ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
–––––––––––––––––––––––
TRẦN THỊ THƠM
VÂNN DUNNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM
TRONG DAỴ HOCN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP
10 Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN PHÚ BÌNH
TỈNH THÁI NGUYÊN
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THÁI NGUYÊN - 2017
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
–––––––––––––––––––––––
TRẦN THỊ THƠM
VÂNN DUNNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM
TRONG DAỴ HOCN GIÁO DUCN CÔNG DÂN LỚP 10
Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH
THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị
Mã số: 60.14.01.11
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN THỊ LAN
THÁI NGUYÊN - 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn
khoa học của TS. Trần Thị Lan - giảng viên khoa giáo duc c chinhh trị - trường Đại học
Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận
văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Moị
thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2017
Tác giả
Trần Thị Thơm
i
LỜI CẢM ƠN
Để luân c văn hoàn thành vàđươc c phép bảo vê ctôi đã nhân c đươc c sư cquan tâm
giúp đỡcủa nhiều cánhân vàđơn vi. c
Nhân dip c này, tôi xin bày tỏlòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến:
- Giảng viên hướng dẫn Tiên si: : Trần Thị Lan - người đa dành nhiều thời gian
quýbáu đểhướng dẫn, góp ý, chia sẻ…. giúp tôi cóđinh c hướng đúng trong suốt thời
gian thưc c hiên c luân c văn.
- Thầy, cô phản biên N - những người đãgóp ýchân thành, thẳng thắn đểchúng
tôi hoàn thành luân c văn tốt hơn.
- Các thầy, cô giảng daỵ lớp cao hoc N lýluân N vàphương pháp daỵ hoc N
lýluân N chính tri -N đãgiúp chúng tôi cónền tảng kiến thức đểthưc c hiên c luân c văn.
- Trường THPT Điềm Thụy, trường THPT Phú Bình, trường THPT Lương Phú
đa giúp đỡvàtaọ điều kiên c thuân c lơị cho chúng tôi trong suốt quátrinhh khảo sát và
thưc c nghiêmc.
- Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến những người thân, những người trong
gia đình luôn đô nc g viên, khuyến khichh và taọ điều kiên c thuân c lơi, c giúp tôi hoàn
thành luân c văn.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2017
Tác giả
Trần Thị Thơm
ii
MỤC LỤC
Lời cam đoan....................................................................................................................................................i
Lời cảm ơn........................................................................................................................................................ii
Mục lục.............................................................................................................................................................iii
Danh mục các chữ viết tắt........................................................................................................................iv
Danh mục các bảng......................................................................................................................................v
Danh mục các biểu đồ................................................................................................................................vi
MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1
1. Lí do chọn đề tài..............................................................................................1
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu......................................................................2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................3
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu......................................................3
5. Đóng góp của đề tài.........................................................................................3
6. Kết cấu của đề tài............................................................................................ 3
NỘI DUNG.........................................................................................................4
Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG
PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG
DÂN LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH
THÁI NGUYÊN................................................................................................ 4
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu........................................................................... 4
1.1.1. Những công trình nghiên cứu nước ngoài.................................................4
1.1.2. Những công trình nghiên cứu trong nước.................................................4
1.2. Cơ sở lí luận của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy
học GDCD lớp 10 ở các trường THPT............................................................... 7
1.2.1. Phương pháp thảo luận nhóm....................................................................7
1.2.2. Mục tiêu dạy học và nô ic dung chương trình GDCD lớp 10....................17
1.2.3. Vai trò của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10. 22
iii
1.3. Cơ sở thực tiễn của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy
học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.....28
1.3.1. Đặc điểm của học sinh THPT ở huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên......28
1.3.2. Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học
GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên...........30
Kết luận chương 1.............................................................................................36
Chương 2: QUI TRÌNH VÀ ĐIỀU KIỆN VẬN DỤNG PHƯƠNG
PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG
DÂN LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH
THÁI NGUYÊN.............................................................................................. 37
2.1. Mô ct số nguyên tắc cần đảm bảo khi vận dụng phương pháp thảo
luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú
