Tài liệu Cách sử dụng từ ai trong ca dao và truyện kiều

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o trêng ®¹i häc vinh KHoa ng÷ v¨n ------------— – ------------ Lu ThÞ Thanh Nga C¸ch sö dông tõ “AI” trong ca dao vµ truyÖn kiÒu Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc Ngêi híng dÉn : ThS. Hoµng Minh §¹o Vinh, 2005 Lêi c¶m ¬n Kh¸m ph¸ ng«n ng÷ trong ca dao vµ TruyÖn KiÒu lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p lý thó vµ t×m hiÓu vÒ nã lµ mèi quan t©m cña nhiÒu ngêi. §îc sù ®éng viªn gãp ý vµ cæ vò cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c b¹n sinh viªn trong khoa Ng÷ v¨n t«i ®· chän "C¸ch sö dông tõ "Ai" trong ca dao vµ TruyÖn KiÒu" lµm ®Ò tµi cho LuËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh. Do tr×nh ®é cña b¶n th©n vµ thêi gian cã h¹n, luËn v¨n nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. T«i rÊt mong ®îc c¸c thÇy c«, c¸c b¹n ch©n thµnh gãp ý. T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn thÇy gi¸o Hoµng Minh §¹o ngêi ®· trùc tiÕp gióp ®ì tËn t×nh chu ®¸o ®Ó t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy . T«i xin c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o trong tæ V¨n häc ViÖt Nam I, c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Ng÷ v¨n vµ c¸c b¹n sinh viªn ®· ®éng viªn gãp ý cho t«i. Vinh, th¸ng 4/2005 Sinh viªn Lu ThÞ Thanh Nga Môc lôc Trang PhÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi vµ môc ®Ých nghiªn cøu 2. Ph¹m vi vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 4. LÞch sö vÊn ®Ò PhÇn néi dung Ch¬ng I : Nh÷ng vÊn ®Ò chung 1. Mét sè ®Æc ®iÓm chung vÒ ng«n ng÷ ca dao vµ 1 1 2 2 5 5 TruyÖn KiÒu 1.1. Ng«n ng÷ ca dao 1.2. Ng«n ng÷ TruyÖn KiÒu 1.3. §Æc ®iÓm chung vÒ ng«n ng÷ ca dao vµ 5 7 8 TruyÖn KiÒu 2. Giíi thuyÕt kh¸i niÖm vµ kh¶o s¸t, thèng kª, 11 ph©n lo¹i 2.1. Giíi thuyÕt kh¸i niÖm tõ "Ai" 2.2. Kh¶o s¸t, th«ng kª, ph©n lo¹i 2.3. NhËn xÐt Ch¬ng II. Nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång vÒ c¸ch sö 11 12 19 20 dông tõ "Ai" trong ca dao vµ TruyÖn KiÒu 1. Tõ "Ai" ®îc dïng víi t c¸ch lµ ®èi tîng tr÷ t×nh 1.1. §èi tîng tr÷ t×nh 1.2. §èi tîng tr÷ t×nh trong ca dao vµ TruyÖn 20 20 20 KiÒu 2. Tõ "Ai" ®îc dïng víi t c¸ch lµ chñ thÓ tr÷ t×nh 2.1. Chñ thÓ tr÷ t×nh 2.2. Chñ thÓ tr÷ t×nh trong ca dao vµ TruyÖn 27 27 28 KiÒu 3. Tõ "Ai" ®îc dïng víi t c¸ch võa lµ ®èi tîng võa lµ 32 chñ thÓ tr÷ t×nh 4. Sù trïng hîp hoµn toµn cña mét sè c©u th¬ cã sö 36 dông tõ "Ai" 5. Nguyªn nh©n cña sù t¬ng ®ång Ch¬ng 3: Nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt vÒ c¸ch sö 39 42 dông tõ "Ai" trong ca dao vµ TruyÖn KiÒu 1. C¸c kiÓu kÕt hîp cã tÝnh phæ biÕn cña tõ "Ai" 42 trong ca dao