Tài liệu Chuyên đề di truyền học nhiễm sắc thể bdhsg lớp 9

NguyÔn V¨n C«ng Gi¸o viªn trêng THCS §µo S TÝch – Trùc Ninh – Nam §Þnh §iÖn tho¹i (ZALO) liªn hÖ: 01243771012 MíI chuyªn ®Ò di truyÒn häc NHIÔM S¾C THÓ båi dìng häc sinh giái cÊp huyÖn, cÊp tØnh vµ luyÖn thi vµo líp 10 trêng thpt chuyªn M«n sinh häc 9  Biªn so¹n trªn nÒn kiÕn thøc “Ch¬ng 2: NhiÔm s¾c thÓ” trong ch¬ng tr×nh Sinh häc 9 cã më réng vµ ph¸t triÓn tiÖm cËn tíi ch¬ng tr×nh Sinh häc 12 – thi THPT Quèc gia.  Tµi liÖu dµnh cho c«ng t¸c båi dìng häc sinh giái cÊp huyÖn, cÊp tØnh vµ luyÖn thi vµo líp 10 trêng THPT chuyªn cña gi¸o viªn vµ häc sinh cÊp THCS.  Tµi liÖu tham kh¶o dµnh cho gi¸o viªn vµ häc sinh THPT luyÖn thi THPT Quèc gia. Thµnh c«ng lµ mét hµnh tr×nh chø kh«ng ph¶i lµ ®iÓm ®Õn! Trªn con ®êng thµnh c«ng kh«ng cã dÊu ch©n cña ngêi lêi biÕng! 1 2 3 QUÝ THẦY CÔ CÓ NHU CẦU MUA SÁCH DẠNG BẢN IN KHỔ A4 (DÀY 242 TRANG) CHUẨN VỀ NỘI DUNG VÀ HÌNH THỨC THÌ LIÊN HỆ VỚI TÁC GIẢ QUA SỐ ĐIỆN THOẠI (ZALO) 01243771012 HOẶC EMAIL: 4 [email protected]. GIÁ CẢ THỎA THUẬN. TRÂN TRỌNG. môc lôc VẤN ĐỀ 1: KIẾN THỨC CƠ BẢN VÀ NÂNG CAO........................................Error! Bookmark not defined. A. NHIỄM SẮC THỂ, CẶP NHIỄM SẮC THỂ TƯƠNG ĐỒNG VÀ BỘ NHIỄM SẮC THỂ......Error! Bookmark not defined. I. Nhiễm sắc thể (NST)..............................................................................Error! Bookmark not defined. 1. Khái niệm NST....................................................................................Error! Bookmark not defined. 2. Hình thái, cấu trúc hiển vi và chức năng của NST..............................Error! Bookmark not defined. 3. Phân loại NST......................................................................................Error! Bookmark not defined. II. Cặp NST tương đồng..............................................................................Error! Bookmark not defined. 1. Khái niệm.............................................................................................Error! Bookmark not defined. 2. Phân loại..............................................................................................Error! Bookmark not defined. III. Bộ NST..................................................................................................Error! Bookmark not defined. 1. Bộ NST lưỡng bội và bộ NST đơn bội................................................Error! Bookmark not defined. 2. Tính đặc trưng của bộ NST.................................................................Error! Bookmark not defined. IV. Điểm khác nhau giữa NST thường và NST giới tính, NST kép và cặp NST tương đồng, bộ NST lưỡng bội và bộ NST đơn bội......................................................................Error! Bookmark not defined. 1. Những điểm khác nhau giữa NST thường và NST giới tính...............Error! Bookmark not defined. 2. Những điểm khác nhau giữa nhiễm sắc thể kép và cặp nhiễm sắc thể tương đồng....................Error! Bookmark not defined. 3. Những điểm khác nhau giữa bộ NST lưỡng bội (2n) và đơn bội (n)................Error! Bookmark not defined. B. CHU KÌ TẾ BÀO VÀ QUÁ TRÌNH NGUYÊN PHÂN.............................Error! Bookmark not defined. I. Chu kì tế bào............................................................................................Error! Bookmark not defined. 1. Khái niệm về chu kì tế bào..................................................................Error! Bookmark not defined. 2. Các giai đoạn và kết quả của một chu kì tế bào...................................Error! Bookmark not defined. II. Quá trình nguyên phân (phân bào nguyên nhiễm)..................................Error! Bookmark not defined. 1. Khái niệm về nguyên phân..................................................................Error! Bookmark not defined. 2. Những diễn biến cơ bản của NST trong các kì của nguyên phân........Error! Bookmark not defined. 3. Kết quả, ý nghĩa và ứng dụng thực tiễn của nguyên phân...................Error! Bookmark not defined. 5 4. Một số lưu ý thêm về nguyên phân.....................................................Error! Bookmark not defined. III. Hiện tượng không phân li hoặc phân li không bình thường của NST trong nguyên phân............Error! Bookmark not defined. 1. Nguyên nhân, cơ chế và kết quả..........................................................Error! Bookmark not defined. 2. Sơ đồ minh họa....................................................................................Error! Bookmark not defined. C. GIẢM PHÂN TẠO GIAO TỬ VÀ THỤ TINH.........................................Error! Bookmark not defined. I. Quá trình giảm phân (phân bào giảm nhiễm)...........................................Error! Bookmark not defined. 