Bình, tỉnh Thái Nguyên.....................................................................................37
2.2. Quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD
lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên........................39
2.2.1. Lập kế hoạch thảo luận nhóm..................................................................40
2.2.2. Xác định nô ci dung thảo luận nhóm......................................................... 40
2.2.3. Thiết kế bài giảng....................................................................................41
2.2.4. Thực hiện dạy học trên lớp......................................................................42
2.2.5. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS.............................................45
2.3. Những điều kiện cần thiết để vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong
dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên
...........................................................................................................................49
2.3.1. Điều kiện đối với GV..............................................................................49
2.3.2. Điều kiện đối với HS...............................................................................50
2.3.3. Điều kiện đối với các cấp quản lý........................................................... 51
2.3.4. Điều kiện về cơ sở vật chất..................................................................... 53
Kết luận chương 2.............................................................................................54
iv
Chương 3: THIẾT KẾ VÀ THỰC NGHIỆM PHƯƠNG PHÁP THẢO
LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10
Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN . 55
3.1. Kế hoạch TN.............................................................................................. 55
3.1.1 Mục đích của TN......................................................................................55
3.1.2. Giả thuyết TN..........................................................................................55
3.1.3. Thời gian, địa điểm, đối tượng TN và ĐC.............................................. 56
3.2. Nô ci dung TN...............................................................................................57
3.2.1. Những nô ic dung khoa học cần TN.......................................................... 57
3.2.2. Thiết kế giáo án TN.................................................................................57
3.2.3. Tiến hành dạy TN....................................................................................81
3.2.4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS.............................................83
3.3. Kết quả TN.................................................................................................85
3.3.1. Khảo sát trình đô c ban đầu của lớp TN và lớp ĐC...................................85
3.3.2. Phân tích, đánh giá kết quả sau TN.........................................................86
Kết luận chương 3.............................................................................................96
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ................................................................. 97
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................... 99
v
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
THPT
: Trung học phổ thông
GDCD
: Giáo dục công dân
GV
: Giáo viên
HS
: Học sinh
ĐC
: Đối chứng
TN
: TN
TB
: Trung bình
TS
: Tổng số
SL
: Số lượng
tr
: Trang
iv
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Quy mô HS ở các trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh
Thái Nguyên giai đoạn 2011 - 2016
28
Bảng 1.2. Kết quả học tập học kỳ I năm học 2016 - 2017 của HS khối 10 các
trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên
30
Bảng 1.3. Mức đô c sử dụng phương pháp thảo luận nhóm và các phương pháp dạy
học khác
31
Bảng 1.4. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi vận dụng phương pháp thảo luận
nhóm trong dạy học GDCD lớp 10
33
Bảng 1.5. Thái đô c học tập môn GDCD của HS...........................................................35
Bảng 3.1. Điểm kiểm tra học kỳI môn GDCD giữa lớp TN và lớp ĐC ởtrường
THPT Điềm Thụy
85
Bảng 3.2. Điểm kiểm tra hoc c kỳI môn GDCD giữa lớp TN và lớp ĐC ởtrường
THPT Phú Bình
85
Bảng 3.3. Điểm kiểm tra hoc c kỳI môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường
THPT Lương Phú
86
Bảng 3.4. Mức đô c hứng thú học tập của HS................................................................87
Bảng 3.5. Thái đô c học tập của HS đối với giờ học thảo luận nhóm............................88
Bảng 3.6. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT huyện Phú Bình,
tỉnh Thái Nguyên
v
91
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Điềm Thụy................................90
Biểu đồ 3.2. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Phú Bình...................................90
Biểu đồ 3.3. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Lương Phú................................91
Biểu đồ 3.4. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT huyện Phú
Bình, tỉnh Thái Nguyên
vi
92
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Bước vào thế kỷ XXI, chất lượng nguồn nhân lực giữ vai trò quyết định việc
phát triển nô ci lực của mỗi quốc gia, dân tô cc. Đó là nhân tố tạo lợi thế trong hợp tác,
cạnh tranh và hô ci nhập quốc tế. Sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế tri thức và cuô cc
cách mạng khoa học - công nghệ đã không những xác định vị trí của con người ở
hàng đầu trong lực lượng sản xuất mà còn định hình ngày càng rõ hơn vai trò đặc biệt
quan trọng của nguồn lực trí tuệ. Điều này lý giải tại sao giờ đây, nâng cao chất lượng
nguồn nhân lực thông qua giáo dục được đặt ra như mô ct giải pháp chiến lược cho sự
phát triển, chấn hưng dân tô cc mà Việt Nam phải hết sức quan tâm.
