Tài liệu Xây dựng chuyên đề dạy học chương iv, sinh học 11 theo định hướng phát triển năng lực học sinh

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA SINH - KTNN  NGUYỄN THỊ THU HUYỀN XÂY DỰNG CHUYÊN ĐỀ DẠY HỌC CHƢƠNG IV, SINH HỌC 11 THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học Sinh học Người hướng dẫn khoa Người hướng dẫn TS. ĐỖ THỊ TỐ NHƯ T.S ĐỖ THỊ TỐ NHƯ HÀ NỘI - 2016 LỜI CẢM ƠN Đầu tiên em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới TS. Đỗ Thị Tố Nhƣ ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn tận tình, chỉ bảo và tạo mọi điều kiện để em hoàn thành khóa luận này. Em cũng xin chân thành cảm ơn TS. Ngô Văn Hƣng (Chuyên viên cao cấp – vụ giáo dục Trung học, Bộ GDĐT) cùng các thầy, cô giáo bộ môn phƣơng pháp giảng dạy, khoa Sinh – KTNN trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2 đã giúp đỡ em hoàn thành khóa luận này. Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu các thầy, cô giáo, học sinh trƣờng THPT Hoàng Quốc Việt, TP Bắc Ninh đã tạo điều kiện cho em trong suốt quá trình em thực nghiệm tại trƣờng. Trong quá trình nghiên cứu và triển khai đề tài không tránh khỏi những thiếu sót, em mong nhận đƣợc sự chỉ bảo và đóng góp của các thầy, cô giáo. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 5 năm 2016 Sinh viên Nguyễn Thị Thu Huyền LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan khóa luận tốt nghiệp với đề tài “Xây dựng chuyên đề dạy học Chƣơng IV, Sinh học 11 theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Nghiên cứu này không trùng với các công trình nghiên cứu của các tác giả khác. Nếu sai sót tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiêm. Sinh viên Nguyễn Thị Thu Huyền MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT PHẦN I: MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................ 1 1.1. Do yêu cầu đổi mới phƣơng pháp dạy học ........................................ 1 1.2. Dạy học theo chuyên đề và lợi ích của việc dạy học theo chuyên đề .................................................................................................. 3 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 4 3. Giả thuyết khoa học .................................................................................. 4 4. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 4 6. Phƣơng pháp nghiên cứu........................................................................... 6 7. Những đóng góp của đề tài ....................................................................... 6 PHẦN II: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................... 7 CHƢƠNG 1....................................................................................................... 7 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO ....................... 7 CHUYÊN ĐỀ .................................................................................................... 7 1.1. Tổng quan những vấn đề nghiên cứu dạy học theo chuyên đề .............. 7 1.1.1. Trên thế giới .................................................................................... 7 1.1.2. Ở Việt Nam ..................................................................................... 8 1.2. Cơ sở lí luận ........................................................................................... 8 1.2.1. Dạy học theo chuyên đề .................................................................. 8 1.2.2. Dạy học định hƣớng phát triển năng lực HS ................................ 12 1.3. Cơ sở thực tiễn của đề tài ..................................................................... 16 1.3.1. Mục tiêu điều tra ........................................................................... 16 1.3.2. Nội dung điều tra........................................................................... 16 1.3.3. Đối tƣợng điều tra ......................................................................... 