 möùc saûn löôïng tieàm naêng, thì vieäc taêng toång caàu trong tröôøng hôïp naøy trôû thaønh moät chính saùch laïm phaùt coù hieäu quaû ñeå thuùc ñaåy saûn xuaát xaõ hoäi laøm cho kinh teá taêng tröôûng, khi ñoù toång cung seõ taêng, saûn löôïng cuûa neàn kinh teá taêng leân. Ngöôïc laïi vôùi laïm phaùt do nguyeân nhaân töø phía caàu laø laïm phaùt do nguyeân nhaân töø phía cung, goïi laø laïm phaùt chi phí ñaåy. 1.3.2/ Laïm phaùt chi phí ñaåy (Cost Push Inflation) Trong hoaøn caûnh saûn xuaát khoâng taêng hoaëc taêng ít trong khi chi phí taêng leân (chi phí saûn xuaát taêng vöôït quaù möùc taêng cuûa naêng suaát lao ñoäng) thì seõ sinh ra laïm phaùt chi chí ñaåy. Chi phí saûn xuaát taêng leân taïo aùp löïc “ Ñaåy” giaù baùn saûn phaåm taêng leân hay coù theå laøm giaûm möùc cung öùng haøng hoaù cuûa xaõ hoäi, nhö vaäy trong tröôøng hôïp naøy laø do caùc yeáu toá saûn suaát vaø tieâu thuï haøng hoaù gaây ra. Chi phí taêng leân coù theå xuaát phaùt töø nhöõng nguyeân nhaân sau : - Möùc taêng tieàn löông vöôït quaù möùc taêng naêng suaát lao ñoäng : Caùc doanh nghieäp trong neàn kinh teá thò tröôøng thöôøng phaûi chòu raát nhieàu aùp löïc veà vaán ñeà löông tieàn. Trong ngaén haïn chi phí nhaân coâng oån ñònh do bò haïn cheá bôûi hôïp ñoàng lao ñoäng nhöng trong daøi haïn do aùp löïc cuûa coâng ñoaøn, do thueá thu nhaäp vaø caùc yeáu toá khaùc laøm cho nhaân vieân taïo söùc eùp naâng tieàn löông leân, khi löông taêng, giaù caû haøng hoaù seõ taêng. Quy trình naøy taùc ñoäng bôûi yeáu toá haønh chính, coù nghóa khi giaù caû taêng leân, caùc doanh nghieäp phaûi taêng giaù baùn ñeå ñaûm baûo lôïi nhuaän. Khi giaù caû haøng hoaù noùi chung vaø tieâu duøng noùi rieâng taêng leân thì ngöôøi lao ñoäng tìm moïi caùch ñeå taêng löông. Khi löông taêng, giaù caû laïi taêng. Ñeán löôït mình, caùc doanh nghieäp laïi taêng giaù baùn ñeå ñaûm baûo lôïi nhuaän. Adam Smit1 goïi söï vaän haønh cuûa cô cheá naøy laø ñöôøng xoaùy troân oác. - Do giaù nhaäp khaåu taêng leân taùc ñoäng tröïc tieáp tôùi giaù caû trong nöôùc (neáu laø haøng tieâu duøng tröïc tieáp) hoaëc taùc ñoäng giaùn tieáp thoâng qua vieäc laøm taêng chi phí saûn xuaát (neáu laø ñaàu vaøo cuûa quaù trình saûn xuaát). Giaù haøng nhaäp khaåu taêng leân coù theå do laïm phaùt cuûa nöôùc ngoaøi cao laøm cho giaù nguyeân lieäu ôû nöôùc xuaát khaåu taêng, hay do ñoàng noäi teä bò maát giaù so vôùi ñoàng tieàn cuûa nhöõng nöôùc coù quan heä maäu dòch… - Do thueá suaát taêng leân laøm aûnh höôûng tôùi möùc sinh lôøi cuûa caùc nhaø 1 Nhaø kinh teá hoïc ngöôøi Scotland 19 ñaàu tö do vaäy ñaåy