Tài liệu Bí mật thành phố hoa đà lạt (nxb văn nghệ 2000) trương phúc ân, 403 trang

NXB. VĂN NGHỆ TP. HCM - CTY. PHÁT HÀNH SÁCH LÂM Đ ồ N G LITERATURE AND ART PUBLISHERS OF HCM CITY LAM DONG BOOK DISTRIBUTING COMPANY NĂM 2 0 0 0 TRƯƠNG PHÚC ÂN THE SECRETS OF THE FLOWER CITY OF DALAT Thư viên tinh Lâm Đồnq NXB. VĂN NGHỆ TP. HCM - CTY. PHÁT HÀNH SÁCH LÂM Đ ồ N G LITERATURE AND ART PUBLISHERS OF HCM CITY LAM DONG BOOK DISTRIBUTING COMPANY NĂM 2 0 0 0 Bí mật Thành phô'Hoa ĐàLạt Q uỷ dộc giả th ă n m ế n ! Hơn 100 n ă m q u a Đà L ạt luôn nổi tiếng là m ột th à n h p h ố d ầ y bí ẩ n không chỉ với th iên nhiên, hoa cỏ, con người m à còn có cả nhữ ng k h ú c q u a n h lịch sử, kh iế n d u kh á c h luôn ôm ấ p k h á t vọng vén bức m à n bí m ậ t d ể k h á m p h á , chinh phục. N hiều d u k h á c h phong tặng cho Đà Lạt b iệt d a n h th ậ t q u y ế n rủ: "Thành p h ố Hoa". N hưng lý giải vẻ nó một cá ch d ầ y đ ủ thi cho đ ế n n a y v ẫ n còn là m ột đ iề u mong ước.Không ít tá c giả và chúng tôi đ ã m ấ t k h á nhiều thời gian công sứ c tìm tòi, k h á m p h á , song việc tìm tòi và k h á m p h á cái mới luôn là vô tận. N h ă n dịp Đà L ạt dược d u k h á c h ĩrong ưà ngoài nước á i mộ ch ọ n làm: “Đ iểm h ẹ n n ă m 2 0 0 0 '. là nhữ ng người g ắ n bó lâ u n ă m với th à n h p h ố th â n y ê u n à y. chúng tôi cố g ắ n g viết tậ p sá c h “B Ỉ M ẬT THÀNH PHỐ HOA - ĐÀ LẠT" với k ỳ vọng không chỉ g iú p d u k h á c h vá b ạ n đọc hiếu rõ các v ấ n đè: Vì sao Đà L ạ t dược m ệ n h d a n h là T h à n h p h ố H oa”? Ai d ã đ ặ t tên và k h a i sừ ứi cho T h à n h p h ố Hoa" Đà Lạt?, Đà L ạt h iện có bao n h iêu loài hoa cùng khoe sá c tỏa hương? Các "nàng tiên hoa" x u ấ t h iện trên "Vương quốc" n à y n h ư th ế nào?, m à cốn trinh b à y m ộ t cách cụ th ể và k h á c h q u a n nhữ ng bước c h u y ể n m ình c ủ a "Thành p h ố Hoa" trong su ố t q u á trinh 107 n ă m d ầ y thăng trầm và biến dộng. 1 Hi mat Thanh pho Hoa DaLat THE SECRETS OF THE FLOWER CITY OF DALA T PREFACE Dear readers, Over 100 years Dalat has been well-known as a city full of the secrets, not only of its nature, flowers, and people, but also of its historic turning points. These secrets often make tourists nurture an aspiration to unveil the mysteries for exploration and conquest. Many visitors offer Dalat an attractive special name: “ The City of Flowers”, but fully explaining the name has been still a desire. Several writers and I have spent a lot of time and energy investigating and discovering them; however, investigating and discovering new things are always endless. Dalat has been chosen “ Destination for the Year 2000” by many tourists in the country and abroad. With this event, as those who have been devoted to this beloved city for many years, we have been trying to write this book “ The Secrets of The Flower City of Dalat” with the strong hope that it can help tourists and readers understand the following issues: Why is Dalat named “ The City of Flowers”? Who named and brought “ the city of flowers” into existence? How many kinds of flowers display their colors and give off their fragrance? How could “the fairies of flowers” appear in this “ Kingdom of Flowers”? We also try to present specifically and objectively the evolving 2 Bí mật Thành p h ố Hoa ĐàLạt B ê n cạ n h dó, chúng tôi củng s