Tài liệu Giáo trình luật hiến pháp nước ngoài phần b pgs.ts thái vĩnh thắng

B. PHÇn riªng Ch−¬ng XII. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña luËt hiÕn ph¸p Hoa Kú I. LÞch sö lËp hiÕn hoa kú N¨m 1776 n−íc Mü giµnh ®−îc ®éc lËp, chÊm døt hoµn toµn ®« hé cña cña bän thùc d©n Anh. B¶n tuyªn ng«n ®éc lËp cña Hîp chñng quèc Hoa Kú ®7 ®−îc long träng c«ng bè vµo ngµy 4/7/1776. B¶n tuyªn ng«n gåm 3 phÇn: PhÇn thø nhÊt kh¼ng ®Þnh nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña con ng−êi vµ nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó thiÕt lËp chÝnh quyÒn lµ b¶o vÖ c¸c quyÒn c¬ b¶n cña con ng−êi. B¶n tuyªn ng«n ®7 viÕt: "Chóng t«i thiÕt nghÜ r»ng c¸c ch©n lý sau ®©y lµ nh÷ng sù thËt hiÓn nhiªn: Mäi ng−êi sinh ra ®Òu cã quyÒn b×nh ®¼ng. T¹o hãa ®7 phó cho hä mét sè quyÒn kh«ng thÓ t−íc bá ®−îc, trong ®ã cã quyÒn ®−îc sèng ®−îc tù do vµ m−u cÇu h¹nh phóc. ChÝnh ®Ó ®¶m b¶o c¸c quyÒn nµy mµ c¸c chÝnh quyÒn ®−îc thiÕt lËp vµ c¸c quyÒn lùc chÝnh ®¸ng ®−îc trao cho chÝnh quyÒn do sù −ng thuËn cña nh÷ng ng−êi ®−îc cai trÞ. Khi mét h×nh thøc chÝnh quyÒn nµo ®ã cã khuynh h−íng ph¸ ®æ c¸c môc tiªu nµy, nh©n d©n cã quyÒn thay ®æi h×nh thøc ®ã hay phÕ bá vµ thiÕt lËp mét chÝnh quyÒn míi theo nh÷ng h×nh thøc thÝch hîp nhÊt ®Ó ®¶m b¶o an ninh vµ h¹nh phóc cho nh©n d©n"(1). PhÇn thø hai cña b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp lµ mét b¶n kª khai dµi tè c¸o nh÷ng hµnh ®éng bÊt c«ng cña Hoµng ®Õ Anh quèc ®èi víi nh©n d©n Mü nh»m t−íc ®o¹t c¸c quyÒn tù do, b×nh ®¼ng, ®éc lËp, chñ quyÒn cña hä, biÕn hä thµnh nh÷ng ng−êi lÖ thuéc. PhÇn thø ba cña b¶n tuyªn ng«n long träng tuyªn bè r»ng: "C¸c thuéc ®Þa thèng nhÊt nµy ph¶i lµ nh÷ng quèc gia tù do vµ déc lËp, ®−îc gi¶i tho¸t khái mäi r»ng buéc víi nhµ vua Anh quèc vµ mäi quan hÖ chÝnh trÞ gi÷a c¸c thuéc ®Þa víi V−¬ng quèc Anh ph¶i ®−îc c¾t ®øt hoµn toµn. Víi tÝnh c¸ch lµ nh÷ng quèc gia tù do vµ ®éc lËp c¸c thuéc ®Þa ®−îc toµn quyÒn quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò chiÕn tranh vµ hßa b×nh, ký kÕt c¸c HiÖp −íc, thiÕt lËp quan hÖ th−¬ng m¹i vµ thùc hiÖn mäi hµnh ®éng thuéc quyÒn chÝnh ®¸ng cña c¸c quèc gia ®éc lËp(1). B¶n tuyªn ng«n ®éc lËp n¨m 1776 cã ý nghÜa chÝnh trÞ - ph¸p lý v« cïng quan träng. Nã chÝnh thøc khai sinh ra hîp chñng quèc Hoa Kú víi t− c¸ch lµ mét quèc gia hoµn toµn ®éc lËp. NÒn ®éc lËp nµy lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù ra ®êi cña lÞch sö lËp hiÕn Hoa Kú. Víi môc ®Ých thùc hiÖn mét sù liªn hiÖp chÆt chÏ h¬n gi÷a c¸c tiÓu bang trong mét nhµ (1), (1) Xem: "LÞch sö n−íc Mü" cña Lª Minh §øc vµ NguyÔn NghÞ, Nxb.V¨n hãa th«ng tin, H.1994, tr. 102 -103. Xem: "LÞch sö n−íc Mü" cña Lª Minh §øc vµ NguyÔn NghÞ, Nxb.V¨n hãa th«ng tin, H.1994, tr. 102 -103. 