3/29/2010
Ch¬ng 4. Sinh lý néi tiÕt
§ §¹i c¬ng vÒ néi tiÕt & hocmon
1. §N
* TuyÕn néi tiÕt (Endocrine Land):
C¸c tuyÕn tiÕt c¸c chÊt h÷u c¬, ®æ trùc tiÕp vµo m¸u,
l©m ba, dÞch tæ chøc, dÞch TB, cã t/d KT c¸c qu¸ tr×nh
trong c¬ thÓ
T’ ngo¹i tiÕt
T’ néi tiÕt
- Kh«ng èng dÉn (gland less duct)
- §æ trùc tiÕp vµo m¸u
- §Æc hiÖu
- Cã TB tiÕt, cã èng dÉn
- §æ vµo xoang
* Hormon
+ Tríc ®©y: Hormon lµ nh÷ng chÊt cña c¸c t/néi tiÕt tiÕt
ra ®i th¼ng vµo m¸u hay b¹ch huyÕt cã t/d sinh häc cao, ®iÒu
hoµ h/® chøc n¨ng c¬ quan thÝch øng
+ HiÖn nay: chÊt truyÒn tin ho¸ häc tuÇn hoµn theo m¸u, tõ
n¬i sinh ®Õn c¸c c¬ quan tiÕp nhËn (®Ých) ph¸t huy t/d sinh
häc cao theo ph¬ng thøc ®iÒu hoµ ngîc.
2. Nguån gèc
-Tõ c¸c tuyÕn néi tiÕt
-Tõ hÖ TK (): vïng díi ®åi: oxytoxin; Vazopresin …
+ N·o tiÕt Dopamin
+G/c (symphatic): Adrenalin, Noradrenalin
+Phã g/c (para symphatic): Axetylcolin
- Tõ t/chøc, TB côc bé: t/d tù ®iÒu tiÕt c/n tæ chøc ®ã
+ H¹ vÞ (d¹ dµy) tiÕt Gastrin àtiÕt dÞch vÞ.
+ TÕ bµo t¸ trµng tiÕt Secretin
Nguyễn Bá Mùi
1
3/29/2010
3. B¶n chÊt cña hocmon (4 nhãm)
3.1. Nhãm peptid (3à200 a.a)
- Tæng hîp ë líi néi chÊt nguyªn sinh díi d¹ng chuçi
peptid dµi h¬n (pro–hormon)
VD: pro-Insulin, pro-glucagon…
- Kh«ng vµo trong TB ®Ých mµ t/d trªn bÒ mÆt thô thÓ ®Æc
hiÖu ë mµng
+ Peptid: Oxytoxin gåm 9 a. amin
+ Polypeptid: Insulin (m¹ch 1: 21 a.a; mach 2: 30 a.a.
+ Protein: STH (t/yªn) gåm 188 a.a.
3.2. DÉn xuÊt cña a.a :
Trong lîng ph©n tö thÊp, dÉn xuÊt cña tyrosin
• Tæng hîp nhanh h¬n so víi nhãm H.peptid.
H. tuyÕn gi¸p
H. tuû thîng thËn
Tyroxin
(adrenalin, Noradrenalin)
- Chñ yÕu d¹ng kÕt hîp, lîng nhá tù do
tan trong níc
3.3. Nhãm Steroid (nh©n Cyclopentan–perhydro phenantren )
- T/h tõ cholesterol, phÇn lín d¹ng h/® trùc tiÕp
- D¹ng tiÒn h/® Ýt: testosteronàsp’ h/®
dihydro-testosteron
3.4. Nhãm Eicosanoid (hîp chÊt cña a.xÝt bÐo): t¹o
thµnh tõ arachidonat (axÝt Ðo 20 C, nhiÒu liªn kÕt
®«i): Prostaglandin
• Hormone cña hÖ m«
Nguyễn Bá Mùi
Nguyễn Bá Mùi
6
2
3/29/2010
- Trong m¸u ë d¹ng k/hîp 1 protein ®Æc hiÖu v/c:
+ Steroid 21C (cortisol, corticosteron, progesteron)
CBG (Cortisol - Binding Globulin)
+ Testosteron, œstradiol: SBG (Sex Hormone Binding Globulin)
- Khi t/d k/h Receptor ®Æc hiÖu cña nh©n à t/d lªn ADN nh©n TB
®Ých à nÕu adrenalin t/d ngay (phót), steroid ph¶i sau vµi giê
NhiÒu H. lu th«ng trong m¸u b»ng 1 protein v/c ®Æc hiÖu
H-VËt t¶i
Mao qu¶n
4. §Æc tÝnh sinh häc cña hormon
- Kh«ng ®Æc trng loµi: HTNC, HCG (Human Chorionic Gonadotropin)
- Ho¹t tÝnh sinh häc cao (§V g = 10-3g, 10 -6mol, 10-12mol = pico mol): 1g
insulin g©y gi¶m ® êng huyÕt 125.000 thá
- §Æc hiÖu víi c¬ quan à H. sinh dôc ¶/h c¬ quan s.dôc (tÊt nhiªn ¶/h c¸c
c¬ quan kh¸c nhng kh«ng râ). Ph¶i cã Receptor trªn mµng, trong NSC
hoÆc trong nh©n TB ®Ých
- T/d qua l¹i, hiÖp ®ång hoÆc ®èi kh¸ng à H/®éng c¸c tuyÕn néi tiÕt
®îc ®iÒu hoµ nhê TK – TD.