giaù caû taêng leân. Ñeå duy trì möùc sinh lôøi mong muoán, hoaëc caùc doanh nghieäp taêng tyû leä lôïi nhuaän baèng bieän phaùp taêng giaù baùn haøng hoaù seõ laøm cho giaù caû taêng, vieäc taêng giaù trong tröôøng hôïp naøy mang tính chaát haønh chính tích cöïc nhaèm duy trì lôïi nhuaän ôû möùc mong muoán. Vieäc naøy thöôøng xaûy ra trong ñieàu kieän ñoäc quyeàn. Moät soá nöôùc goïi laø “ laïm phaùt haønh chính”. Nhö vaäy, moät laàn nöõa khi phaân tích veà laïm phaùt caàu keùo vaø laïm phaùt chi phí ñaåy ñeàu cho thaáy laïm phaùt xaûy ra seõ laøm cho giaù caû haøng hoaù taêng leân. Trong khi phaân tích veà caùc loaïi laïm phaùt, nguyeân nhaân cuûa laïm phaùt, caùc nhaø kinh teá thöøa nhaän raèng khoâng phaûi laïm phaùt luùc naøo cuõng gaây ra haäu quaû xaáu ñoái vôùi neàn kinh teá xaõ hoäi. Laïm phaùt taùc ñoäng tích cöïc hay tieâu cöïc ñeán neàn kinh teá phuï thuoäc vaøo möùc ñoä nghieâm troïng cuûa noù, song nhìn chung khi laïm phaùt cao xaûy ra noù thöôøng ñeå laïi, khoâng nhieàu thì ít , nhöõng haäu quaû cho neàn kinh teá . 1.4/ TAÙC ÑOÄNG CUÛA LAÏM PHAÙT Laïm phaùt coù theå taùc ñoäng tích cöïc laãn tieâu cöïc ñoái vôùi toác ñoä taêng tröôûng kinh teá thoâng qua nhieàu keânh khaùc nhau, vôùi möùc ñoä aûnh höôûng toång theå khaùc nhau ñaùng keå phuï thuoäc vaøo cô caáu theå cheá (caû nhaø nöôùc vaø tö nhaân) cuûa neàn kinh teá, phuï thuoäc vaøo khaû naêng thích nghi vôùi möùc laïm phaùt hieän haønh vaø khaû naêng döï baùo laïm phaùt. Laïm phaùt ñöôïc xem laø giuùp taêng tröôûng kinh teá thoâng qua vieäc khuyeán khích huy ñoäng voán vaø taêng tính linh hoaït giaù caû. Tyû leä laïm phaùt thaáp coù theå giuùp “boâi trôn” thò tröôøng haøng hoaù, lao ñoäng vaø taêng tính linh hoaït töông ñoái ñoái vôùi giaù caû. Neáu giaù caû keå caû tieàn löông vaø giaù caû cuûa caùc nhaân toá khaùc giaûm xuoáng vôùi tính linh hoaït thaáp vaø neáu caùc ngaønh saûn xuaát khaùc nhau coù möùc caàu vaø naêng suaát taêng khoâng ñoàng ñeàu thì giaù caû taêng nheï coù theå taïo ra moät möùc ñoä linh hoaït giaù caû töông ñoái lôùn caàn thieát cho vieäc phaân boå hieäu quûa caùc nguoàn löïc. Moät tyû leä laïm phaùt thaáp vaø oån ñònh seõ taïo ra moät trong nhöõng ñoäng löïc maïnh nhaát ñeå giuùp ñaït ñöôïc möùc taêng tröôûng oån ñònh. Ngöôïc laïi khi laïm phaùt xaûy ra ngoaøi döï tính, noù taïo neân söï bieán ñoäng baát thöôøng veà giaù trò tieàn teä vaø laøm sai leäch toaøn boä thöôùc ño caùc quan heä giaù trò, aûnh höôûng ñeán moïi hoaït ñoäng kinh teá xaõ hoäi. Coù theå keå ra moät soá haäu quaû cuûa laïm phaùt nhö sau : 20 Moät laø: Laïm phaùt kìm haõm