129 n−íc liªn bang, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho viÖc b¶o vÖ an ninh, quèc phßng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ chung, Hîp chñng quèc Hoa Kú ®7 triÖu tËp héi nghÞ lËp hiÕn gåm ®¹i diÖn cña c¸c bang. Cuéc héi nghÞ ®7 diÔn ra t¹i Phila®elphia d−íi sù chñ täa cña George Washington. C¸c ®¹i biÓu ®7 nhÊt trÝ víi nhau vÒ c¸c ®iÓm thiÕt yÕu: thµnh lËp mét chÝnh quyÒn trung −¬ng ®ñ m¹nh ®Ó cã thÓ duy tr× ®−îc trËt tù x7 héi, tr¶ nh÷ng mãn nî chång chÊt trong chiÕn tranh, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ b¶o vÖ c¸c quyÒn lîi chÝnh trÞ vµ th−¬ng m¹i cña Hîp chñng quèc Hoa Kú trong c¸c quan hÖ quèc tÕ. Héi nghÞ còng thèng nhÊt vÒ nh÷ng nguyªn t¾c tæ chøc bé m¸y Nhµ n−íc sÏ ®−îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p: - X©y dùng mét chÝnh quyÒn hµnh ph¸p m¹nh mµ ®øng ®Çu lµ Tæng thèng; - X©y dùng mét quèc héi l−ìng viÖn; - X©y dùng hÖ thèng t− ph¸p ®éc lËp víi lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p; - Toµn bé hÖ thèng bé m¸y Nhµ n−íc ph¶i ®−îc x©y dùng theo nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn lùc (lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p). C¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p ph¶i ®éc lËp, chÕ ngù vµ ®èi träng lÉn nhau. NhÊt trÝ víi nhau vÒ c¸c nguyªn t¾c chung nh−ng c¸c bang, c¸c nhãm bang l¹i rÊt kh¸c biÖt nhau vÒ nh÷ng quyÒn lîi ph¶i b¶o vÖ. Mét trong nh÷ng kh¸c biÖt lín nhÊt lµ quan ®iÓm vÒ c¸ch thøc lùa chän ®¹i biÓu vµo Quèc héi. C¸c bang lín nh− Massachusetts, New york, Pennsylvanto, Virginia ®ßi hä ph¶i ®−îc nhiÒu ®¹i diÖn h¬n trong Quèc héi v× sè d©n cña hä ®«ng h¬n c¸c bang nhá(1). NÕu quan ®iÓm nµy ®−îc chÊp thuËn th× ch¾c ch¾n c¸c bang lín sÏ l7nh ®¹o c¸c bang nhá. Trong khi ®ã, c¸c bang nhá, ngo¹i trõ bang New Jersey, ®ßi lµ tÊt c¶ c¸c bang ®Òu cã ®¹i biÓu nh− nhau(2). Vµ nÕu nh− vËy th× trong c¸c quyÕt ®Þnh sè d©n Ýt ái cña c¸c bang nhá còng cã ngang quyÒn nh− sè d©n ®«ng ®¶o h¬n nhiÒu cña c¸c bang lín. Sau nh÷ng cuéc tranh luËn s«i næi Héi nghÞ ®7 ®i ®Õn mét gi¶i ph¸p dung hßa: hai viÖn cña quèc héi sÏ ®−îc bÇu theo c¸c ph−¬ng thøc