- TiÕt theo nhÞp sinh häc: ngµy ®ªm (coctizon); th¸ng (estrogen);
Mïa (tyroxin: ®«ng nhiÒu, hÌ Ýt)
5. C¬ chÕ t¸c dông cña hormon
3 c¬ chÕ (H – mµng, H–Enzime vµ H-gen)
5.1. C¬ chÕ H–Mµng: (hÇu hÕt H. cã träng l îng ph©n tö lín)
• T/d lªn mµng lµm biÕn ®æi tÝnh thÊm vµ xóc t¸c cho
vËn chuyÓn tÝch cùc
• H. (The first messenger): mang tin TK ®Õn TB
• TiÕp theo ho¹t ho¸ Adenylcyclaza: ATP à AMPvßng
(The second messenger)
Nguyễn Bá Mùi
Nguyễn Bá Mùi
9
3
3/29/2010
ATP
NH2
N
NH2
N
N
N
N
H
C
O
Adenylcyclaza
H C
O
O
P
O
O
O~ P
O~ P
C
H H
C
O OH
P
OH
AMPvßng
OH
OH
OH
OH
CH2 O
HH
O
C
H H H
C C
OH OHO
N
N
H
N
a. T¸c dông cña Adrenalin vµ glucagon
H
ChÊt T.T1
R
Mµng TB
ho¹t ho¸
ATP
Adenylcyclaza
AMPvßng (chÊt T.T 2)
ho¹t ho¸
á ®êng huyÕt
KINAZA
Photphorylazab
(v« ho¹t)
Vµo m¸u
Photphorylaza a
( ho¹t ®éng)
Glycogen
Glucose-1 P
Glucose-6 P
G.6.photphataza
Glucose
b. T¸c dông H lªn trao ®æi lipit qua AMPc
(lipocain, tiroxin liÒu cao ….)
H
R
ChÊt T.T1
Mµng TB
ho¹t ho¸
ATP
Adenylcyclaza
AMPvßng (chÊt T.T 2)
ho¹t ho¸
triglyxerit-lipaza
Lipit
Nguyễn Bá Mùi
Glyxªrin + AxÝt bÐo
4
3/29/2010
5.2. C¬ chÕ H–gen: (H. ph©n tö bЖsteroid)
v C¬ chÕ chung:
Ø C¸c H. nµy rÊt kþ níc, dÔ tan trong m¸u, lu th«ng díi
d¹ng H-vËt t¶i tíi TB ®Ých
Ø T¹i TB ®Ých, H. t¸ch vËt t¶i, khuyÕch t¸n tù do qua mµng kÕt
hîp R trong nh©n (hoÆc trong bµo t¬ng) t¹o phøc H-R. C¸c R
nµy 1 vïng liªn kÕt víi H vµ 1 vïng víi ADN nh©n TB
Ø Phøc H-R kÕt hîp ®Æc hiÖu lªn 1 vïng ADN (vïng nh¹y c¶m
víi H =HRE:Hormon Responsive Element). ChÝnh kÕt hîp nµy KT,
khëi ®éng tæng hîp protein míi ®.hiÖu ë bµo t¬ng
v C¬ chÕ t¸c ®éng lªn ADN
T/h protein: ADN
ARN-polymeraza
më xo¾n kÐp
- Gen t/h protein trªn AND chØ h/® khi gen tiÒn khëi ®éng O
më (Operator - vËn hµnh) t¸ch xo¾n kÐp à Î sù ®ãng më gen O
- Gen O l¹i ®îc ®/khiÓn bëi R-G (Regular Gene): qua viÖc
sinh chÊt øc chÕ R ( 2 ®Çu: R & R’)
+ NÕu H b¸m vµo R ’à më gen O à tæng hîp P
+ NÕu b¸m vµo R à ®ãng gen O® kh«ng t/h P
ADN
R-G
R
P
chÊt øc chÕ
O
R’
Hormon
ADN
Protein
ARNm
Ribxom
5.3. C¬ chÕ H–men
- T/d nh Co-enzim: t¨ng hoÆc ø/c enzyme
VD: men NADF-transhydrogenaza xóc tiÕn sù v/c hydro tõ
NADFH2 ®Õn NAD díi ¶/h cña Oestrogen ë m« s.dôc:
Oestrol + NADFH2 ® Oestradiol + NADF
Oestradiol + NAD ® Oestul + NADH2
NADF: Nicotinamit Adenosyl Dinucleotit Fotfat
- HiÖu qu¶ nµy rÊt q/träng, xóc t¸c cho q/tr×nh chuyÓn ®iÖn tö
vµ hydro trong h« hÊp, t¨ng chuyÓn ho¸ E, t¨ng h« hÊp m«
bµo à gi¶i thÝch HF m¹nh khi ®éng dôc
Nguyễn Bá Mùi
5
3/29/2010
5.4. Hormon do Phermon
• Hormon tiÕt ra m«i trêng qua vÞ gi¸c, khøu gi¸c ¶nh
hëng ®Õn tËp tÝnh cïng loµi
• + §/khiÓn x· héi loµi: ong, kiÕn
• + §¸nh dÊu l·nh ®Þa: hæ, b¸o, s tö
• + QuyÕn rò ®éng vËt kh¸c giíi: c«n trïng, c¸, dª, lîn ®ùc,
chuét chï
Nguyễn Bá Mùi
16
6. Sù ®iÒu hoµ néi tiÕt vïng d íi ®åi
- Trung t©m TK, cÇu nèi TK - néi tiÕt, cã c/n néi tiÕt
- TiÕt c¸c H. quan träng ®iÒu khiÓn h/® c¸c tuyÕn néi tiÕt
®Æc biÖt tuyÕn yªn
- H. vïng díi ®åi gåm 2 nhãm:
Nhãm gi¶i phãng
Nhãm øc chÕ
RF: Releasing Factor
t¨ng cêng h/® c¸c tuyÕn
IF: inhibiting Factor
øc chÕ h/® c¸c tuyÕn
C¸c Hocmon vïng díi ®åi cã t¸c dông ®iÒu hoµ néi tiÕt
§iÒu hoµ bµi tiÕt hocmon
- [H] rÊt thÊp, nÕu thay ®æi à bÖnh (u, nhîc n¨ng)
àc¬ chÕ ®iÒu hoµ (TK-TD, feed-back)
- Feed-back: khi [H] tuyÕn yªn trong m¸u -® sÏ ø/c
tiÒn yªn tiÕt H. t/ø vµ ø/c tiÕt RF (Feed-back ©m tÝnh)
- Feed-back + lµ sù t¨ng H. tuyÕn ®Ých g©y kÝch thÝch
tiÒn yªn vµ hypothalamus, kh«ng øc chÕ.
