Đ ể tàm đầy tíU.m Ràn! ttóRQ
cluyến Mỹ du của 'Bà Má.
Tọng tác. eia.
H is b n o d u iu i way be oỊy sow . Heading
OK youn ttip to y W ic .ic a M om and D ad.
T o Biy yo u n ge i b)iơtíl£Jis and s is ttó is .
Ịv Ị k T - M a y 2 0 0 l
M A I K IM
TH À N H
NHÀ XUẤT BẢN ĐÀ NANG
DA N A N G P U B LIS H IN G H O U SE
bông khuâng Dà Lạt
FUBBSiaMSOTMUT ’
Chịu trách nhiệm xuất bản:
Staff in change o f this publication:
Giám đốc - Director:
Tổng biên tập - Editor General:
Chủ biên - Editor in ch ie f
Biên tập - Editor
Chuyển ngữ - English translation
Trình bày bìa - Cover decoration
VÕ VĂN ĐÁNG
NGUYÊN ĐỨC HÙNG
MAI KIM THÀNH
TRẦM MY
LÊ HẢI NAM
MKT
N h iế p ả n h - P h o to g ra p h s by v õ V Â N N G H Ệ , M P K and M K T
- Ả n h bìa 1: M ộ t th o á n g b â n g kh uâ n g - M K T
Front cover photograph: Vague M em o ry by M KT
Ả n h bìa 4: M ộ t v à i h ìn h ả n h s in h h o ạ t tro n g cá c ch u yế n du lịch
đ ến Oà L ạ t do tấ c g iả th ự c hiệ n .
-
Cover photographs No. 4: Some activitive photographs o f journey,
travels to Dalat taken by author.
Ả n h p h ẩ n 1: Đường về “ b o n ” - Võ V ă n N gh ệ
C h a p te r-o n e p h o to g ra p h : The w a y b a c k to a ‘‘b o n " b y Võ Văn N g l
-
- Ả n h p h ầ n 2: Bình m in h trê n hổ Xuân Hương - M P K
C h a p te r-tw o p h o to g ra p h : D a w n on X u ã n H ư ơ n g lake b y M P K
-
Ả n h p h ẩ n 3: Đ à L ạ t b ình m in h - Võ V ă n N gh ệ
Chapter-three photograph: Sunrise in Dalat by Võ Văn Nghệ
- Ả n h p hầ n 4: T h ấ p Bưu đ iệ n - Võ V ăn N ghệ
C hapter-four photograph: Post Tower by Võ Văn Nghệ
In 1000 cuốn khổ 12
X
21 tại xưởng In M ỹ Thuật, TP. Hồ c h í M inh .
G iấy trích ngang KHXB số 3 3/ 1413/ XB-QLXB do Cục Xuất bản cấp ngày 21 - I I - 2(
Q uyết định xuất ban số 2()4/ Q D XB do Nhà Xuâl bản ( â|) ngày 23 - 04 - 2001.
In xong và nộp Ill'Ll chi oil tháng 5/ 2001.
Giao cảm...
ĩ ) ế k ĩ ) à Lạt ílìnR cmíi in đậivi tnong iQM. tRức nRiều người tó
nítong lặng títóng xcmR giữa núi đồi bát ngát... điều đó K^ư
tdể đã ttỏ tRànB. tRuộc, ímR C.IỈQ wội tilàkR. ọiố tao nguyên
xinR đẹp t ó tturnọ C.R.Ĩ M.ỚÍ dơn 100 năm tuổi này. Đ á Lạt
-tuy Mang dáng dổp pRươkg Tay
uứi KÍtững công tiù 4 teiấK
tiuíc. Riện đại, nỉWg ữẫft còn đọng (Ị.ại R-àiR bóng pílương
'Đỏi\q Ruyền tRoại ơđi nítữRg "bon" ngưõi c lií., Lạc-R. dặng
íẽ. âCA ầầM, 1-lang dòng suối ngọn tPiác. tPiốp tRoáíig giữa
fePiU nừttQ nguyê.n Sind ndiệ-t đới, nHctng đồi ứônQ d ơ mộng
Hay K^Cing ưưỜR Hoa tHỗM tó MƯỢt má đã tuôn để tại R^ững
ấn tượng đạp tiiong ỉòng người MỂh MỘ.