Yêu cầu tìm kiếm chiếc chìa khoá cho sự phát triển nguồn nhân lực ở nước ta
đã đưa triết lý giáo dục “lấy việc hình thành năng lực người học làm trung tâm, làm
mục tiêu đào tạo thay cho truyền thụ kiến thức” trở thành nhiệm vụ trọng tâm để hiện
thực hóa quan điểm của Đảng về “đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp
ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định
hướng xã hô ci chủ nghĩa và hô ci nhập quốc tế”.
Theo đó, cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới phát huy tính tích cực, chủ
đô cng, sáng tạo của người học.
Với vai trò quan trọng và trực tiếp trong giáo dục HS ý thức, hành vi người
công dân, phát triển trí lực và nhân cách con người toàn diện, môn GDCD lớp 10 có
nhiệm vụ đào tạo những người lao đô nc g mới vừa có tri thức khoa học, vừa có đạo
đức, vừa có năng lực hoạt đô cng thực tiễn, vừa có phẩm chất chính trị tư tưởng, ý thức
cô cng đồng, có trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hô ci. Không những thế, môn
GDCD lớp 10 còn có chức năng phát triển ở người học năng lực thuyết trình, năng
lực hợp tác và làm việc theo nhóm. Đây là những năng lực thiết yếu của người lao
đô cng mới trước đòi hỏi của xu thế toàn cầu hóa, cạnh tranh, hô ic nhập mà Việt Nam
cũng như mọi quốc gia đều phải chú tâm đào tạo và bồi dưỡng.
Huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên là địa bàn được phân bổ 3 trường THPT.
Những năm qua, chương trình hành đô nc g đổi mới phương pháp dạy học môn GDCD
1
nói chung và GDCD lớp 10 nói riêng đã được đô ci ngũ GV ở các trường THPT trên
địa bàn huyện Phú Bình tích cực triển khai. Tuy nhiên, việc dạy và học môn GDCD
trên thực tế chưa được quan tâm đúng mức; phương pháp thảo luận nhóm chưa được
vận dụng mô ct cách khoa học và hiệu quả. Điều này làm cho môn học trở nên khô
khan, nhàm chán; tâm lý thờ ơ, ngại học môn GDCD của nhiều HS về cơ bản chưa
được khắc phục. Những biểu hiện này hoàn toàn xa lạ với chủ trương đổi mới giáo
dục mà Đảng ta đã xác định.
Thực tiễn nêu trên đã khách quan hóa tính tất yếu phải đổi mới phương pháp dạy
học GDCD 10 ở các trường THPTtrên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên theo
hướng tiếp cận năng lực, phát huy được sự chủ đô cng, tích cực của HS khi tiếp nhận kiến
thức. Trong đó, vận dụng phương pháp thảo luận nhóm đã trở thành nhu cầu nô ci tại để
nâng cao chất lượng giảng dạy GV. Vấn đề đặt ra là thảo luận nhóm trong lớp sẽ được tổ
chức như thế nào? Mục tiêu của nó là gì? Cách thực hiện ra sao? quả là vấn đề mang
nhiều thử thách mà người GV cần phải nghiên cứu giải quyết. Điều đó không chỉ có ý
nghĩa sâu sắc về lý luận mà còn góp phần hiện thực hóa chủ trương “đổi mới căn bản,
toàn diện nền giáo dục” theo tinh thần Nghị quyết Đại hô ci lần thứ XI của Đảng.
Xuất phát từ những lý do nêu trên, tôi lựa chọn vấn đề: “Vận dụng phương
pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú
Bình, tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Qua khảo sát và TN phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD 10,
đề tài rút ra những yêu cầu sư phạm, những biện pháp chủ yếu để nâng cao hiệu quả dạy
học môn GDCD 10 cho HS THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc vận dụng phương pháp
thảo luận nhóm trong dạy học GDCD 10.