kh¸c nhau. H¹ viÖn sÏ gåm c¸c ®¹i biÓu ®−îc bÇu theo tû lÖ d©n sè cßn th−îng viÖn sÏ gåm c¸c ®¹i biÓu bÇu theo tû lÖ mét bang hai ®¹i biÓu kh«ng phô thuéc vµo bang lín hay bang nhá. Nh− vËy Th−îng nghÞ sÜ ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña c¸c bang, cßn H¹ nghÞ sÜ ®¹i diÖn cho d©n sè cña c¸c bang. C¸ch thøc bÇu cö nµy võa b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng cña c¸c bang víi t− c¸ch lµ mét thµnh viªn cña Nhµ n−íc liªn bang, ®ång thêi ®¶m b¶o quyÒn lîi cña c¸c bang lín cã sè d©n lín h¬n sÏ cã nhiÒu ®¹i biÓu h¬n. Nh−ng mét vÊn ®Ò kh¸c l¹i g©y ra sù tranh luËn trong Héi nghÞ lµ khi tÝnh sè ®¹i biÓu cña c¸c bang t¹i H¹ viÖn, d©n sè cña bang cã tÝnh nh÷ng ng−êi n« lÖ hay kh«ng? hay nh÷ng ng−êi n« lÖ nµy chØ ®−îc coi lµ mét thø tµi s¶n(3). VÒ vÊn ®Ò nµy ®7 diÔn ra mét sù ®èi ®Çu gay cÊn gi÷a mét bªn lµ c¸c bang phÝa B¾c vèn cã rÊt Ýt n« lÖ vµ mét bªn, c¸c bang phÝa Nam ng−îc l¹i, cã sè n« lÖ rÊt ®«ng. C¸c bang phÝa B¾c (1) (2) Xem "LÞch sö n−íc Mü" cña Lª Minh §øc, NguyÔn NghÞ, Nxb. V¨n hãa th«ng tin, 1994, tr.129. Xem: S®d, tr.129. 130 kh«ng ®ång ý tÝnh ng−êi n« lÖ khi tÝnh d©n sè ®Ó Ên ®Þnh sè c¸c ®¹i biÓu vµ cho r»ng chØ tÝnh khi ph©n bæ thuÕ. C¸c bang phÝa Nam, dÜ nhiªn, ®7 chñ tr−¬ng hoµn toµn ng−îc l¹i. Cuèi cïng hai bªn còng ®7 ®¹t ®−îc mét tháa hiÖp b»ng c¸ch tÝnh 5 ng−êi n« lÖ b»ng 3 ng−êi da tr¾ng, trong viÖc tÝnh sè ®¹i biÓu còng nh− trong viÖc tÝnh thuÕ trùc tiÕp. ViÖc quy ®Þnh giíi h¹n cho nÒn ngo¹i th−¬ng còng g©y ra sù tranh c7i gi÷a c¸c bang phÝa B¾c vµ c¸c bang phÝa Nam. Ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng ®7 ®em l¹i cho c¸c bang phÝa B¾c nh÷ng mèi lîi lín nªn c¸c bang nµy muèn Quèc héi ph¶i cã nh÷ng quyÒn h¹n réng lín b¶o vÖ nÒn ngo¹i th−¬ng. Nh−ng mét sè bang phÝa Nam sî r»ng víi quyÒn hµnh réng lín nh− vËy, Quèc héi sÏ ®¸nh thuÕ vµ cÊm viÖc nhËp c¶nh n« lÖ. C¸c ®¹i biÓu cña c¸c bang phÝa Nam ®7 ®ßi hái lµ kh«ng ®−îc ®¸nh thuÕ viÖc xuÊt c¶ng vµ kh«ng ®−îc cÊm viÖc nhËp c¶nh nh÷ng ng−êi mµ c¸c bang thÊy lµ nªn tiÕp nhËn(1) Cuèi cïng, mét gi¶i ph¸p dung hßa m©u thuÉn cña c¸c bªn ®7 ®−îc chÊp nhËn. C¸c bang phÝa B¾c nh−îng bé c¸c bang phÝa Nam qua viÖc chÊp nhËn cÊm ®¸nh thuÕ hµng hãa xuÊt c¶ng vµ viÖc nhËp n« lÖ sÏ kh«ng bÞ cÊm tr−íc n¨m 1808. C¸c bang phÝa Nam, ®¸p l¹i b»ng viÖc nh−îng bé c¸c yªu s¸ch cña c¸c bang phÝa B¾c ®−a ra vÒ c¸c quyÒn trong viÖc nhËp c¶ng. Nh− vËy, nhê tinh thÇn nh©n nh−îng vµ dung hßa