Tài liệu Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại cổ phần việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH ÔN QUỲNH NHƯ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH ÔN QUỲNH NHƯ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH : TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG MÃ SỐ : 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS. TRƯƠNG THỊ HỒNG TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sĩ: “CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ. Tác giả Ôn Quỳnh Như MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU .................................................1 1.1. Sự cần thiết của đề tài .................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................2 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..............................................................2 1.5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................2 1.6. Kết cấu của đề tài.........................................................................................3 1.7. Ý nghĩa khoa học của đề tài ........................................................................4 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ......................................5 2.1. Nền tảng lý thuyết về rủi ro tín dụng ngân hàng ......................................5 2.1.1. Khái niệm rủi ro tín dụng .......................................................................5 2.1.2. Phân loại rủi ro tín dụng ........................................................................7 2.1.2.1. Căn cứ vào nguyên nhân phát sinh rủi ro........................................7 2.1.2.2. Phân theo tính chất của rủi ro tín dụng ...........................................7 2.1.3. Nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng .......................................................8 2.1.3.1. Nguyên nhân từ phía khách hàng ....................................................8 2.1.3.2. Nguyên nhân từ phía ngân hàng ......................................................8 2.1.3.3. Nguyên nhân khách quan .................................................................9 2.1.4. Hậu quả của rủi ro tín dụng ...................................................................9 2.1.4.1. Đối với hoạt động ngân hàng ..........................................................9 2.1.4.2. Đối với nền kinh tế .........................................................................10 2.1.4.3. Đối với khách hàng ........................................................................10 2.1.5. Đánh giá rủi ro tín dụng .......................................................................10 2.1.5.1. Tỷ lệ nợ quá hạn .............................................................................11 2.1.5.2. Tỷ lệ nợ xấu ....................................................................................11 2.1.5.3. Tăng trưởng tín dụng .....................................................................12 2.1.5.4. Dự phòng rủi ro tín dụng ...............................................................12 2.1.5.5. Thu nhập lãi cận biên.....................................................................13 2.1.5.6. Hệ số rủi ro tín dụng ......................................................................13 2.2. Tổng quan các nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng 15 2.2.1. Nghiên cứu của Chaibi và Ftiti (2014) .................................................15 2.2.2. Nghiên cứu của Daniel Foos & ctg (2010) ..........................................15 2.2.3. Nghiên cứu của Zribi và Boujelbène (2011).........................................15 2.2.4. Nghiên cứu của Louzis và cộng sự (2012)............................................16 2.2.5. Nghiên cứu của Rinaldi và Sanchis-Arellano (2006) và Berge và Boye (2007) ...............................................................................................................16 2.2.6. Nghiên cứu của Castro (2013)..............................................................16 2.2.7. Nghiên cứu của