Tài liệu Bài giảng sinh lý động vật thủy sinh chương 1 - gv. nguyễn bá mùi

3/29/2010 Ch­¬ ng 1. Cơ - Thầ Ch­¬ng Thần kinh I. H­ng phÊn 1. K/niÖm: k/n ®¸p øng cña tæ chøc sèng víi c¸c kÝch thÝch (c¬ thÓ sèng, T§C), gióp c¬ thÓ thÝch øng víi §KS BiÓu hiÖn cña HF: c¬ co, tuyÕn tiÕt, TK ph¸t xung ®éng… • TÝnh HF: c¬ v©n > c¬ tim > c¬ tr¬n • Qua 2 g®: - TiÕp nhËn KT (thô quan) - §¸p øng: biÕn KT à d¹ng E ®Æc tr­ng 2. KÝch thÝch? t¸c nh©n t¸c ®éng lªn c¬ thÓ (ngoµi, trong) l Ngoµi: C¬ giíi, T0, ®é Èm, a/s, ®iÖn, ho¸ chÊt .... l Trong: pH m¸u, ASTT h.t­¬ng, [] c¸c chÊt m¸u, ®­êng huyÕt l VÒ mÆt sinh häc: 2 lo¹i - ThÝch hîp: g©y HF cho tæ chøc tù nhiªn, quen thuéc (thô quan t/ø) VD: a/s à m¾t, ©m thanh à tai , TA à l­ìi - Kh«ng thÝch hîp: KT kh«ng g©y HF trong §K tù nhiªn, tæ chøc kh«ng cã thô quan t­¬ng øng, nh­ng ë c­êng ®é nhÊt ®Þnh cã thÓ g©y HF. VD: T¸t m¹nh à ....... NhiÖt ®é qu¸ cao, qu¸ thÊp 3. §K g©y HF: c­êng ®é vµ thêi gian nhÊt ®Þnh v C­êng ®é: (4 møc) - D­íi ng­ìng: yÕu, kh«ng HF - Ng­ìng: ®ñ g©y HF (min) - Trªn ng­ìng: > ng­ìng (KT -à HF-) ®Õn khi HF kh«ng t¨ng n÷a (ch ­a tæn th­¬ng)à KTmax - Qu¸ giíi h¹n: >KTmax, HF gi¶m, tæn th­¬ng (¸c tÝnh) v Thêi gian (T): - T qu¸ ng¾n à kh«ng HF - TÝnh HF phÊn tû lÖ nghÞch víi T (HF cµng caoà T KÐo dµi KT à thÝch nghi à mÊt k/n ®¸p øng VD: ngöi formon cµng ng¾n) Nguyễn Bá Mùi 1 3/29/2010 vµ c­êng ®é t­¬ng quan chÆt chÏ à ®o tÝnh HF tæ chøc - “thêi trÞ” (Lapied) C­êng ®é lT ng­ìng 0 0.5 1.0 Thêi trÞ 1.5 2.0 t(ms) Thêi trÞ = T tèi thiÓu ®Ó KT cã c­êng ®é=2 lÇn ng­ìng g©y ®­îc HF. VD: C¬ v©n ng­êi = 0.1 – 0.7 ms - Tæ chøc HF cµng cao à thêi trÞ cµng bÐ II. HiÖn t­îng ®iÖn sinh vËt l §iÖn SV? = HF. T/chøc HF àsinh ®iÖn l Cuèi TK 17 Galvani: thÊy c¬ ®ïi Õch treo mãc ®ång co giËt l Mét n¨m sau Volta cho r»ng: c¬ chØ co khi cã giã, do 2 mãc s¾t ch¹m vµo ®ång à sinh ®iÖn ® Tranh luËn à KÕt qu¶ c¶ 2 th¾ng (pin & ®iÖn SV) l 3 lo¹i ®iÖn sinh vËt 1. §iÖn tæn th­¬ng Ø Nguyªn vÑn TN Galvani: Tæn th­¬ng C¬ 1 à KÕt qu¶: C¬ 2 co C¬ 2 Ø KiÓm chøng: vi ®iÖn kÕ ®o + اiÖn tæn th­¬ng? Tæn th­¬ng Nguyễn Bá Mùi 2 3/29/2010 2. §iÖn ho¹ ho¹t ®éng KT C¬ 1 * TN Mateucci: Mateucci: C¶ 2 c¬ ®Òu co * TN trªn tim Õch: C¬ 2 T©m nhÜ T©m thÊt • TN co tr­íc àHF (-), TT yªn tÜnh (+) à ®iÖn ho¹t ®éng à c¬ 2 co C¬ 2 à