1. Khái niệm về giảm phân......................................................................Error! Bookmark not defined. 2. Những diễn biến cơ bản của NST trong các kì của giảm phân I và giảm phân II......................Error! Bookmark not defined. 3. Kết quả của giảm phân........................................................................Error! Bookmark not defined. 4. Lưu ý thêm về giảm phân....................................................................Error! Bookmark not defined. II. Phát sinh giao tử và thụ tinh....................................................................Error! Bookmark not defined. 1. Sự phát sinh giao tử.............................................................................Error! Bookmark not defined. 2. Sự thụ tinh............................................................................................Error! Bookmark not defined. III. Ý nghĩa của giảm phân và thụ tinh........................................................Error! Bookmark not defined. IV. Hiện tượng không phân li hoặc phân li không bình thường của NST trong giảm phân.................Error! Bookmark not defined. 1. Nguyên nhân, cơ chế và kết quả..........................................................Error! Bookmark not defined. 2. Sơ đồ minh họa....................................................................................Error! Bookmark not defined. D. CƠ CHẾ XÁC ĐỊNH GIỚI TÍNH..............................................................Error! Bookmark not defined. I. Nhiễm sắc thể giới tính.............................................................................Error! Bookmark not defined. 1. Những điểm khác nhau giữa NST giới tính và NST thường...............Error! Bookmark not defined. 2. Kiểu cặp NST giới tính của giống đực và giống cái ở một số loài......Error! Bookmark not defined. II. Cơ chế nhiễm sắc thể xác định giới tính và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân hóa giới tính........Error! Bookmark not defined. 1. Cơ chế NST xác định giới tính............................................................Error! Bookmark not defined. 2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân hóa giới tính.................................Error! Bookmark not defined. III. Ý nghĩa của việc nghiên cứu di truyền giới tính....................................Error! Bookmark not defined. VẤN ĐỀ 2: CÁC DẠNG CÂU HỎI LÝ THUYẾT............................................Error! Bookmark not defined. VẤN ĐỀ 3: CÁC DẠNG BÀI TẬP TỰ LUẬN LIÊN QUAN TỚI CÁC QUÁ TRÌNH NGUYÊN PHÂN, GIẢM PHÂN - TẠO GIAO TỬ VÀ THỤ TINH..................................Error! Bookmark not defined. 6 A. CÁC DẠNG BÀI TẬP TỰ LUẬN LIÊN QUAN TỚI QUÁ TRÌNH NGUYÊN PHÂN..............Error! Bookmark not defined. I. Dạng 1: Bài tập áp dụng các công thức để tính toán, xác định các yếu tố mà bài yêu cầu (bài tập tính toán)......................................................................................................Error! Bookmark not defined. 1. Phương pháp giải.................................................................................Error! Bookmark not defined. 2. Bài tập vận dụng..................................................................................Error! Bookmark not defined. 2.1. Bài tập có hướng dẫn giải.............................................................Error! Bookmark not defined. 2.2. Bài tập tự giải................................................................................Error! Bookmark not defined. II. Dạng 2: Biết trước hoặc xác định được bộ NST 2n của loài. Yêu cầu xác định: số NST và trạng thái NST, số crômatít, số tâm động, số cặp NST tương đồng có trong mỗi tế bào hoặc các tế bào trong từng kì của nguyên phân..............................................................................Error! Bookmark not defined. 1. Phương pháp giải.................................................................................Error! Bookmark not defined. 2. Bài tập vận dụng..................................................................................Error! Bookmark not defined. 2.1. Bài tập có hướng dẫn giải.............................................................Error! Bookmark not defined. 2.2. Bài tập tự giải................................................................................Error! Bookmark not defined. III. Dạng 3: Biết trước hoặc xác định được bộ NST 2n của tế bào (loài), số NST đơn, số NST kép, số tâm động, số crômatit, số cặp NST tương đồng có trong tế bào đang thực hiện nguyên phân. Yêu cầu xác định: tế bào đang ở kì nào của nguyên phân và những yếu tố khác có liên quan......Error! Bookmark not defined. 