Tài liệu DỰ BÁO DOANH THU NGÀNH THUỐC LÁ VIỆT NAM NĂM 2013

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH ĐỀ TÀI DỰ BÁO DOANH THU NGÀNH THUỐC LÁ VIỆT NAM NĂM 2013 Giảng viên hướng dẫn: Sinh viên thực hiện: TS.Phan Đức Dũng Chung Thủy Hảo Võ Thị Ngọc Hậu Tô Kim Hồng Trần Ngọc Sông Ngân Lê Hoài Phương Lê Thị Bảo Yến TP. HỒ CHÍ MINH – 2013 K104071180 K104071182 K101071187 K104071121 K104071232 K104071276 MỤC LỤC MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 3 CHƯƠNG 1 - CƠ SỞ LÝ LUẬN.................................................................................5 I. CẦU VÀ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN LƯỢNG CẦU.........................5 II. ƯỚC LƯỢNG CẦU........................................................................................7 III. DỰ BÁO CẦU.................................................................................................9 CHƯƠNG 2 - XÂY DỰNG HÀM DỰ BÁO.............................................................11 I. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CẦU THUỐC LÁ VIỆT NAM...........11 1. Tổng quan về ngành thuốc lá Việt Nam từ 2010 - 2012..............................11 2. Các yếu tố ảnh hưởng đến cầu thuốc lá tại Việt Nam...............................12 II. XÂY DỰNG HÀM DỰ BÁO...........................................................................19 1. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đên cầu sản phẩm thuốc lá...................19 2. Dự báo hàm cầu sản phẩm thuốc lá.............................................................25 CHƯƠNG 3 – DỰ BÁO DOANH THU....................................................................32 1. Dự báo doanh thu ngành Thuốc lá Việt Nam năm 2013................................32 2. Giải pháp đề xuất cải thiện doanh thu ngành Thuốc lá Việt Nam................33 KẾT LUẬN.................................................................................................................35 PHỤ LỤC 1................................................................................................................. 36 PHỤ LỤC 2................................................................................................................. 39 PHỤ LỤC 3................................................................................................................. 40 2 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thuốc lá là một trong những sản phẩm có hại cho con người và ai trong chúng ta đều biết về khả năng hủy hại sức khỏe đáng sợ của sản phẩm này. Tuy nhiên, ít người lại biết ngành Thuốc lá đóng góp một phần khá quan trọng cho nền kinh tế và cơ cấu xã hội Việt Nam. Theo thống kê của Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam năm 2007, ngành Thuốc lá cung cấp việc làm cho 360.000 người và đóng góp 8000 tỉ cho ngân sách nhà nước, đây cũng là ngành có mức đóng thuế cao thứ ba sau dầu khí và phát điện. Bên cạnh đó, bất chấp sự thật rằng người dân ngày càng quan tâm hơn đến vấn đề sức khỏe và chính phủ, các hiệp hội y tế không ngừng tuyên truyền về tác hại của thuốc lá, sản lượng thuốc lá tiêu thụ hằng năm vẫn tăng đều. Chính những mâu thuẫn trên trong chính ngành Thuốc lá, chúng tôi đã chọn ngành này làm đề tài phân tích cho bài tiểu luận với mục tiêu làm rõ hơn những yếu tố ảnh hưởng đến doanh thu ngành rồi từ đó đưa ra dự báo về doanh thu ngành trong năm 2013. 2. Mục tiêu nghiên cứu Làm rõ cơ sở lý thuyết của việc áp dụng mô hình dự báo doanh thu vào trong thực tế ngành, bằng cách nhìn nhận một cách tổng quát những nhân tố chính tác động đến hàm cầu (cũng là ảnh hưởng đến doanh thu của ngành), bao gồm giá bán của sản phẩm, thu nhập người dân, thuế… Đề tài cũng đi sâu vào những vấn đề về ước lượng và dự báo doanh thu. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Doanh thu của ngành thuốc lá trong nước giai đoạn 2005 - 2012, và dự báo doanh thu năm 2013. 