vµ TruyÖn KiÒu 2. VÞ trÝ xuÊt hiÖn cña tõ "Ai" trong ca dao vµ 50 TruyÖn KiÒu 3. TÝnh x¸c ®Þnh cña tõ "Ai" trong ca dao vµ 51 TruyÖn KiÒu 4. Nguyªn nh©n cña sù kh¸c biÖt PhÇn kÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o 53 55 56 PhÇn më ®Çu 1- Lý do chän ®Ò tµi vµ môc ®Ých nghiªn cøu: Ca dao vµ TruyÖn KiÒu tuy cã ph¬ng thøc s¸ng t¸c kh¸c nhau, nhng l¹i cã quan hÖ g¾n bã, ¶nh hëng qua l¹i lÉn nhau. Sù ¶nh hëng ®ã diÔn ra trªn c¶ hai ph¬ng diÖn: Néi dung vµ h×nh thøc. NÕu chØ xÐt riªng vÒ mÆt h×nh thøc th× trong ca dao vµ TruyÖn KiÒu, t¸c gi¶ d©n gian vµ NguyÔn Du ®Òu ®· sö dông tõ “Ai” ®Ó gãp phÇn diÔn t¶ c¶m xóc, t©m tr¹ng cña c¸c nh©n vËt. ViÖc sö dông tõ nµy lµ tÝn hiÖu ng«n ng÷ gióp chóng ta cã thÓ nhËn ra sù gÆp gì gi÷a mét thÓ lo¹i trong lo¹i h×nh tr÷ t×nh d©n gian víi mét kiÖt t¸c thuéc thÓ lo¹i truyÖn th¬ N«m trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam. T×m hiÓu c¸ch sö dông tõ “Ai” trong ca dao vµ TruyÖn KiÒu nh»m môc ®Ých gãp phÇn lµm s¸ng tá mèi quan hÖ gi÷a v¨n häc d©n gian vµ v¨n häc trung ®¹i qua hai thÓ lo¹i tiªu biÓu thuéc hai bé phËn v¨n häc kh¸c nhau. NhiÖm vô chñ yÕu cña chóng t«i khi t×m hiÓu vÊn ®Ò nµy lµ cè g¾ng chØ ra nh÷ng chç t¬ng ®ång vµ nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt trong c¸ch sö dông tõ “Ai” trong ca dao vµ TruyÖn KiÒu. Trªn c¬ së ®ã thÊy râ thªm nh÷ng nÐt ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt sö dông tõ ng÷ cña t¸c gi¶ d©n gian khi s¸ng t¸c ca dao vµ cña NguyÔn Du khi viÕt TruyÖn KiÒu. Trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n ë trêng Trung häc c¬ së (líp 7) vµ Trung häc phæ th«ng (líp 10), c¸c bµi ca dao vµ mét sè ®o¹n trÝch TruyÖn KiÒu ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ®Òu cã sù xuÊt hiÖn cña tõ “Ai”. Do ®ã t×m hiÓu c¸ch sö dông tõ nµy cßn gióp cho viÖc gi¶ng d¹y ca dao vµ TruyÖn KiÒu trong Trêng phæ th«ng thËt sù cã hiÖu qu¶, nhÊt lµ viÖc d¹y V¨n b»ng ph¬ng ph¸p tÝch hîp, tÝch hîp theo trôc ngang gi÷a ba ph©n m«n: V¨n, TiÕng ViÖt vµ TËp lµm v¨n. 2- Ph¹m vi vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: T liÖu: 1- Cuèn “Kho tµng ca dao Ngêi ViÖt” do NguyÔn Xu©n KÝnh (chñ biªn), Phan §¨ng NhËt - NXB VHTT - HN 1995. 2- Cuèn “TruyÖn KiÒu “(NguyÔn Du) Bïi ThiÕt TuyÓn NXB VH - HN 2001 TËp trung xem xÐt ë ®Ò tµi “t×nh yªu ®«i løa” ®èi víi ca dao. 3- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chóng t«i sö dông c¸c ph¬ng ph¸p sau: - Kh¶o s¸t, thèng kª - Ph©n tÝch, tæng hîp - So s¸nh, ®èi chiÕu. 