16 1.3.4. Phƣơng pháp điều tra .................................................................... 16 1.3.5. Kết quả điều tra ............................................................................. 17 CHƢƠNG 2..................................................................................................... 18 XÂY DỰNG CHUYÊN ĐỀ DẠY HỌC CHƢƠNG IV, SINH HỌC 11 THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH ................. 18 2.1. Phân tích nội dung Chƣơng IV, Sinh học 11 ....................................... 18 2.1.1. Chuẩn kiến thức, kỹ năng ............................................................. 18 2.1.2. Phân tích nội dung cấu trúc........................................................... 21 2.2. Xây dựng chuyên đề dạy học Chƣơng IV, Sinh học 11 ...................... 22 2.2.1. Chuyên đề sinh sản vô tính ở sinh vật .......................................... 22 2.2.2. Chuyên đề sinh sản hữu tính ở sinh vật ........................................ 37 2.2.3. Chuyên đề cơ chế điều hòa sinh sản ở sinh vật ............................ 53 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................... 69 3.1. Mục tiêu đánh giá ................................................................................. 69 3.2. Nội dung thực nghiệm.......................................................................... 69 3.3. Kết quả kiểm tra ................................................................................... 70 3.3.1. Phân tích định tính ........................................................................ 70 3.3.2. Phân tích định lƣợng ..................................................................... 70 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................... 72 1. Kết luận ................................................................................................... 72 2. Kiến nghị ................................................................................................. 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT STT Chữ cái viết tắt/ký hiệu Cụm từ đầy đủ 1 ĐC Đối chứng 2 GV Giáo viên 3 HS Học sinh 4 PHT Phiếu học tập 5 SGK Sách giáo khoa 6 TP Thành phố 7 TN Thực nghiệm 8 Tr Trang 9 THPT Trung học phổ thông PHẦN I: MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Do yêu cầu đổi mới phƣơng pháp dạy học Bƣớc sang thế kỷ XXI cùng với sự phát triển của xã hội là sự bùng nổ của cách mạng khoa học công nghệ đã đặt ra một yêu cầu cấp thiết đối với sự nghiệp giáo dục là phải đổi mới mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp dạy học. Từ phƣơng pháp dạy học truyền thống mang tính thụ động đã và đang đƣợc thay thế bằng phƣơng pháp dạy học tích cực nhằm phát triển mọi năng lực sáng tạo của HS. Để đảm bảo đƣợc điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phƣơng pháp dạy học nặng về truyền thụ kiến thức sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất; đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, chú trọng kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học để có thể tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lƣợng của các hoạt động dạy học và giáo dục. Chiến lƣợc phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tƣớng Chính phủ: "Tiếp tục đổi mới phƣơng pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hƣớng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của ngƣời học"; "Đổi mới kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, kỳ thi tuyển sinh đại học, cao đẳng theo hƣớng đảm bảo thiết thực, hiệu quả, khách quan và công bằng; kết hợp kết quả kiểm tra đánh giá trong quá trình giáo dục với kết quả thi". 