- Tiến hành TN phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học môn GDCD lớp 10 ở
các trường THPT ở huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.
- Để xuất mô ct số yêu cầu và đưa ra khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả vận
dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học môn GDCD lớp 10 ở các trường
THPT ở huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.
2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học
môn GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu cơ sở khoa học của vận dụng phương pháp thảo luận nhóm
vào dạy học môn GDCD lớp 10; nghiên cứu tiến trình TN, điều kiện, giải pháp nâng
cao hiệu quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học môn GDCD lớp 10
ở các trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Đề tài dựa trên các cơ sở lý luận sau:
- Nô ci dung chương trình môn học GDCD 10.
- Các văn bản chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học của Bô c Giáo dục và Đào
tạo.
- Những công trình nghiên cứu của các tác giả liên quan đến nô ic dung đề tài.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng phương pháp luận chung của chủ nghĩa duy vật biện chứng.
Các phương pháp nghiên cứu lý luận: Phương pháp phân tích, tổng hợp,
phương pháp logic - lịch sử…
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp quan sát, phương pháp điều
tra xã hô ci học, phương pháp TN sư phạm…
5. Đóng góp của đề tài
- Qua nghiên cứu lý luận, đánh giá thực trạng và tiến hành TN sư phạm, đề tài
đề xuất mô tc số yêu cầu và biện pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng
phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học môn GDCD lớp 10 ở các trường THPT
huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.
- Sau khi hoàn thiện, đề tài còn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc giảng
dạy và học tập môn GDCD 10 ở các trường THPT.
6. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3
chương, 9 tiết.
3
NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN
NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở CÁC
TRƯỜNG THPT HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Trong những năm gần đây, lí luận về phương pháp dạy học và đổi mới phương
pháp dạy học được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Có rất nhiều các tài liệu nghiên
cứu về đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ đô cng của
người học, hình thành và phát triển kĩ năng cho người học đáp ứng nhu cầu của sự
phát triển kinh tế - xã hô ci.
1.1.1. Những công trình nghiên cứu nước ngoài
Trong lịch sử phát triển của giáo dục, phương pháp thảo luận nhóm là mô ct
trong những phương pháp được nhiều nhà nghiên cứu khoa quan tâm cả về mặt lý
luận và thực tiễn, tiêu biểu cho các công trình đó có thể kể đến:
- Geoffrey Petty, Dạy học ngày nay, Nxb Stanlay Thomes, 1998.
- Robert J.Marzand, “Nghệ thuật và khoa học dạy học” (Người dịch: Nguyễn
Hữu Châu), Nxb Giáo dục Việt Nam, H.2011.
- Robert J.Marzand, Debra J.Pickering, Jane E.Pollock, “Các phương pháp dạy
học hiệu quả” (Người dịch: Nguyễn Hồng Vân), Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nô ci, 2011.
- Robert J. Marzano, “Quản lý hiệu quả lớp học”, (Người dịch: Phạm Trần
Long), Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nô ci, 2011.
Những công trình nghiên cứu nêu trên ở mức đô c nhất định đã làm rõ lý luận về
phương pháp dạy học nói chung, dạy học hợp tác và thảo luận nhóm nói riêng. Đó là
cơ sở lý luận cần thiết để tác giả kế thừa khi luận giải về đổi mới phương pháp thảo
luận nhóm theo hướng tiếp cận năng lực của người học.
1.1.2. Những công trình nghiên cứu trong nước
Một là, những công trình nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học nói
chung và dạy học môn GDCD ở các trường THPT nói riêng theo hướng tiếp cận
năng lực người học:
4
- Trần Bá Hoành, Bàn tiếp về dạy học lấy HS làm trung tâm”, Tạp chí thông tin
khoa học giáo dục số 49, trang 43-47, 1995.
- Đặng Thành Hưng, “Hệ thống kĩ năng học tập hiện đại”, Tạp chí giáo dục số
78 trang 25-27, 2004.