4. Phương pháp nghiên cứu và số liệu 3 Việc ước lượng và dự báo doanh thu là một công việc phức tạp liên quan đến nhiều yếu tố, trong đó có những yếu tố có thể phân tích theo chuỗi thời gian (giá cả, sản lượng, doanh thu…), nhưng cũng có nhiều yếu tố cũng tác động đến việc dự báo (kinh tế, xã hội, khách hàng...) lại không có tính chất tương tự. Vì vậy, đề tài được xây dựng dựa trên sự kết hợp nhiều phương pháp như thu thập sô liệu, phân tích dữ liệu (đồ thị, sử dụng phần mềm phân tích dữ liệu…) Nguồn số liệu được sử dụng trong đề tài được lấy từ 2 nguồn sơ cấp và thứ cấp: liên quan - Sơ cấp: Được lấy từ việc điều tra, khảo sát thực tế những đối tượng có Thứ cấp: Số liệu về sản lượng, giá thuốc lá trung bình, thu nhập của người dân, thuế thuốc lá và tình hình của ngành trong giai đoạn 2005 – 2012. 5. Cấu trúc đề tài Để làm rõ vấn đề “Dự báo Doanh thu ngành Thuốc lá Việt Nam năm 2013”, đề tài sẽ bao gồm những nội dung chính như sau: - Phần mở đầu: nêu tổng quan về đề tài. - Phần nội dung chính bao gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận, giới thiệu những vấn đề liên quan đến dự báo doanh thu, các yếu tố ảnh hưởng lượng cầu. Chương 2: Xây dựng hàm dự báo doanh thu cho năm 2013, bằng việc phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến lượng cầu dựa vào các nguồn số liệu cả sơ cấp và thứ cấp. Chương 3: Dự báo doanh thu cho năm 2013 và đề xuất những giải pháp liên quan đến ngành - Phần kết luận: Khái quát, tóm lược về đề tài. 4 CHƯƠNG 1 - CƠ SỞ LÝ LUẬN I. CẦU VÀ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN LƯỢNG CẦU Như các bạn đã biết, cầu là lượng hàng hóa hay dịch vụ mà người mua mong muốn và có thể mua ở các mức giá khác nhau trong một giai đoạn nhất định và giả định rằng các yếu tố khác không thay đổi. Các nhân tố tác động đến lượng cầu bao gồm các yếu tố sau. 1. Giá cả hàng hóa và dịch vụ Theo quy luật cầu: Khi các yếu tố khác không đổi, nếu giá của hàng hóa hay dịch vụ tăng lên sẽ làm cho lượng cầu về hàng hóa hay dịch vụ đó giảm đi và ngược lại. Như vậy, có thể khẳng định: Giá và lượng cầu tỉ lệ nghịch với nhau. 2. Số lượng người mua Số lượng người mua có tác động mạnh mẽ đến lượng cầu vì chính người mua tạo nên tập hợp lượng cầu, khi số lượng người mua cao, dẫn đến lượng cầu có khả năng tăng lên và ngược lại, tuy nhiên điều này còn phụ thuộc vào nhu cầu của mỗi người mua. 3. Thị hiếu, sở thích, tâm lý đám đông Thị hiếu hay sở thích của người tiêu dùng có thể chịu ảnh hưởng của phong tục, tập quán, môi trường văn hóa – xã hội và thói quen tiêu dùng. Đồng thời, việc tiêu dùng còn mang xu hướng xã hội, nghĩa là theo phong trào, có nhiều người dùng sẽ kích thích nhiều người hơn do sự lan truyền tin tức. Cho nên, khi những yếu tố này thay đổi, nhu cầu đối với hàng hóa và dịch vụ cũng đổi theo. Có thể làm tăng hoặc giảm lượng cầu tùy thuộc vào sở thích, thị hiếu và tâm lý tiêu dùng của họ cao hay thấp. 5 4. - Thu nhập Đối với hàng hóa thông thường và cao cấp: Khi thu nhập tăng thì nhu cầu của con người đối với loại hàng hóa này tăng và ngược lại, điều này phù hợp với sự thay đổi trong việc sử dụng hàng hóa, dịch vụ. Đối với hàng hóa thứ cấp: Khi thu nhập tăng thì nhu cầu của con người đối với loại hàng hóa này tăng và ngược lại. 5. Giá cả của các hàng hóa và dịch vụ có liên quan Đối với các hàng hóa mang tính thay thế: Khi giá của các hàng hóa thay thế tăng lên, đồng nghĩa với việc lượng cầu về hàng hóa của chúng ta sẽ tăng, vì người tiêu dùng có xu hướng chuyển từ sử dụng hàng hóa này sang háng hóa kia và nếu điều ngược lại xảy ra thì lượng cầu của chúng ta giảm (lúc giá hàng hóa thay thế giảm). Đối với các hàng hóa mang tính bổ sung: Nếu giá của các hàng hóa bổ sung tăng lên sẽ làm cho giá của hàng hóa chúng ta có xu hướng tăng theo về mặt lý thuyết, nghĩ là để sử dụng hàng hóa này người ta phải bỏ ra cho phí cao hơn cho hàng hóa đi kèm, điều này làm cho lượng cầu hàng hóa có khả năng giảm. Và điều ngược lại cũng sẽ xảy ra. 6. Các chính sách của Chính Phủ Đánh thuế, trợ cấp… là các chính sách của Chính phủ nhằm kích cầu hoặc kiềm hãm nhu cầu đối với hàng hóa, dịch vụ, do