0 'dọn giới ầ iậ u B á Lạt lầa I-AỘÍ tài (?iệu íaônq dần, clímg tôi
c lỉ muốn tew một người bạn đỏng RồkR feRi cùng du feí\ácíl
đũng dại tiivi Riểu đôi điầu OỀ nKững danK Ỉ.QM tím q P.anR,
nRang c.ông t/iìnR teiến t/iúe, tó giá ttị tuông í ịc l sỡ pR-át tniẩR
của tRjQM.il pRó Rồy. Mồ kRố đó ciuyến du KồkH sẽ. tÍẾM pRồd
súc, tíc l tò sống động.
KKỉ 1Rục, fcận cluyê.n đ ằ B à Lạt, c lik g tôi ưui wừng kRộh. được,
sự f i l l ' l l lệ. Oồ g iú p đ ỡ í' Rí titiR p.ỉla LãnR đ ạ o s ỏ D u tịC.R Làm
Đồug, 'Sao tàng LâiviĩDồng, các, ugHệ sĩ liíìiếp QI'1 ^Võ 0 /a II
Jígíiệ ữò. M P K , kRóc.fí sạn R ư ơ ng M a i, các tPiâíi bằng quyến
tỉlu ộ e . . . . d ồ n g tílờ i C ũng Mắc. KỢ c ụ iR ể » ftíề u Oị -tRớe ọ iẵ Mồ
ttũitQ quá ttìnR cRóp bút elũng tôi đa pííỏi cẠỵ dựa Ưào.
Đ ư ợ c . n ó i ữề q u ê Rương, d o đ ồ n g b à o bũkR, ơ à e l o bẽ. b ạ n
leKdp Răw CẮỐU -
b ẵ n g tố t CẢ iì t '1 y ê u í Rương đ ả iĩi tR d « . tò.
r ỉI m Lvui ?ỚI\ đ ó i ủ ỡ i n g ư ờ i tR ục. Rĩệ-K. o liú n g t ô i n ốt WIOHC] đ ư ợ c
í m q ngK í. nRững g ó p ý c l ỉ g iá o cRứ«. fin d , Ưở t ù n g
m ong
được. Ễượng tíla c lo nRcing sai sót lầc«g ầ ẻ nào t ó » l tíiỏị.
' ( i f tạ í í ; ỏ.'. :'ÌCi:\CỊ tcír/ PùltQ í ộ í ơ t M Ỉ t ò c.ầu ('Rúc
I.XỊ
Cl\UL)ín du Rg'aR ,'/.àị đầu ắp 'AÌCM,. 'ỜM ủ ậ ị Cui ...
Mai Kim Thành
Mutual sentiments
Tie. iMflQe, de.£pdy eng/iatted. on e.ơẽJtybody’s miRds wRen tRe.y
ơisit D a t a MUSi be. tRat oịj- e.ndie.ss ỌÍỂ.Ễ.K pine. tee-S in spa
cious R ite and mountains. TRiS Ras be.tOM£. a typitaỄ. claiiac,íeiistic. oỊy ầ is oữe.i-100 -ye.cưi-oỉ.d Mountainous c,ity. D a ta ,
tílougíì. b&QHÍKQ cWe.St&lM StyRe, in its wodeAK a)icl(te,Munai!.