4- LÞch sö vÊn ®Ò: Ca dao ViÖt Nam vµ TruyÖn KiÒu (NguyÔn Du) lµ hai bé phËn v¨n häc kh¸c nhau nhng cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Bµn vÒ ng«n ng÷ trong ca dao ViÖt Nam vµ TruyÖn KiÒu (NguyÔn Du) ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu nh: C«ng tr×nh “Thi ph¸p ca dao” cña NguyÔn Xu©n KÝnh giµnh nguyªn mét ch¬ng (ch¬ng III) bµn vÒ c¸ch sö dông tæ chøc cña ng«n ng÷ vµ c¸ch dïng tªn riªng chØ ®Þa ®iÓm. ¤ng viÕt: “Trong ho¹t ®éng ng«n ng÷ thao t¸c lùa chän liªn quan ®Õn vèn ng«n ng÷, tøc ®Õn nh÷ng ®¬n vÞ ng«n ng÷ tån t¹i trong ãc c¸ nh©n, vËn dông n¨ng lùc liªn tëng ®Ó cung cÊp sù lùa chän nh÷ng ®¬n vÞ ng«n ng÷ cÇn thiÕt… [7, 89]. C«ng tr×nh: “Ca dao ViÖt Nam nh÷ng lêi b×nh” NXBVHTT, trong ®ã cã nhiÒu bµi ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ng«n ng÷ trong ca dao nh: “Sù kÕt hîp tµi t×nh gi÷a tÝnh th¬ vµ ng÷ ®iÖu ®êi sèng ng«n ng÷ th¬ ca” (Minh HiÖu). T¸c gi¶ viÕt: “… Mçi tõ ë ca dao còng ph¶i lµ “tõ duy nhÊt ®óng” nh ë th¬. Tõ lµ trong vÞ trÝ cô thÓ ®ã th× nã lµ tõ kh«ng thÓ thay thÕ ®îc b»ng bÊt cø mét tõ nµo kh¸c tèt h¬n ….” [17, 170] Hay “Ng«n ng÷ ca dao” (Mai Ngäc Chõ) “…Ng«n ng÷ ca dao ®· kÕt tô nh÷ng ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt tuyÖt vêi nhÊt cña TiÕng ViÖt. Nã cã c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm tinh tuý cña ng«n ng÷ v¨n häc (mµ cô thÓ lµ ng«n ng÷ th¬) ®ång thêi nã cßn lµ sù vËn dông linh ho¹t, tµi t×nh, cã hiÖu qu¶ cao cña ng«n ng÷ chung” [17, 159]. C«ng tr×nh “T×m hiÓu phong c¸ch NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu” (Phan Ngäc). ë ch¬ng VIII bµn riªng vÒ ng«n ng÷ trong ®ã t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh ng«n ng÷ cña NguyÔn Du kh«ng ph¶i ë tõ ng÷ cao sang mµ ë tõ ng÷ dung tôc rÊt gÇn víi ®êi thêng d©n d· [10, 331 ] . C«ng tr×nh “Thi ph¸p TruyÖn KiÒu” (TrÇn §×nh Sö) t¸c gi¶ viÕt: “ë TruyÖn KiÒu cã mét ngêi nghÖ sü ®ang dïng ng«n tõ cña m×nh “®Ëp vì” cÊu tróc ng«n ng÷ hµng ngµy ®Ó t¹o thµnh ng«n ng÷ nghÖ thuËt, c¸c n¨ng lùc ®ã cña t¸c gi¶ kh«ng nãi b»ng ng«n tõ mµ lµm cho ng«n tõ nãi lªn ®ã lµ nh÷ng n¨ng lùc nghÖ sü” [14, 306]. Trªn lµ nh÷ng c«ng tr×nh bµn vÒ ng«n ng÷ nãi chung, mµ cha ®îc bµn mét c¸ch cô thÓ, víi ®Ò tµi nµy chóng t«i cè g¾ng t×m hiÓu mét c¸ch hÖ thèng h¬n trªn nh÷ng ph¬ng diÖn biÓu hiÖn cña tõ “Ai” . Bµn vÒ tõ “Ai” trong c«ng tr×nh “Nh÷ng thÕ giíi nghÖ thuËt th¬” (TrÇn §×nh Sö) viÕt: “Trong nhiÒu trêng hîp ch÷ “ai” ®îc dïng theo c¸ch hiÓu cña tõng nh©n vËt, nhng trong khuynh híng nã híng tíi kinh nghiÖm gi÷a nh©n vËt, t¸c gi¶ vµ ngêi ®äc, nh nh÷ng ngêi sèng cïng thêi vµ vÊn ®Ò ®Æt ra cho nh©n vËt còng lµ vÊn ®Ò cña t¸c gi¶ vµ ngêi ®äc” [13, 331]. Nh vËy ë ®©y «ng TrÇn §×nh Sö muèn nãi ®Õn kho¶ng c¸ch gÇn gòi gi÷a ngêi kÓ vµ thÕ giíi nh©n vËt thÓ hiÖn tËp trung ë ®iÓm nh×n trÇn thuËt cña truyÖn. Trong cuèn “B×nh gi¶ng ca dao”. T¸c gi¶ Hoµng TiÕn Tùu viÕt: "Tõ “Ai” trong ca dao, nhÊt lµ trong ca dao t×nh yªu ®«i løa ®îc sö dông hÕt søc réng r·i vµ s¸ng t¹o, chøa ®ùng nhiÒu nÐt nghÜa cô thÓ kh¸c nhau ®Õn møc kh«ng thÓ nãi hÕt ®îc. “Ai” kh«ng chØ lµ ®¹i tõ phiÕm chØ nh÷ng ®èi tîng x¸c ®Þnh cô thÓ kh¸c nhau (tuú theo tõng bµi ca dao mét), “Ai” cßn ®îc dïng ®Ó chØ thêi gian, n¨m, th¸ng, hoµn c¶nh khã kh¨n" [18, 35]. VËy t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn tõ “Ai” khi ®i vµo ph©n tÝch, b×nh gi¶ng c¸c bµi ca dao cô thÓ. Trong luËn v¨n tèt nghiÖp cña Phan ThÞ Chi Hoµi "C¸ch sö dông tõ "Ai" trong ca dao xø NghÖ" còng ®· ®Ò cËp nhng chØ míi ë giíi h¹n cña ca dao Xø NghÖ". Qua ®ã ta thÊy c¸c t¸c gi¶ dï Ýt nhiÒu ®· nãi tíi ®¹i tõ phiÕm chØ “Ai” trong ca dao vµ TruyÖn KiÒu, nhng vÉn cha cã mét c«ng tr×nh cô thÓ nµo ®Ò cËp ®Õn nã mét c¸ch hÖ thèng. VÊn ®Ò mµ chóng t«i muèn ®a ra lµ sù ®èi s¸nh trong c¸ch dïng tõ “Ai” cña ca dao vµ TruyÖn KiÒu . PhÇn néi dung Ch¬ng 1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung 1- Mét sè ®Æc ®iÓm chung vÒ ng«n ng÷ cña ca dao vµ TruyÖn KiÒu . 1.1. Ng«n ng÷ cña ca dao. - M.Gorki tõng nãi: “V¨n häc d©n gian lµ ngän nguån ®Çu tiªn cña nghÖ thuËt ng«n ng÷”. §îc thö th¸ch qua kh«ng gian, thêi gian vµ lßng ngêi, ®îc gät dòa bëi hµng v¹n nhµ th¬ v« danh, ng«n ng÷ ca dao ViÖt Nam ®· trë nªn nh÷ng viªn ngäc quý ãng ¸nh trong kho tµng v¨n häc d©n gian cña d©n téc. Cã thÓ nãi ng«n ng÷ ca dao ®· kÕt tô nh÷ng ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt tuyÖt vêi nhÊt cña tiÕng ViÖt. Nã cã c¶ ®Æc ®iÓm tinh tuý cña ng«n ng÷ v¨n häc (mµ cô thÓ lµ ng«n ng÷ th¬) - ®ång thêi nã cßn lµ sù vËn dông linh ho¹t, tµi t×nh, cã hiÖu qu¶ cao cña ng«n ng÷ chung, ng«n ng÷ ®êi thêng vµo mét lo¹i ng«n ng÷ truyÒn miÖng b»ng th¬. Bëi vËy, ë ca dao chóng ta kh«ng chØ b¾t gÆp nh÷ng c¸ch nãi trau chuèt, mît mµ, ý nhÞ ®Çy chÊt th¬. §Õn ®©y mËn míi hái ®µo Vên hång cã lèi ai vµo ra cha MËn hái th× ®µo xin tha Vên hång cã lèi nhng cha ai vµo . mµ cßn gÆp c¶ nh÷ng lêi “®ao to bua lín" ®Çy søc m¹nh ®Çy tÝnh chÊt khÈu ng÷: Chuét chï chª có r»ng h«i Có míi tr¶ lêi c¶ hä mµy th¬m. ChÝnh sù kÕt hîp gi÷a ng«n ng÷ nãi, ng«n ng÷ ®êi thêng (vèn phï hîp víi h×nh thøc truyÒn miÖng) víi ng«n ng÷ v¨n häc, ng«n ng÷ gät dòa ®· t¹o nªn nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt ®éc ®¸o cña ng«n ng÷ ca dao. Víi tÝnh chÊt ®êi thêng gi¶n dÞ do cã tÝnh chÊt truyÒn miÖng nªn ng«n ng÷ ca dao cßn ph¶n ¸nh “lêi ¨n tiÕng nãi” cña quÇn chóng b×nh d©n. TÝnh chÊt khÈu ng÷ ®îc thÓ hiÖn trong ca dao, tríc hÕt ë hiÖn tîng thªm (hoÆc bít) ©m tiÕt ®èi víi nh÷ng thÓ th¬ truyÒn thèng. HiÖn tîng nµy rÊt hay gÆp ë thÓ lôc b¸t. Thªm (hoÆc bít) ©m tiÕt cµng lµm cho ca dao gÇn gòi víi lêi