đó, khi một trong số các chính sách này được thi hành lượng cầu sẽ biến động theo. 7. - Kỳ vọng về giá cả Kỳ vọng giá tăng: Nếu người tiêu dùng có kỳ vọng giá hàng hóa, dịch vụ sẽ tăng trong tương lai thì hiện tại họ có xu hướng mua nhiều hàng hóa, dịch vụ đó, cho nên làm lượng cầu tăng lên. Kỳ vọng giá giảm: Ngược lại, nếu họ đánh giá trong tương lai, giá của hàng hóa, dịch vụ đó giảm thì sẽ dẫn đến việc giảm lượng cầu trong hiện tại. 8. Kỳ vọng về thu nhập 6 - Kỳ vọng thu nhập tăng: Nếu như thu nhập có khả năng tăng trong tương lai thì lượng cầu tương lai sẽ tăng theo, do người tiêu dùng có khoản thu bù đắp cho chi phí mua sắm, tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ. Kỳ vọng thu nhập giảm: Khi thu nhập được cho là sẽ giảm trong tương lai thì người tiêu dùng mất đi một khoản tiền để chi phí cho việc sử dụng hàng hóa, dịch vụ, điều này khiến họ phải tiết kiệm chi tiêu và làm cho lượng cầu giảm đáng kể. 9. Các yếu tố khác Một số yếu tố khác chẳng hạn: Những yếu tố thời tiết sẽ ảnh hưởng đến nhu cầu tiêu dùng hàng hóa hay dịch vụ của mỗi người, nếu trời mưa, người ta thích ở trong nhà, dịch vụ vui chơi giải trí, công việc không phát triển tốt như trời nắng hay trời mát mẻ… Quảng cáo, tiếp thị là một trong những kênh thông tin đưa hàng hóa, dịch vụ đến với người tiêu dùng, nếu những chiến lược marketing tốt, hiệu quả , đồng nghĩa với việc hàng hóa dịch vụ đã có chỗ đứng trong lòng người tiêu dùng và họ có nhu cầu sử dụng nó, điều này làm cho lượng cầu sẽ tăng và ngược lại. II. ƯỚC LƯỢNG CẦU Các phương pháp phổ biến được dùng để ước lượng cầu: 1. Phỏng vấn hay điều tra khách hàng. Nghiên cứu và thử nghiệm thị trường. Phân tích hồi quy Phỏng vấn hay điều tra khách hàng Người tiêu dùng biểu hiện ý muốn và khả năng mua sắm của họ thông qua cầu đối với hàng hóa và dịch vụ. Điều tra người tiêu dùng là việc hỏi xem họ sẽ phản ứng như thế nào khi có những sự thay đổi liên quan đến giá của hành hóa và các yếu tố khác của cầu, như giá hàng hóa có liên quan, thu nhập… Thông thường các doanh nghiệp sử dụng các mẫu để điều tra . Tùy thuộc vào đặc điểm cụ thể của các doanh nghiệp (đặc điểm về sản phẩm, về thị trường…) phương pháp điều tra có thể khác nhau. Có thể việc điều tra được tiến hành rất đơn giản thông qua việc phỏng vấn trực tiếp khách hàng tại các địa điểm bán hàng, hoặc đôi khi các biểu mẫu điều tra phải được 7 thiết kế rất cẩn thận và được chuyển tới khách hàng trước để họ nghiên cứu. Phương pháp điều tra người tiêu dùng đôi khi rất tốn kém, do đó trong thực tế các doanh nghiệp còn sử dụng phương pháp nghiên cứu quan sát hành vi của người tiêu dùng. 2. Nghiên cứu và thử nghiệm thị trường Nghiên cứu quan sát hành vi của người tiêu dùng là thu thập các thông tin về sở thích của người tiêu dùng thông qua việc quan sát hành vi mua sắm và sử dụng sản phẩm của họ. Cả hai phương pháp trên thường được sử dụng để hỗ trợ cho việc điều tra của doanh nghiệp. 3. Phương pháp phân tích hồi quy Phương pháp phân tích hồi quy là một phương pháp cơ bản để ước lượng hàm cầu. Để ước lượng hàm cầu, chúng ta cần sử dụng một dạng hàm cầu đặc trưng. Có thể là hàm cầu tuyến tính hoặc hàm cầu phi tuyến tính (hàm cầu mũ). Vì cầu là hàm phụ thuộc vào nhiều biến số, trong đó có những biến số rất khó quan sát và lượng hóa như thị hiếu, do đó khi ước lượng hàm cầu chúng ta phải xác định được các biến độc lập, căn cứ vào tình hình cụ thể để sử dụng phép hồi quy cho phù hợp. Sau đó phải tiến hành kiểm tra các hệ số đã ước lượng. Hàm cầu tuyến tính Hàm cầu tuyến tính có dạng: Qi = a+ b1Y + b2P + b3Ps + b4Pc + b5Z + e Trong đó: Qi: Lượng cầu về hàng hóa i Y: thu nhập P: Giá hàng hóa i Ps: Giá hàng hóa thay thế Pc: Giá hàng hóa bổ sung Z: các nhân tố quyết định cầu hàng hóa I khác. e: sai số - Hàm cầu mũ (phi tuyến tính) 8 Hàm cầu mũ có dạng: Qi = A.Yb1Pb2Psb3Pcb4Zb5 Để ước lượng hàm cầu dạng này phải chuyển về loga tự nhiên: lnQi = lna+ b1lnY + b2lnP + b3lnPs + b4lnPc + b5lnZ + e Sử dụng phân tích hồi quy để ước lượng các giá trị