C¬ co ØT/chøc HF (h/®) t¹i ®ã (-), yªn tÜnh (+)à 2 vïng chÖnh lÖch ®iÖn thÕ à ®iÖn ho¹t ®éng 3.. Dßng ®iÖn tÜnh (®iÖn thÕ mµng) à T/chøc yªn tÜnh, trong vµ ngoµi mµng tæ chøc sèng cã chªnh lÖch ®iÖn thÕ (ngoµi +; trong -) t¹o dßng ®iÖn gäi lµ dßng ®iÖn tÜnh - §iÖn thÕ mµng TB TK khi kh«ng HF, kh«ng tæn th­¬ng = ®iÖn N¬ron Vi ®iÖn cùc àC¸ch ®o: - Chän n¬ron sîi trôc to - Vi ®iÖn cùc bÐ (Æ £ 0.5m m) 4. C¬ chÕ ph¸t sinh: T×m ra cÊu tróc mµng, 2 thuyÕt * ThuyÕt biÕn chÊt Vïng tæn th­¬ng hay h/® à T§C sinh nhiÒu chÊt ®iÖn gi¶i (H2CO3 à H+ + HCO3- ) • H+ bÐ à kh/t¸n nhanh ®Õn vïng nguyªn vÑn (y/tÜnh)à (+) • HCO3- lín à kh/t¸n chËm, t¹i vïng tæn th­¬ng (h/®) à (-) * ThuyÕt mµng (ion mµng): Bernostein, Hogkin, Huxley, Katz dùa trªn tÝnh thÊm chän läc mµng protein - Lç mµng F = 4A0 Qua mµng = bÞ & chñ ®éng photpholipit 70-80 A0 protein Nguyễn Bá Mùi 3 3/29/2010 v Gi¶i thÝch 1: ph©n cùc t¹i mµng do ngoµi nhiÒu ion+ (Na+ ), trong nhiÒu ion- (protein, HCO3-, Cl -) Î: - KÝch th­íc: FNa+=1.9A0, FK+=2.6A0 F Na+.8H2O > K+.4H2Oà K+ dÔ qua mµng h¬n - Chªnh lÖch nång ®é (trong so víi ngoµi mµng) [Na+] = 50mol/kgH 2O 440mol/kgH 2O = 1/8 400mol/kgH 2O [K+] = 20mol/kgH 2O = 20/1 Nh­ vËy: [Na+] ngoµi > 8 lÇn trong mµng [K+] trong > 20 lÇn ngoµi mµng àK+ trong ra nhanh, m¹nh h¬n Na+ ngoµi vµo (b¬m Na, K qua vËt t¶i) à K+ t¹o lùc hót víi ion – (Cl-, OH-) trong mµng do ®ã dßng ®iÖn tÜnh àngoµi +, trong - Gi¶i thÝch 2: tæn th­¬ng àthay ®æi tÝnh thÊm mµng, mµng bÞ r¸ch à mét sè ion - ra ngoµi trung hoµ bít K+(vïng tæn th­¬ng ©m h¬n) à ®iÖn tæn th­¬ng cã E<®iÖn thÕ mµng v Gi¶i thÝch 3: h/® (xung TK ®iÓm A)à thay ®æi tÝnh thÊm àNa+ vµo rÊt nhanh (500-700 lÇn b×nh th­êng), lóc ®Çu trung hoµ bít ion- à khö cùc à ®¶o cùc (ngoµi + trong -) v A B C - - - +++ ...... +++ - - - K/qu¶: A HF (-) à chªnh lÖch, phÝa trong tõ A à B, phÝa ngoµi B à A àt¹i B x¶y ra khö, ®¶o cùc à ®iÖn h/®éng 4. øng dông ®iÖn sinh vËt - §iÖn t©m ®å - §iÖn n·o ®å - §iÒu tra xÐt hái - §o ®iÖn thÕ ®Üa ph« ph«i gia cÇm E=10E=10-30mV tèt, E< 10mV lo¹ lo¹i - Ph¸ Ph¸t hiÖ hiÖn ®éng dôc bß = chÊt dÎo, h×nh trô =25x12.5mm Nguyễn Bá Mùi 4 3/29/2010 III. CƠ QUAN PHÁ PHÁT ĐIỆ ĐIỆN Ở CÁ l l l l l l l l 1, Cấu tạo cơ quan phá phát điệ điện Cơ quan phá phát điệ điện ở cá do tổ tổ chứ chức cơ đã biế biến