nãi hµng ngµy cña quÇn chóng lao ®éng. Em nh con c¸ gi÷a vêi Ai nhanh tay th× ®îc, ai chËm lêi th× th«i. Nh÷ng c©u trªn hoµn toµn cã thÓ viÕt gän l¹i thµnh h×nh thøc “trªn 6 díi 8” cho ®óng lôc b¸t chÝnh thÓ . VÝ dô : - Dï cho tróc mäc thµnh mai Em còng kh«ng xiªu lßng t¹c d¹ nghe ai phØnh phê ViÕt l¹i: - Dï cho tróc mäc thµnh mai Kh«ng xiªu lßng d¹ nghe ai phØnh phê. Nhng nh thÕ th× cßn ®©u n÷a nh÷ng c©u nãi ®Ých thùc cßn t¬i nguyªn cña ngêi con g¸i. §Êy lµ cha kÓ nÕu c¾t ®i nh÷ng tiÕng “em”, “ai” thªm vµo ë dßng lôc th× sÏ ch¼ng cßn g× lµ ng«n ng÷ cña t×nh yªu. - TÝnh chÊt khÈu ng÷, phiÕm chØ cña ca dao cßn ®îc thÓ hiÖn ë c¸ch sö dông c¸c líp tõ, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ®¹i tõ nh©n xng. NÕu nh c¸c cÆp “anh - em”, “chµng - nµng”, “m×nh - ta”, thiÕp chµng” thêng cã h¬ng vÞ ®Ëm ®µ ngät ngµo cña c¸ch nãi trau truèt gät dòa th× “anh- t«i”, “mµy tao” l¹i mang nÆng tÝnh chÊt khÈu ng÷ m¹nh mÏ, quyÕt liÖt . - Tõ ngµy t«i ë víi anh Anh ®¸nh anh chöi anh t×nh phô t«i - Mét lêi nãi tùa nh¸t dao ThÒ cïng giÆc ph¸p cã tao kh«ng mµy. Sù kÕt hîp gi÷a phong c¸ch gät dòa vµ phong c¸ch ®èi tho¹i trong ca dao nhiÒu khi rÊt nhuÇn nhuyÔn. Bëi vËy còng lµ h×nh thøc ®èi tho¹i nhng ®èi tho¹i trong ca dao trong nhiÒu trêng hîp kh«ng ph¶i lµ lêi nãi trùc diÖn nh ng«n ng÷ nãi h»ng ngµy mµ vÉn ®Çy chÊt thi vÞ. Nh÷ng c¸ch nãi nh: “m×nh ë”, “chµng ¬i”,… V× vËy võa thÓ hiÖn mét lêi gäi, nhng lµ mét lêi gäi thÈm mü,®Çy chÊt v¨n häc. - M×nh ¬i ta hái thùc m×nh Cßn kh«ng hay ®· chung t×nh víi ai ? C¸i ®Æc s¾c cña ng«n ng÷ ca dao chÝnh lµ ë chç nã ®· kÕt hîp ®îc nhuÇn nhuyÔn hai phong c¸ch: “Ng«n ng÷ th¬ vµ ng«n ng÷ ®êi thêng nã truyÒn miÖng b»ng th¬ vµ chÝnh c¸i h×nh thøc tån t¹i Êy ®· lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ca dao dÔ thÊm ®îm th¬m l©u trong mçi con ngêi”. [17, 159 ]. 1.2. Ng«n ng÷ cña TruyÖn KiÒu: Nãi ®Õn ng«n ng÷ cña TruyÖn KiÒu chóng ta kh«ng chØ nh»m kh¼ng ®Þnh NguyÔn Du lµ mét ngêi sµnh, ngêi giái TiÕng ViÖt, mµ cßn thÊy «ng lµ mét nghÖ sü ng«n ng÷. Trong kiÖt t¸c bÊt hñ ®ã ta thÊy «ng ®· sö dông ng«n ng÷ mét c¸ch rÊt ®Æc s¾c, ®Æc biÖt lµ c¸ch sö dông c©u hay, tõ ®¾t, tõ dïng chÝnh x¸c tinh tÕ. Ngêi ta chó ý tíi c¸ch dïng h tõ, khèi lîng tõ ®ång nghÜa, tõ cã phong c¸ch khÈu ng÷, tõ gièng ca dao, tôc ng÷, t¬ng quan tõ thuÇn ViÖt vµ H¸n ViÖt. Bëi trong v¨n häc mäi c¸i ®Òu ®îc b»ng b¶n th©n chÊt liÖu vµ c¸c ph¬ng thøc cña ng«n ng÷, biÕn ng«n ng÷ v¨n häc thµnh mét nghÖ thuËt cña sù biÓu ®¹t b»ng ng«n tõ. Nh÷ng ¸nh m¾t, nhón vai, phÈy tay, nô cêi ®Òu bÞ trõu tîng ®i ®Ó ho¸ th©n vµo b¶n th©n ng«n ng÷ t¹o thµnh sù biÓu diÔn cña b¶n th©n ng«n tõ. Trong TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du