1 Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hƣớng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của ngƣời học”; “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dƣỡng năng khiếu, định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tƣởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”. Theo tinh thần đó, các yếu tố của quá trình giáo dục trong nhà trƣờng trung học cần đƣợc tiếp cận theo hƣớng đổi mới. Nghị quyết số 44/NQ-CP, ngày 09/6/2014 Ban hành Chƣơng trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế: “Đổi mới hình thức, phƣơng pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục theo hƣớng đánh giá năng lực của ngƣời học; kết hợp đánh giá cả quá trình với đánh giá cuối kỳ học, cuối năm học theo mô hình của các nƣớc có nền giáo dục phát triển”... Đổi mới phƣơng pháp dạy học là một trong những nhiệm vụ quan trọng của cải cách giáo dục nói chung và của cải cách bậc THPT nói riêng. Trong những năm gần đây các trƣờng THPT đã có những cố gắng trong đổi mới phƣơng pháp dạy học và đã đạt đƣợc nhƣng tiến bộ trong việc phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo của HS. Tuy nhiên thì phƣơng pháp dạy học truyền thống đặc biệt là phƣơng pháp thuyết trình vẫn chiếm một vị trí chủ đạo trong các phƣơng pháp dạy học ở trƣờng THPT. 2 Định hƣớng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ giáo dục mang tính hàm lâm xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng hình thành năng lực, giúp cho HS biết cách tự học, tích cực, chủ động, sáng tạo trong phát hiện và giải quyết vấn đề, tự chiếm lĩnh tri thức mới, giúp HS tự đánh giá năng lực của bản thân. Đó cũng chính là xu hƣớng quốc tế trong việc cải cách phƣơng pháp dạy học ở nhà trƣờng phổ thông hiện nay. 1.2. Dạy học theo chuyên đề và lợi ích của việc dạy học theo chuyên đề Theo công văn số 5555/BGDĐT-GDTrH ngày 08/10/2014 nhằm “Nâng cao chất lƣợng sinh hoạt chuyên môn trong trƣờng trung học và trung tâm giáo dục thƣờng xuyên, tập trung vào thực hiện đổi mới phƣơng pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh thì thay cho việc dạy học đang đƣợc thực hiện theo từng bài/tiết trong sách giáo khoa nhƣ hiện nay, các tổ/nhóm chuyên môn căn cứ vào chƣơng trình và sách giáo khoa hiện hành, lựa chọn nội dung để xây dựng các chuyên đề dạy học phù hợp với việc sử dụng phƣơng pháp dạy học tích cực trong điều kiện thực tế của nhà trƣờng. Trên cơ sở rà soát chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ theo chƣơng trình hiện hành và các hoạt động học dự kiến sẽ tổ chức cho học sinh theo phƣơng pháp dạy học tích cực, xác định các năng lực và phẩm chất có thể hình thành cho học sinh trong mỗi chuyên đề đã xây dựng...”. Chuyên đề đƣợc hiểu là một đơn vị tƣơng đối hoàn chỉnh và có cấu trúc logic về một nội dung kiến thức nào đó trong chƣơng trình phổ thông (một chƣơng, từ các bài khác nhau của một chƣơng, GV dạy không theo sự sắp xếp các bài của SGK có thể cấu trúc lại tạo thành chuyên đề chung) làm tăng tính vận dụng kiến thức vào thực tế, làm phát triển các năng lực cho HS. HS dƣới sự hƣớng dẫn, tổ chức. điều khiển của GV từ các hoạt động cá nhân hoặc của nhóm liên kết với nhau trong một hoạt động chung nhằm giải quyết nhiệm vụ học tập. 3 Khi tìm hiểu về cấu trúc, nội dung và thực trạng dạy học kiến thức phần chƣơng IV, Sinh học 11 chúng tôi nhận thấy phần kiến thức này khá khó học (kiến thức trong SGK đƣợc trình bày khái quát, ít dẫn chứng minh họa…) trong khi các kiến thức ứng dụng vào thực tế thì nhiều. Mặt khác, các thành phần kiến thức có thể cấu trúc lại cả về nội dung và hình thức làm cho HS dễ học và dễ hiểu hơn, có thể vận dụng đƣợc các phƣơng pháp dạy học tích cực nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho HS. Vì nhƣng lý do trên chúng tôi nghiên cứu đề tài: “XÂY DỰNG CHUYÊN ĐỀ DẠY HỌC CHƢƠNG IV, SINH HỌC 11 THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH”. 2. Mục đích nghiên cứu Tổ chức dạy học Chƣơng IV, Sinh học 11 theo chuyên đề nhằm nâng cao hiệu quả dạy học Chƣơng IV nói riêng và chƣơng trình Sinh học 11 nói chung. 