- Nguyễn Văn Cường, Phát triển năng lực thông qua phương pháp và phương
tiện dạy học mới, Tài liệu hô ic thảo tập huấn, Bô c Giáo dục và Đào tạo, Dự án phát
triển giáo dục THPT, Hà Nô ci, 2005.
- Nguyễn Văn Cường, "Đổi mới phương pháp dạy học THPT”, Bô c Giáo dục và
Đào tạo, Dự án phát triển giáo dục THPT, Hà Nô ci, 2006.
- Nguyễn Văn Cư, Nguyễn Duy Nhiên (Đồng chủ biên), Dạy và học môn
GDCD ở trường THPT - Những vấn đề lí luận và thực tiễn, Nxb Đại học Sư phạm,
Hà Nô ci, 2007.
- Đinh Văn Đức - Dương Thị Thuý Nga, Phương pháp dạy học GDCD ở trường
THPT, Nxb Đại học sư phạm, Hà Nô ci, 2011.
Những công trình nêu trên đã có đóng góp trong việc nêu rõ những vấn đề lý
luận và thực tiễn về vai trò và yêu cầu của môn GDCD ở các trường THPT đối với sự
phát triển nhân cách của HS. Ở góc đô c phương pháp dạy học, những kiến giải giải về
điều kiện phát huy vai trò chủ đạo của GV, vai trò chủ đô cng, tích cực của HS thông
qua đổi mới phương pháp dạy học cũng được đề cập và làm rõ.
Hai là, những công trình nghiên cứu về phương pháp thảo luận nhóm trong
dạy học:
- Nguyễn Thị Kim Dung, “Thảo luận nhóm và quá trình xây dựng quan hệ
nhân ái giữa HS với nhau ở trường trung học”, Tạp chí Nghiên cứu Giáo dục số 11,
trang 10 - 11, 2000.
- Trần Duy Hưng, “Mô hình phương pháp dạy học theo nhóm nhỏ”, Tạp chí
Nghiên cứu giáo dục số 4, trang 9-10, 2000.
- Ngô Thị Thu Dung (2001), “Mô hình tổ chức dạy học theo nhóm trong giờ
học trên lớp”, Tạp chí Giáo dục số 5, trang 21-22.
- Lê Đình Dụng, Sử dụng kết hợp các phương pháp quan sát, thảo luận nhóm
và hỏi - đáp nhằm phát huy tính tích cực học tập của HS trong dạy học môn tự nhiên
5
và xã hội, Luận văn Thạc sĩ khoa học Giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nô ci, 2005.
- Trần Thị Bích Trà (2006), “Mô ct số trao đổi về học tập hợp tác ở trường phổ
thông”, Tạp chí giáo dục số 146, trang 20.
- Nguyễn Thị Hà, Đổi mới phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học chương
“Phép biện chứng duy vật” ở trường Cao đẳng Cộng đồng Lai Châu, Luận văn Thạc
sĩ khoa học Giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nô ci, 2010.
Trực tiếp bàn luận về phương pháp thảo luận nhóm, tác giả Lê Đức Ngọc trong
cuốn Giáo dục Đại học phương pháp dạy và học, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nô ci,
2005 đã khẳng định: “Thảo luận nhóm là mô ct sự trao đổi ý tưởng, quan điểm, nhận
thức giữa các học viên và GV để làm rõ và làm giàu sự hiểu biết các nô ci dung phù
hợp với hoạt đô nc g đào tạo” [27, tr.43].
Nhìn chung những công trình nêu trên đã làm rõ lý luận cơ bản về phương
pháp thảo luận nhóm, những ưu điểm, hạn chế và các hình thức tổ chức thảo luận
nhóm. Qua đó, các tác giả đều thống nhất với quan niệm cho rằng, phương pháp thảo
luận nhóm sẽ phát huy tính tích cực học tập của HS. Vấn đề đặt ra là GV cần lựa
chọn hình thức tổ chức thảo luận nhóm phù hợp với từng môn học, từng đối tượng
người học và từng đơn vị kiến thức.