dạng, là làm chú chúng mấ mất khả khả năng co giãn, giãn, nhưng nhưng lạ lại vẫn giữ giữ chứ chức năng phá phát xung độ động điệ điện. Mỗi cơ quan phá phát điệ điện do nhiề nhiều tấ tấm điệ điện tạ tạo thà thành, do cá các mô liên kế kết hì hình thà thành cá các ngăn nhỏ nhỏ. Mỗi tấ tấm điệ điện đượ được ngâm trong mộ một chấ chất keo ở ngoà ngoài tế tế bào, có có thầ thần kinh và và mạch má máu phân bổ bổ đến cá các ngăn nhỏ nhỏ này. Thân kinh chỉ chỉ phân bổ bổ đế đến mộ một mặ mặt củ của tấ tấm điệ điện, còn mạ mạch má máu thì thì phân bố bố đế đến trong lớ lớp chấ chất keo hình thà thành mạ mạng lướ lưới mạ mạch má máu Các loài cá khác nhau, cơ quan phát điện là khác nhau. Ví dụ cá đuối điện có cơ quan phát điện hình tròn ở hai bên, nằm ở rìa trong vây ngực, phần vai và phần sau của đầu Gồm nhiều tổ chức sợi ngăn thành nhiều ống hình trụ Electroplax. Mỗi bên có khoảng 600 ống. Trong ống chứa chất keo không màu. Mỗi ống lại được chia thành nhiều ngăn nhỏ, mỗi ngăn nhỏ có tấm điện hình dẹt. Mỗi tấm điện có thể phát sinh một điện thế hoạt động là 0,14 mv. Do các tấm điện được xếp chồng lên nhau (mắc nối tiếp), làm cho điện áp tích tụ lại và tạo thành điện áp cao Ở trạng thái nghỉ bên trong tấm điện tích điện âm, bên ngoài tích điện dương, giống như điện thế màng của tổ chức sống nói chung. l Khi phát điện chỉ phát sinh đảo cực ở mặt tấm điện có thần kinh chi phối 2, Nguyên nhân phát điện l Là do hai bên dìa tấm điện có tính phân cực bán vĩnh cửu, bên trong tích điện âm và sự chênh lệch về nồng độ ion các chất điện giải giữa trong và ngoài màng tế bào, l T/dụng thẩm thấu chọn lọc của mặt tấm điện có thần kinh phân bố bị “giải thể” do đó sinh ra phát điện. Ở cá những cơ quan phát điện thường rất lớn. Chúng chiếm 1/4-1/3 khối lượng cơ thể cá l Nguyễn Bá Mùi 5 3/29/2010 Xung động thần kinh kèm theo luồng điện sẽ làm các cơ co và khởi động cho cơ quan phát điện. l Khi xung động chạy đến cuối sợi thần kinh đi vào cơ, tại đây sẽ tiết ra một chất môi giới làm cho các tế bào cơ co kèm theo sự xuất hiện các luồng điện. 3, Cơ chế phát sinh điện l Xung điện trong các tấm của cơ quan phát điện về bản chất không khác sự phát điện trong dây thần kinh của tấm tận cùng hoặc trong sợi cơ. l Song nhờ các tấm của cá chình điện được xếp thành