1. Phương pháp giải.................................................................................Error! Bookmark not defined. 2. Bài tập vận dụng..................................................................................Error! Bookmark not defined. 2.1. Bài tập có hướng dẫn giải.............................................................Error! Bookmark not defined. 2.2. Bài tập tự giải................................................................................Error! Bookmark not defined. IV. Dạng 4: Xác định số NST trong bộ NST 2n của tế bào (loài) qua kí hiệu, mô tả diễn biến cơ bản của NST và viết kí hiệu bộ NST của tế bào trong từng kì của nguyên phân bình thường và không bình thường (xảy ra sự không phân li hoặc phân li không bình thường của NST)............Error! Bookmark not defined. 1. Phương pháp giải.................................................................................Error! Bookmark not defined. 1.1. Xác định số NST trong bộ 2n của tế bào (loài) qua kí hiệu bộ NST hoặc kiểu gen.............Error! Bookmark not defined. 1.2. Viết kí hiệu bộ NST của tế bào trong từng kì của nguyên phân bình thường và không bình thường (xảy ra sự không phân li hoặc phân li không bình thường của NST)...........Error! Bookmark not defined. 7 2. Bài tập vận dụng..................................................................................Error! Bookmark not defined. 2.1. Bài tập có hướng dẫn giải.............................................................Error! Bookmark not defined. 2.2. Bài tập tự giải................................................................................Error! Bookmark not defined. V. Dạng 5: Mối quan hệ về thời gian nguyên phân với số lần nguyên phân, diễn biến cơ bản của NST, số tâm động, số crômatit, số NST và trạng thái NST, số cặp NST tương đồng có trong tế bào..........Error! Bookmark not defined. 1. Phương pháp giải: Cần nắm vững những công thức sau:....................Error! Bookmark not defined. 2. Bài tập vận dụng..................................................................................Error! Bookmark not defined. 2.1. Bài tập có hướng dẫn giải.............................................................Error! Bookmark not defined. 2.2. Bài tập tự giải................................................................................Error! Bookmark not defined. B. CÁC DẠNG BÀI TẬP TỰ LUẬN LIÊN QUAN TỚI QUÁ TRÌNH GIẢM PHÂN - TẠO GIAO TỬ VÀ THỤ TINH............................................................................................Error! Bookmark not defined. I. Dạng 1: Bài tập áp dụng các công thức để tính toán, xác định các yếu tố mà bài yêu cầu (bài tập tính toán)......................................................................................................Error! Bookmark not defined. 1. Phương pháp giải: Cần nắm vững những công thức trong các mục dưới đây:........Error! Bookmark not defined. 1.1. Các công thức cơ bản liên quan đến quá trình giảm phân............Error! Bookmark not defined. 1.2. Sơ đồ phát sinh giao tử ở động vật và các công thức có liên quan.............Error! Bookmark not defined. 1.3. Các công thức cơ bản liên quan đến quá trình thụ tinh................Error! Bookmark not defined. 1.4. Công thức tính số NST bị hao phí trong quá trình thụ tinh, hình thành một nhóm cá thể .............................................................................................................Error! Bookmark not defined. 1.5. Cách xác định giới tính của tế bào sinh giao tử và cơ thể............Error! Bookmark not defined. 2. Bài tập áp dụng....................................................................................Error! Bookmark not defined. 2.1. Bài tập có hướng dẫn giải.............................................................Error! Bookmark not defined. 2.2. Bài tập tự giải................................................................................Error! Bookmark not defined. II. Dạng 2: Biết trước hoặc xác định được bộ NST 2n của tế bào (loài), yêu cầu xác định: số NST và trạng thại NST, số crômatit, số tâm động, số cặp NST tương đồng có trong mỗi tế bào và các tế bào ở từng kì của giảm phân..................................................................................Error! Bookmark not defined. 1. Phương pháp giải.................................................................................Error! Bookmark not defined. 2. Bài tập vận dụng..................................................................................Error! Bookmark not defined. 2.1. Bài tập có hướng dẫn giải.............................................................Error! Bookmark not defined. 2.2. Bài tập tự giải................................................................................Error! Bookmark not defined. 