của a và b i được ước lượng từ số liệu trong quá khứ. Ước lượng cầu ngành với dữ liệu quan sát được về giá và lượng cầu được xác định một cách đồng thời tại điểm mà đường cung và đường cầu giao nhau. Từ đó có thể xác định các bước xác định lượng cầu ngành như sau: III. Bước 1: Xác định phương trình cung cầu của ngành Bước 2: Kiểm tra về định dạng cầu của ngành Bước 3: Thu thập dữ liệu của các biến trong cung và cầu Bước 4: Ước lượng cầu ngành DỰ BÁO CẦU Dự đoán theo chuỗi thời gian: Sử dụng phương pháp hồi quy để ước lượng các giá trị và thực hiện các kiểm định t hoặc xem xét P-value. Dư đoán theo mùa vụ - chu kỳ: Dữ liệu theo chuỗi thời gian có thể thể hiện sự biến động đều đặn có tính mùa vụ hoặc tính chu kỳ qua thời gia, cho nên có thể sử dụng biến giả này để tính sự biến động của cầu. Dự đoán theo doanh số bán của ngành: Ước lượng phương trình cầu của ngành, định vị các giai đoạn và các định giá trị cung cầu trong tương lai. Dự đoán cầu tương lai cho hãng định giá: Phải tiến hành ước lượng hàm cầu của hãng, dự đoán giá trị tương lai của biến làm dịch chuyển cầu và tiến hành tính toán vị trí của hàm cầu trong tương lai. 9 CHƯƠNG 2 - XÂY DỰNG HÀM DỰ BÁO I. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CẦU THUỐC LÁ VIỆT NAM 1. Tổng quan về ngành thuốc lá Việt Nam từ 2010 - 2012 Theo Hiệp hội thuốc lá Việt Nam, từ năm 2007 đến nay trung bình mỗi năm nước ta tiêu thụ từ 3,8 tỷ đến 4,3 tỷ bao thuốc lá mỗi năm. Đáng lưu ý, theo công bố lượng tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam, năm 2012, cả nước đã tiêu thụ đến 4,174 tỉ bao thuốc lá. Như vậy, tính từ 2010, số lượng tiêu thụ thuốc lá của Việt Nam luôn tăng (năm 2010 tiêu thụ 3.986 triệu bao, năm 2011 tiêu thụ 4.131 triệu bao). Trong 8 tháng đầu năm 2013, lượng tiêu thụ thuốc lá của VN đã đạt 2.760 triệu bao. Quy mô thị trường tiêu thụ thuốc lá là rất lớn trải dài trên một khu vực địa lý rộng lớn. Mặt khác mật độ tiêu dùng thuốc cũng là tương đối dày. Thuốc lá được coi là mặt hàng tiêu dùng thông thường và người tiêu dùng thuốc lá trải khắp trong cộng đồng dân cư. Nhìn chung, khu vực thị trường khác nhau thì cơ cấu khách hàng cũng có sự khác nhau nhưng cơ bản khách hàng hút thuốc lá nằm trong độ tuổi từ 18-55 (đây là lứa tuổi chủ động về hành vi và thu nhập). Sản lượng luôn tăng bất chấp tác hại đáng sợ của thuốc lá. Tuy nhiên, ngành thuốc lá Việt nam trong những năm gần đây còn đối mặt với một vấn đề khác, đó là buôn lậu. Theo khảo sát, hiệp hội cho biết năm 2012, đã có tới 900 triệu bao thuốc lá được nhập lậu vào Việt Nam, chiếm 21,6% tổng tiêu thụ nội địa. Đáng lưu ý là có tới 90% lượng thuốc lá nhập lậu là hai nhãn thuốc JET và HERO. Từ đây, Nhà nước bị thất thu thuế 4.000-4.200 tỉ đồng, Việt Nam mất 17.000 tấn nguyên liệu, tương đương diện tích trồng 9.000 ha và mất việc làm của 39.000 người trồng thuốc lá. Lợi nhuận của nông dân mất 160-170 tỉ/năm, doanh nghiệp thuốc mất khoảng 240-250 tỉ/năm. Theo ông Vũ Văn Cường, Chủ tịch HĐQT Tổng công ty Thuốc lá cho biết không phải Việt Nam không sản xuất được thuốc lá có chất lượng, hương vị như thuốc nhập lậu, mà thậm chí có thể sản xuất tốt hơn. Nhưng thuốc lá sản xuất trong nước phải chịu thuế 10 tiêu thụ đặc biệt 65%, thuế VAT, thuế thu nhập doanh nghiệp… nên không thể cạnh tranh về giá với thuốc lá lậu… 2. 2.1 Các yếu tố ảnh hưởng đến cầu thuốc lá tại Việt Nam Giá bán Giá thuốc lá trung bình trong những năm qua tăng nhưng so với tỉ lệ lạm phát thì giá thuốc lá có xu hướng giảm. Trong khi thu nhập bình quân đầu người của nước ta tăng qua các năm do đó làm cho thuốc lá tính trung bình ngày cảng rẻ hơn, khoảng cách ngày càng tăng giữa thu nhập và giá thuốc lá làm cho thuốc lá càng dễ mua hơn. Qua đó cho thấy giá thuốc lá hiện nay của Việt Nam phù hợp với mặt bằng kinh tế xã hội trong nước nên lượng cầu về sản phẩm trong nước vẫn đảm bảo trong các năm qua và tiếp tục như vậy nếu chính sách nhà nước về sản phẩm thuốc lá không có biến động mạnh mẽ. Thêm vào đó sản lượng thuốc lá xuất khẩu