ẽ vén bức m à n bí m ậ t cùng nhữ ng d a n h lam thắng cảnh, nhữ ng d ự á n d ầ u tư trọng đ iể m c ủ a “T h à n h p h ố H o a " từ n a y đ ế n n ă m 2010. Với tậ p s á c h nhỏ n à y, chúng tôi h y vọng rằng nó kh ô n g ch ỉ là h à n h trang hữ u ích cho d u k h á c h mỗi khi có dịp viếng th ă m Đà L ạ t m à còn là m ón q u à cho những ai m uốn tìm h iểu k h á m p h á vè ‘T h à n h p h ố Hoa", và giúp các n h à d ầ u tư, n h à ng h iên cứ u có th ê m tư liệu d ế th a m khảo, hoạch định. Trong quá trình biên soạn, do k h ả năng và trình độ có h ạ n n ê n không th ể trá n h khỏi th iếu sót, k h u y ế t điểm . R ấ t m ong dược các bậc cao m inh và q u ý dộc giả ch ă n tình góp ý. N h ă n dịp tậ p sá c h ra m ấ t b ạ n đọc, chúng tôi không q u ên tỏ lòng b iết ơn s ự giú p dỡ của: ủ y b a n N h ă n d ã n T h à n h p h ố Đà Lạt, s ở V ãn h ó a Thông tin L ã m Đồng, Cõng ty V ăn hó a L ă m Đồng. N hà x u ấ t bản, th ầ y N g u yễn Diệp cùng b ạ n bè, th ă n hữu. Đà Lạt, mùa Thu năm 2000 TRƯƠNG PHÚC Ä N 3 Bi mat Thanh pho Hoa DaLat steps of this “city of flowers” during 107 years full of rises and falls and events. In addition, we also unveil the secrets of the city together with its beautiful sights and its major investment projects from the present time to 2010. We hope that this small book will be not only a useful preparation to tourists to Dalat but also a gift to those who want to discover and understand “ the city of flowers” . It also provides investors and researchers with information for their reference and planning. Due to the writer’s humble ability and knowledge in writing and editing this book, there might be some mistakes and weaknesses. We look forward to receiving productive ideas and sincere comments from other researchers and readers. On the occasion of the publication of this book, we would like to convey our gratitude to the following organizations and persons for their support: The Dalat People’s Committee, Lam Dong Department of Culture and Information, Lam Dong Culture Company, the Publishers, Mr. Nguyen Diep, and our friends and supporters. Dalat, Fall 2000 Truong Phuc An 4 B i mat Thanh pho Hoa DaLat PHAN MOT DA LAT T lf GIAC M(J HOA DEN HIEN THl/C • • DALAT, FROM A FLOWERY DREAM TO A REALITY Bí mật Thành p h ố Hoa ĐàLạt • VÌ SAO ĐÀ LẠT ĐƯỢC MỆNH DANH LÀ “THÀNH PHỐ HOA”? Một th à n h phô' nằm lưng chừng trờ i giữa những T'ừng Thông xanh biếc b ạt ngàn và những quả đồi nhấp nhô trù n g điệp nối tiếp nhau chạy tít tắ p từ Đông sang Tây. Những dòng th ác gầm réo suốt ngày đêm. H àng ngàn b iệt thự khi ẩ n khi hiện giữa những hàng M imosa hoa vàng, hàn g lệ Liễu thướt th a. Hoa Sứ trắ n g n g á t hương th a n h thanh. Những vườn Hồng đủ m àu Liếu rủ ĐàLạt sắc: Vàng, đỏ, hồng nhung... Những con đường quanh co, bồng bềnh trong sương khói với hàn g tră m loài kỳ hoa dị thảo hiện hữu khắp lối đi từ Mai Anh Đào, Dã Quỳ, Phượng tím đến Xác pháo, c ẩ m tú cầu... khiến du khách viễn du có cảm giác rằn g m ình đang lạc vào "vương quốc" của các loài hoa. M ấy n é t chấm phá trê n làm người ta hình dung ngay đến khung cảnh thơ mộng, b ấ t biến của “T hành phô' Hoa” - Đà Lạt. Cho tới bây giờ người ta vẫn chưa quên năm 1898 m ột T rạm Nông nghiệp và Khí tượng được người P háp cho th iế t lập tạ i Đ ankia (Cách khu trung tâ m th à n h phô' Đà L ạt 20km