taêng tröôûng kinh teá, aûnh höôûng ñeán moïi lónh vöïc cuûa ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi. Laïm phaùt laøm cho thu nhaäp thöïc cuûa ngöôøi lao ñoäng bò giaûm suùt, coù theå keùo theo caùc cuoäc ñình coâng ñoøi taêng löông vôùi qui moâ lôùn, daøi ngaøy laøm ngöøng treä söï taêng tröôûng kinh teá. Laïm phaùt coøn laøm cho laõi suaát danh nghóa taêng leân bôûi tyû leä laïm phaùt döï tính taêng leân( laõi suaát thöïc = laõi suaát danh nghiaõ – tyû leä laïm phaùt), neáu laïm phaùt döï tính khoâng phuø hôïp vôùi laïm phaùt thöïc teá noù seõ laøm aûnh höôûng ñeán möùc laõi suaát thöïc. Keát quaû laø aûnh höôûng ñeán tieát kieäm vaø ñaàu tö, cuoái cuøng laø aûnh höôûng ñeán möùc taêng tröôûng kinh teá. Trong lónh vöïc saûn xuaát kinh doanh, do laïm phaùt, giaù caû vaät tö haøng hoaù, nguyeân lieäu taêng, laøm cho khu vöïc saûn xuaát kinh doanh moãi ngaøy moät thu heïp, ngöôïv laïi dòch vuï, thöông maïi laïi phaùt trieån(buoân baùn coù lôïi hôn)daãn ñeán khuûng hoaûng kinh teá vaø traät töï kinh teá bò roái loaïn. Trong lónh vöïc ñaàu tö, söï bieán ñoäng baát thöôøng cuûa laïm phaùt gaây khoù khaên cho vieäc xaùc ñònh möùc sinh lôïi chính xaùc cuûa caùc khoaûn ñaàu tö, khieán cho caùc nhaø ñaàu tö ngaàn ngaïi khi tieán haønh ñaàu tö, nhaát laø ñaàu tö vaøo caùc döï aùn daøi haïn, laøm aûnh höôûng ñeán söï taêng tröôûng kinh teá. Trong lónh vöïc löu thoâng phaân phoái, giaù caû haøng hoaù taêng ñaõ gaây neân tình traïng ñaàu cô tích tröõ haøng hoaù vì theá laøm maát caân ñoái giaû taïo quan heä cung caàu laøm cho lónh vöïc löu thoâng bò roái loaïn. Hai laø: Laïm phaùt laøm cho ñôøi soáng daân cö gaëp khoù khaên hôn. Khi laïm phaùt taêng leân, toång thu nhaäp danh nghóa taêng leân, giaù caû haøng hoaù taêng, trong khi thu nhaäp khoâng taêng, hoaëc taêng chaäm(ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi laøm coâng aên löông) ngaøy caøng gaëp khoù khaên. Ba laø: Laïm phaùt laøm roái loaïn heä thoáng tieàn teä. Trong lónh vöïc tieàn teä tín duïng, laïm phaùt laøm cho söùc mua ñoàng tieàn giaûm, löu thoâng tieàn teä dieãn bieán khaùc thöôøng, toác ñoä löu thoâng cuûa tieàn teä taêng leân moät caùch ñoät bieán caøng laøm cho söùc mua cuûa ñoàng tieàn giaûm xuoáng nhanh choùng hôn. Hoaït ñoäng cuûa heä thoáng tín duïng ngaân haøng rôi vaøo tình traïng khuûng hoaûng, do nguoàn tieàn göûi trong xaõ hoäi bò suït giaûm nhanh choùng, nhieàu nhaân haøng bò phaù saûn do maát khaû naêng thanh toaùn vaø thua loã trong kinh doanh. Tình hình ñoù laøm cho heä thoáng tieàn teä bò roái loaïn vaø khoâng theå kieåm soaùt noåi.