lÉn nhau mµ c¸c m©u thuÉn vµ xung kh¾c ®7 ®−îc gi¶i quyÕt. Ngµy 17 th¸ng 9 n¨m 1787 Héi nghÞ lËp hiÕn ®7 th«ng qua ®−îc b¶n hiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña n−íc Mü vµ ®©y còng lµ b¶n hiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña nh©n lo¹i. HiÕn ph¸p 1787 cña n−íc Mü bao gåm 7 §iÒu, mçi ®iÒu gåm nhiÒu kho¶n mçi kho¶n gåm nhiÒu môc. §iÒu 1 gåm 10 kho¶n quy ®Þnh vÒ Quèc héi c¬ quan lËp ph¸p, §iÒu 2 gåm 4 kho¶n quy ®Þnh vÒ chÝnh quyÒn hµnh ph¸p mµ Tæng thèng lµ ng−êi ®øng ®Çu, §iÒu 3 gåm 3 kho¶n quy ®Þnh vÒ hÖ thèng tßa ¸n c¬ quan thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p. §iÒu 4 gåm 4 kho¶n, quy ®Þnh vÒ vÞ trÝ cña c¸c bang trong mèi quan hÖ víi nhau vµ víi nhµ n−íc liªn bang. §iÒu 5 quy ®Þnh vÒ thñ tôc söa ®æi hiÕn ph¸p. §iÒu 6 ghi nhËn nguyªn t¾c −u tiªn cña hiÕn ph¸p liªn bang vµ ®iÒu −íc quèc tÕ do Nhµ n−íc liªn bang ký kÕt so víi hiÕn ph¸p vµ luËt cña c¸c bang. §iÒu 7 quy ®Þnh vÒ hiÖu lùc cña HiÕn ph¸p. C¸c §iÒu 5,6,7 ®Òu ng¾n vµ kh«ng chia thµnh c¸c kho¶n. §Æc ®iÓm næi bËt cña lÞch sö lËp hiÕn Hoa Kú lµ chØ cã mét b¶n HiÕn ph¸p nguyªn thñy tån t¹i tõ n¨m 1787 ®Õn nay. Tuy nhiªn, ®Õn thêi ®iÓm nµy ®7 cã tíi 27 lÇn tu chÝnh ¸n hiÕn ph¸p do Quèc héi th«ng qua vµ ®−îc c¸c c¬ quan lËp ph¸p cña c¸c tiÓu bang phª chuÈn theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 5 cña HiÕn ph¸p nguyªn thñy. §iÒu ®¸ng chó ý lµ trong HiÕn ph¸p nguyªn thñy 1787 kh«ng cã chÕ ®Þnh vÒ quyÒn vµ (3) (1) Xem: S®d, tr.129. Xem: S®d, tr.130. 131 nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n nªn 10 §iÒu tu chÝnh ¸n ®Çu tiªn ®−îc Quèc héi th«ng qua vµo n¨m 1791 lµ 10 §iÒu quy ®Þnh vÒ ®Þa vÞ ph¸p lý cña c«ng d©n Hoa Kú. 10 §iÒu tu chÝnh ¸n ®Çu tiªn nµy lµ nh÷ng bæ sung ®Æc biÖt quan träng lµm cho hiÕn ph¸p Hoa Kú tõ chç kh«ng hoµn thiÖn h−íng ®Õn hoµn thiÖn vµ ®¶m b¶o cho sù tån t¹i l©u dµi cña HiÕn ph¸p: nh÷ng tu chÝnh ¸n tiÕp theo ®−îc bæ sung vµo nh÷ng n¨m 1795 (tu chÝnh ¸n XI) 1804 (tu chÝnh ¸n XII); 1865 (tu chÝnh ¸n XIII); 1868 (tu chÝnh ¸n XIV); 1870 (tu chÝnh ¸n XV); 1913 (tu chÝnh ¸n XVI, XVII); 1919 (tu chÝnh ¸n XVIII); 1920 (tu chÝnh ¸n XIX); 1933 (tu chÝnh ¸n XX, XXI); 1951 (tu chÝnh ¸n XXII); 1961 (tu chÝnh ¸n XXIII); 1964 (tu chÝnh ¸n XXIV); 1971 (tu chÝnh ¸n XXVI, XXVII). Trong 27 tu chÝnh ¸n nãi trªn, phÇn lín lµ nh÷ng quy ®Þnh b¶o vÖ quyÒn c«ng d©n, quyÒn con ng−êi vµ hoµn thiÖn c¸c thiÕt chÕ Nhµ n−íc nh−: quyÒn lîi cña c¸c c«ng