về phía Bắc). Trong báo cáo ngày 15/12/1901, Kỹ sư A. D André - T hanh tra Nông nghiệp - Trưởng T rạm Nông nghiệp Lang Bian nh ận xét về những loài hoa phương Tây 6 Bi mât Thành phô Hoa DàLat * WHY IS DALAT NAMED AS “THE CITY OF FLOWERS” ? The city is in mid-air among green and vast pineforests and in the vastness of successive hills rolling to the horizon from the east to the west. Together -with waterfalls rumbling day and night, thousands of villas and mansions are half-hidden among the rows of mimosa full of yellow flowers, lithe willows, and dainty white frangipane. In the rose gardens, there are colors of various kinds: yellow, red, and dark pink... The winding roads in the city, floating in the fog, are bordered by hundreds of special and extraordinary flowers and plants on their pathways, from cherries, wild sunflowers, jauranda minosaeafolia to firecracker flowers and hydrangeas that make travellers feel that they are losing their way into a kingdom of flowers. The abovementioned sketches may help us visualize the romantic and unchanging scenery of “ The Flower City of Dalat”. So far the people of the city have not forgotten the year of 1898 when the Department of Agriculture and Weather was established by the French authorities in Dankia, 20km far from the city center to the north. In his report dated 15/12/1901, A.D’ André, an engineer and agriculture inspector,and head of the Langbian Department of Agriculture, 7 Bí mật Thành p h ố Hoa ĐàLạt được trồng th ử nghiệm lầ n đầu tiê n trê n vùng đ ất cao nguyên này như sau: “N ăm nay, một số lượng tương đối lớn giống hoa được trồng thử. Tôi có thể kể: Hoa Hồng, hoa Cúc, Cúc tím (Aster), Dong riềng , Bóng nước (Balsamine), Sen cạn (Capucine), Coquehcot, Thược dược, Mõm sói, Bất tử, Forget-me-not (Myosotis), Marguerite, Cẩm chướng, cẩm nhung, Á phiện, Tư tưởng (Pensée), Phong lữ (Geranium), Móng rồng (Phlox), hoa Tím (Violette), Cúc lá nhám (Zinnia)... Tôi theo dõi các Hoa Hồng Đà Lạt giống hoa cho kết quả tốt nhất va It ton cong cnăm sóc. N hìn chung, có thể nói hoa ở Pháp và các vùng ôn đới rất thích hợp trên Lang Bian. Hoa phát triển tối đa và đẹp rực rỡ. Hầu hết các giống hoa đều cho hạt tốt đã được thu hái và giữ làm giống”! 1 Những nàng tiê n “hoa ngoại” xuất hiện buổi sơ đầu ở Đà L ạt là như vậy. Nhưng hiện nay, trê n “T hành phô' Hoa” này có bao nhiêu loài hoa cùng khoe sắc tỏa hương th ì chưa ai có th ể đếm h ế t được. Theo số liệu thông kê chưa đầy ' 1 Theo "Đàlạt năm xưa-Nguyễn Hữu Tranh. - "ĐàLạt năm xưa - Ban Khoa học & Kỹ thuật Lâm Đồng - CTy VHTH Lâm Đổng năm 1993. 8 B í mật Thành phô'Hoa ĐàLạt gave the following comments on the Western kinds of flowers experimentally grown for the first time on this highland. This year a large number of kinds of flowers are being experimentally grown. I can name some of them: roses, chrysantheum, asters, balsamines, capucines, coquelicots, peonies, forget-me-nots, marguerites, daffodils, pensées, péraniums, phloxes, violets, zinnias. I paid attention to the kinds of flowers which gave the best results and which were labour-efficient. Generally speaking, flowers from France and from temperate zones are suitable for the Langbian highland. These flowers were in full blossom with their gorgeous colors. (*) Most of the flowers gave good seeds for further