sang các nước được hoàn thuế tiêu thụ đặc biệt giúp duy trì ổn định sản lượng cầu về sản phẩm. Dạo gần đây các kiến nghị về việc tăng giá thuốc lá lên hàng chục lần đang được đưa ra xem xét, nghiên cứu và được nhiều người ủng hộ nên nếu khả năng này xảy ra thì lượng cầu sản phẩm thuốc lá sẽ giảm mạnh ( nếu kiểm soát được nhập lậu còn không thì cầu không giảm nhưng ngân sách, nguồn thu thuế từ thuốc lá của nhà nước sẽ giảm) nhưng kèm theo đó là khoản thu từ thuế của nhà nước cũng giảm mạnh theo nên các kiến nghị này vẫn còn đang trong giai đoạn nghiên cứu. 2.2 Thu nhập Thu nhập là một yếu tố quan trọng xác định cầu thuốc lá, nó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng mua của người tiêu dùng. Cụ thể, khi thu nhập bằng tiền của người tiêu dùng tăng sẽ làm tăng sức mua thuốc lá, cơ cấu chi tiêu của xã hội cũng tăng trong điều kiện các yếu tố khác không đổi (gồm cả giá bán thuốc lá). Nhưng tùy thuộc vào từng loại hàng hóa mà mối quan hệ giữa thu nhập và cầu các loại hàng hóa là khác nhau. Ở đây, thuốc lá là loại hàng hóa thông thường có sản phẩm thay thế cao, đối với một người tiêu dùng khi thu nhập giảm và không ổn định thì họ có thể sẽ chuyển sang loại 11 thuốc khác rẻ tiền hơn hoặc đến mức nào đó thì người tiêu dùng không đủ thu nhập để chi cho thuốc lá thì họ sẽ không sử dụng nữa, còn khi thu nhập ở mức cao hơn và ổn định thì họ sẽ chuyển sang những loại thuốc khác với giá cao hơn tùy theo sở thích. Vì vậy ta thấy được là thu nhập ảnh hưởng lớn đến cầu thuốc lá của người tiêu dùng. 2.3 Tuyên truyền của tổ chức y tế Theo Luật Phòng chống tác hại thuốc lá có hiệu lực từ ngày 1/5/2013, hình ảnh cảnh báo sức khỏe ghê rợn in trên sản phẩm thuốc lá phải chiếm 50% diện tích ở phía trên của mỗi mặt chính trước và mặt chính sau trên bao, tút, hộp thuốc lá. Sáu mẫu hình cảnh báo hiện tại được áp dụng in lên các vỏ bao thuốc sẽ được thay đổi định kỳ 2 năm/lần nhằm hạn chế tình trạng hình ảnh cảnh báo bị nhàm chán và không còn tác dụng. Các hình ảnh này theo nghiên cứu cho thấy nó có tác dụng khiến người mới bắt đầu tập hút thuốc cảm thấy sợ và chùn tay khi bắt đầu hút và khiến người đang hút cảm thấy nguy cơ sức khỏe sẽ gặp phải nếu tiếp tục. Chính yếu tố tâm lí này sẽ làm giảm sản lượng cầu về thuốc lá trong lâu dài . Đồng thời theo đó là các bài báo về tác hại của thuốc lá trên các nhật báo, tạp chí sức khỏe, gia đình, làm đẹp… xuất hiện thường kì nhằm nhắc nhở, cảnh báo cũng như tuyên truyền về ảnh hưởng xấu của sản phẩm này với sức khỏe và kèm theo đó là số liệu về số ca tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá gấp 3 lần số ca tử vong do tai nạn giao thông. 2.4 Uy tín nhãn hiệu Đa số người tiêu dùng hút thuốc lá chọn sản phẩm theo nhãn hiệu, họ sử dụng quen nhãn hiệu nào sẽ mua và sử dụng chỉ nhãn hiệu đó vì mỗi nhãn hiệu có một mùi vị riêng, độ nặng nhẹ của hàm lượng nicotine của điếu thuốc khác nhau, có loại nguyên liệu khác nhau do được trồng từ các vùng khác nhau và công nghệ xử lí khác nhau nên mỗi loại thuốc có các đặc trưng riêng. Nhãn hiệu nào đảm bảo được chất lượng sản phẩm đồng đều ở mỗi điếu thuốc, mỗi gói thuốc qua các năm sẽ khiến người tiêu dùng trung thành với nhãn hiệu mà không thay đổi. 12 Tuy nhiên, các dòng sản phẩm với nhiều mức độ nicotine khác nhau vẫn được phát triển ở một công ty để giữ chân các khách hàng hút thuốc lâu năm, thời gian hút lâu có thể khiến cho người hút nghiện nặng hơn và cần có một sản phẩm phù hợp với nhu cầu hiện tại nên để tránh tình trạng mất nguồn cầu thì các công ty lớn có đủ nguồn lực không ngừng đa dạng hóa các sản phẩm thuốc lá. 2.5 Kiến thức người tiêu dùng Kiến thức ở đây được hiểu là sự hiểu biết của người tiêu dùng về tác hại của thuốc lá. Đối với người mới tập hút thuốc lá thì có nhiều nguyên nhân khiến họ hút thuốc như do bạn bè rủ rê, do sống trong môi trường mà những người xung quanh đều hút, do công việc và cả do căng thẳng nên họ tìm đến thuốc lá như một chất gây nghiện nhẹ nhằm giảm đi cảm giác căng thẳng, mệt mỏi mà nhất là