d©n ®−îc ®¶m b¶o vÒ b¶n th©n, giÊy tê vµ tµi s¶n khái mäi sù kh¸m xÐt vµ tÞch thu v« lý... (tu chÝnh ¸n IV...); cÊm chÕ ®é n« lÖ (tu chÝnh ¸n XIII), quyÒn bÇu cö Quèc héi lµ c«ng d©n Mü ®ñ 18 tuæi (tu chÝnh ¸n XXVI); kh«ng mét ng−êi nµo ®−îc bÇu lµm Tæng thèng qu¸ 2 nhiÖm kú (tu chÝnh ¸n XXII). Nh−ng còng cã mét sè tu chÝnh ¸n cho ®Õn nay vÉn g©y ra nh÷ng bÊt ®ång trong x7 héi Mü vµ ng−êi n−íc ngoµi khã lßng chÊp nhËn ®−îc. VÝ dô, tu chÝnh ¸n II cho phÐp d©n chóng Mü cã quyÒn gi÷ vµ mang khÝ giíi. Quy ®Þnh nµy ®7 vµ ®ang g©y nªn n¹n b¹o lùc ë Hoa Kú. Tu chÝnh ¸n XVIII th«ng qua n¨m 1919 vÒ viÖc cÊm s¶n xuÊt, b¸n, chuyªn chë, xuÊt khÈu, nhËp khÈu r−îu còng ®7 g©y ra nhiÒu thiÖt h¹i cho d©n chóng Mü vµ ®Õn n¨m 1933 víi tu chÝnh ¸n XXI quy ®Þnh ®ã ®7 ®−îc b7i bá. HiÕn ph¸p Hoa Kú n¨m 1787 lµ HiÕn ph¸p tån t¹i l©u nhÊt trªn thÕ giíi. §©y lµ mét thµnh c«ng lín cña cña c¸c nhµ lËp hiÕn Hoa Kú xÐt vÒ mÆt kü thuËt lËp hiÕn tuy nhiªn, ph¶i thÊy r»ng trong h¬n hai tr¨m n¨m tån t¹i cña m×nh, l7nh thæ réng lín cña Hoa Kú kh«ng ph¶i chÞu ®ùng cuéc ®¹i chiÕn thÕ giíi thø 1 vµ thø 2, chÕ ®é kinh tÕ - x7 héi vµ chÝnh trÞ cña Hoa Kú v× vËy mµ kh«ng cã nh÷ng thay ®æi mang tÝnh chÊt ®¶o ng−îc. Nhê nh÷ng may m¾n ®ã mµ c¸c thÓ chÕ Nhµ n−íc t−¬ng ®èi hîp lý cã thÓ tån t¹i mét c¸ch l©u dµi. H¬n n÷a nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh ®7 ®−îc c¸c nhµ lËp hiÕn Hoa Kú thay ®æi, bæ sung b»ng hµng lo¹t c¸c tu chÝnh ¸n. II. Tæng thèng Hoa Kú 1. Chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Tæng thèng Mét trong nh÷ng s¸ng t¹o ®éc ®¸o nhÊt cña HiÕn ph¸p Hoa Kú n¨m 1787 chÝnh lµ sù thiÕt lËp mét chÝnh quyÒn hµnh ph¸p m¹nh mÏ(1) Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 2 cña HiÕn ph¸p Tæng thèng võa lµ ng−êi ®øng ®Çu Nhµ n−íc võa lµ ng−êi chÝnh phñ. Tæng thèng do nh©n d©n bÇu ra víi nhiÖm kú 4 n¨m vµ kh«ng ®−îc bÇu qu¸ hai nhiÖm kú.Tæng thèng cã quyÒn thµnh lËp chÝnh phñ, bæ nhiÖm vµ b7i nhiÖm c¸c bé tr−ëng, c¸c bé tr−ëng chØ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Tæng thèng chø kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc NghÞ viÖn. Do ®−îc nh©n d©n bÇu ra (chø kh«ng ph¶i do Quèc héi bÇu ra) nªn Tæng thèng ho¹t ®éng ®éc lËp víi Quèc héi, kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Quèc héi. Quèc héi kh«ng cã quyÒn gi¶i t¸n chÝnh phñ. Tæng thèng kh«ng cã quyÒn gi¶i (1) Xem: Th¸i VÜnh Th¾ng. ChÕ ®Þnh Tæng thèng Hoa Kú - HiÕn ph¸p vµ thùc tiÔn (T¹p chÝ LuËt häc. Sè 5 -1995). 