3. Giả thuyết khoa học Nếu dạy học Chƣơng IV, Sinh học 11 bằng tổ chức dạy học thành các chuyên đề thì sẽ phát triển năng lực cho HS đối với Chƣơng IV, Sinh học 11 nói riêng, đối với chƣơng trình Sinh học 11 nói chung. 4. Đối tƣợng nghiên cứu Tổ chức dạy học chuyên đề Chƣơng IV, Sinh học 11. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Tìm hiểu cơ sở lí luận của dạy học theo chuyên đề 5.2. Tìm hiểu thực trạng giảng dạy phần kiến thức Sinh sản ở THPT 5.3. Xây dựng tiến trình dạy học theo hình thức dạy học theo chuyên đề đối với Chƣơng IV, Sinh học 11 4 5.4. Đánh giá chất lƣợng dạy học Chƣơng IV, Sinh học 11 qua hình thức dạy học theo chuyên đề 5 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Nghiên cứu các tài liệu về lý luận dạy học sinh học nói chung và lý luận dạy học nói riêng, SGK Sinh học 11 cơ bản, nâng cao, các tài liệu về sinh sản…để tìm hiểu cơ sở lí luận của đề tài. 6.2. Phương pháp quan sát sư phạm Sử dụng phiếu điều tra để đánh giá chất lƣợng dạy và học của hình thức dạy học theo chuyên đề. 6.3. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến đánh giá của GV phổ thông về kết quả dạy và học của hình thức dạy học theo chuyên đề thông qua giáo án. 6.4. Phương pháp thực nghiệm Tiến hành thực nghiệm điều tra và thực nghiệm sƣ phạm ở trƣờng THPT. 7. Những đóng góp của đề tài 7.1. Hệ thống hóa cở sở lý luận và thực tiễn của việc dạy học theo chuyên đề. 7.2. Xây dựng đƣợc một số chuyên đề dạy học thuộc nội dung Chƣơng IV, Sinh học 11 làm tài liệu tham khảo cho GV bộ môn Sinh học THPT và sinh viên trƣờng Đại học Sƣ phạm. 7.3. Tổ chức dạy học Chƣơng IV, Sinh học 11 theo chuyên đề qua đó nâng cao hiệu quả dạy học Chƣơng IV, Sinh học 11. 6 PHẦN II: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO CHUYÊN ĐỀ 1.1. Tổng quan những vấn đề nghiên cứu dạy học theo chuyên đề 1.1.1. Trên thế giới Hình thức dạy học theo chuyên đề đã và đang trở thành xu hƣớng giáo dục quốc tế đƣợc nhiều quốc ra áp dụng: Từ những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ XIX, các nhà giáo dục học Phần Lan đã có những nghiên cứu về hình thức dạy học theo chuyên đề. Chính phủ Phần Lan đã thông báo sẽ tiến hành cải cách chƣơng trình giáo dục theo chuyên đề. Những năm đầu thế kỷ XX tại Malaisya đã tiến hành hình thức dạy học theo chuyên đề. Theo Trung tâm phát triển Chƣơng trình giáo dạy Malaisya (2003) hình thức dạy học theo chuyên đề là một nỗ lực để tích hợp kiến thức, kỹ năng, giá trị học tập và sáng tạo tƣ duy. Tại Mỹ, dạy học theo chuyên đề đã đƣợc tiến hành và phát triển rộng rãi trong phong trào đào tạo và giáo dục. Một nghiên cứu của Yorks và Follow (1993) cho thấy rằng HS hoc theo các chuyên đề, tích hợp liên môn sẽ học tập tốt hơn là học theo chƣơng trình giảng dạy truyền thống. Trên thế giới, việc đổi mới nội dung chƣơng trình và cách tiếp cận nội dung chƣơng trình giáo dục ở nhiều quốc gia đang có xu hƣớng thay đổi. Hình thức dạy học theo chuyên đề đã phát triển một cách mạnh mẽ trên một nấc thang mới với hàng loạt các tổ chức có tầm cỡ quốc gia ở Anh, Canada, Pháp, Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc…đã áp dụng thành công dạy học theo chuyên đề 7 1.1.2. Ở Việt Nam Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành công văn 5555/BGDĐT-GDTrH triển khai chƣơng trình tổ chức dạy học theo chuyên đề vào ngày 8/10/2014 . Do vậy dạy hoc theo chuyên đề cũng không hoàn toàn là phƣơng pháp mới lạ đối với GV và HS. Một số trƣờng THPT cũng đã tiến hành dạy học theo chuyên đề và đã đem lai hiểu quả nhƣ: Tháng 12/ 2014 tỉnh Hòa Bình tổ chức tập huân xây dựng chuyên đề dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hƣớng phát triển năng lƣc HS. Tháng 2/2015 trƣờng THPT Đoàn Kết, Thị trấn Tân Phú, tỉnh Đồng Nai đã tiến hành lập kế hoạch và tổ chức dạy học theo