growth.” “ That is the way that the fairies of “foreign flowers” appeared in Dalat in the first days. However, at present, in this “city of flowers” people cannot count the number of kinds of flowers in blossom. According to the preliminary (*) Nguyen Huu Tranh, Dalat in the Past Years. Lam Dong Deaprtment of Sciences and Technology, The Lam Dong Company of General Culture, 1993 9 Bí mật Thành phô Hoa ĐàLạt đủ của Phòng Nông nghiệp Đà Lạt, hiện tại, chỉ tín h riêng các loài hoa được trồ n g phổ biến trong n h ân dân dã có tới: 40 loài Cúc, 15 loài Hồng, 14 loài Cẩm chướng... Tổng diện tích hoa thương phẩm của Đà L ạt tín h đến năm 2000 đã tăn g lên xấp xỉ 150ha, trong đó có 53ha hoa Cúc, 38ha hoa Hồng, 30ha hoa Glaïeul... Từ ngày xuất hiện liên doanh nước ngoài trồng hoa xuất khẩu D aLat H asfarm (17ha), mô hình trồng hoa trong “nhà k ín h ”, hoặc có bao che, th ắp sáng được n h â n rộng. Hoa Cúc N hiều vùng trồ n g hoa nổi tiếng như: Hồng ở An Sơn (Phường 4), Cúc ở V ạn T hành, Thái Phiên, Glaieul ở Xuân Trường... N ăm 1999, Đà L ạt đã cung cấp cho th ị trường các tỉn h phía N am 171.000 cành hoa các loại. Riêng D aLat H asfarm đã đưa hơn 12 triệu cành hoa đẹp rực rỡ của Đà L ạt lên đường “xuất ngoại” sang các nước Thái Lan, N h ậ t Bản, ú c , Đài Loan, Indonesia... 10 Bi mat Thanh pho Hoa DaLat statistics of the Dalat Department of Agriculture, as for the kinds of flowers widely grown by the local farmers, there are 40 kinds of chrysantheum, 15 kinds of roses, 14 kinds of daffodils. The total area of growing flowers as commercial products in Dalat, to the year 2000, has rising to approximately 150 hectares, including 53 hectares for chrysantheum, 38 hectares for roses, 30 hectares for gladioluses. Since Dalat-Hasfarm ( an area of 17 hectares)-a joint venture to grow flowers for export- was established, the fashion of growing flowers in greenhouses or within a lighted coverage has been expanded. There are several well-known flower-growing areas such as An Son (Ward 4) for roses, Van Thanh and Thai Phien for chrysantheum, or Xuan Truong for gladioluses. In 1999, Dalat provided 171,000 flower items to the Southern markets. Only Dalat-Hasfarm exported 12 million beautiful flower items from Dalat to Thailand, Japan, Australia, Taiwan, and Indonesia. 11 Bí mật Thành p h ố Hoa ĐàLạt Thông thường, m ùa Xuân là. m ùa của hoa Lan, m ùa Thu là m ùa của hoa Cúc. Nhưng với Đà L ạt th ì điều kỳ diệu là p h ần lớn các loài hoa nở quanh năm suốt th á n g vì nhờ có khí hậu vừa ôn đới lại vừa là á n h iệt đới. Từ đó, nghề trồng hoa đã thực sự p h á t triể n khắD th à n h phô". Bên cạnh các loài hoa cắt cành đẹp cổ điển như: Hồng vàng bên Châu Âu r ấ t quý gọi là Joséphine - m ang tê n H oàng hậu Pháp vợ của Napoléon Bonaparte, H ồng bạch được dùng để tếch vòng cho cô dâu trong lễ cưới; Hồng phấn (Grace Monaco) - màu áo của bà H oàng hậu R ainer de Monaco; Hồng B.B. m ang tê n nữ tà i tử m àn bạc lừng danh B rigitte Hồng ph5n (Grace Monaco) Bardot; hôm nay Đà L ạt còn có H ồng Song bôi, Hồng T hiên th an h , H ồng Đính ước, Hồng Cựu Kim Sơn, Hồng Luân vũ... với vẻ đẹp th a n h tú, lâu tà n do D aLat H asF arm sản xuất m àu sắc không chỉ tra n g n h ã m à bông lại to, khỏe và chưng bày được k h á lâu (từ 7 đến 15 ngày). Nhiều loài hoa được trồ n g với mục đích tra n g trí