những trẻ vị thành niên, không được gia đình quản lí chặt chẽ nên tập tành hút thuốc dần dần trở nên nghiện mà khó ngưng sử dụng. Nếu những người trẻ này có kiến thức, hiểu biết về những hệ lụy sau này đến sức khỏe cũng như việc ngưng sử dụng thuốc lá khó khăn như thế nào thì họ sẽ không thử hút thuốc lá. Đôi khi kiến thức không chưa đủ mà còn cần một ý chí mạnh mẽ mới có thể vượt qua cám dỗ của sự tò mò muốn thử hút một lần để rồi nghiện khó bỏ. Tác hại của thuốc lá đối với cơ thể con người không biểu hiện liền mà kéo dài âm ỉ qua hàng chục năm trời, nếu trong gia đình có người hút thuốc mà con cháu trong nhà không được quản lí, giáo dục tốt thì sẽ bắt chước người lớn hút mà không sợ tác hại của thuốc lá do trong gia đình có người hút mà chưa thấy biểu hiện xấu gì đến sức khỏe. Ngày nay, đa phần các bạn trẻ có kiến thức và được gia đình quản lí , giáo dục tốt thì ít hút thuốc lá hơn ngoại trừ một số người trẻ sống xa gia đình, làm một số nghề khiến họ cần sử dụng thuốc lá sẽ được đề cập ở phần dưới. 2.6 Học vị người tiêu dùng Theo quan điểm trên thì loại trừ một số người làm trong ngành nghề cần sử dụng thuốc lá thì đa phần những người trẻ, có hiểu biết thì có xu hướng không sử dụng 13 thuốc lá. Điều này càng đúng với những người có học vị cao, càng cao càng ít sử dụng thuốc lá, Họ thừa hiểu biết và nghị lực để tránh xa thuốc lá trước khi bị sự tò mò, cám dỗ thử sủ dụng thuốc lá. Có chăng thì họ sử dụng nhưng chỉ những lúc thật sự căng thẳng và không bị lệ thuộc vào thuốc lá, họ không có nhu cầu thường xuyên và chỉ thỉnh thoảng mới sử dụng. Điều đó là đối với những người đã lỡ sử dụng thuốc lá và cảm thấy đó là cách giải tỏa căng thẳng dễ dàng nhất nhưng hiện nay với ai chưa từng hút và có học vị cao thì có lẽ họ sẽ tìm cách khác để giải tỏa chứ không sử dụng thuốc lá để giải tỏa. Quan điểm học vị của người tiêu dùng ảnh hưởng đến hàm cầu chưa thật sự rõ ràng mà còn phụ thuộc nhiều yếu tố như nghề nghiệp, tâm lí… nên sẽ bỏ qua yếu tố này trong hàm cầu thuốc lá phân tích bên dưới. 2.7 Thị hiếu tiêu dùng Một yếu tố khác tác động đến cầu thuốc lá chính là thị hiếu hay sở thích cá nhân của người tiêu dùng đối với một loại sản phẩm cụ thể. Ví dụ, sau khi nghe lời mời giới thiệu của đội ngũ PG xinh đẹp về một nhãn hiệu thuốc lá thì người tiêu dùng có thể cảm thấy muốn mua nhiều thuốc lá hơn mặc dù giá của nó không giảm hoặc là thu nhập thực tế của người đó vẫn giữ nguyên như trước. Tương tự, nếu sau khi đọc một bài báo trong một tạp chí sức khỏe uy tín nói về sự nguy hiểm đến sức khỏe của thuốc lá, cùng những hình ảnh ghê rợn liên quan đến các bệnh nhân hút thuốc lâu năm, thì người đó sẽ quyết định cắt giảm lượng thuốc lá của anh ta để hạn chế ảnh hưởng của nó đến sức khỏe. Nhưng đây chỉ là thiểu số do người hút thuốc rất khó thay đổi thói quen hút thuốc chỉ từ những tác động bên ngoài này. Vì vậy loại bỏ cả thị hiếu tiêu dùng của khách hàng trong phần phân tích. 2.8 Kì vọng về giá thuốc lá trong tương lai Đối với mặt hàng thuốc lá ở Việt Nam cũng như trên thế giới thì chẳng có chính sách nào khuyến khích hay trợ giá cho mặt hàng này nên giá sẽ tăng dần theo thời gian mà không có sự giảm giá nhưng với tình trạng quản lí, kiểm soát thuốc lá nhập lậu 14 không chặt chẽ như hiện nay ở nước ta thì người tiêu dùng vẫn hi vọng về một mức giá thấp hơn đối với một số nhãn hiệu như Jet và Hero chiếm đến 90% tổng lượng thuốc lá nhập lậu. Còn lại đa số các nhãn hiệu khác vẫn trong tình trạng tăng đều nên cầu về việc mua dự trữ vẫn tăng. Người hút thuốc lá có kì vọng về giá không thật sự rõ ràng trong thời điểm hiện nay do mâu thuẫn cá nhân trong việc vừa muốn giá thuốc tăng cao vửa muốn giá không tăng do họ muốn giữ gìn sức khỏe qua việc giá tăng và họ khó khăn trong việc chi khoản tiền lớn cho thuốc lá vừa không muốn cai thuốc lá qua việc muốn giá không tăng để tiếp tục sử dụng. Yếu tố kì vọng của khách về giá của thuốc lá không thật sự đại diện cho các yếu tố tác động đến lượng cầu của khách nên sẽ loại bỏ. 2.9 Giá sản phẩm