cột, mỗi cột có 6-10 ngàn tấm cho nên điện thế tổng hợp của chúng có thể đạt tới 600 von. l l Cơ quan phát điện của cá chịu sự chi phối khống chế của hệ thống thân kinh. l Bằng thực nghiệm cho thấy khi làm cho đầu của cá đuối điện bị lạnh hoặc toàn thân cá bị lạnh, hiệu quả phát điện của nó cũng bị giảm. l Thần kinh lưỡi hầu và thần kinh phế vị đều xuất phát từ thuỳ phát điện của não cùng và phân bố đến mỗi tấm điện. l Dòng điện do cá đuối điện phát ra đạt tới 77-80 vol. Cá chình điện hoạt động về đêm. Chúng chỉ săn mồi khi trời đã tối l Sức mạnh cuả những cú đánh điện của cá chình lớn đến nỗi làm choáng váng những con thú lớn. l Những động vật nhỏ thì chết ngay tức khắc. l Những người da đỏ ở Nam Mỹ biết rất rõ về loại cá nguy hiểm này và họ không bao giờ dám mạo hiểm đi qua khúc sông mà cá chình thường sống ở đó. Một hôm đội quân của Tây Ban Nha đi đến bờ đầm rộng lớn, lúc đó đang là mùa khô và nước trong đầm lầy gần như cạn hết Nguyễn Bá Mùi 6 3/29/2010 l Cá trê điện sống ở các sông châu Phi có thể phát ra dòng điện mạnh tới 360 vol. l Cá phát điện chủ yếu là do tác dụng của bộ phận phát điện, hoàn toàn chịu sự điều khiển chủ động của bộ phận thần kinh. l Mục đích của việc phát điện dùng vào phòng chống địch hại và bắt mồi. Sau nhiều lần phát điện dòng điện phát ra sẽ yếu dần, cần có thòi gian nghỉ ngơi để khôi phục điện lực. IV. dÉn truyÒn h­ng phÊn 1. Trª Trªn sîi TK Sîi nh¸nh a. CÊu t¹o TB TK (§VÞ cña hÖ TK)\ TK)\ -S.trôc truyÒn HF tõ th©n ra (v/®) Th©n TB -S.nh¸nh truyÒn vÒ th©n (c¶m gi¸c) Sîi trôc - C¸c sîi trôc kÕt l¹i = d©y TK - 2 lo¹i sîi TK (trÇn & vá bäc) HF - TB Schwann chøa miªlin (photphatit) c¸ch ®iÖn, mµu tr¾ng quÊn nhiÒu líp quanh sîi trôc t¹o thµnh líp vá miªlin - Eo Ranviª cã vai trß trong T§C sîi trôc vµ dÉn truyÒn HF (v× bÞ gi¸n ®o¹n bëi miªlin) TB Schwann Vá miªlin Eo Ranviª Synap CÊu t¹o sîi cã vá mielin Nguyễn Bá Mùi 7 3/29/2010 b. §Æc ®iÓm slý cña sîi TK + Hoµn chØnh, liªn tôc vÒ mÆt slý (Ðp, buéc, kÑp, phong bÕ àmÊt k/n¨ng dÉn truyÒn) + TruyÒn HF t¸ch biÖt (kh«ng lan sang bªn c¹nh à chÝnh x¸c) + DÉn truyÒn HF 2 chiÒu, nh­ng trong c¬ thÓ chØ 1 chiÒu do synap quyÕt ®Þnh + TÝnh HF cao, sîi cã vá bäc > sîi trÇn + TÝnh linh ho¹t chøc n¨ng sîi cã vá bäc > sîi trÇn c. C¬ chÕ dÉn truyÒn HF qua sîi trÇn Lan truyÒn ®iÖn h/® tõ ®Çu àcuèi sîi do chªnh lÖch ®iÖn thÕ 2 vïng (HF vµ yªn tÜnh trªn sîi) HF àthay ®æi tÝnh thÊmàkhö cùc ஶo cùc àHF ®iÓm bªn Th©n n¬ron Yªn tÜnh HF Yªn tÜnh +++ --- --+++ +++ --- --+++ +++ --A --+++ B KÕt qu¶: HF truyÒn tõ ®Çu sîi ®Õn cuèi sîi d. C¬ chÕ dÉn truyÒn HF qua sîi cã vá bäc (nh¶y bËc) - Miªlin c¸ch ®iÖn nªn HF nh¶y tõ eo nµy sang eo kÕ tiÕp Miªlin Sîi trôc Yªn TÜnh + - Eo A HF + B Y/TÜnh + - + + - + Trong sîi AàB, ngoµi B nh¶y vÒ A nh­ng A cßn HF, t¹m thêi tr¬ àHF ë B truyÒn sang C vµ nh¶y hÕt sîi trôc ànhanh, tiÕt kiÖm E (v× dÞch chuyÓn Na +, K+ chØ x¶y ra ë c¸c eo) Ø Nguyễn Bá Mùi 8 3/29/2010 So s¸nh sù dÉn truyÒn gi÷a hai sîi TK l l l l Sîi trÇn Tèc ®é chËm Tiªu tèn nhiều n¨ng l­îng TÝnh chÝnh x¸c kh«ng cao Sîi cã vá Mielin Tèc ®é nhanh h¬n Tiªu tèn Ýt n¨ng l­îng TÝnh chÝnh x¸c cao h¬n e. §Æc ®iÓm cña dßng ®iÖn dÉn truyÒn trªn sîi TK ü t­¬ng ®èi æn ®Þnh, cã gi¶m nh­ng chËm üTèc ®é Î: - Lo¹i sîi (Vcã vá = 60-120m/s > Vsîi trÇn = 2m/s) - f sîi, To (tû lÖ thuËn víi V) - Loµi (Vsîi v/® Õch < g/s) 2. DÉn truyÒn HF qua synap a. CÊu tróc synap: 2 lo¹i N¬ron-N¬ron: tËn cïng sîi trôc n¬ron tr­íc víi th©n hay nh¸nh n¬ron sau (khe synap »150A0) • • N¬ron - C¬, tuyÕn: sîi trôc víi c¬ quan ®/ø (khe »500A0) sîi trôc Mµng tr­íc (ph×nh to t¹o bao nô chøa Axªtylcolin or Adrenalin ) 1 synap Mµng sau(Receptor) Khe synap (r·nh) Mµng tr­íc Tói chÊt m«i giíi ho¸ häc Ty thÓ b. §Æc ®iÓm dÉn truyÒn HF qua synap - 1 chiÒu (mµng tr­íc àmµng sau) Mµng sau - V bÞ chËm l¹i - Sù mái x¶y ra ë synap ®Çu tiªn - Synap dÔ bÞ c¸c chÊt ho¸ häc t¸c ®éng Nguyễn Bá Mùi Enzym Axetyl-colinesteraza 9 3/29/2010 c. C¬ chÕ dÉn truyÒn HF qua synap (3 c¬ chÕ) * VËt lý (thuyÕt ®iÖn häc): nhê ®iÖn h/®. HF ®Õn tËn cïng sîi trôc t¹o dßng ®iÖn c­êng ®é ®ñ lín cã k/n v­ît khe synap àKT mµng sau HF àHF ®­îc truyÒn ®i l Nh. ®iÓm: Kh«ng gi¶i thÝch ®­îc tÝnh 1 chiÒu, chËm l¹i, sù mái MÆt kh¸c: theo Kats ®iÖn h/® sau khi qua synap chØ cßn 0.01 mV, ®iÖn cÇn thiÕt g©y HF mµng sau ph¶i lµ 20- 40 mV l * C¬ chÕ ho¸ häc TN:- Buéc nèi 2 tim t¸ch rêi víi nhau = èng th«ng chøa d2 Slý - KT phã g/c tim 1à c¶ 2 ®Ëp chËm yÕu - KT g/c tim 1à c¶ 2 ®Ëp nhanh, m¹nh à do TK phã g/c tiÕt Axªtylcolin (ø/c), g/c tiÕt Adrenalin (t/c­êng) H­ng phÊn qua synap nhê chÊt ho¸ häc l Sîi phã