chuyên đề. Tháng 12/2015 trƣờng THPT Trần Hƣng Đạo, quận Thanh Xuân, Hà Nội đã tổ chức thành công chuyên đề “Tuyên truyền giáo dục, phòng chống ma túy cấp thành phố năm học 2015 – 2016 . Nhìn chung, hiện nay dạy học theo chuyên đề đã và đang đƣợc nhiều trƣờng lựa chọn, thực hiện. Dạy học theo chuyên đề là một hình thức mang lại hiệu quả cao trong hoc tập, giúp hình thành và phát triển năng lực cho HS, giúp HS tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập. 1.2. Cơ sở lí luận 1.2.1. Dạy học theo chuyên đề 1.1.1.1 Khái niệm dạy học theo chuyên đề Chuyên đề đƣợc hiểu là một đơn vị tƣơng đối hoàn chỉnh và có cấu trúc logic về một nội dung kiến thức nào đó trong chƣơng trình phổ thông (một chƣơng, từ các bài khác nhau của một chƣơng). Dạy học theo chuyên đề là GV dạy không theo sự sắp xếp các bài của SGK có thể cấu trúc lại tạo thành chuyên đề chung làm tăng tính vận dụng kiến thức vào thực tế, làm phát triển các năng lực cho HS. HS dƣới sự hƣớng dẫn, tổ chức, điều khiển của GV từ các hoạt động cá nhân hoặc của nhóm liên kết với nhau trong một hoạt động chung nhằm giải quyết nhiệm vụ học tập. 8 Mặt khác dạy học theo chuyên đề là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và hiện đại. GV phải đƣa ra các hệ thống các câu hỏi liên quan đến chuyên đề và tổ chức các hoạt động học tập, hƣớng dẫn cho HS tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn.Thông qua cách dạy học này vai trò của GV là hƣớng dẫn và chỉ đạo, HS giữ vai trò trung tâm và thông qua đó tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển năng lực của HS. 1.1.1.2. Đặc trưng của dạy học theo chuyên đề Các kiến thức cần truyền đạt cho học sinh có thể liên quan đến một hay nhiều lĩnh vực, nhiều chuyên ngành khác nhau. Tận dụng tối đa những kinh nghiệm của HS có liên quan đến kiến thức của chủ đề học tập. Định hƣớng cho HS nhận thức những kiến thức trong chuyên đề bằng hệ thống những câu hỏi định hƣớng, GV tổ chức, phân công hoạt động cho HS để giải quyết nhiệm vụ của hệ thống câu hỏi. Hệ thống kiến thức chặt chẽ, sát thực và thiết thực, quá trình học tập thoải mái luôn tạo ra điều kiện cơ hội cho HS đạt đƣợc mục đích học tập và phát triển bản thân. Nếu thành công, phƣơng pháp dạy học theo chuyên đề sẽ giúp HS phát huy tính chủ động, tự tin, tự vận động, năng động, độc lập và tính độc đáo của cá nhân. Tận dụng đƣợc các phƣơng tiện, công cụ học tập xung quanh HS. Thích ứng với từng đối tƣợng HS. Rèn luyện đƣợc khả năng làm việc theo nhóm, tính hợp tác của HS. 1.1.1.3. Khó khăn, hạn chế của dạy học theo chuyên đề SGK xây dựng theo cách tiếp cận nội dung nên GV phải tự tìm hiểu, xây dựng các chuyền đề sao cho phù hợp. 9 Điều kiện cơ sở vật chất và cơ chế quản lý cũ ở nhiều trƣờng THPT. 1.1.1.4. Quy trình xây dựng chuyên đề Bƣớc 1: Lựa chọn chuyên đề (nội môn, liên môn)  Nội môn: một chƣơng hoặc một chuyên đề tích hợp theo chiều dọc (kiến thức của các bài khác nhau trong cùng một môn học).  Liên môn: chuyên đề tích hợp ngang (tích hợp kiến thức của nhiều môn). Bƣớc 2: Xác định mạch kiến thức của chuyên đề  Xác định các bài liên quan đến chuyên đề  Xác định logic cấu trúc kiến thức của cả chuyên đề: Có thể giữ nguyên các bài nhƣ trong SGK. Có thể tạo thành cấu trúc mới theo ý đồ giảng dạy của GV. Bƣớc 3: Xác định mục tiêu của chuyên đề  Tra cứu chuẩn kiến thức, kĩ năng các bài của chuyên đề  Sắp xếp các mục tiêu trong chuẩn theo các mức độ: Nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng cao.  Làm rõ các năng lực cần hƣớng tới trong chuyên đề. Bƣớc 4: Xây dựng câu hỏi/bài tập đánh giá Trong mỗi nội dung của chuyên đề, tƣơng ứng với mỗi mục tiêu các mức độ khác nhau (nhận biết, thông hiểu, vận dụng , vận dụng cao và các kỹ năng/ năng lực cần hƣớng tới trong chuyên đề), xây dựng các câu hỏi/bài tập để kiểm tra, đánh giá sao cho thể hiện đúng mục tiêu đó (chú ý đến các bài tập đánh giá năng lực)  Bộ (ngân hàng) câu hỏi/bài tập theo chuyên đề. Bƣớc 5: Thiết kế tiến trình dạy học chuyên đề  Căn cứ vào mạch kiến thức  Thiết kế các hoạt động học tập tƣơng ứng. 10  Chú ý đến tình huống xuất phát (gắn với thực tiễn, xuất hiện mâu thuẫn...) để tạo hứng thú cho HS.  