víi t c¸ch nghÖ sü, «ng còng “®Ëp vì" cÊu tróc ng«n ng÷ h»ng ngµy ®Ó t¹o thµnh ng«n ng÷ nghÖ thuËt. ¤ng ®· tr¸nh ng«n tõ cña t¸c gi¶ thùc dông ®Ó sö dông ng«n tõ ®a chñ thÓ. ¤ng ®· trao quyÒn tù sù cho ngêi kÓ chuyÖn vµ cho nh©n vËt, lµm cho ng«n tõ Êy cã kh¶ n¨ng “nãi” nhiÒu h¬n. NguyÔn Du ®· “®Ëp vì” có ph¸p th«ng thêng ®Ó t¹o ra nh÷ng c©u th¬ “trèn” chñ tõ nh nhiÒu ngêi nhËn xÐt vµ lµm cho ý nghÜa cña c©u th¬ trë nªn m¬ hå, mªnh mang [14, 304]. 1.3. §Æc ®iÓm chung cña ng«n ng÷ ca dao vµ TruyÖn KiÒu : Së dÜ ta cã ®îc kho tµng ca dao ®å sé nh vËy lµ nhê vµo ho¹t ®éng v¨n ho¸ v¨n nghÖ cña quÇn chóng nh©n d©n. Tõ xa xa ca dao d©n ca ®· xuÊt hiÖn th«ng qua c¸c ®iÖu hß trong lao ®éng s¶n xuÊt, hay trong c¸c dÞp lÔ tÕt, héi hÌ. T¹i héi nghÞ c¸n bé v¨n ho¸ ngµy 30/10/1958, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· nãi: "QuÇn chóng lµ nh÷ng ngêi s¸ng t¹o, c«ng n«ng lµ nh÷ng nh÷ng s¸ng t¹o. Nhng quÇn chóng kh«ng ph¶i chØ s¸ng t¹o ra nh÷ng cña c¶i vËt chÊt cho x· héi. QuÇn chóng cßn lµ ngêi s¸ng t¸c n÷a… Nh÷ng c©u tôc ng÷, nh÷ng c©u vÌ, ca dao rÊt hay lµ nh÷ng s¸ng t¸c cña quÇn chóng. C¸c s¸ng t¸c Êy rÊt hay mµ l¹i ng¾n, chø kh«ng trêng thiªn ®¹i h¶i, d©y cµ ra d©y muèng, c¸c c¸n bé v¨n ho¸ cÇn ph¶i gióp nh÷ng s¸ng t¸c cña quÇn chóng. Nh÷ng s¸ng t¸c Êy lµ nh÷ng hßn ngäc quý. Muèn lµm nh thÕ th× cè nhiªn lµ ph¶i cã chÝnh trÞ, cã kü thuËt, th× míi mµi cho viªn ngäc Êy thµnh tèt, khÐo vµ ®Ñp” [11,19]. Nh B¸c Hå kÝnh yªu ®· d¹y, nh÷ng s¸ng t¸c cña quÇn chóng nh©n d©n rÊt giµu ®Ñp. Riªng th¬ ca d©n gian th× phong phó v« cïng, vµ ë mçi vïng ®Òu cã mét thÓ lo¹i ®Æc trng riªng. Nh: H¸t vÝ NghÖ TÜnh, h¸t phêng v¶i, h¸t dÆm NghÖ TÜnh, d©n ca Nam Bé, d©n ca quan hä B¾c Ninh, ca dao tríc c¸ch m¹ng. Ca dao su tÇm ë Thanh Ho¸, d©n ca miÒn Nam Trung bé, d©n ca B×nh TrÞ Thiªn, sö thi T©y Nguyªn…. §Æc biÖt lµ ë thÓ lo¹i ca dao cã nhiÒu ®Ò tµi kh¸c nhau, ngêi ta nãi nhiÒu ®Õn thiªn nhiªn, ®Õn t×nh duyªn, ®Õn gia ®×nh, ®Õn lao ®éng vµ s¶n xuÊt… Së dÜ cã nhiÒu ®Ò tµi nh vËy trong ca dao d©n ca lµ v× ca dao chÝnh lµ nh÷ng lêi th¬ ®îc h×nh thµnh ®îc s¸ng t¸c tõ trong cuéc sèng lao ®éng, trong nh÷ng sinh ho¹t d©n ca kh¸c nhau, nªn lêi lÏ ng«n ng÷ thêng lµ dÔ ng©m, dÔ thuéc. Nh ta ®· biÕt ca dao ®îc s¸ng t¸c bëi quÇn chóng nh©n d©n, nghÜa lµ ®îc s¸ng t¸c b»ng miÖng lu truyÒn b»ng miÖng, ®Ó cã thÓ lu truyÒn ®îc nh vËy th× trong c¸c c©u thêng lµ cã vÇn, cã ®iÖu, ng«n ng÷ ph¶i gi¶n dÞ, gÇn gòi víi ®êi sèng h»ng ngµy nhng ®ång thêi rÊt sinh ®éng giµu h×nh ¶nh. Trong ca dao ngêi ta hay dïng ng«n ng÷ h×nh ¶nh, ®ã lµ chµng trai,c« g¸i, ngêi phô n÷, nh÷ng ngêi lao ®éng … vµ nh÷ng h×nh ¶nh nµy ®· trë thµnh biÓu tîng trong ca dao th«ng qua c¸c h×nh ¶nh