thay thế Hiện nay, câu khẩu hiệu “Hút thuốc lá có hại cho sức khỏe” đang là lời cảnh báo đối với toàn xã hội. Do đó, khả năng Thuốc lá sẽ bị thay thế bởi các sản phẩm là điều không thể tránh khỏi. Ngày nay, cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ trên thế giới thì các sản phẩm như kẹo nicotine, thuốc lá điện tử, miếng dán có nicotine, các sản phẩm được điều chế không phải từ thuốc lá nhưng mang hương vị của thuốc lá, thuốc lá hỗ trợ cai nghiện,… là những sự thay thế hoàn hảo cho thuốc lá với mức giá tầm 2 – 20 USD. Hơn nữa, xì gà Cuba đã và đang chinh phục được lượng khách hàng lớn trên thị trường VN, nhất là ở thành phố HCM. Đây là loại xì gà được làm hoàn toàn bằng thủ công, có mặt trên hơn 150 quốc gia, với mức tiêu thụ cao, năm 2011, doanh thu đạt mức 401 triệu USD (tăng 9%). Với mạng lưới phân phối dày đặc tại Tp HCM, xì gà Cuba đáp ứng mọi yêu cầu đặt hàng của khách hàng một cách nhanh chóng và thuận lợi nhất với mức giá 28 – 56 USD. Đây chính là sản phẩm không những mang tính thay thế mà còn khẳng định được lòng tự tôn cá nhân của người sử dụng nó. 2.10 Chính sách nhà nước Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều Nghị quyết, Nghị định, chỉ thị,… về phòng chống tác hại của thuốc lá và các chính sách giảm sản xuất, sử dụng thuốc lá như: 15 Nghị định số 194/CP ngày 31/12/1994 của Chính Phủ và thông tư số 37/VHTT ngày 1/7/1995 hướng dẫn thi hành Nghị định quy định cấm quảng cáo thuốc lá trên phương tiện thông tin đại chúng.. Nghị quyết số 12/2000/NQ-Cp ngày 14/8/2000 về “Chính sách quốc gia phòng, chống tác hại của thuốc lá” trong giai đoạn 2000-2010. Nghị định của Chính Phủ số 76/2001/NĐ-Cp ngày 22/10/2001 về hoạt động sản xuất và kinh doanh thuốc lá. Quyết định số 08/2002/QĐ-BVGCP ngày 24/1/2002 của Ban vật giá Chính phủ về giá bán tối thiểu thuốc bao sản xuất trong nước. Quyết định số 88/2007/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chiến lược tổng thể ngành thuốc lá Việt Nam đến năm 2010 và tầm nhìn năm 2020. Nghị định só 119/2007/NĐ-Cp ngày 18/07/2007 của Chính Phủ về sản xuất và kinh doanh thuốc lá Quyết định số 69/2008/QĐ-BTC ngày 27/8/2008 của Bộ trưởng Bộ tài chính quy định về ban hành giá bán tối thiểu của sản phẩm thuốc lá. Luật số 27/2008/QH12 ngày 14/11/2008 của Quốc hội: Luật thuế tiêu thụ đặc biệt. Thuốc lá là mặt hàng độc hại không khuyến khích tiêu dung do đó chính sách thuế đối với thuốc lá luôn luôn là thuế tiêu thụ đặc biệt và ở mức cao. Kể từ năm 2008, Chính phủ đã áp dụng tăng mức thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá thêm 20% tức là 65% thay vì mức thuế 45% trước đó dành cho các loại thuốc lá có đầu lọc và sản xuất trong nước nhằm hạn chế và tiến tới giảm lượng người hút thuốc thông qua cơ chế giá. Đồng thời nhà nước cũng liên tục đưa ra các quyết định, thông tư để điều tiết giá cả thuốc lá, chống bán hạ giá thuốc lá. Quyết định tăng mức thuế tiêu thụ đặc biệt đánh vào thuốc lá năm 2008 đã ảnh hưởng rất nhiều đến lượng cầu thuốc lá, giá bán các mặt hàng thuốc lá lần đầu phải điều chỉnh tăng lên từ năm 2005-2008, từ đó làm cho sản lượng tiêu thụ thuốc lá giảm đáng kể. 16 Hiện nay, Chính phủ cấm quảng cáo thuốc lá dưới mọi hình thức, kể cả việc sử dụng tên, nhãn hiệu và biểu tượng của các sản phẩm thuốc lá với các sản phẩm và các dịch vụ không liên quan đến thuốc lá. Đồng thời cũng nghiêm cấm tổ chức các hoạt động tiếp thị, kể cả việc sử dụng hệ thống tiếp viên để chào hàng, in nhãn, mác quảng cáo trên các phương tiện vận chuyển. Việc Chính phủ kiểm tra thường xuyên việc thực hiện cấm quảng cáo, tiếp thị, tặng quà đối với các sản phẩm thuốc lá đã gây khó khăn rất nhiều đối với các công ty kinh doanh thuốc lá. Như vậy theo quy định của Chính phủ thì các công ty kinh doanh thuốc lá không thể thúc đẩy tăng sản lượng bán hàng bằng chiến lược tiếp thị, quảng bá hình ảnh sản phẩm được mà chỉ có thể dựa hoàn toàn vào chất lượng sản phẩm và hệ thống phân phối. 2.11 Chất lượng thuốc lá Khi đòi hỏi của con người ngày càng cao thì các