Sử dụng các phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực. Bƣớc 6: Thử nghiệm tiến trình dạy học Lựa chọn 01 trong số các chuyên đề đã xây dựng đƣợc để tổ chức dạy thử nghiệm Bƣớc 7: Tổng kết, chỉnh sửa lại chuyên đề sau khi dạy thực nghiệm. 1.1.1.5. Cấu trúc một chuyên đề 1. Xác định tên chuyên đề 2. Mô tả vắn tắt chuyên đề:  Gồm các bài nào?  Tại sao gộp thành chuyên đề?  Mạch kiến thức của chuyên đề? 3. Xác định mục tiêu chuyên đề  Chuẩn kiến thức, kĩ năng của các bài?  Mục tiêu cụ thể của chuyên đề:  Nhận biết?  Thông hiểu?  Vận dụng?  Vận dụng cao?  Các năng lực cần hƣớng tới? 4. Xây dựng câu hỏi/bài tập tƣơng ứng với các mục tiêu  Câu hỏi tự luận?  Câu hỏi trắc nghiệm?  Câu hỏi/bài tập đánh giá năng lực? 5. Thiết kế tiến trình dạy học cho cả chuyên đề (theo từng tiết) 11  Nội dung?  Mục tiêu?  Các hoạt động học tập?  Kiểm tra, đánh giá? 1.2.2. Dạy học định hƣớng phát triển năng lực HS Khái niệm năng lực đƣợc hiểu theo nhiều nghĩa. Trong bối cảnh phát triển chƣơng trình giáo dục phổ thông, “năng lực là sự kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân… nhằm đáp ứng hiệu quả một yêu cầu phức hợp của hoạt động trong bối cảnh nhất định” (Theo quan niệm trong chƣơng trình giáo dục phổ thông của Quebec – Canada). Nhƣ vậy, nếu chỉ đạt đƣợc kiến thức, kỹ năng và thái độ, HS đó chƣa đƣợc coi là năng lực. Cả ba yếu tố này phải trải qua hoạt động, rèn luyện, trải nghiệm cá nhân mới phát triển thành năng lực. Đào tạo theo hƣớng phát triển năng lực của ngƣời học đã và đang trở thành một xu thế tất yếu trong nền giáo dục trên thế giới. Xu hƣớng chung của chƣơng trình hiện đại là chuyển từ “tập trung vào kiến thức” sang “tập trung vào năng lực”. Vì vậy việc dạy học định hƣớng phát triển năng lực cho HS về bản chất chỉ là mở rộng mục tiêu hiện tại. Việc dạy học thay vì chỉ dừng ở hƣớng tới mục tiêu dạy học hình thành kiến thức, kỹ năng, thái độ tích cực ở HS thì còn hƣớng tới mục tiêu xa hơn đó là phát triển khả năng thực hiện các hành động có ý nghĩa đối với ngƣời học. Hay nói cách khác là, việc dạy học định hƣớng năng lực về bản chất không thay thế mà chỉ mở rộng hoạt động dạy học, hƣớng nội dung bằng cách tạo môi trƣờng, bối cảnh cụ thể để HS đƣợc thực hiện các hoạt động vận dụng kiến thức, sử dụng kỹ năng và thể hiện thái độ 12 của mình. Dạy học định hƣớng năng lực đƣợc thể hiện ở các thành tố trong quá trình nhƣ sau:  Về mục tiêu dạy học: mục tiêu kiến thức ngoài các mục tiêu về nhận biết, tái hiện kiến thức cần có những mục tiêu về vận dụng kiến thức trong các tình huống, các nhiệm vụ gắn liền với thực tế. Mục tiêu về kỹ năng cần có thêm những mục tiêu rèn luyện các kỹ năng thực hiện hoạt động đa dạng.  Về phƣơng pháp dạy học: Ngoài cách dạy học thuyết trình cung cấp kiến thức cần tổ chức hoạt động dạy học thông qua trải nghiệm, giải quyết những nhiệm vụ thực tiễn.  Về nội dung dạy học: cần xây dựng các hoạt động, chủ đề, nhiệm vụ đa dạng gắn liền với thực tiễn Năng lực của HS thƣờng tồn tại ở 2 hình thức: năng lực chung và năng lực chuyên biệt. - Năng lực chung: là những năng lực cần thiết để cá nhân có thể tham gia hiệu quả trong nhiều hoạt động và các bối cảnh khác nhau của đời sống xã hội. Năng lực chung cần thiết cho mọi ngƣời, bao gồm các nhóm năng lực:  Nhóm năng lực làm chủ và phát triển bản thân:  Năng lực tự học  Năng lực giải quyết vấn đề  Năng lực tƣ duy sáng tạo  Năng lực tự quản lý  Nhóm năng lực xã hội  Năng lực giao tiếp  Năng lực hợp tác  Nhóm năng lực sử dụng công cụ  Năng lực sử dụng CNTT và truyền thông  Năng lực sử dụng ngôn ngữ  Năng lực tính toán 13