nh tróc - mai, thuyÒn- bÕn, c¸i kh¨n ®éi ®Çu… Th«ng qua ng«n ng÷ giµu h×nh ¶nh nµy ng- êi ta cã thÓ dïng theo lçi m« t¶ hoÆc kÓ chuyÖn, hoÆc so s¸nh, vÝ von th× trong ca dao ®· thÓ hiÖn ®îc nhuÇn nhuyÔn ng«n ng÷ cña d©n téc. Nã ®· trë thµnh thñ ph¸p nghÖ thuËt bÒn v÷ng mang tÝnh truyÒn thèng vµ ®ã lµ c¬ së lµ céi nguån cho truyÒn thèng nghÖ thuËt thi ca, cña c¸c t¸c gi¶ v¨n häc viÕt sau nµy. Ngêi tiÕp thu truyÒn thèng th¬ ca nhanh vµ cã s¸ng t¹o nhÊt lµ NguyÔn Du. Trong c©u th¬ ch÷ H¸n: “Th«n ca s¬ häc tang ma ng÷ “(TiÕng h¸t n¬i th«n xãm gióp ta häc ®îc ng«n ng÷ cña ngêi ®¸nh sîi trång d©u), NguyÔn Du ®· cã dÞp nãi lªn mét phÇn nguån gèc c¬ b¶n vµ s©u xa ®· khiÕn cho nhµ th¬ ph¸t triÓn ®îc ng«n ng÷ cña m×nh. §Êy chÝnh lµ mét trong nh÷ng b»ng chøng ®¸ng tin cËy vÒ quan ®iÓm quÇn chóng nh©n d©n trong ng«n ng÷ cña nhµ th¬, tuy quan ®iÓm nµy cha ph¶i lµ ®· béc lé râ rµng vµ ®Çy ®ñ. §i vµo t×m hiÓu ng«n ng÷ cña NguyÔn Du sö dông trong TruyÖn KiÒu, chóng ta cã thÓ nhËn thÊy râ ®îc mét sè yÕu tè cã tÝnh quÇn chóng nh©n d©n mµ nhµ th¬ ®· kÕ thµ vµ ph¸t huy, vµ rót ®îc bµi häc bæ Ých cho viÖc sö dông vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷. Hoµn toµn cã thÓ nãi r»ng ng«n ng÷ trong TruyÖn KiÒu tríc hÕt lµ thø ng«n ng÷ b¾t nguån trong tiÕng nãi cña quÇn chóng. Trªn khÝa c¹nh c¬ b¶n nhÊt, NguyÔn Du ®· b¸m ch¾c ®îc vµo m¶nh ®Êt c¬ së cña tiÕng ViÖt mµ ph¸t triÓn tµi n¨ng cña m×nh ®Ó ®ãng gãp cho ng«n ng÷ d©n téc. Ng«n ng÷ TruyÖn KiÒu nãi chung kh«ng cã c¸i vay mîn xa l¹ vµ cÇu kú nh “Cung o¸n ng©m khóc”, kh«ng cã c¸i ®µi c¸c qu¸ léng lÉy nhng bÒ bén rêm rµ cña “Hoa tiªn” hay ®Ïo gät vông vÒ cña “S¬ kÝnh t©n trang”. Qu¶ thËt ng«n ng÷ cña TruyÖn KiÒu gÇn víi “th«n ca” h¬n, bëi v× tõ gèc rÔ, nhiÒu yÕu tè lµ ca dao, d©n ca ®îc lùa chän trau dåi, ®îc båi bæ vµ n©ng cao do mét thiªn tµi cña nh©n d©n vµ d©n téc. TÝnh quÇn chóng nh©n d©n trong ng«n ng÷ TruyÖn KiÒu biÓu hiÖn ë chç nhiÒu yÕu tè hay vµ ®Ñp trong TruyÖn KiÒu mµ ta tëng lµ phÇn riªng cã cña NguyÔn Du, xÐt ®Õn cïng th× thÊy nã cã nguån gèc râ trong ng«n ng÷ th¬ ca cña quÇn chóng, hoÆc còng cã nh÷ng yÕu tè tõ NguyÔn Du mµ ra nhng ®· ®îc quÇn chóng chÊp nhËn ®Ó råi ho¸ thµnh tµi s¶n chung. ¶nh hëng qua l¹i ®ã kh«ng chØ thu hÑp trong mét sè tõ vùng vay mîn lÉn nhau mµ cßn ë c¸ch diÔn ®¹t tÕ nhÞ cña nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ, ë nhÞp ®iÖu c©u th¬… ChÝnh v× vËy mµ lµm cho TruyÖn KiÒu rÊt gÇn gòi víi tõng ngêi d©n, víi quÇn chóng. V× lÏ ®ã mµ kÕt thóc t¸c phÈm «ng ®· khiªm tèn nãi lªn: Lêi quª gãp nhÆt ch«ng dµi Mua vui còng ®îc mét vµi trèng canh. Do ng«n ng÷ ca dao b¾t nguån tõ quÇn chóng nh©n d©n, TruyÖn KiÒu còng ®îc lÊy ra tõ c¶m høng cña quÇn