MOdfes, S titt fee.&ps its RCrtuxaê appe.aiicMC,e. ojj- Ễ£.ge.ndcưiy SasteJM: pe.aC.&fyUỄ, ‘bons’ o-fj ed it, Lạcl pe.opẾe.; StJie-QMS and wateJiljaWs B-aUjj-sigRted tR/iougR. ■tuopic.all Pkrteiozoic, {y0/i£.sts;
p o e iic piK£ R ife , jydowei gaJide.R on lyitassy g/iass Hands. A l l
0|j tRe.se. always tealte beauiijjut M£.woJiabHe. ÌMp/t£SSionS in
iilose wHo ítaưe. it.
cU/iie.R cloosing to pJi£.s&H.t D a t e in iRis bloclute, we would
SintpHy tee, to be. a e,0Mpaw0K 0(y e.ơeiy touiiist Togetie.lL we.
way be. waleing dise.oiteJúe.s 0(j Ễmdstapes, Ristoiiie. pSacas,
iitOaduabde. a/iclite.ciuiiaf!. woifes in tKis City's d&OelopMỂ-nt RistoJitj; and tHiS wiM suxe.Ẽ.y wafefc ouit j'0UJine.y ÍU.A& M.OÍỂ. e-MJLiC-fi.IRCJ and. Ẽ.ĩơe.Ễ.y.
k idis publication onD allat, we Ralte ilappidtj Jifi.e.e.ilted dots
ojj fcucouiage.rtei'rt and assistance. (jiLCM Le.ade.iis ojj TouniSw
De.paiitM£nt ojj Law Đồng, Muse.(M 0(j- Law Đồng, autistic,
pfWogmpRfcits Q/o ữỗR J[fgR.ệ and yỉP K , PKương Moi !—■'#7
cu DÂN BAN ĐỊA
ĐÀ LẠ T-LÃ M ĐỒNG
ABORIGINAL PEOPLE
OF DALAT- LÃM ĐỔNG
T rê n địa ban tỉn h L âm Đ ổ n g n g à y nay,
ngo ai đa số người K in h và m ộ t s ố các
dân tộ c ít người 0m iề n Bắc di cư' vào
số n g xen kẽ cù n g voi người K inh như
T h á i, T ày, N ù ng ... p h ẩ n cò n lại g ồ m các
n h ó m dân tộ c M ạ, K ’ Ho. Churu là những
cú dân bản địa noi đây.
M o s t in h a b ita n ts in L â m Đ ổ n g P ro v
in ce a re V ie tn a m e se p e o p le w h o in
te rm in g le w ith n o rth e rn e th n ic g ro u p
im m ig ra n ts s u c h as Thái. Tày, N ù n g ,
a n d e tc. The re s t, in c lu d in g e th n ic
g ro u p s o f M ạ , K 'H o, C h u ru , a re re
a lly a b o r ig in a l p e o p le .
C á c tộ c d â n
b ả n đ ịa số n g
p h â n b ố tr ã i
th e o ch iề u d à i
của tỉn h , ngay
từ ra n h g iớ i
tỉn h Đ ổ n g Nai
đ ế n tậ n g iá p
ra n h
t ỉn h
D a k la k . B ắ t
đ ẩ u từ Đ a
H oai, Đ ạ T ẻh ,
C á t T iê n kéo d à i đ ế n th ị xã Bảo L ộc ỉà
vù n g cư trú của d â n tộ c M ạ , họ số n g
th e o từ ng khu vự c và n h ó m riê n g như
M ạ IMgăn 0 vù n g hạ lưu s ô n g Đ ạ Đ ờng
(Đ ồ n g l\la i), M ạ Tó 0 v ù n g sô n g Đa
R n g a , M ạ x ố p 0 vu n g L ộc T ru n g quanh
th ị xã Bao Lộc.
These a b o rig in e s s c a tte r th ro u g h o u t the
w ho le p ro v in c e , fro m its b o rd e r w ith
Đ ồ n g N a i fa r up to its b o rd e r w ith
Daklak. Fro m Đạ Hoai. Đạ Tẻh, C át Tiên
up to Bảo L ộ c Tow n is the h o m e lan d
fo r the e th n ic g ro u p s o f M ạ. w ho g a th e r
in to d iffe re n t g ro u p s in ce rta in areas:
M ạ N g à n in h a b it the lo w e r Đạ Đ ò n g
(Đ ồ n g Mai) B a sin ; M ạ Tô the Đa R nga
B a sin ; M ạ x ố p . L ộ c T ru n g n e a r Bảo
L ộ c Town.