132 t¸n Quèc héi nh−ng cã quyÒn phñ quyÕt c¸c dù luËt do hai viÖn cña Quèc héi ®7 th«ng qua. QuyÒn nµy cña Tæng thèng gäi lµ quyÒn VETO. Khi bÞ Tæng thèng phñ quyÕt quèc héi ph¶i th¶o luËn l¹i lÇn thø 2. Trong lÇn nµy dù ¸n luËt chØ cã thÓ thµnh luËt nÕu ®−îc Ýt nhÊt lµ 2/3 sè NghÞ sÜ cña hai viÖn bá phiÕu thuËn. Kinh nghiÖm thùc tÕ cho thÊy 95% c¸c dù luËt bÞ Tæng thèng phñ quyÕt th× kh«ng thÓ trë thµnh luËt ®−îc. QuyÒn phñ quyÕt theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p mang tÝnh chÊt t−¬ng ®èi v× Quèc héi cã thÓ kh¾c phôc ®−îc nÕu sau khi th¶o luËn lÇn thø hai sè phiÕu thuËn cña hai viÖn ®¹t tõ 2/3 trë lªn. Tuy nhiªn trong thùc tÕ nhiÒu khi quyÒn phñ quyÕt l¹i trë thµnh quyÒn tuyÖt ®èi do viÖc Tæng thèng ¸p dông quyÒn phñ quyÕt bá tói (Pocket Veto). NÕu dù ¸n luËt ®−îc hai viÖn th«ng qua vµo m−êi ngµy cuèi cña kú häp Quèc héi th× sù phñ quyÕt cña Tæng thèng sÏ trë thµnh tuyÖt ®èi. §iÒu nµy ®−îc lý gi¶i mét c¸ch ®¬n gi¶n bëi lÏ Tæng thèng cã thêi h¹n m−êi ngµy ®Ó xem xÐt dù luËt ®7 ®−îc Quèc héi th«ng qua ®Ó phª duyÖt hay lµ phñ quyÕt. Tr−êng hîp phñ quyÕt th× Tæng thèng ®îi ®Õn ngµy cuèi cña thêi h¹n 10 ngµy míi bµy tá ý kiÕn cña m×nh, khi ®ã Quèc héi ®7 kÕt thóc kú häp cña m×nh vµ ph¶i ®îi ®Õn kú häp sau vÊn ®Ò míi ®−îc ®−a ra xem xÐt l¹i tõ ®Çu. Nh− vËy, mÆc dï ®−îc x©y dùng theo nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn lùc Tæng thèng vÉn cã thÓ can thiÖp vµo ho¹t ®éng lËp ph¸p cña quèc héi. Thùc hiÖn chøc n¨ng ®¹i diÖn cña nguyªn thñ quèc gia, thay mÆt quèc gia vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i, Tæng thèng Hoa Kú nh©n danh Liªn bang ký kÕt c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ, tiÕp nhËn ®¹i sø, sø thÇn n−íc ngoµi, tiÕp ®ãn c¸c chÝnh kh¸ch vµ c¸c nhµ ngo¹i giao n−íc ngoµi. Víi sù ®ång ý cña Th−îng nghÞ viÖn, Tæng thèng bæ nhiÖm c¸c thÈm ph¸n Tßa ¸n tèi cao, c¸c thÈm ph¸n toµ ¸n liªn bang, c¸c viªn chøc cao cÊp trong bé m¸y hµnh ph¸p, c¸c t−íng lÜnh qu©n ®éi, c¸c ®¹i sø, tæng l7nh sù cña Hoa Kú ë n−íc ngoµi. Tæng thèng Hoa Kú cßn lµ Tæng t− lÖnh lôc qu©n, h¶i qu©n hiÖp chñng quèc vµ d©n qu©n cña c¸c tiÓu bang khi d©n qu©n cña c¸c tiÓu bang ®−îc triÖu tËp ®Ó phôc vô HiÖp chñng quèc. Tæng thèng cã quyÒn ho7n thi hµnh ¸n vµ ©n x¸ nh÷ng téi chèng Hîp chñng quèc ngo¹i trõ nh÷ng tr−êng hîp xÐt xö theo thñ tôc ®µn h¹ch (Impeachment). Tæng thèng còng cã quyÒn ®ßi hái c¸c viªn chøc quan