Ba là, những công trình nghiên cứu về phương pháp thảo luận nhóm trong dạy
học môn GDCD ở trường THPT:
- Trần Thị Mai Phương, Dạy học GDCD theo phương pháp tích cực, Hà Nô ci, 2007.
- Nguyễn Thị Sen, Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn
GDCD phần “Công dân với đạo đức” ở trường THPT Hồng Quí tỉnh Yên Bái, Luận
văn Thạc sỹ khoa học Giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nô ci, 2009.
- Nguyễn Văn Dũng, Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học
phần “Công dân với kinh tế” môn GDCD ở trường THPTCát Hải - Hải Phòng, Luận
văn Thạc sỹ khoa học Giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nô ci, 2010.
- Đặng Thị Thúy, Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn
GDCD phần “Công dân với việc hình thành thể giới quan, phương pháp luận khoa
học” ở trườngYên Mô A tỉnh Ninh Bình, Luận văn Thạc sỹ khoa học Giáo dục, Đại
học Sư phạm Hà Nô ci, 2010.
6
- Bùi Thị Thanh Huyền, “Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học
môn GDCD ở trường THPT”, Tạp chí Giáo dục, số 306, 2013.
- Nguyễn Thị Toan, “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học
môn GDCD ở trường THPT”, Tạp chí Giáo dục, số 312, 2013.
Từ việc nghiên cứu các quan điểm về phương pháp thảo luận nhóm, những
công trình nghiên cứu nêu trên tập trung làm rõ tính tất yếu vận dụng phương pháp
thảo luận nhóm trong dạy học GDCD, qua đó các tác giải cũng luận giải vai trò, vị trí
của phương pháp này đối với việc nâng cao chất lượng dạy và học GDCD ở trường
THPT trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên, những nghiên cứu lý luận gắn với thực
tiễn về việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở
trường THPT chưa được nghiên cứu mô ct cách có hệ thống, đặc biệt là trên địa bàn
tỉnh Thái Nguyên, nhất là các trường THPT ở huyện Phú Bình thì đây vẫn là vấn đề
hoàn toàn mới mẻ.
1.2. Cơ sở lí luận của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học
GDCD lớp 10 ở các trường THPT
1.2.1. Phương pháp thảo luận nhóm
1.2.1.1. Khái niệm về phương pháp và phương pháp dạy
học Phương pháp
Thuật ngữ phương pháp bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp “Methodos” có nghĩa là con
đường đi đến mục tiêu hay cách thức để đạt tới mục đích nào đó.
Theo từ điển Bách khoa, phương pháp là cách thức, là con đường, phương tiện
để đạt tới mục đích và giải quyết những nhiệm vụ nhất định trong nhận thức cũng
như trong thực tiễn.
Từ góc đô c tiếp cận chung nhất, phương pháp được hiểu là cách thức hành đô cng
của chủ thể để đạt đến mô tc mục đích nhất định. Trên ý nghĩa đó, phương pháp là
phạm trù gắn liền với hoạt đô cng có ý thức của con người, giúp con người nhận thức
được hiện thực khách quan, nhận thức được thực tiễn. Vì vậy, có thể xem phương
pháp là mô ct trong những yếu tố quyết định thành công hay thất bại trong hoạt đô nc g
nhận thức và cải tạo thế giới của con người.
7
Trên thực tế, phương pháp không chỉ được hình thành thông qua sự đúc rút
kinh nghiệm mà còn là khoa học, đồng thời là nghệ thuật, nó đòi hỏi tính sáng tạo và
mang dấu ấn của chủ thể sử dụng phương pháp. Viện sĩ Tôđa Páplốp đã khẳng định:
“Phương pháp khoa học là những quy luật nội tại của sự vận động của tư duy, với tư
cách là sự phản ánh chủ quan của thế giới khách quan, hay là những quy luật khách
quan được “chuyển” và “dịch” trong ý thức của con người và được sử dụng một
cách có ý thức, có hệ thống như là phương tiện để giải thích và cải biến thế giới”
[41]. Ở mỗi lĩnh vực nhận thức và hoạt đô nc g khác nhau có thể sử dụng phương pháp
khác nhau. Điều này tạo nên tính phong phú, đa dạng trong việc phân chia phương
pháp theo các lĩnh vực và góc đô c tiếp cận.