g/c tiÕt: Axetylcolin g/c tiÕt: Adrenalin l ThÇn kinh trung ­¬ng, n·o tiÕt: l Sîi + Serotonin + Glutamat + Dopamin * C¬ chÕ §iÖn-Ho¸-§iÖn Mµng tr­íc Xung TK tin ®iÖn g/phãng chÊt tin ho¸ T/d mµng sau m«i giíi Thay ®æi tÝnh thÊm Xung TK tiÕp tôc ®­îc truyÒn ®i tin ®iÖn p/sinh ®iÖn h/®éng ®¶o cùc TN: b¬m 10-15mol Axªtylcolin vµo khe synap à ®iÖn h/® xuÊt hiÖn ngay n¬ron sau • T¹i mµng sau Axªtylcolin Axªtylcolinesteraza Axªtat + Colin Khi hÕt àtÝnh thÊm kh«i phôc à kÕt thóc HF Nguyễn Bá Mùi 10 3/29/2010 Gi¶i thÝch c¸c ®Æc ®iÓm dÉn truyÒn l Mét chiÒu: chÊt m/giíi chØ cã ë mµng tr ­íc l V chËm l¹i: do chuyÓn tin ®iÖn à ho¸, ho¸ à®iÖn l Nhanh mái: hÕt chÊt m«i giíi dÉn truyÒn l DÔ bÞ t¸c ®éng bëi c¸c chÊt h/h: chÊt m/giíi lµ chÊt ho¸ häc nªn chÞu t¸c dông cña c¸c chÊt kh¸c 3. øng dông: - TÈy giun s¸n lîn: Dipterex ph¸ huû men Axªtylcolinesteraza à Axªtylcolin tô ë mµng sau à HF liªn tôc à co tetanos MÆt kh¸c: c¬ tr¬n ruét lîn t¨ng c­êng co bãp - Atropin phong bÕ mµng sauàmÊt k/n nhËn c¶m víi Axªtylcolin à h¹n chÕ HF à gi¶m co th¾t àgi¶m ®au - Thuèc an thÇn aminazin t/d t­¬ng tù aminoxydaza ph©n gi¶i Adrenalin gi¶m bít l­îng th«ng tin vÒ n·o - Ng­îc l¹i c¸c chÊt KT nh­ caffe, nicotin, strychnin .. øc chÕ aminoxydaza àAdrenalin ph¸t huy t¸c dông, t¨ng c­êng l­îng th«ng tin vÒ n·oàHF TWTK. V. TÝnh linh ho¹t chøc n¨ng & cËn sinh 1. TLHCN? = sè lÇn HF tèi ®a/1 ®v thêi gian VD: Õch 500 lÇn/s, §V cã vó 1000 lÇn/s - ®¬n vÞ ®¸nh gi¸ k/n HF: Î c­êng ®é, tÇn sè, tr¹ng th¸i c¬ thÓ 2. Tr¹ng th¸i cËn sinh? = tr¹ng th¸i TLHCN h¹ thÊp qu¸ møc TN Vedenski KT B«ng tÈm Novocain à ghi ®å thÞ à 3 giai ®o¹n Nguyễn Bá Mùi 11 3/29/2010 KT m¹nh KT yÕu KT m¹nh -Th¨ng b»ng KT m¹nh KT yÕu KT m¹nh KT m¹nh KT yÕu KT m¹nh - M©u thuÉn - øc chÕ - Håi phôc: bá b«ng, röa d©y TK, tiÕp tôc KT à ng­îc l¹i VD: Ng¸i ngñ (giai ®o¹n?) à chØ 1 KT nhÑ àp/­ m¹nh l Gi¶i thÝch ü C©n b»ng : Novocain lµm TK biÕn chÊtàgi¶m k/n HF à1 KT yÕu cã thÓ qua. KT m¹nh chØ ®/ø 1 phÇn à p/ø nh­ nhau VÝ nh­ èng n­íc kh«ng cã k/n ®µn håi M©u thuÉn: Novocain ngÊm s©u à k/n HF rÊt thÊp à KT yÕu phï hîp à®/øng m¹nh. KT m¹nh trë thµnh ¸c tÝnh à ®/ø yÕu ü øc chÕ: TK hoµn toµn biÕn chÊt à mÊt tÝnh HF, TK vµ c¬ kh«ng ®/øng (cËn sinh) ü ü Phôc ü Nh­ håi: Khi bá b«ng, röa àtÝnh HF phôc håi. vËy HF Ûøc