8 III. Dạng 3: Biết trước hoặc xác định được bộ NST 2n của tế bào (loài), số NST và trạng thại NST, số crômatit, số tâm động, số cặp NST tương đồng có trong tế bào ở một thời điểm nào đó của giảm phân. Yêu cầu xác định: Tế bào đang ở kì nào của giảm phân và những yếu tố khác có liên quan..............Error! Bookmark not defined. 1. Phương pháp giải.................................................................................Error! Bookmark not defined. 2. Bài tập vận dụng..................................................................................Error! Bookmark not defined. 2.1. Bài tập có hướng dẫn giải.............................................................Error! Bookmark not defined. 2.2. Bài tập tự giải................................................................................Error! Bookmark not defined. IV. Dạng 4: Cho trước kí hiệu bộ NST (hoặc kiểu gen) của tế bào (hoặc cơ thể) thực hiện giảm phân bình thường  yêu cầu: - Xác định số NST trong bộ NST 2n của tế bào (loài) qua kí hiệu bộ NST - Viết kí hiệu bộ NST (kiểu gen) của tế bào ở từng kì của quá trình giảm phân - Xác định số lượng, số loại (tối đa, tối thiểu) và kí hiệu bộ NST (hoặc kiểu gen) của các tế bào con ....Error! Bookmark not defined. 1. Phương pháp giải..................................................................................Error! Bookmark not defined. 1.1. Xác định số NST trong bộ NST 2n của tế bào hoặc loài qua kí hiệu bộ NST........Error! Bookmark not defined. 1.2. Viết kí hiệu bộ NST (kiểu gen) của tế bào ở từng kì của quá trình giảm phân.....................Error! Bookmark not defined. 1.3. Xác định số lượng, số loại và kí hiệu bộ NST hoặc kiểu gen của giao tử được tạo ra từ 1 tế bào sinh giao tử (tế bào sinh tinh hoặc sinh trứng)..............................Error! Bookmark not defined. 1.4. Xác định số loại giao tử tối đa, số loại giao tử tối thiểu được tạo ra qua giảm phân............Error! Bookmark not defined. 2. Bài tập vận dụng..................................................................................Error! Bookmark not defined. 2.1. Bài tập có hướng dẫn giải.............................................................Error! Bookmark not defined. 2.2. Bài tập tự giải................................................................................Error! Bookmark not defined. V. Dạng 5: Cho trước kí hiệu bộ NST (hoặc kiểu gen) của tế bào (hoặc cơ thể) thực hiện giảm phân xảy ra sự không phân li của nhiễm sắc thể  Yêu cầu: - Xác định số lượng, số loại, tỉ lệ, kí hiệu bộ NST (hoặc kiểu gen) của các loại giao tử được tạo ra qua giảm phân. - Xác định tỉ lệ, mô tả hoặc giải thích cơ chế hình thành các hợp tử có bộ NST bất thường so với bộ NST 2n đặc trưng của loài...........................................................................Error! Bookmark not defined. 1. Phương pháp giải..................................................................................Error! Bookmark not defined. 9 1.1. Cần hiểu và nắm vững bản chất của sự giảm phân bình thường và giảm phân bất thường (xảy ra sự không phân li của NST) qua những sơ đồ dưới đây để vận dụng khi giải bài tập........................Error! Bookmark not defined. 1.2. Công thức tính tỉ lệ các loại giao tử được tạo ra khi xảy ra sự không phân li ở cặp NST (cặp gen/kiểu gen) Aa trong giảm phân.......................................................Error! Bookmark not defined. 2. Bài tập vận dụng...................................................................................Error! Bookmark not defined. 2.1. Bài tập có hướng dẫn giải...............................................................Error! Bookmark not defined. 2.2. Bài tập tự giải.................................................................................Error! Bookmark not defined. VẤN ĐỀ 4. CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM.............................................................Error! Bookmark not defined. A. TRẮC NGHIỆM LÝ THUYẾT...................................................................Error! Bookmark not defined. I. Trắc nghiệm lý thuyết có hướng dẫn giải.................................................Error! Bookmark not defined. II. Trắc nghiệm lý thuyết tự giải..................................................................Error! Bookmark not defined. B. TRẮC NGHIỆM BÀI TẬP..........................................................................Error! Bookmark not defined. I. Trắc nghiệm bài tập có hướng dẫn giải....................................................Error! Bookmark not defined. II. Trắc nghiệm bài tập tự giải.....................................................................Error! Bookmark not defined. 10