ở nhà, trồng trê n ban công, công viên, trê n lối đi, trong vườn kiểng như: Hoa Colico cánh mỏng, óng ả nhiều m àu có vẻ dẹp quý phái, song chỉ làm đẹp cho m ột buổi tiếp khách hay m ột bữa ăn. Hoa Cosmos cũng đẹp nhưng không phải là hoa cắt cành, 12 Bi mat Thanh pho Hoa DaLat Normally spring is the season for orchids, and fall for chrysantheum. However, in Dalat, the wonder is that most of the flowers are in blossom all the year round due to its temperate and subtropical temperature. That can actually account for the development of growing flowers all over the city. In addition to classical beautiful flowers such as yellow roses, which are adorably named Josephine-a French queen and wife of Emperor Napoleon Bonaparte- in Europe, white roses are used to weave a bride’s flower crown in a wedding; pink roses named Grace Monaco- the color of Queen Rainer de Monaco’s dress; B.B. roses named after a very famous movie star- Brigitte Bardot. Today Dalat has other kinds of roses such as Double-Drink roses, Sky-Blue roses, Engagement roses, San Francisco roses, Waltz roses with a slow-crumbling and delicate beauty produced by Dalat-Hasfarm. These roses have not only delicate colors, but they are also in large size and slow-crumbling in decoration (from 7 days to 15 days). Many kinds of flowers are grown for indoor decoration. They are grown on balcony sills, in the parks, or in decorative gardens. For example, coquelicots with thin blazes offer many bright colors and a noble beauty, but they are just been used to create a decorative background for a party or a dinner. Cosmos are also very beautiful, but they are not for cutting off for vases; 13 H í một Thành phô' Hoa tììĩỈẠt đế tự nhiên ngoài vườn thì rực rỡ, cắm vào bình chắng mấy chóc héo ngay. Hoa Sans souci (Colendula officinalis) của Việt Nam màu vàng n h ạ t cánh đơn; giống nhập từ N h ật Bản màu vàng đậm cánh kép, trong nhân dân thường gọi là hoa "Vô ưu". Hoa Pensée người ta lại gọi là hoa “Tương tư” hoa Học trò, hoa Bươm bướm.Hoa Pensée có tên khoa học là Viola Tricolo Linn. Violoceae. N ghĩa là hoa có 3 màu và thuộc loại hoa tím . Theo các tà i liệu khoa học thì số lượng 3 màu ở mổi loại hoa không bao giò' thay đối. nhưng 3 màu này được “tổ hợp ngấu n h iên ” từ các m àu : đen, đỏ, vàng, trắn g , xanh, cam đế tạo nên giông hoa Pensée với những màu sắc lạ, hấp dẫn. Điều khiến nhiều du khách không ít ngạc nhiên khi đặt chân đến Đà L ạt là trê n cao nguyên này lại xuất hiện hàng train loài hoa vùng n h iệ t đới cua nhiều quôc gia khắp các Châu lục: Từ Trung Quốc. Ấn Độ. N hật đến Mỹ, Pháp, ú c , Hà Lan và cá các vùng khác ó' Châu Phi, Nam Mỹ... đố về đây hội tụ. T hật ra, từ lâu Đà L ạt đã nối tiếng về hoa vì cung cấp được nhiều hoa đẹp cho Sài Gòn và các tỉn h phía Nam mà khóng nơi nào có được. Một sô gia đình k h á giả đã nhập nhiều loài hoa lạ từ các nước về như ở biệt th ự của Bộ trưởng 14 Bi mat Thanh pho Hoa DaLat they are quite gorgeous in their natural way in the garden, but in vases they wither almost immediately. Vietnamese colendula officinalises are yellow and in single blaze; the kind imported from Japan is dark yellow and in double blaze. Pensees, called “lovesickness” flowers, students’ flowers, or butterfly flowers, has a scientific name of Viola Tricolo Linn Violacecae. It means that the