chÕ 3. ý nghÜa häc thuyÕt cËn sinh - X¸c nhËn quan hÖ HF & ø/c: ®èi lËp, thèng nhÊt vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt. - HF Û ¦/chÕ - HF à­/c tr¶i qua c¸c giai ®o¹n tr¹ng th¸i cËn sinh - Nguyªn nh©n cËn sinh lµ do TLHCN gi¶m qu¸ thÊp - Trong tù nhiªn c¸c g/® nµy rÊt ng¾n. NÕu cã yÕu tè g©y biÕn chÊt th× kÐo dµi Nguyễn Bá Mùi 12 3/29/2010 4. øng dông l G©y tª: lµ ®­a TK ngo¹i biªn vÒ cËn sinh à chÝch nhät, chÊp m¾t l Phong bÕ tuû sèng: lµ ® ­a TKTU cÊp thÊp vÒ cËn sinh à ®iÒu trÞ bÖnh s¶n khoa l G©y mª: lµ ®­a vá n·o vÒ cËn sinh à mæ d¹ dµy, tim, thËn … l VI. SINH SINH LÝ CƠ • • • C¬ v©n (c¬ x­¬ng): b¸m vµo x­¬ng, V/® chñ ®éng C¬ tr¬n (c¬ t¹ng): néi t¹ng, c/n néi t¹ng C¬ tim: cÊu t¹o gièng c¶ c¬ v©n vµ c¬ tr¬n 1. §Æc tÝnh cña c¬ 1.1 TÝnh ®µn håi: cã thÓ kÐo dµi, hÕt t/d trë l¹i gÇn ban ®Çu c¬ tr¬n > c¬ v©n > c¬ tim 1.2. TÝnh HF: tÝnh HF tõ xung TK ®Õn (cã tÝnh tù ®éng nh­ng yÕu). V = 3-4 m/s (Õch); 12-13 m/s (§v cã vó). HF: c¬ v©n > c¬ tim > c¬ tr¬n 1.3. TÝnh co rót: k/n gi¶m rót chiÒu dµi ü C¬ v©n: cã thÓ rót 40%, nhanh m¹nh nh ­ng nhanh mái ü C¬ tr¬n ( 70% chiÒu dµi), k/n gi·n m¹nh (3-4 lÇn) nh­ng chËm, yÕu, thêi gian co cã thÓ kÐo dµi (cã thÓ co suèt 24h) ü 2 lo¹i co c¬: - Co ®¼ng tr­¬ng: tr­¬ng lùc kh«ng ®æi khi c¬ ng¾n l¹i VD: c¬ l­ìi, c¬ hµm - Co ®¼ng tr­êng: ®é dµi kh«ng ®æi, tr­¬ng lùc thay ®æi VD: cö t¹, x¸ch nÆng Nguyễn Bá Mùi 13 3/29/2010 2. Ph© Ph©n tÝch co c¬ c¬ Co c¬ c¬ do c¸c ®¬n ®¬n vÞ v/® v/® (1d© (1d©y TK + sîi c¬) 1 sîi TK chi phè phèi 1010-3000 sîi c¬ Synap n¬ron - c¬ CÊu tróc tÊm vËn ®éng c¬ -n¬ron sîi trôc n¬ron v/®éng §V vËn ®éng Tói chøa axetylcolin Mµng tr­í Nh©n TB c¬ Mµng sau sîi c¬ søc c¨ng 2.1. Co ®¬n ®¬n: KT ®¬n ®¬n àco ®¬n ®¬n (3 kú) Trong TN. Trong c¬ thÓ kh«ng xuÊt hiÖn v× xung TK ®Õn liªn tôc KT tiÒm phôc kú co kú gi·n Muèn g©y co l¾p: KT k/c 2 KT > kú tiÒm phôc & < thêi gian co ®¬n 2.2. Co l¾p 2.3. Co Tetanos Kh«ng hoµn toµn KT nhanh võa 3. C¬ chÕ co c¬ 3.1. CÊu t¹o c¬ v©n Hoµn toµn KT cùc nhanh §Üa s¸ng I §Üa tèi A §Üa s¸ng I ü KÝnh hiÓn vi th­êng • 1 sîi c¬ nh­ 1 chång ®Üa xÕp xen kÏ (®Üa tèi A - ®Üa s¸ng I) … TÊm Z TÊm Z • B×nh th­êng c¸c sîi c¬ xÕp s¸t nhau nh­ 1 bã ®òa c¸c vïng tèi s¸ng ngang nhau Nguyễn Bá Mùi 14 3/29/2010 ü HiÓn vi ®iÖn tö: C¬ cã nhiÒu sîi t¬ b/c