VD: tiªm oestrogen cho chuét tøc t¨ng H. sinh dôc
tuyÕn yªn àrông trøng: chøng tá ®· g©y t¨ng tiÕt LH
tiÒn yªn.
Nguyễn Bá Mùi
6
3/29/2010
Ngo¹i c¶nh
KÝch thÝch tõ
bªn trong
(to, a/s, ®é Èm …)
IF
gi ÷
a
u
th
uú
sa
í
c
-
thu
ú
th
uú
tr
Feed-back vßng dµi
Feed-back vßng ng¾n
Hypothalamus
RF
+
(MiÒn vá TT, SD, Gi¸p tr¹ng, Gan)
TuyÕn ®Ých
Tham kh¶o
Hocmon
Nguyễn Bá Mùi
C¬ quan ®Ých
19
B. SInh lý c¸c tuyÕn néi tiÕt
§ 1- TuyÕn yªn (Hypophyse)
I. §Æc ®iÓm cÊu t¹o (3 thuú)
-“Díi ®åi-tuyÕn yªn” t¹o 1 ®¬n vÞ c/n quan träng
-TuyÕn yªn c¸ chÐp bæ däc
II. C¸c kÝch tè tuyÕn yªn
1. Hormon thuú tríc, t¬ng t¸c thÇn kinh néi tiÕt ë c¸
1.1. H. sinh trëng (STH –Somato Tropin Hormone
GH - Growth Hormone)
- Protein, 2 LK disulfur. Kh«ng c¬ quan ®Ých (duy nhÊt)
Nguyễn Bá Mùi
7
3/29/2010
v Chøc n¨ng sinh lý “chuyÓn ho¸”
KT ph¸t triÓn m« sôn
KT c¬ thÓ sinh trëng
KT biÖt hãa TB sôn
GH
KT tæng hîp Protein
KT ph©n gi¶i Lipit
KT t¹o glucose
T¨ng ®êng huyÕt
Gi¶m s/d glucose
- KT tæng hîp protein (nhê STH v/chuyÓn a.a dÔ dµng vµo TB)
- KT t¹o sôn
- KT gan t¹o Somatomedin k/thÝch sulfat ho¸ canxi (cèt ho¸)
- G©y -®êng huyÕt (øc chÕ Hexokinaza) gi¶m t/h glycogen
- KT tho¸i ho¸ lipit cung cÊp E à-axÝt bÐo tù do huyÕt t¬ng
v KiÓm so¸t: th«ng qua GRH & GIH (díi ®åi) (Tham kh¶o)
vRèi lo¹n
Ø ThiÕu hôt (nhîc)
Tríc dËy th× ® chøng lïn, tÝ hon (bÊt thêng gen tæng hîp
STH)
Ø Thõa GH (u)
Tríc dËy th× ® chøng khæng lå
Sau dËy th×® chøng to cùc
1.2. KÝch gi¸p tè (TSH: Thyroid Stimulating H.)
glycoprotein, tuyÕn ®Ých: tuyÕn gi¸p
v Chøc n¨ng sinh lý
- Qua H. t’ gi¸p - chuyÓn ho¸ c¬ b¶n (nhÞp tim, h«
hÊp), -chuyÓn ho¸ gluxit vµ nit¬.
- KT trùc tiÕp qu¸ tr×nh tho¸i ho¸ lipit ë m« mì
- T¨ng cêng hÊp thu I 2 m¸u t/h tiroxin vµ thóc ®Èy
ho¹t tÝnh men ph©n gi¶i tireoglobulin t¹o tiroxin
v KiÓm so¸t
- RF-TSH (díi ®åi) à tiÕt TSH
- øc chÕ b»ng feed-back tõ c¸c H. tuyÕn gi¸p (T3, T4)
Nguyễn Bá Mùi
8
3/29/2010
1.3. KÝch vá thîng thËn tè (ACTH:Adenocorticotropin H.)
- Polypeptid 39 a.a, vÞ trÝ 25à39 thay ®æi Î loµi
- TuyÕn ®Ých: vá thîng thËn
v T¸c dông
- §iÒu tiÕt trao ®æi ®êng qua KT tiÕt glucocorticoid
- §iÒu tiÕt trao ®æi kho¸ng qua Mineralocorticoid
- §iÒu hoµ ho¹t ®éng néi tiÕt cña vá tuyÕn trªn thËn
- §iÒu tiÕt nhãm k/tè s/dôc: Androgenic steroid
- T¨ng hÊp thu muèi vµ níc ë èng thËn
- Gióp c¬ thÓ chèng stressà thÝch nghi
• KiÓm so¸t: CRH: Corticotropin R.H (díi
®åi) vµ c¸c H. vá thîng thËn qua feed-back
• Stress g©y t¨ng tiÕt ACTH ® t¨ng tiÕt H.