Berger và DeYoung (1997).........................................17 2.2.8. Nghiên cứu của Podpiera và Weill (2008) ...........................................17 2.2.9. Nghiên cứu của Ahmad và Ariff (2007) ................................................17 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến RRTD ............................................................17 2.3.1. Rủi ro tín dụng ngân hàng trong quá khứ với độ trễ một năm và rủi ro tín dụng ngân hàng năm hiện hành ....................................................................18 2.3.2. Tỷ lệ tăng trưởng tín dụng ....................................................................18 2.3.3. Nợ xấu ...................................................................................................19 2.3.4. Quy mô ngân hàng ................................................................................20 2.3.5. Khả năng sinh lợi ..................................................................................21 2.3.6. Tốc độ tăng trưởng GDP ......................................................................21 2.3.7. Tỷ lệ lạm phát .......................................................................................22 Kết luận chương 2 ..................................................................................................24 CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM ....................25 3.1. Tổng quan hệ thống ngân hàng Việt Nam ..............................................25 3.2. Thực trạng nền kinh tế tại Việt Nam giai đoạn 2007-2015 ....................26 3.3. Thực trạng rủi ro tín dụng tại Việt Nam giai đoạn 2007-2015..............30 3.3.1. Tăng trưởng tín dụng ............................................................................30 3.3.2. Tỷ lệ nợ xấu ...........................................................................................33 3.3.3. Đánh giá tình hình rủi ro tín dụng........................................................34 3.3.4. Nguyên nhân dẫn đến việc rủi ro tín dụng không ổn định ...................35 3.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến RRTD tại Việt Nam giai đoạn 2007-2015 ..............................................................................................................36 3.4.1. Tăng trưởng tín dụng ............................................................................36 3.4.2. Tỷ lệ nợ xấu ...........................................................................................37 3.4.3. Quy mô ngân hàng ................................................................................38 3.4.4. Khả năng sinh lợi ..................................................................................40 3.4.5. Tốc độ tăng trưởng GDP ......................................................................40 3.4.6. Tỷ lệ lạm phát .......................................................................................41 Kết luận chương 3 ..................................................................................................43 CHƯƠNG 4: PHƯƠNG PHÁP, DỮ LIỆU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...........44 4.1. Mô hình nghiên cứu ...................................................................................44 4.2. Phương pháp nghiên cứu ..........................................................................45 4.3. Thu thập và xử lý dữ liệu ..........................................................................45 4.4. Các giả thuyết kỳ vọng ..............................................................................46 4.4.1. Rủi ro tín dụng ngân hàng trong quá khứ với độ trễ một năm .............46 4.4.2. Tỷ lệ tăng trưởng tín dụng ....................................................................47 4.4.3. Tỷ lệ nợ xấu ...........................................................................................47 4.4.4. Quy mô ngân hàng ................................................................................47 4.4.5. Khả năng sinh lợi ..................................................................................48 4.4.6. Tăng trưởng GDP .................................................................................48 4.4.7. Tỷ lệ lạm phát .......................................................................................49 4.5. Thống kê mô tả dữ liệu..............................................................................49 4.6. Kiểm định các giả thuyết của hồi quy tuyến tính (OLS) .......................51 4.6.1. Kiểm định hiện tượng tự tương quan ....................................................51 4.6.2. Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến ....................................................52 4.6.3. Kiểm định hiện tượng phương sai thay đổi ..........................................53 4.6.4. Kiểm định hiện tượng biến nội sinh ......................................................53 4.6.5. Kết quả nghiên cứu ...............................................................................53 4.7. Kiểm định mô hình các ảnh hưởng cố định FEM ..................................54 4.8. Kiểm định mô hình các ảnh hưởng ngẫu nhiên REM ...........................55 4.9. Kiểm định mô hình GMM ........................................................................56 4.10. Thảo luận kết quả nghiên cứu...............................................................57 Kết luận chương 4 ..................................................................................................59 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ NHẰM HẠN CHẾ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM ...........60 5.1. Kết luận về kết quả nghiên cứu ................................................................60 5.2. Một số khuyến nghị nhằm hạn chế rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam ............................................................................60 5.2.1. Kiến nghị đối với Chính phủ .................................................................60 5.2.1.1. Tiếp tục duy trì môi trường kinh tế, chính trị - xã hội ổn định ......60 5.2.1.2. dụng Tạo lập và hoàn thiện môi trường pháp lý bảm đảm an toàn tín ........................................................................................................61 5.2.1.3. Hỗ trợ NHTMCP xử lý nợ xấu .......................................................62 5.2.2. Kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước ...............................................63 5.2.2.1. (CIC) Nâng cao chất lượng hoạt động của Trung tâm Thông tin Tín dụng ........................................................................................................63 5.2.2.2. Quy định hệ thống tính điểm và xếp hạng khách hàng thống nhất .... ........................................................................................................63 5.2.2.3. cơ sở Hoàn thiện mô hình thanh tra theo ngành dọc từ trung ương đến ........................................................................................................64 5.2.2.4. Xây dựng cơ chế điều hành lãi suất hợp lý ....................................66 5.2.3. Kiến nghị đối với Ngân hàng thương mại cổ phần...............................66 5.2.3.1. Chú trọng phân tích các yếu tố kinh tế vĩ mô, dự báo thị trường và các nguyên nhân khách quan khác .................................................................66 5.2.3.2. hàng Đảm bảo đủ khả năng và nguồn lực khi mở rộng quy mô ngân ........................................................................................................67 5.2.3.3. Hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ ..............................67 5.2.3.4. Giải pháp kiểm soát rủi ro tín dụng ...............................................68 5.2.3.5. Nâng cao trình độ chuyên môn và phẩm chất đạo đức nghề nghiệp cho đội ngũ cán bộ tín dụng, cán bộ quản lý ..................................................69 5.2.3.6. Trích lập và sử dụng quỹ dự phòng rủi ro tín dụng hợp lý và có hiệu quả ........................................................................................................71 5.3. Đóng góp mới