flower has three colors and tends to be purple. According to scientific documents, the number of three colors in each kind never changes, but the three colors are accidentally composed of black, red, yellow, white, blue, orange; this makes up a kind of pensees with strange and attractive colors. The fact that somewhat surprises many tourists upon arriving in Dalat is that on this highland appear hundreds of kinds of tropical flowers from many countries in all continents such as China, India, Japan, the United States, and other countries in Africa or in South America, all getting together in this city. In fact, Dalat has been famous for its flowers because it has provided beautiful flowers to Saigon and the southern provinces; nowhere else can do the same. Some wealthy families introduced several strange kinds of flowers into the country. For instance, in a villa owned 15 Bí mật Thành phô'Hoa ĐàLạt chế độ Sài Gòn - T rần Trung Dung có m ột cây Jade Wine (Móng Hổ) m àu xanh nước biển, trổ hàn g tră m bông k ết th à n h m ột chuỗi dài trông r ấ t m át m ắt. Sau đó, loài hoa M óng Hổ này được nghệ n h â n Nguyễn Văn Vinh xin giông đem về trồng trước nhà ở đường Phan Đình Phùng - Đ àlạt. Hoặc hoa Muget (Linh Lan) cũng đã có người đ ặ t mua từ Pháp, Tulipe đ ặt m ua từ H à Lan, Cúc mua từ Nhật... đưa về Hoa Tulipe làm phong phú thêm cho nguồn "gien" của "Vương quốc Hoa" Đà Lạt. Thực tế, m ột sô' loài hoa đẹp, dễ trồng, thích hợp với mọi giới và có giá trị cao trê n th ị trường, thời gian qua từ các nước được nhập về và ươm trồ n g với quy mô lớn ở Đà L ạt không phải là ít: Hoa Glaïeul m àu trắn g , vàng, đỏ sậm , và hoa Lys m àu trắ n g th a n h n h ã có nhiều giống n h ập từ N hật, Pháp, Đài Loan. Hoa c ẩ m Chướng (Clove Pink) m àu hồng, đỏ, vàng, đỏ tươi, đỏ nhung, có nguồn gốc nh ập từ Trung Đông. M arguerite, Olympe, G erbera, c ẩ m Tú c ầ u (Hydrangea)... n h ập từ N h ậ t Bản, Pháp. Còn giông Bégonia Rex được đưa từ Ý về lá của nó có những đô'm r ấ t đẹp lại đối màu: Trời mưa lá tím , hôm nào nắn g đẹp lá th ắm lại và có m àu huyết dụ; trê n lá có lớp tuyết m ịn hơn nhung. 16 Ĩ)C M ^ Ĩ C nmật Thành phô'Hoa ĐàLạt by Tran Trung Dung, a Minister of the former Saigon government, there was ocean-blue Jade Wine (Tiger’s Paws) with hundreds of small flowers in an eyesoothing long string. Later, Mr. Nguyen van Vinrh, an artist, asked for its seeds and brought back to Dalat for planting in front of his house on Phan Dinh Phung Street. Mugets were also ordered from France, tulips from Holland, chrysantheum from Japan; all these make the genes of the “kingdom of flowers” in Dalat more various. In fact, a number of beautiful flowers, which are easy to grow, suitable for people of all walks of life, and highly priced in the market, have been imported and grown on a large scale in Dalat. Some of them are gladioluses in white, yellow, and dark red; white lilies of various kinds imported from Japan, France, Taiwan, daffodils (clove-pinks) in pink, red, yellow, bright red, and scarlet originated in the Middle East; marguerites, olympes, gerberas, hydrangeas... from Japan and France. Besides, begonia rexes from Italy display nice spotted leaves whose colors often change; in the rain the leaves turn purple, in jhe-sunny -days they become dark red ar 'ẵỷer PHÒNG ĐỊA CHÍ 17