Từ ranh giới thị xã Bảo Lộc và huyện Di
L in h , d ọc th e o quốc lộ 2 0 về Đ à L ạ t là
vù n g cư trú của cá c n h ó m dân tộ c K ’Ho:
tậ p tru n g tạ i huyện Di L in h có n h ó m
K 'H o Sré quen nghề là m ru ộ ng (S a S re:
ăn ru ộ n g ): 0 về phía N am Di L inh bọc
th e o đường s ố 8 đi Phan T h iế t là địa
bàn của n h o m K 'H o N ộp: n h ó m K ’ Ho
Kóciôn ch ọn m iề n Đ ồ ng N am Di L in h đế
cư trú : Tại huyện Lạc Dương n h ó m K'H o
L ạch đ ịn h cư 0 Xã L á t va n h ó m K'H o
C h il s in h tụ ở vù ng Đạ S a r cá ch Đà L ạt
2 0 k m và kéo d à i đến vù n g Đ ạ m Ròn
th u ộ c lưu vực sô n g K rô n g n ô g iá p VỚI
n h ó m M n ô n g 0 D aklak.
Người Churu ch ọ n vù n g đeo Prenn để cu
trú với cá c xã Loan. T lit ra th u ộ c huyện
Đơn D uoìig.
I\lêu Đà L ạ t n g à y n ay à noi tụ h ội d á n
cư cua kh ắ p m ọ i m iề n đ ấ t nuớc th ì Đa
18
D i L in h D is tric t on N atio n a l R oa d 20.
betw een Bảo L ộ c a n d Dalat, is the h om e
lan d lo r the e th n ic g ro u p s o f K 'H o: K 'H o
Sré live on fa rm in g m o s tly ro u n d D i L in h
Tow n (Sa Sre m eans to eat lan d ): K 'H o
N ộp p o p u la te the S outh o f D i L in h D is
trict. a lo n g sid e N atio n a l H oad 8 to Phan
T h iế t; K 'H o K ơ d ô n have ch o s e n the
S o u th -E a st o f D i L in h fo r th e ir h o m e : in
Lac D ương District. K'rlo Lạch reside in
Lát Village and K ’Ho Chil occupy Đạ Sar.
20 kilometers away from Dalat, and up
to Đạm Ron in the Krôngnô Basin, ad
joining the ethnic group of M illin g in
D aklak Province.
Churu people have chosen to inhabit the
neighborhood of Prenn Pass in Loan
and Tutra Villages, Đơn Duong D istrict
A lth o u g h D a la t is p r e s e n t ly the
intermingiement of people from ail over
the co un try. It was really the residence
of aborigines of K'Ho Lạch and K'Ho
Chil 100 years ago.
The nomadic Chi! people used to move
round the forests of cross-pollimtccl, bigleafed pine trees spreading fro m n o rth
w est to so u th -e a s t o f the H ig h U n d s. On
the co ntra ry, then close relatives o t Lcich
fadeless m em ories o i
d,licit
L ạ t 1Ũ0 n ă m trư ớ c v ố n là v ù n g cư trú
của các tộ c d ân bản địa K'H o L ạch và
K’ Ho C hill
Là n h ó m cư d à n là m rẫy, người C hil
số ng bao quanh vù n g rừng th ô n g hỗn
giao và lá rộng từ phía Tây Bắc đến
Đ ông Bắc cao nguyên. Khấc hẵn người
bà con gần gũi. người Lạch thường chiếm
vùng thung lũng ven suối để làm lúa
nước - “ L ạ c h ” , theo tiế n g bản địa có
nghĩa là “ rừng thưa” , dùng để ch ỉ vùng
rừng th ô n g , đổi trọ c từ dãy Langbian
trã i dài xuống Tây Nam , bao gổm cả
th à n h p hố Đà L ạt n gà y nay. Do sự p hát
triể n ồ ạt của người Kinh, người Lạch đã
rút về 0 xã L ất dưới chân núi Langbian,
còn người Chil ở rãi rác quanh Đà Lạt,
Tà Nung, Đức Trọng.