của đề tài, hạn chế của đề tài và gợi ý hướng nghiên cứu tiếp theo .................................................................................................................72 5.3.1. Đóng góp mới của đề tài.......................................................................72 5.3.2. Hạn chế của đề tài ................................................................................72 Kết luận chương 5 ..................................................................................................73 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CIC : Credit Information Center (Trung tâm thông tin tín dụng Quốc gia Việt Nam) DATC : Debt and Asset Trading Corporation (Công ty mua bán nợ và tài sản tồn đọng của doanh nghiệp) FEM : Fixed Effects Model (Mô hình tác động cố định) GDP : Gross Domestic Product (Tổng sản phẩm quốc nội) GMM : Generalized Method of Moments (Phương pháp moment tổng quát) NHNN : Ngân hàng nhà nước NHTM : Ngân hàng thương mại NHTMCP : Ngân hàng thương mại cổ phần REM : Random Effects Model (Mô hình tác động ngẫu nhiên) RRTD : Rủi ro tín dụng TCTD : Tổ chức tín dụng VAMC : Vietnam Asset Management Company (Công ty quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam) DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Hệ thống các tổ chức tín dụng của Việt Nam đến 30/6/2016 .................. 25 Bảng 3.2: Tốc độ tăng trưởng GDP thực năm 2007 đến năm 2015......................... 26 Bảng 3.3: Tỷ lệ lạm phát từ năm 2007 đến năm 2015 ............................................. 28 Bảng 3.4: Tỷ lệ tăng trưởng tín dụng từ năm 2007 đến năm 2015 .......................... 30 Bảng 3.5: Tỷ lệ nợ xấu trên tổng dư nợ của 18 NHTMCP ...................................... 37 Bảng 4.1: Định nghĩa các biến được sử dụng trong mô hình nghiên cứu................ 46 Bảng 4.2: Thống kê mô tả các biến .......................................................................... 49 Bảng 4.3 Ma trận hệ số tương quan giữa các biến độc lập ...................................... 51 Bảng 4.4: Kiểm định đa cộng tuyến ......................................................................... 52 Bảng 4.5: Kiểm định các giải thuyết hồi quy tuyến tính.......................................... 53 Bảng 4.6: Kiểm định mô hình các ảnh hưởng cố định FEM ................................... 54 Bảng 4.7: Kiểm định mô hình các ảnh hưởng cố định REM ................................... 55 Bảng 4.8: Kết quả hồi quy từ mô hình dạng bảng động .......................................... 56 DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ Hình 3.1: Tốc độ tăng trưởng GDP thực năm 2007 đến năm 2015 ......................... 27 Hình 3.2: Tỷ lệ lạm phát của Việt Nam từ năm 2007 đến năm 2015 ...................... 29 Hình 3.3: Tỷ lệ tăng trưởng tín dụng của hệ thống ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2007-2015. ............................................................................................................... 30 Hình 3.4: Tỷ lệ nợ xấu của hệ thống ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2007-2015 ... 33 Hình 3.5: Đồ thị biểu diễn mối tương quan giữa tăng trưởng tín dụng và rủi ro tín dụng của các NHTMCP Việt Nam .......................................................................... 36 Hình 3.6: Đồ thị biểu diễn mối tương quan giữa tỷ lệ nợ xấu và rủi ro tín dụng của các NHTMCP Việt Nam ......................................................................................... 37 Hình 3.7: Đồ thị biểu diễn mối tương quan giữa quy mô ngân hàng và rủi ro tín dụng của các NHTMCP Việt Nam .......................................................................... 38 Hình 3.8: Đồ thị biểu diễn mối tương quan giữa khả năng sinh lợi và rủi ro tín dụng của các NHTMCP Việt Nam.................................................................................... 40 Hình 3.9: Đồ thị biểu diễn mối tương quan giữa tốc độ tăng trưởng GDP và rủi ro tín dụng của các NHTMCP Việt Nam ..................................................................... 