Phương pháp dạy học
Nhà giáo - GS.TSKH Lâm Quang Thiệp cho rằng “dạy học là việc giúp cho
người học tự mình chiếm lĩnh những kiến thức, kỹ năng và hình thành hoặc thay đổi
những tình cảm, thái độ” [36]. Theo quan niệm này, dạy không phải là truyền thụ
kiến thức mô ct chiều, càng không phải cung cấp thông tin đơn thuần, mà chủ yếu là
giúp cho người học tự mình chiếm lĩnh kiến thức, kỹ năng, bồi dưỡng cảm xúc và
hình thành thái đô c.
Quá trình dạy học bao gồm nhiều thành tố như: mục đích và nhiệm vụ dạy học,
phương pháp và phương tiện dạy học, thầy với hoạt đô nc g dạy, trò với hoạt đô nc g học,
kết quả dạy học… Quá trình này diễn ra và tác đô cng qua lại với nhau để đạt được
mục đích giáo dục.
Bản chất của dạy học là quá trình xử lý, chuyển giao thông tin tri thức của người
dạy và quá trình thu nhận, xử lý thông tin của người học. Tính hiệu quả của quá trình này
không những phụ thuô cc vào chất lượng của thông tin mà quan trọng là phụ thuô cc vào
phương pháp thực hiện hoạt đô cng đó [18, tr.12]. Kết quả cuối cùng của quá trình dạy học
là hình thành ở người học các nhu cầu thường xuyên học tập, tìm tòi tri thức, rèn luyện
kỹ năng, kích thích năng lực tư duy sáng tạo. Hoạt đô cng dạy học đó còn định hướng cho
người học trong việc tìm tòi, đào sâu kiến thức từ lượng thông tin phong phú và rô cng lớn
của xã hô ic ; hình thành thói quen tự kiểm tra, đánh giá hoạt đô nc g học của mình. Hay nói
khác hơn, dạy học là mô ct quá trình tổ chức, điều khiển hoạt đô cng
8
học nhằm hình thành cho họ có thái đô c, năng lực, phương pháp, và ý chí học tập để
họ tự khai phá những tri thức phong phú của nhân loại. Đó chính là bản chất của “dạy
học lấy người học làm trung tâm” mà nền giáo dục hiện đại đang nỗ lực hướng tới.
Như vậy, trong dạy học rất cần có phương pháp để giúp người học bằng sự nỗ
lực, cố gắng của bản thân, dưới sự hướng dẫn của GV chiếm lĩnh được tri thức và
hình thành được những kỹ năng tương ứng. Quá trình ấy không thể được tiến hành
chỉ bằng kinh nghiệm, bằng cách truyền nghề mô ct cách giản đơn mà phải dựa vào cơ
sở lý luận khoa học về phương pháp được đúc kết từ thực tiễn, dựa vào sự sáng tạo,
linh hoạt khi vận dụng phương pháp mô ct cách thích hợp, hiệu quả của từng nhà giáo.
Từ quan điểm “dạy học là quá trình thống nhất biện chứng giữa hoạt đô nc g dạy
và hoạt đô cng học”, các nhà giáo dục học cho rằng, phương pháp dạy học bao hàm cả
phương pháp giảng dạy và phương pháp học tập. Phương pháp dạy học là mô ct khái
niệm phức hợp, có nhiều bình diện, phương diện và cấp đô c khác nhau.
Cấp đô c rô cng nhất, “phương pháp dạy học là những quan điểm, tư tưởng về tổ
chức dạy học, là cách thức triển khai của một hệ thống dạy học đa tầng, đa diện cho
một bậc học, cấp học, ngành học, phương thức học” [18, tr.12].
Cấp đô c thứ hai, phương pháp dạy học là chiến lược và mô hình dạy học, là
cách thức triển khai mô ct quá trình dạy học cụ thể diễn ra trong mô ct không gian, thời
gian nhất định và được cấu trúc bởi mục tiêu, nô ci dung dạy học, các hoạt đô nc g dạy
học và kết quả dạy học.