vá thîng thËn
• u n¨ng: héi chøng gi·n s¾c tè Cushing hay
Addison
• - GÇn ®©y ph¸t hiÖn ACTH ¶/h ®Õn n·o, trÝ
nhí, hµnh vi
Nguyễn Bá Mùi
26
1.4. KÝch dôc tè (GSH: Gonado Stimulin Hormone)
FSH: Folliculo Stimulin H.
(kÝch no·n tè)
LH: Luteino Stimulin H.
(kÝch hoµng thÓ tè)
§Òu lµ glycoprotein
C¸i: KT bao no·n ph¸t triÓn ®
tiÕt oestrogen ® t/dông
lªn ®êng sinh dôc
§ùc:KT èng dÉn tinh, sinh tinh
ph¸t triÓn ® KT t¹o tinh
C¸i: KT chÝn & rông trøng à
thÓ vµng à tiÕt
progesteron
§ùc: KT s¶n xuÊt testosteron
cña tÕ bµo kÏ (Leydig)
v KiÓm so¸t: do GnRH (Gonadotropin RH.) & H. sinh dôc c¸i
Nguyễn Bá Mùi
9
3/29/2010
* FSH và LH của cá thay đổi rõ rệt theo mùa sinh
sản
• Ở các loại cá đẻ mùa xuân trong não thuỳ chứa nhiều
hormon hướng sinh dục, nhất là trước lúc sinh sản. Sau khi
đẻ trứng lượng hormon hướng sinh dục giảm rõ rệt và
thường đạt mức thấp nhất
• Đối với các loài cá đẻ nhiều đợt trong năm thì sự phát triển
và phân tiết cuả các tế bào não thuỳ không đồng đều với
nhau về thời gian.
• Trong nước tiểu của phụ nữ có thai, chứa hormon nhau
thai HCG (Human Chorionicgonadotropin Hormon)
thường gọi là prolan A vàđặc biệt trong huyết thanh ngựa
chửa hàm lượng prolan A rất cao.
• Trong thực tiễn cho cá đẻ nhân tạo người ta thường dùng
prolan A làm chất kích thích thay cho não thuỳ. Riêng đối
với trắm cỏ thì dùng hormon não thuỳ có kết quả tốt hơn.
• Các hormon FSH và LH có ự
s khác nhau rõ rệt theo các
lớp động vật có xương sống. Tuyến yên của động vật có vú
không làm cho cá ụr ng Nguyễn
trứng.Bá Mùi
28
2. Hormon thuú gi÷a (thïy sau n·o thïy)
- KÝch h¾c tè (MSH: Melanocyte Stimulating H.)
- Õch, nh¸i, c¸ thuú gi÷a p.triÓn ®thay ®æi mµu da víi m«i trêng
3. Hormon thuú sau (thïy tríc n·o thïy)
Oxytoxin & Vazopressin
- Peptit (9 a.a), tõ TB TK nh©n trªn thÞ & nh©n c¹nh n·o thÊt
- Oxytoxin ¹ ADH ë 2 a.a (sè 8: Leu, sè 3: Isoleu)
- Tõ 1 peptit dµi c¾t thµnh 2 peptit (Neurophysin). Mçi
Neurophysin ®Æc hiÖu cho 1 H. (NeurophysinI cho oxytoxin,
NeurophysinII cho ADH). Phøc oxytoxin-neurophysinI &
vazopressin-neurophysinII theo sîi trôc vµo hËu yªn. Thùc
chÊt Neurophysin lµ tiÒn H. oxytoxin & ADH
2.1. T¸c dông
v ADH: chèng lîi niÖu, t¨ng t¸i hÊp thu níc ë thËn. §ång
thêi co m¹ch®-Pa
- C¬ chÕ: ho¹t ho¸ hyaluronidaza ph©n gi¶i hyaluronic (dÝnh kÕt
TB thîng b× èng thËn) ® hÊp thu níc èng thËn
- Khi thiÕu (tæn th¬ng díi ®åi) ® ®¸i th¸o nh¹t (®¸i nhiÒu,
kh¸t níc® uèng nhiÒu). Sù t¨ng tiÕt ® ø níc, t¨ng Pa nhng
nhanh chãng nhÊt thêi
v Oxytoxin: - tói mËt & nhu ®éng ruét
- Co c¬ tr¬n tö cung ® thóc ®Î
- KT co bãp c¬ tr¬n tuyÕn vó ® KT tiÕt s÷a
- Lóc chöa progesteron thÓ vµng /c tiÕt oxytoxin
- ø/d: Thô tinh nh©n t¹o® KT nhu ®éng t/c ®a nhanh tinh trïng
gÆp trøng ® t¨ng tû lÖ thô thai. Thóc ®Î
Nguyễn Bá Mùi
10
3/29/2010
§ 2. tuyÕn gi¸p tr¹ng (Thyroid gland)
Tuyến giáp trạng của cá bao gồm nhiều bọc nhỏ nằm giải
rác, ở cá sụn nằm ở phần trước chủ động mạch bụng và
hàm dưới, ở cá xương phân bố ở động mạch bụng và cung
mang thứ nhất.