40 Hình 3.10: Đồ thị biểu diễn mối tương quan giữa tỷ lệ lạm phát và rủi ro tín dụng của các NHTMCP Việt Nam.................................................................................... 41 1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. Sự cần thiết của đề tài Rủi ro tín dụng là một trong các yếu tố ảnh hưởng lớn đến hoạt động của các Ngân hàng Thương mại cổ phần, đặc biệt tại Việt Nam, nguồn thu từ tín dụng luôn chiếm tỷ lệ đáng kể trong tổng nguồn thu của ngân hàng. Tuy nhiên trong những năm gần đây hoạt động của ngành ngân hàng gặp nhiều khó khăn do phải đối mặt với nhiều cuộc khủng hoảng trên thế giới như cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2007 – 2008 và cuộc khủng hoảng nợ công châu Âu. Một trong những nguyên nhân của các cuộc khủng hoảng này bắt nguồn từ việc quản lý rủi ro tín dụng chưa hợp lý. Việc phân tích rủi ro tín dụng là cần thiết bởi vì nó cung cấp một dấu hiệu cảnh báo khi mà lĩnh vực tài chính trở nên dễ bị tổn thương đối với các cú sốc, điều này giúp cho các nhà làm chính sách đưa ra được các giải pháp để ngăn ngừa một cuộc khủng hoảng có thể xảy ra. Trên thế giới đã có rất nhiều nghiên cứu về rủi ro tín dụng được thực hiện ở các quốc gia phát triển. Ở Việt Nam, gần đây cũng đã có nhiều nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng và đưa ra các chính sách cải thiện tình hình. Tuy nhiên, khá nhiều các nghiên cứu chỉ dừng lại ở mức đánh giá rủi ro tín dụng theo phương pháp định tính, phân tích nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng dựa trên bảng biểu, số liệu thống kê, số lượng các nghiên cứu định lượng còn ít và khá đơn giản với dữ liệu và thông tin còn hạn chế. Vì vậy, việc nghiên cứu vấn đề nợ xấu trong hệ thống ngân hàng là cần thiết, nếu các ngân hàng quản trị tốt vấn đề nợ xấu thì không chỉ giúp cho thị trường tài chính ổn định mà còn giúp nền kinh tế đất nước vận hành tốt. Đặc biệt, trong điều kiện của Việt Nam hiện nay, những vấn đề rủi ro tín dụng đang được Chính phủ và NHNN quan tâm hàng đầu. Nhận thấy tầm quan trọng của rủi ro tín dụng đối với ngân hàng, trên cơ sở tìm hiểu và vận dụng những mô hình nghiên cứu trên thế giới, tác giả đã chọn đề tài: “Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại cổ 2 phần Việt Nam” để tìm hiểu vấn đề rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam bị ảnh hưởng bởi các yếu tố nào từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm hạn chế rủi ro tín dụng trong hoạt động của các NHTMCP Việt Nam. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát: Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại các NHTMCP Việt Nam. Mục tiêu cụ thể: - Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến RRTD; - Thực trạng rủi ro tín dụng tại NHTMCP Việt Nam; - Xác định mức độ tác động của các yếu tố đến rủi ro tín dụng của các NHTMCP Việt Nam; - Đề xuất giải pháp nhằm hạn chế rủi ro tín dụng trong hoạt động của các NHTMCP Việt Nam. 1.3. - Câu hỏi nghiên cứu Rủi ro tín dụng của các NHTMCP Việt Nam chịu ảnh hưởng của các yếu tố nào? - Thực trạng rủi ro tín dụng của các NHTMCP Việt Nam như thế nào dưới tác động của các yếu tố? 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại các NHTMCP Việt Nam trong giai đoạn 2007 – 2015. Phạm vi nghiên cứu: tiến hành nghiên cứu tại 18 ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam trong khoảng thời gian từ năm 2007 đến 2015. Các dữ liệu nghiên cứu được lấy từ báo cáo tài chính và báo cáo thường niên của các NHTMCP Việt Nam trong thời gian 2007 – 2015. 1.5. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp thống kê mô tả: phân tích thực trạng ảnh hưởng của các yếu tố tại các NHTMCP Việt Nam. 3 Phương pháp so sánh: Đánh giá, so sánh các yếu tố tác động đến rủi ro tín dụng của các NHTMCP qua các năm. Phương pháp nghiên cứu định lượng: sử dụng mô hình hồi quy dạng bảng động, phương pháp GMM để kiểm định tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. Ngoài ra, tác giả cũng sử dụng các mô hình dạng tĩnh như FEM, REM để so sánh với mô hình dạng bảng động. Sử dụng các nghiên cứu trước đây làm cơ sở cho việc xác định các yếu tố tác động đến rủi ro tín dụng của các NHTMCP Việt Nam, từ đó xây dựng mô hình để kiểm định. 1.6. Kết cấu của đề tài Luận văn nghiên cứu gồm 5 chương: Chương 1: Giới thiệu đề tài nghiên cứu. Trong chương này, trình bày những nội dung cốt lõi của đề tài: Mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và ý nghĩa khoa học của đề tài. Chương 2: Cơ sở lý thuyết về các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại. Trong chương này, trình bày các lý thuyết có liên quan và những kết quả nghiên cứu trước đây trên thế giới về các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại. Chương 3: Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. Trong chương này, trình bày thực trạng nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn 2007 – 2015. Đồng thời phân tích tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. Chương 4: Phương pháp, dữ liệu và kết quả nghiên cứu. Trong chương này, trình bày mối quan hệ và đưa ra kết quả của các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại các NHTMCP Việt Nam. Chương 5: Kết luận và khuyến nghị nhằm hạn chế rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. Trong chương này, đưa ra kết luận từ kết quả có được tại chương 4. Từ đó đưa ra những giải pháp nhằm hạn chế rủi ro tín dụng 4 trong hoạt động của các NHTMCP tại Việt Nam. Đồng thời, nêu lên những hạn chế của đề tài và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo. 1.7. Ý nghĩa khoa học của đề tài Về mặt khoa học: Kết quả nghiên cứu hệ thống lại cơ sở lý thuyết về các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại NHTMCP Việt Nam, cung cấp thêm bằng chứng thực nghiệm về mối quan hệ chặt chẽ giữa rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng thương mại và các yếu tố vĩ mô của nền kinh tế và các yếu tố đặc điểm ngân hàng. Về mặt thực tiễn: Thông qua mô hình, bài nghiên cứu xác định mối tương quan của các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng của các Ngân hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam, đồng thời cho thấy bất cứ sự biến động nào của nền kinh tế vĩ mô và các đặc điểm ngân hàng cũng ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng và dẫn đến nguy cơ tiềm ẩn trong hoạt động Ngân hàng thương mại. Điều này chẳng những giúp cho hệ thống Ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam chủ động đối phó trước những tình huống vĩ mô xấu nhất mà còn có những điều chỉnh phù hợp trong hoạt động quản lý rủi ro tín dụng trước sự biến động của nền kinh tế vĩ mô. Ngoài ra, bài viết góp phần giúp các nhà quản lý ngân hàng nhận diện sớm tác động tiêu cực của các yếu tố đặc điểm ngân hàng đến rủi ro tín dụng, giúp kiểm soát tốt các tác động từ việc đẩy mạnh cho vay. Đối với người nghiên cứu: Nghiên cứu hoàn thành sẽ giúp người nghiên cứu hoàn thiện khả năng nghiên cứu khoa học cùng với việc nâng cao kiến thức, kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại. 5 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Chương này trình bày cơ sở lý thuyết liên quan đến rủi ro tín dụng và các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng của ngân hàng. Bên cạnh đó tiếp cận các nghiên cứu trên thế giới và tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng trong các nghiên cứu trước đây. 2.1. Nền tảng lý thuyết về rủi ro tín dụng ngân hàng 2.1.1. Khái niệm rủi ro tín dụng Hoạt động Ngân hàng là hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ Ngân hàng với nội dung thường xuyên là nhận tiền gửi, và sử dụng số tiền này để cấp tín dụng và cung ứng các dịch vụ thanh toán nhằm thực hiện các hoạt động nghiệp vụ để sinh lợi nhuận và ổn định lưu thông tiền tệ trong thị trường. Trong đó, hoạt động quan trọng nhất và mang lại nguồn thu nhập chủ yếu cho ngân hàng là hoạt động cấp tín dụng. Theo Luật các tổ chức tín dụng số 47/2010/QH12 thì cấp tín dụng là việc thỏa thuận để tổ chức, cá nhân sử dụng một khoản tiền hoặc cam kết cho phép sử dụng một khoản tiền theo nguyên tắc có hoàn trả bằng nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ cấp tín dụng khác. Khi cấp tín dụng cho khách hàng, ngân hàng sẽ tiến hành