Cấp đô c thứ ba, phương pháp dạy học là những cách thức tiến hành hoạt đô cng
của người dạy và người học nhằm thực hiện mô ct nô ci dung dạy học đã được xác định.
Trong lý luận dạy học, có khá nhiều định nghĩa về phương pháp dạy học.
Kazansky - Narazova xác định “phương pháp dạy học là cách thức làm việc của GV
và HS giúp người học lĩnh hội tri thức, kỹ năng, kỹ xảo” [26].
Iu.K. Babansky cho rằng, “phương pháp dạy học là những cách thức hoạt
động tương tác được điều chỉnh của GV và HS hướng vào việc giải quyết các nhiệm
vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển trong quá trình dạy học” [25].
Ở bình diện khác, phương pháp dạy học được xem là tổ hợp những thao tác, tự
giác liên tiếp được sắp xếp theo mô tc trình tự hợp lý, hợp quy luật khách quan mà chủ
thể tác đô nc g lên đối tượng nhằm tìm hiểu và cải biến nó.[25]
9
Nguyễn Ngọc Quang khẳng định, phương pháp dạy học là con đường chính yếu,
cách thức làm việc phối hợp, thống nhất của thầy và trò, trong đó thầy truyền đạt nô ci
dung trí dục để trên cơ sở đó và thông qua đó chỉ đạo việc học tập của trò; còn trò lĩnh
hô ci và tự chỉ đạo sự học tập của bản thân để cuối cùng đạt tới mục đích dạy học [29].
Nhấn mạnh tính đa dạng của phương pháp dạy học, lý luận dạy học hiện đại
quan niệm “Phương pháp dạy học là những hình thức và cách thức hoạt động của
GV và HS trong những môi trường dạy học được tổ chức, nhằm lĩnh hội tri thức, kỹ
năng, thái độ, phát triển năng lực và phẩm chất” [1, tr.98]. Các hoạt đô nc g của GV và
HS là những hoạt đô cng định hướng mục tiêu trong sự tương tác với nô ci dung dạy học
cũng như sự tương tác xã hô ci giữa GV và HS, giữa HS với HS. Với cách tiếp cận này,
phương pháp dạy học bao gồm cả hình thức, cách thức dạy và học.
Mặc dù có nhiều cách tiếp cận khác nhau, những định nghĩa, quan niệm nêu
trên đều thống nhất ở mô ct số điểm chung về phương pháp dạy học như sau:
Mô ct là, phương pháp dạy học là cách thức tổ chức hoạt đô cng, phối hợp thống
nhất giữa GV và HS trong quá trình dạy học được tiến hành dưới vai trò chủ đạo của
GV nhằm thực hiện tối ưu mục tiêu và các nhiệm vụ dạy học.
Hai là, phương pháp dạy học là sự thống nhất của phương pháp dạy và phương
pháp học. Phương pháp dạy là cách thức GV trình bày tri thức, tổ chức, kiểm tra hoạt
đô cng nhận thức và thực tiễn của người học nhằm đạt được các nhiệm vụ dạy học.
Phương pháp học tập là cách thức người học tự tổ chức, tự kiểm tra hoạt đô nc g nhận
thức và thực tiễn của mình nhằm đạt được các nhiệm vụ học tập.
Ba là, phương pháp dạy học là sự thống nhất của lôgic nô ic dung dạy học và
lôgic tâm lý nhận thức.
Bốn là, phương pháp dạy học có mặt khách quan và mặt chủ quan, là sự thống
nhất của cách thức hành đô nc g và phương tiện dạy học.
Ở đây, đề tài chủ yếu tiếp cận khái niệm phương pháp dạy học theo nghĩa hẹp (cấp
đô c thứ ba), tức là các phương pháp dạy học cụ thể. Đó là những hình thức, cách thức
hành đô cng của GV và người học nhằm thực hiện những mục tiêu dạy học xác định.
Theo cách tiếp cận này, có thể kể đến các phương pháp dạy học cụ thể như: Thuyết
trình, đàm thoại, luyện tập, TN, thảo luận, nêu vấn đề, nghiên cứu trường hợp điển
hình, đóng vai, phương pháp kịch bản…
10
- Xem thêm -