Ngoài ra, ở hốc mắt của một số loài cá cũng phát hiện được
tế bào tuyến giáp.
Quá trình tiết kích tố tuyến giáp ở cá sụn và cá xương khác
nhau.
Ở cá sụn chất tiết được tiết vào các xoang bạch huyết, còn ở
cá xương chúng được tiết vào máu.
•Hocmon của tuyến giáp là Tiroxin (T3 &T4)
•Sự sinh tổng hợp hocmon tuyến giáp Tiroxin (T4)
1. Sinh tæng hîp T 3 & T4
-DÉn xuÊt cña a.a tirozin.
- T3, T4 + globulinà Tireoglobulin dù tr÷ ë xoang bao
tuyÕn. Díi t/d cña TSH tiÒn yªn ® thyroxin
-Tæng hîp cÇn 2 yÕu tè: Iod (ngo¹i sinh, néi sinh) & protein
tuyÕn gi¸p thyroglobulin. Qua 4 bíc:
B1: TB tuyÕn gi¸p thu nhËn, c« ®Æc Iodur
Iod (T.¨n, níc) hÊp thu ë ruét díi d¹ng Iodur (I- ) ®Õn tuyÕn
gi¸p ®îc gi÷ l¹i
B2: Oxy ho¸ iod:
2I- peroxydaza 2e- + I2
B3: G¾n Iod lªn a.a tirozin t¹o MIT vµ DIT
COOH
I2 +
CH2 CH
HO
Tirozin
NH2
I
Iodinaza
HO
MIT
I
I DIT
* MIT + DIT à T3
* DIT + DIT à T4
Nguyễn Bá Mùi
I
HO
I
O
I
I
O
I
COOH
NH2
COOH
CH2 CH
I
HO
NH2
CH2 CH
HO
B4: T¹o T 3 vµ T4
COOH
CH2 CH
I
NH2
COOH
CH2 CH
NH2
11
3/29/2010
2. T¸c dông cña Thyroxin
TB ®Ých: c¸c TB c¬ thÓ, ®/b c¬, TK, gan, phæi, thËn
v T¸c dông chuyÓn ho¸
- T¨ng dÞ ho¸ (oxy ho¸) sinh nhiÖt (nhîc n¨ng® chèng rÐt
kÐm, th©n nhiÖt gi¶m)
- - ph©n gi¶i gluxit, lipit, protein à n¨ng lîng
(u n¨ng ® con vËt gÇy, ¯ thÓ träng)
+ Gluxit: ® - hÊp thu glucoze ë ruét
® - chuyÓn glycogen ® glucoze ë gan
+ Protein: ® - dÞ ho¸, bµi xuÊt nit¬, c©n b»ng protein
+ Lipit: ® - huy ®éng axÝt bÐo tù do
+ Níc: ø/c t¸i hÊp thu níc èng thËn ® níc tiÓu nhiÒu
v T¸c dông sinh trëng ph¸t dôc
- ¶/h dinh dìng cña da, l«ng. KT sôn liªn hîp à sinh x¬ng
-G©y biÕn th¸i nßng näc
-Tuyến giáp ảnh hưởng đến các tế bào sắc tố của cá. TN nuôi cá vàng và
cá diếc bạc trong môi trường có chế phẩm tuyến giáp, sau một thời gian
cá bị nhạt màu, sắc tố màu vàng và màuđen biến mất.
- KT sinh trëng, ph¸t dôc bµo thai. KT hÖ TK, x ¬ng bµo thai (thiÕu ë
thêi kú bµo thai ® ®Çn ®én, kÐm ph¸t triÓn )
- KT ph¸t triÓn biÓu m« tuyÕn vó, ®ång thêi -tæng hîp protein, mì s÷a
à - s¶n lîng s÷a
- ¶/h TKTW & thùc vËt (c¾t tuyÕn gi¸p ® kh«ng lËp ® îc PXC§K)
§ 4. TuyÕn tuþ (pancreas)
Ngo¹i tiÕt
DÞch tuþ
(tiªu ho¸)
Néi tiÕt
Hocmon (3TB tiÓu ®¶o
TB a (A)
(Glucagon)
-®êng huyÕt
Langerhans)
TB b (B)
(Insulin)
TB d (D)
(Somatostatin )
¯®êng huyÕt
- Ngoµi ra, cßn cã TB F (PP) tiÕt 1 polypeptid cã t/d lªn ®êng ruét
Nguyễn Bá Mùi
12
3/29/2010
• Ở cá sụn, các tế bào của đảo tuỵ cũng vùi
trong tổ chức của tuỵ.
• Nhưng ở cá xương chúng lại phân tán ở túi
mật, lá lách, manh tràng và ruột
• Tính theo tỷ lệ khối lượng cơ thể, thì cá
biển có nhiều hormon của đảo tuỵ hơn so
với động vật có vú,
• Nên người ta thường dùng cá biển làm
nguyên liệu tinh chế insulin dùng trong y
học.