đánh giá khả năng của khách hàng nhằm đảm bảo khách hàng thực hiện đầy đủ nghĩa vụ trả nợ cho ngân hàng. Việc đánh giá có thể theo đúng quy định, quy trình nhưng không thể đảm bảo chắc chắn khả năng trả nợ của khách hàng cho ngân hàng do nhiều nguyên nhân khách quan từ sự thay đổi điều kiện kinh tế hoặc từ chính bản thân khách hàng. Điều này dẫn đến những rủi ro, mất mát đối với tài sản của ngân hàng. Dù đã có nhiều cải cách trong lĩnh vực tài chính, rủi ro tín dụng vẫn là nguyên nhân chủ yếu gây ra thất thoát và dẫn đến nguy cơ phá sản ngân hàng. Có rất nhiều khái niệm khác nhau về rủi ro tín dụng như sau: 6 Theo Thomas P.Fitch (1997): Rủi ro tín dụng là loại rủi ro xảy ra khi người vay không thanh toán được nợ theo thỏa thuận hợp đồng dẫn đến sai hẹn trong nghĩa vụ trả nợ. Cùng với rủi ro lãi suất, rủi ro tín dụng là một trong những rủi ro chủ yếu trong hoạt động cho vay của ngân hàng. Theo Greuning và Bratanovic (2003): Rủi ro tín dụng được định nghĩa là nguy cơ mà người đi vay không thể chi trả tiền lãi, hoặc hoàn trả vốn gốc so với thời hạn đã ấn định trong hợp đồng tín dụng. Điều này gây ra sự cố đối với dòng chu chuyển tiền tệ và gây ảnh hưởng tới khả năng thanh khoản của ngân hàng. Theo Gup, Kolari, Wiley & Sons (2005): Rủi ro tín dụng là rủi ro xảy ra khi khách hàng mất khả năng chi trả trong hoạt động tín dụng, từ đó gây ra tổn thất cho ngân hàng. Rủi ro tín dụng áp dụng cho cả các khoản vay, phái sinh, các giao dịch về tỷ giá hối đoái, danh mục đầu tư và các hoạt động tài chính khác. Đối với các khoản cho vay, thì rủi ro tín dụng xảy ra khi người đi vay mất khả năng chi trả các khoản vay, gây tổn thất cho người cho vay. Theo Jorion (2009): Rủi ro tín dụng là rủi ro tổn thất kinh tế do bên đối tác không thể thực hiện đầy đủ nghĩa vụ được quy định trong hợp đồng được ký kết giữa các bên liên quan. Tại Việt Nam, theo Thông tư 02/2013/TT-NHNN ngày 21/01/2013 của NHNN quy định về phân loại tài sản có, mức trích, phương pháp trích lập dự phòng rủi ro và việc sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro trong hoạt động của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài cho rằng: “Rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng là tổn thất có khả năng xảy ra đối với nợ của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện một phần hoặc toàn bộ nghĩa vụ của mình theo cam kết”. Từ các khái niệm chúng ta có thể rút ra các nội dung cơ bản về rủi ro tín dụng như sau: - Rủi ro tín dụng xảy ra khi người đi vay trễ hẹn hoặc tồi tệ hơn là không thanh toán nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng, bao gồm vốn gốc và/hoặc lãi phát sinh. 7 - Rủi ro tín dụng sẽ dẫn đến tổn thất tài chính, tức là giảm thu nhập ròng và giảm giá trị thị trường của vốn. Trong trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến phá sản. 2.1.2. Phân loại rủi ro tín dụng 2.1.2.1. Căn cứ vào nguyên nhân phát sinh rủi ro Rủi ro giao dịch: nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quá trình giao dịch, xét duyệt cho vay, và đánh giá khách hàng. Rủi ro giao dịch bao gồm rủi ro lựa chọn, rủi ro bảo đảm và rủi ro nghiệp vụ. - Rủi ro lựa chọn là rủi ro có liên quan đến quá trình đánh giá và phân tích tín dụng, khi ngân hàng lựa chọn những phương án vay vốn có hiệu quả để quyết định cho vay. - Rủi ro bảo đảm phát sinh từ những tiêu chuẩn đảm bảo như các điều khoản trong hợp đồng cho vay, các loại tài sản bảo đảm, chủ thể đảm bảo, cách thức đảm bảo và mức cho vay trên giá trị tài sản bảo đảm. - Rủi ro nghiệp vụ là rủi ro liên quan đến công tác quản lý khoản vay và hoạt động cho vay, bao gồm việc sử dụng hệ thống xếp hạng rủi ro và kỹ thuật xử lý các khoản vay có vấn đề. Rủi ro danh mục: nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quản lý danh mục cho vay của ngân hàng, được phân chia thành rủi ro nội tại và rủi ro tập trung. - Rủi ro nội tại: xuất phát từ các yếu tố, các đặc điểm riêng có, mang tính riêng biệt bên trong của mỗi chủ thể đi vay hoặc ngành, lĩnh vực kinh tế. Nó xuất phát từ đặc điểm hoạt động hoặc đặc điểm sử dụng vốn vay của khách hàng. - Rủi ro tập trung: là trường hợp ngân hàng tập trung vốn cho vay quá nhiều đối với một số khách hàng, cho vay quá nhiều doanh nghiệp hoạt động trong cùng một ngành, lĩnh vực kinh tế, hoặc trong cùng một vùng địa lý nhất định, hoặc cùng một loại hình cho vay có rủi ro cao. 2.1.2.2. Phân theo tính chất của rủi ro tín dụng Rủi ro khách quan: là rủi ro do các nguyên nhân khách quan gây ra như thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh, hỏa hoạn, người vay bị chết, mất tích,… dẫn đến thất thoát 8 vốn vay mặc dù ngân hàng cho vay và người đi vay đã thực hiện đầy đủ các quy định về quản lý và sử dụng khoản vay. Rủi ro chủ quan: là rủi ro do lỗi của bên đi vay hoặc của ngân hàng do vô tình hay cố tình gây ra dẫn đến thất thoát vốn vay. Đối với rủi ro chủ quan nếu có những biện pháp hợp lý có thể khắc phục hoặc hạn chế được loại rủi ro này. 2.1.3. Nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng rất đa dạng, có thể xét ở góc độ từ phía khách hàng vay, từ phía ngân hàng và những nguyên nhân khách quan. 2.1.3.1. - Nguyên nhân từ phía khách hàng Người vay sử dụng vốn vay sai mục đích, sử dụng vào các hoạt động có rủi ro cao dẫn đến thua lỗ không trả được nợ cho Ngân hàng. - Do trình độ kinh doanh yếu kém, khả năng tổ chức điều hành sản xuất kinh doanh của khách hàng còn hạn chế. - Khách hàng vay ngắn hạn để đầu tư vào tài sản dài hạn và cố định. - Khách hàng sản xuất kinh doanh thiếu sự linh hoạt, không cải tiến quy trình công nghệ, không trang bị máy móc hiện đại, không thay đổi mẫu mã hoặc nghiên cứu nâng cao chất lượng sản phẩm… dẫn tới sản phẩm sản xuất ra thiếu sự cạnh tranh, bị ứ đọng trên thị trường khiến cho khách hàng không có khả năng thu hồi vốn trả nợ ngân hàng. - Do bản thân khách hàng có chủ ý lừa đảo, không đủ năng lực pháp nhân, chiếm dụng vốn của Ngân hàng, dùng một loạt tài sản thế chấp đi vay nhiều nơi. 2.1.3.2. - Nguyên nhân từ phía ngân hàng Do cán bộ ngân hàng không chấp hành nghiêm túc chế độ tín dụng và quy trình cho vay. Đồng thời cán bộ Ngân hàng không kiểm tra giám sát chặt chẽ về tình hình sử dụng vốn vay của khách hàng. - Chính sách và quy trình cho vay chưa chặt chẽ, chưa có quy trình quản trị rủi ro hữu hiệu, chưa chú trọng đến phân tích khách hàng, xếp loại rủi ro tín dụng để tính toán điều kiện vay và khả năng trả nợ. 9 - Năng lực dự báo, phân tích và thẩm định tín dụng, phát hiện và xử lý các khoản vay có vấn đề của cán bộ tín dụng còn hạn chế, nhất là đối với các ngành đòi hỏi hiểu biết chuyên môn cao dẫn đến sai lầm trong quyết định cho vay. - Năng lực và phẩm chất đạo đức của một số cán bộ tín dụng chưa đủ tầm và vấn đề quản lý, sử dụng, đãi ngộ cán bộ ngân hàng chưa thỏa đáng cũng là nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng cho ngân hàng. - Thiếu thông tin về khách hàng hay thông tin tín dụng thiếu tin cậy, kịp thời, chính xác để xem xét, phân tích trước khi cấp tín dụng. - Do áp lực cạnh tranh với các Ngân hàng khác. 2.1.3.3. - Nguyên nhân khách quan Do sự biến động về chính trị - xã hội trong và ngoài nước gây khó khăn cho tình hình sản xuất kinh doanh của khách hàng dẫn tới rủi ro cho ngân hàng. - Do sự thay đổi của các chính sách quản lý kinh tế, các biến động của kinh tế như suy thoái kinh tế, biến động tỷ giá, lạm phát gia tăng ảnh hưởng tới tình hình sản xuất kinh doanh của khách hàng cũng như của Ngân hàng. - Ngoài ra còn do những tác động như thiên tai, dịch bệnh, hỏa hoạn… khiến cho ngân hàng và khách hàng không thể ứng phó kịp. 2.1.4. Hậu quả của rủi ro tín dụng 2.1.4.1. Đối với hoạt động ngân hàng Khi gặp rủi ro tín dụng, việc ngân hàng không thu được vốn tín dụng đã cấp và lãi cho vay, trong khi đó ngân hàng phải trả vốn và lãi cho nguồn vốn huy động khi đến hạn, điều này làm cho ngân hàng bị mất cân đối trong việc thu chi, ảnh hưởng đến quy mô hoạt động của ngân hàng thương mại. Đồng thời, tỷ lệ nợ quá hạn cao làm cho uy tín của ngân hàng bị suy giảm, dẫn đến làm giảm khả năng huy động vốn của ngân hàng, nghiêm trọng hơn có thể dẫn đến rủi ro thanh khoản, đẩy ngân hàng đến bờ vực phá sản và đe dọa sự ổn định của toàn bộ hệ thống ngân hàng.