chóng nh©n d©n, nªn qua ®ã ta thÊy ¶nh hëng cña ca dao vµ TruyÖn KiÒu diÔn ra phøc t¹p, phong phó trong nhiÒu trêng hîp hÇu nh ca dao vµ TruyÖn KiÒu ®· hoµ lµm mét. Qua tham kh¶o mét sè c«ng tr×nh vÒ ca dao d©n ca, c«ng tr×nh “Tôc ng÷ ca dao d©n ca ViÖt Nam” cña Vò Ngäc Phan. “Ca dao ViÖt Nam nh÷ng lêi b×nh” - NXB VHTT cho ®Õn nh÷ng c«ng tr×nh gÇn ®©y nhÊt “Thi ph¸p ca dao” - NguyÔn Xu©n KÝnh - Tõ d©n ca quan hä B¾c Ninh cho ®Õn d©n ca MiÒn Nam Trung Bé, t«i nhËn thÊy ë ®Êy rÊt nhiÒu c©u mîn ch÷ mîn lêi, mîn ý TruyÖn KiÒu thËt râ rÖt. Nhng còng cã rÊt nhiÒu c©u ch¾c ch¾n lµ ®· lµm c¬ së, gîi c¶m høng cho NguyÔn Du viÕt lªn nh÷ng c©u KiÒu tr¸c tuyÖt. Cã thÓ nãi trong v¨n häc cæ ®iÓn ViÖt Nam, kh«ng cã mét t¸c phÈm nµo ®· ¶nh hëng ®Õn sù s¸ng t¸c cña quÇn chóng to lín nh TruyÖn KiÒu, vµ ngîc l¹i còng kh«ng cã mét thi sü nµo cã thÓ s¸nh víi NguyÔn Du trong viÖc tiÕp thu c¸i phÇn tinh tÕ ý nhÞ mµ hµm sóc s©u xa cña ca dao nh NguyÔn Du. §iÒu ®ã thùc ra còng phï hîp víi quy luËt s¸ng t¸c cña c¸c nhµ th¬ lín trªn thÕ giíi. VÝ nh Gorki tõng kh¼ng ®Þnh: “Min-t¬n vµ §¨ng-t¬, MÝch-ki-ªvÝch, Gít-t¬, Sin-le… ®¹t tíi nh÷ng ®Ønh cao tuyÖt víi khi mµ s¸ng t¸c tËp thÓ cña d©n gian cæ vò hä, khi hä ®· hÊp thô nh÷ng c¶m høng v« cïng s©u s¾c, mu«n mµu mu«n vÎ, m¹nh mÏ mµ th«ng minh cña nguån thi ca d©n gian” [15; 67] C«ng lao to lín trong viÖc s¸ng t¹o vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ th¬ ca d©n téc cña c¸c nhµ th¬ lµ ë chç hä ®· tiÕp thu vµ n©ng cao ng«n ng÷ v¨n häc d©n gian. §Ó phï hîp víi c¬ cÊu h×nh tîng cña t¸c phÈm, ng«n ng÷ d©n gian ®i vµo th¬ ph¶i ®îc biÕn ho¸: Khi th× chØ trÝch dÉn mét vµi ch÷ mµ vÉn cã phong vÞ cña ca dao, khi th× dùa vµo ý nghÜa c©u ca dao mµ viÕt ra ý nghÜa mét c©u hoµn toµn kh¸c, trêng hîp dïng nguyªn c¶ c©u cao dao lµ rÊt hiÕm… Ph¬ng thøc tiÕp thu vµ s¸ng t¹o cã thÓ cã nhiÒu, nhng c¬ së th× vÉn lµ tÊm lßng mÕn yªu nång nµn vèn d©n ca cña ®Êt níc vµ nh÷ng ngêi s¸ng t¹o ra nã, tÊm lßng mÕn yªu Êy ®· lµm nhµ th¬ rung c¶m s©u xa víi c¸i phong vÞ tr÷ t×nh ®»m th¾m cïng nh nh÷ng s¾c mµu ®Ñp ®Ï cña ca dao vµ tõ ®ã chuyÓn nã vµo th¬ m×nh. Ng«n ng÷ ca dao ®ã ¶nh hëng ®Õn TruyÖn KiÒu trªn mét b×nh diÖn kh¸ réng vµ diÔn ra phøc t¹p, ®a d¹ng, trong ®ã cã viÖc sö dông tõ “Ai”. 2 - Giíi thuyÕt kh¸i niÖm vµ kh¶o s¸t, thèng kª, ph©n lo¹i: 2.1 - Giíi thuyÕt kh¸i niÖm tõ “Ai”: “Ai vèn lµ ®¹i tõ nghi vÊn chØ ngêi. Trong tiÕng ViÖt, ®¹i tõ nghi vÊn “Ai” cßn ®îc dïng nh ®¹i tõ mang ý nghÜa phiÕm ®Þnh”[3, 8]. Theo “Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt” cña ViÖn ng«n ng÷ häc Nhµ xuÊt b¶n §µ N½ng - HN - 2002. th× tõ “Ai” cã ba nghÜa nh sau: 2.1.1 - Tõ dïng chØ ngêi nµo ®ã, kh«ng râ (thêng dïng ®Ó hái).