Nguyễn Bá Mùi
37
1. C¸c hormon tuyÕn tôy
1.1. Insulin
• Polypeptid
M¹ch b 30 a.a
M¹ch a 21 a.a
• T¸c dông: ¯ ®êng huyÕt (2 híng)
- ph©n gi¶i &
sö dông glucose
¯ t¹o ®êng
-o.x.h
- V/c
glucose vµo
c¬, m«
¯T¹o
glucose míi
glucose m«
bµo
¯ qu¸ tr×nh
glycogenà glucose
-Ch.ho¸
-T/h glycogen
ë gan
Hexokinaza
Glucose
glucoseà mì
+ a.bÐo
= Ho¹t ho¸ photphodiesteraza chuyÓn AMP ® ATP
InsulinHexokinaza*
Hexokinaza*
Nguyễn Bá Mùi
Glycogen
Nguyễn Bá Mùi
39
13
3/29/2010
C¸c t¸c dông chÝnh cña Insulin
Insulin
•- hÊp thu glucose ë nhiÒu TB
•- tæng hîp glycogen ë gan
• Gi¶m t¹o glucose
• Gi¶m glucose huyÕt
•- dù tr÷ glycoge ë TB
-tæng hîp triglyceride
•- dù tr÷ triglyceride TB
• ¯ [axÝt bÐo tù do] huyÕt t¬ng
•- hÊp thu a.a ë nhiÒu TB
•- tæng hîp protein
¯ [a.a] huyÕt t¬ng
Nguyễn Bá Mùi
40
1.2. Glucagon
- Polypeptit (29 a.a) do TB a , lu th«ng d¹ng tù do
- T/d:- [glucose] huyÕt (cïng chiÒu Adrenalin)
-glycogen
® glucose
ChuyÓn
a.a®glucose
tho¸i ho¸
protein
KT tuû
th/thËn tiÕt
Adrenalin
ø/chÕ t/h lipit ë
gan nhng KT
t¹o cetomic
2. §iÒu hoµ bµi tiÕt
• [glucose] huyÕt cao® KT d©y X® tôy® tiÕt insulin
• STH tuyÕn yªn, [a.a]- m¸u à tiÕt c¶ hai
3. Rèi lo¹n
• ¦u n¨ng: (u) thõa insulin௮êng huyÕt ¸c tÝnhàmå h«i, ¯ Pa
• Nhîc n¨ng:-®êng huyÕtஸi ®êngà ®ãi, kh¸t, sót c©nà
mÊt G àc¹n dù tr÷ hydratcarbon à oxh lipit t¹o E à xªton niÖu
Lipit
oxy ho¸
a.axetic® Axetyl CoAà axªto axÝt® axªton® thÓ xªton
- Xªton k/hîp kiÒm dù tr÷® ¯[kiÒm] ® mÊt c©n b»ng acid-baz¬ ®
tróng ®éc, h«n mª, chÕt
- C¬ thÓ mÊt níc ® ph¸ ho¹i tuÇn hoµn n·o, h«n mª, chÕt
Nguyễn Bá Mùi
14
3/29/2010
§ 5: TuyÕn thîng thËn (Adrenal gland)
+ Ở cá tuyến trên thận là những đám tế bào tương ứng
với phấn vỏ và tuỷ của động vật bậc cao, nhưng vị trí
của chúng cách nhau khá xa
+ Ở cá sụn phần tuỷ nằm giữa thân, phần vỏ là những
đám tế bào nằm sát với đốt thânTuû
kinh giao cảm và mạch
máu
+ Ở cá xương thì tổ chức tuyến trên thận rất phức tạp,
gồm có tổ chức kẽ, hậu thận và tiền thận.
+ Mỗi một rễ của tế bào biểu mô tuyến luồn vào trong
mô liên kết, trong đó có nhiều mao mạch, lưới mao
mạch này nối với tĩnh mạch.
+ Các tế bào biểu mô và các rễ của nó thường kéo dài
ra, trong nhân có một hoặc vài hạch tiểu nhân
I. Vá thîng thËn
®Òu lµ steroid (3 nhãm)
Nhãm glucocoticoid
(oxycocticoid)
Nhãm minera cocticoid
(Deoxycocticoid)
• ChuyÓn ho¸ gluxit, protein
C©n b»ng ion, ch/ ho¸ kho¸ng
Deoxycocticosteron (DOC)
Aldosteron
vµ sinh ®êng míi
(Cocticosteron, Coctisol)
Nhãm H. sinh dôc
Androgen, Oestrogen,
Progesteron.
Chøc n¨ng c¸c nhãm (xem s¬ ®å)
21
CH3
C
20 C
CH3
11
19
1 CH
3
OH 3
a
c
17
25
C
CH2 OH
CH3
CH3
CH3
C
O
CH3
Enzyme P-450scc
d
Ho¹t ho¸ bëi
ACTH
b
5
C
OH
Pregnenolone
6
Cholesteron
Androgen (líp líi)
Dehydroepiandrosterone
Glucocorticoids (líp bã)
O
CH2 OH
C
Tæng hîp
Androgen &
Glucocorticoid
ë miÒn vá
O
OH
OH
OH
O
Cortisol
Androstenedione
O
CH2 OH
C
O
Testosteron
CH3
O
Nguyễn Bá Mùi
O
OH
OH
CH3
C17
Nguyễn Bá Mùi
O
Corticosterone
45
15
3/29/2010
T¸c dông
• Trao ®æi chÊt (glucococticoit)
• + ChuyÓn ho¸ gluxit: - hÊp thu ®êng -> - ®êng huyÕt
• + ChuyÓn ho¸ lipit: - ph©n gi¶i lipit à a.bÐo tù do & cholesteron
trong m¸u
• + ChuyÓn ho¸ protein: ph©n gi¶i pr à a.amin à th¶i nit¬ qua níc
tiÓu
• Trao ®æi ion Na, K, níc (aldosteron)
• + §iÒu tiÕt hÊp thu èng thËn: gi÷ Na, th¶i K
• + §iÒu tiÕt t¸i hÊp thu ë níc èng th©n
Nguyễn Bá Mùi
46
T¸c dông (tiÕp)
• Hormone sinh dôc (andresteron)
• + H. sinh dôc ®ùc: androgen (Testosteron): duy tr× tÝnh ®ùc,
•
•
•
•
H. sinh dôc c¸i: estrogen, progesteron:
u n¨ng thµnh thôc vÒ tÝnh sím
Nhîc n¨ng chËm sinh s¶n
ThiÕn gµ vÉn cßn tiÕng g¸y ?