Các dân tộ c bán địa ở Lâm Đ ồng thuộc
hai ngữ hệ khác nhau: người Mạ và người
K'Ho thuộc nhóm M on-K h m e r là hệ ngôn
ngữ của nhiều dân tộ c Nam Tây nguyên,
cò n người C huru th u ộ c hệ M a la y o P olynésien m à có người gọi là hệ Đa
Đảo. Họ có m ộ t kho
tà n g v ă n hoá r ấ t
p h o n g p h ú vả đa
dạng với những tập
quán, pho n g tụ c lễ
h ộ i, n h ữ n g tru y ề n
th ố n g văn hoá dân
g ia n , n h ữ n g tru y ệ n
cố. huyền th o ạ i độc
đáo, đặc biệ t phải kể đến các luật tục
mà họ thường gọi là IM’dri bao gồm nhung
qui tắ c ứng xứ, nếp sống, sinh hoạt được
diễn th à n h lời ca. bài h á t và được lưu
tru y ề n qua n h iề u th ế hệ.
Á m n h ạ c cũ n g là m ộ t lo ại h ìn h s in h
hoạt tru yề n th ố n g của đổng bào cấc
dâ n tộ c M ạ , K ’ Ho, C huru với n h ạ c cụ
p h ổ b iế n là c á c bộ c h iê n g , c á c lo ại
m b ie o t. V à o m ù a lễ h ội (thư ờng b ắ t đầu
từ sau khi th u h o ạ ch xo n g vụ lú a), đ é m
đ ê m đ ồ n g bào lại tổ chứ c ăn m ừ n g lúa
m ới. B ên n g ọ n lửa, họ ăn th ịt và uống
rượu cẩ n . ca h á t và n h á y m úa cù n g
nhau. T iế n g ch u ô n g , tiế n g kh è n va n g
lên nhữ n g â m th a n h p h ấ n kh ích giữa
bảng khuâng đà lạ t
used to occupy low valleys for waterrice cultivation - 'Lạch' means ‘under
growth woods’ in their language, im ply
ing the pine forests and hills south-west
of Langbian mountains, including Dalat
City. Because o f the soaring population
growth of Viet people, Lach's drewn back
to set up Lát Village a t the foot o f
Langbian and Chit's scattered round
Dalat, Tà Nung, Đức Trọng.
Ethnic groups in Lâm Đồng speak two
different language systems: Mạ and K’Ho
belong to Mon-Khmer, which is the ori
gin o f many ethnic groups’ languages
in the South o f Western Highlands, while
Churu belong to Malay-Polynesian, also
called poly-island system. They all have
a very wealthy cultural treasure, rich in
customs, festivities , traditional folk cul
ture, tales, unique legends and espe
cially custom precepts which they call
N'dri, telling rules of behavior in every
day life and activities, expressed in forms
o f proverbs and songs which have been
recited from genera
tion to generation.
Folk music is also
tra d itio n a l in Mạ,
K 'H o a n d C huru
p e o p le s’ a ctivities
w ith com m on in
strum ents such as
u sets o f gongs and
mbieots. During festival period, which
begins after their harvest o f rice, they
hold festivities in celebration o f the new
rice night after night. Gathering round
the open fire , they eat meat, drink ‘cẩn’
(a ferm ented beverage sucked out
through a bamboo pipe from a earthen
ware vessel), sing and dance together.
The exciting sounds o f dongs and flutes
in the middle of quiet forests seem to
bring back an optimistic longing for a
better future.
These minorities often gather into a bon
or plei (like a village o l Viet people), each
o f w hich has som e tens of wooden b u n
galow s. the space u n d e r w hich is used
19
- Xem thêm -
.PDF 
96 
259 
148 