sản phẩm tiêu dùng đáp ứng nhu cầu của họ cũng không ngừng được cải thiện, thuốc lá cũng không ngoại lệ. Từ loại thuốc lào truyền thống cho đến thuốc lá điếu đầu lọc và sản phẩm xa xỉ như xì gà, mỗi loại đều có những đặc trưng thu hút khách hàng riêng, song chung quy chúng vẫn phải đảm bảo được chất lượng mà khách hàng yêu cầu. Do đó, nếu sản phẩn từ thuốc lá có chất lượng càng cao thì nhu cầu đối với mặt hàng đó càng lớn và lượng cầu sẽ tăng lên đáng kể. Ngược lại, dù cho sản phẩm đó có rẻ đến mức nào đi nữa mà chất lượng kém, pha trộn nhiều phụ liệu thì sẽ đánh mất khách hàng. 2.12 Hệ thống phân phối Hiện nay thuốc lá VN chủ yếu lấy từ 2 nguồn cung của Vinataba và BAT (Doanh nghiệp liên doanh nước ngoài tại VN). Hệ thống các đại lý, cửa hàng bán thuốc lá không hề khó tìm kiếm, đi đến bất kỳ điểm bán hàng tạp hóa, siêu thị hay trung tâm thương mại nào chúng ta cũng có thể thấy được sản phẩm này. 2.13 Nghề nghiệp của khách hàng Như chúng ta đã biết, hiện nay thuốc lá được xem là sản phẩm có chứa thành phần gây nghiện nicotine, cho nên nó không phải là thứ dành cho mọi đối tượng sử 17 dụng, phần lớn là nằm trong độ tuổi từ 18 – 55, khi mà họ tự túc về thu nhập và biết cách tiêu dùng. Tuy nhiên cũng không thể phủ nhận những tác hại mà thuốc lá đem lại, đó là các bệnh về ung thu phổi, suy thận cấp tính, trì trệ não bộ, … Vì vậy, có thể thấy nếu không cần thiết người ta thường không có xu hướng sử dụng sản phẩm này. Theo thống kê, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu là 19,9% (khoảng 12,8 triệu người), trong đó, tỷ lệ này ở nam là 39,7% và ở nữ giới là 1,2%, tập trung vào các ngành nghề có áp lực công việc cao, hay bị stress và phải ứng phó với việc thay đổi môi trường liên tục, cụ thể là các nghề như kỹ sư, bác sĩ, nhân viên kỹ thuật, nghệ sĩ, phóng viên, nhà kinh doanh… Điều này khẳng định rằng thị trường mà bạn chọn đòi hỏi phải có một lượng khách hàng đủ tiềm năng để sử dụng sản phẩm của bạn nếu bạn muốn tăng lượng cầu của mình trong tương lai, và VN là đất nước chứa đựng nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp kinh doanh thuốc lá phát triển. Tóm lại, các yếu tố ảnh hưởng thật sự lớn và rõ ràng sẽ được phân tích, khảo sát trong phần dưới là: giá bán, thu nhập, thuế thuốc lá, giá sản phẩm thay thế, tuyên truyền của tổ chức y tế, uy tín nhãn hiệu, chất lượng thuốc lá, hệ thống phân phối, nghề nghiệp, kiến thức. Các yếu tố không sử dụng trong hàm phân tích là: thị hiếu tiêu dùng, học vị, kì vọng về giá của thuốc lá trong tương lai. II. XÂY DỰNG HÀM DỰ BÁO Dựa trên 50 bảng khảo sát thu được, nhóm có một số thống kê phân tích cụ thể dưới đây. 18 1. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đên cầu sản phẩm thuốc lá 1.1 Biểu đồ 1.1: Tỷ lệ người hút thuốc biết về tác hại của thuốc lá Theo kết quả khảo sát 50 người đang hút thuốc lá thì có đến 46 người trả lời biết hiểu rõ về những tác hại của việc hút thuốc lá (tăng khả năng mắc bệnh lao, viêm phế quản, ung thư phổi…), tương đương với 92%, số còn lại thì trả lời không biết thuốc lá có hại hoặc không biết chính xác nó gây ra những hậu quả gì. Đây thật sự là một con số cao cho thấy những người hút thuốc lá đã có được những kiến thức cơ bản về ảnh hưởng của khói thuốc đối với sức khỏe. Tuy nhiên con số này lại phản ánh một điều là dù biết thuốc lá có hại nhưng nhiều người vẫn hút thuốc lá. Qua đó có thể thấy được kiến thức về tác hại của thuốc lá không ảnh hưởng nhiều lắm đến quyết định mua thuốc lá. 19 1.2 Số điếu thuốc hút mỗi ngày Nghề nghiệp Số điếu trung bình Quản lý/ mỗi ngày 13.6 Chuyên môn Dịch vụ bán 13.1 Phân bố số điếu thuốc hút trung bình mỗi ngày 1-5 6-9 10-14 15-20 > 20 Tổng cộng 8.9% 8.7% 23.5% 16.5% 28.8% 17.0 21.8 100% 30.8% % 7.3% % 30.5 100% 100% hàng Nông - Lâm - 16.5 11.25 15.95 30.95 5.65 % 36.2 Ngư nghiệp Xây dựng Sản xuất 12.2 13 % 9.1% 10.7% % 20.4% 23.3% % 36.9% 28.2% % 7.7% 3.9% % 26% 33.9 100% 100% 5.6% % 32.2 100% Khác 12.6 11.7% 10.9% 39.6% % Bảng 1.1: Số điếu thuốc hút mỗi ngày theo nhóm nghề 20