Nguyễn Bá Mùi
47
T¸c dông (tiÕp)
•
•
•
•
•
•
Chèng stress (coctiron)
+ T¨ng søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ
+ Chèng dÞ øng
+ Chèng viªm
* Nhîc n¨ng: mÖt mái, sót c©n, Pa gi¶m,
* u n¨ng: tiÕt nhiÒu aldosteron à tÝch nhiÒu níc
vµ muèi; nhiÒu cocticoit à - ®êng huyÕt
• TiÕt nhiÒu androgen ph¸t dôc sím ë con ®ùc, ®ùc
Nguyễn Bá Mùi
48
ho¸ ë con c¸i
Nguyễn Bá Mùi
16
3/29/2010
II. Tuû thîng thËn
- B¶n chÊt: Catecholamin tæng hîp tõ a.a tyrosin
- Cßn cã ë tËn cïng d©y TK g/c.
- CÊu t¹o vµ c¬ chÕ t/d biÕt râà lµm m« h×nh n/c c¸c H. kh¸c
OH
CH CH2
HO
OH
OH
CH CH2 NH CH3
HO
NH2
Noradrenalin (Nor –No radical)
OH
Adrenalin
- Sinh t/h: Phenylalanine ® Tyrosine® Dihydroxy phenylalanine
(Dopa) ® Dopamine ® Noradrenalin ® Adrenalin (sgk)
a. T¸c dông cña Adrenalin, Noradrenalin
• M« ®Ých: gan, c¬ tr¬n, tim, m¹ch
• T/d nh TKg/c & cã t/d ch/ho¸ (noradrenalin kh«ng râ)
• Mµng TB ®Ých cã 2 Receptor a, b (khi k/h H. t/d ngîc nhau)
- Adrenalin + a ë TB da® co m¹ch (sî h·i lµm mÆt t¸i nhît)
- Adrenalin + b ® -nhÞp tim, -huyÕt ¸p
• Tim m¹ch: -h/®, tim (gi·n m¹ch vµnh) ® can thiÖp truþ tim m¹ch
• C¬ tr¬n: gi·n c¬ tr¬n d¹ dµy, ruét, tói mËt, bµng quang, co c¬
vßng p/x¹ ® gi·n ®ång tö
• ThËn: - t¹o renin (cÇu thËn)® - Pa ® phï nÒ (viªm thËn®
tuÇn hoµn cÇu thËn trë ng¹i, TB §M cÇu thËn tiÕt renin)
• -trao ®æi ®êng: KT ph©n gi¶i glycogen ë gan, ø/c s/d glucose
- X¬ng: t/d ph©n gi¶i glycogen yÕm khÝ, gi¶i phãng lactat
- M« mì, c¬ v©n: kh«ng cã G-6 phosphatase ® ph©n huû
glucogen kh«ng dõng l¹i ë glucose mµ lµ lactat)
• TKTW: - cêng HF
• Vá thîng thËn: -tiÕt ACTH (Adre & Nor chèng stress th«ng
qua sù tiÕt c¸c H. miÒn vá ®- ®Ò kh¸ng)
b. §iÒu hoµ bµi tiÕt: ¯®êng huyÕt, ¯h/¸p, stress lµ nh©n tè
KT tiÕt H. miÒn tuû ./.