lµ protein Miozin f=10nm l=1.5mm Actin f=5nm l=2mm C¸c xo¾n peptit, xÕp cµi r¨ng l ­îc khi co kÐo actin tr ­ît trªn miozin l l l CÇu xo¾n c¨ng do: lùc ®Èy OH -(sîi actin) vµ PO4--(sîi miozin), t/d ®Èy actin xa miozin YÕu tè gi·n c¬: ATP-Mg øc chÕ ATPaza, ATP kh«ng ®­îc ph©n gi¶i Trong c¸c t¬ c¬ cßn cã Ca++ 3.2. C¬ chÕ co c¬ ü ü Khi co c¬ sîi c¬ kh«ng ng¾n l¹i mµ chØ sîi actin tr­ît trªn miozin. Actin lång vµo miozin à Sarcomere ng¾n l¹i Actin liªn kÕt víi miozin = cÇu xo¾n (polypeptit cña miozin) ü Xung TK ®Õn mµng à gi¶i phãng Ca2+ tõ c¬ t­¬ng vµo t¬ c¬, 3 t/d: + ø/c yÕu tè gi·n c¬ + Ho¹t ho¸ miozin à ph©n gi¶i ATP cho Q + Trung hoµ P043- à mÊt lùc ®Èy ë ®Çu & ch©n cÇu à cÇu protein co l¹i vµ kÐo miozin tr­ît trªn actin lµm c¬ ng¾n l¹i Nguyễn Bá Mùi 15 3/29/2010 VÞ trÝ sîi miozin vµ sîi actin ë tr¹ng th¸i gi·n vµ co 3.3. BiÕn ®æi ho¸ sinh trong c¬: oxy ho¸ (yÕm & hiÕu khÝ) a. Oxy ho¸ yÕm khÝ (kh«ng cã oxy) Hexose + H3PO4 ü YÕm khÝ Hexophotphat (photphoryl ho¸) (glucose, lactose) Lactic + H3PO4 + Q ü Creatin photphat YÕm khÝ C + P + Q (hoµn nguyªn ATP) (D¹ng LK cao n¨ng dù tr÷) ü Glycogen YÕm khÝ Lactic + Q à S¶n phÈm trung gian lµ Lactic b. Oxy ho¸ hiÕu khÝ (cã oxy) Ø C02 + H 20 + Q 1/5 A.lactic + O2 (dïng tæng hîp glycogen, hoµn nguyªn ATP, Creatin photphat) Ø 4/5 AxÝt lactic Ø Qu¸ tr×nh phôc håi: - C ~P + ADP - 2ADP Q Glycogen Creatinkinaza (Q) Miokinaza (Q) Creatin + ATP ATP + AMP à Lý thuyÕt ATP, C~P kh«ng ®æi, thùc chÊt glycogen¯ Nguyễn Bá Mùi 16 3/29/2010 4. Sù mái ü ü C¬ quan, tæ chøc lµm viÖc 1 thêi gian à c¸c chÊt cung cÊp E tiªu hao, tÝch nhiÒu A.lactic à gi¶m sót k/n à sù mÖt mái Thùc nghiÖm - Dïng TB C¬-TK, KT d©y TK ®Õn ngõng co - KT trùc tiÕp vµo c¬ à vÉn co à c¬ ch­a mái - Dïng m¸y kiÓm tra k/n dÉn truyÒn d©y TK vÉn cßn à d©y còng ch­a mái üThùc tËp: sù mái ®Çu tiªn ë xinap 0 co c¬ co K Ø Trong 1 c¬ 1 KT c¬ KT ®Õn khi ngõng co c¬ 1 c¬ thÓ sù mái tr­íc hÕt ë TKTW Ø MÖt mái kÌm theo tÝnh mÉn c¶m c¸c thô quan gi¶m Ø Sù HF vá n·o cã t/d lo¹i trõ mÖt mái Ø VD: h« hµo, cæ vò à KT vá n·o HF à TK g/c à t¨ng T§C à gi¶m mÖt mái Nguyªn nh©n sù mái l Do hÕt n¨ng l­îng, khi l­îng glycogen cßn 50% so víi ban ®Çu l Do tÝch tô nhiÒu A.lactic lµm qu¸nh protein l Sù mái x¶y ra ë xynap, hÕt chÊt m«i giíi thÇn kinh Nguyễn Bá Mùi 17