Nguyễn Bá Mùi
17
3/29/2010
$ 6: TuyÕn sinh dôc
A. TuyÕn sinh dôc ®ùc (tinh hoµn-Testiculus)
TiÕt H. s/d ®ùc (TB kÏ n»m gi÷a c¸c tinh sµo)
1. H. sinh dôc ®ùc (Androgen - tÝnh ®ùc)
TB kÏ tiÕt 95%
Vá th/thËn: 5%
• C/yÕu Testosteron ngoµi ra
OH
CH3
Androsteron, dehydroepiandrosteron
• Steroid 19C, cã nhãm OH ë C 17
C17
CH3
O
Testosteron
2. T¸c dông sinh lý
• §Æc tÝnh s/d s¬ cÊp, duy tr× vµ KT -c¬ quan s/d & tuyÕn s/d
phô à c¾t tinh sµo à teo
• §Æc tÝnh SD thø cÊp: giäng nãi, r©u, c¬ b¾p (mµo, cùa,…)
• KT T§C, -®ång ho¸, t¹o m¸u (H/c, Hb ♂>♀), t/h protit c¬,
- ph©n gi¶i lipit ® c¬ • - Melanin dù tr÷ ® da dµy vµ ®en h¬n
• KT chøc n¨ng ngo¹i tiÕt c¬ quan s/d ♂
• KT TK g©y ph¶n x¹ s/d
• KT tuyÕn nhên, tuyÕn b· -tiÕt® VK dÔ x©m nhËp ® môn
• KT sinh c¸c feromon, kÓ c¶ ngêi ® mïi hÊp dÉn
B. TuyÕn sinh dôc c¸i
No·n sµo
Oestrogen
No·n sµo
Progesteron
1. Hormon NOAN SAO
a. Oestrogen:
OH
Oestradiol
O
OH
OH
Oestrone
OH
Nguyễn Bá Mùi
OH
Oestriol
OH
18
3/29/2010
v T¸c dông
+ §Æc tÝnh s/d s¬ cÊp: KT c¬ quan s/d ♀ ph¸t triÓn: èng dÉn
trøng, à-kÝch thíc)
+ KT x¬ng-, ®Æc biÖt x¬ng chËu (h¶i cÈu) chuÈn bÞ sinh con
+ - t/h protein nhng thÊp h¬n so víi H. s/d ♂, - m¹ch m¸u
díi da® Êm h¬n, ®øt tay ch¶y m¸u nhiÒu
+ TÝch níc, muèi kho¸ng® da c¨ng, ®Çy ®Æn
+ Quy ®Þnh ®Æc tÝnh SD thø cÊp (mµo, l«ng, tiÕng kªu…)
+ - ®é nh¶y c¶m cña c¬ tr¬n tö cung víi oxytoxin khi ®Î
+ T¨ng h/thu ca, cèt ho¸ x¬ng. M·n kinh—Lo·ng x¬ng
• + T¨ng tæng hîp lipit, líp mì d íi
da dµy
• + G©y hng phÊn vâ n·o, xuÊt hiÖn
®éng dôc
• + KT hÖ thèng tuyÕn vó ph¸t triÓn
• + KT tuyÕn yªn tiÕt LH vµ
prolactin
v §iÒu hoµ bµi tiÕt: theo chu kú do t/d cña GSH tiÒn yªn
Nguyễn Bá Mùi
56
b. Progesteron: (streroid 21 C)
• Trøng rông ® thÓ vµng ® progesteron
- Chöa ® tån t¹i gÇn hÕt thêi gian chöa
- NÕu kh«ng® 1 thêi gian ® teo (bß:16-18 ngµy) ® chöa gi¶?
* T¸c dông
• KT c¬ quan s/d ♀ -, ®Æc biÖt mÆt trong èng dÉn - tiÓu mao
(t¹o sãng)® chuÈn bÞ ®ãn thai (néi m¹c t¨ng sinh, -tiÕt dinh dìng)
• KT tuyÕn vó ph¸t triÓn: bao tuyÕn
• §Æc tÝnh s/d thø cÊp: b¶n n¨ng lµm mÑ, ®i ®øng cÈn thËn
• ¦/c co bãp c¬ tr¬n t/cung, ®êng s/d ♀ nãi chung® an thai
(ø/c oxytoxin). Cã thai nÕu thiÕu® sÈy thai
Nguyễn Bá Mùi
19
3/29/2010
T¸c dông (tiÕp)
• + Xóc tݪn sù lµm tæ cña hîp tö
• + KT sù h×nh thµnh nhau thai, duy tr× sù PT
cña thai
• + U/c tiÕt FSH & LH cña t/yªn à cã chöa
kh«ng ®éng dôc.
• øng dông: chÕ thuèc tr¸nh thai
* Ở cá tác dụng của progesteron chưa được
nghiên cứu kỹ
Nguyễn Bá Mùi
58
2 . Hormon nhau thai
• Prolan A, Prolan B: t¬ng tù FSH, LH
Prostagladin: - co T/c, cïng oxytoxxin à g©y ®Î
+ Progesteron: tiÕt g/® chöa cuèi (c¾t t/vµng kú chöa ®Çu ® sÈy thai)
+ Oestrogen: kú cuèi tiÕt nhiÒu ®- mÉn c¶m c¬ T/C víi oxytoxin
• Relaxin: cuèi kú chöa ® gi·n d©y ch»ng x/chËu, më cæ
t/cung, g©y ®Î. Ngoµi ra, lµm t¨ng sinh truëng tuyÕn s÷a
Thµnh thôc vÒ tÝnh, H. B.trøng + t/vµng qui ®Þnh ph¸t triÓn
s/d c¸i. Chöa® trøng ngõng, t/vµng vÉn tiÕt® an thai. Sù ph¸t
triÓn ®êng s/d c¸i vÉn cÇn® nhau thai tiÕt thay thÕ. Cuèi kú
chöa, T/vµng teo® hÕt progesteron® ph¶n x¹ ®Î
Ø KÝch dôc tè (c¸c H. tiÕt trong kú chöa)
• HTNC (PMS-Pregnant Mare Serum): prolan A, prolan B.
Ngµy 40-45 (HT)® ®Ønh 70-75® gi¶m & mÊt h¼n ngµy 150
• HCG (Human Chorionic Gonadotropin) ®prolan A, prolan
B. Ngµy thø 8 (níc tiÓu)® ®Ønh (50-60) ® gi¶m ®Õn ngµy
80 vµ duy tr× ®Õn khi ®Î
• T/d: KT ®éng dôc, rông trøng, siªu bµi no·n (nu«i cÊy
ph«i) (khi chöa trøng, ung th nhau® [HCG] rÊt cao)
Nguyễn Bá Mùi
20
- Xem thêm -
.PDF 
22 
190 
85 