träng trong chÝnh quyÒn hµnh ph¸p tr×nh bµy b»ng v¨n b¶n c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn nhiÖm vô cña hä. Ngoµi ra Tæng thèng thØnh tho¶ng göi th«ng ®iÖp cho Quèc héi biÕt vÒ t×nh tr¹ng cña Liªn bang vµ ®Ò nghÞ ®Ó Quèc héi xem xÐt nh÷ng biÖn ph¸p mµ Tæng thèng xÐt thÊy cÇn thiÕt vµ thÝch hîp(1). Tæng thèng cã quyÒn trong nh÷ng tr−êng hîp bÊt th−êng triÖu tËp c¶ hai viÖn hoÆc mét trong hai viÖn; trong tr−êng hîp hai viÖn bÊt ®ång ý kiÕn vÒ viÖc tr× ho7n khãa häp, Tæng thèng cã quyÒn tr× ho7n khãa häp cña quèc héi trong thêi gian mµ Tæng thèng cho thÝch hîp. MÆc dï cã quyÒn hµnh rÊt lín, Tæng thèng Hoa Kú kh«ng ph¶i lµ ng−êi ®øng ngoµi vßng kiÓm so¸t cña ph¸p luËt. Theo kho¶n 4, §iÒu 2 cña HiÕn ph¸p Hoa Kú, Tæng thèng, Phã Tæng thèng vµ c¸c nh©n viªn cña chÝnh quyÒn Hîp chñng quèc sÏ bÞ c¸ch chøc hoÆc bÞ truy tè tr−íc ph¸p luËt theo thñ tôc ®µn h¹ch nÕu vi ph¹m c«ng quyÒn, nhËn hèi lé hoÆc ph¹m nh÷ng träng (1) Theo Kho¶n 3, §iÒu 2 HiÕn ph¸p Hoa Kú n¨m 1787. 133 téi kh¸c. Theo quy ®Þnh t¹i môc 6, kho¶n 1 §iÒu 2 cña HiÕn ph¸p Tæng thèng cã quyÒn h−ëng theo kú h¹n nhÊt ®Þnh, mét kho¶n l−¬ng kh«ng t¨ng vµ còng kh«ng gi¶m trong suèt nhiÖm kú cña m×nh. Ngoµi kho¶n l−¬ng ®ã Tæng thèng kh«ng cã quyÒn nhËn bÊt kú mét kho¶n tiÒn l−¬ng nµo kh¸c cña Liªn bang hoÆc cña c¸c bang. So víi nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, l−¬ng cña Tæng thèng Hoa Kú rÊt cao. HiÖn nay l−¬ng cña Tæng thèng Hoa Kú lµ 200.000 ®« la/n¨m(2). Ngoµi ra Tæng thèng cßn ®−îc sö dông mét kho¶n tiÒn kh¸c lµ 170.000 ®« la/n¨m ®Ó tiÕp kh¸ch, chi phÝ cho c¸c chuyÕn ®i l¹i vµ ph¸t biÓu tr−íc c«ng chóng. 2. Mèi quan hÖ gi÷a Tæng thèng vµ ChÝnh phñ Theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p n¨m 1787, Tæng thèng lµ ng−êi ®øng ®Çu c¬ quan hµnh ph¸p. Tuy nhiªn, trong HiÕn ph¸p kh«ng cã ®iÒu nµo nãi vÒ ChÝnh phñ vÒ Néi c¸c. HiÕn ph¸p chØ quy ®Þnh t¹i §iÒu 2, môc 2: "ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh cña c¸c bé do Tæng thèng bæ nhiÖm víi sù ®ång ý cña Th−îng nghÞ viÖn". ChÝnh phñ chØ tån t¹i nh− lµ c¬ quan cè vÊn cho Tæng thèng. ChÝnh phñ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tËp thÓ tr−íc quèc héi. ChÝnh phñ kh«ng tån t¹i mét c¸ch ®éc lËp bªn c¹nh Tæng thèng, mµ tån t¹i theo ý chÝ cña Tæng thèng. Tæng thèng ®éc lËp trong c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. Ng−êi ta th−êng viÖn dÉn c©u nãi rÊt kh«i hµi cña Tæng thèng Lincoln sau khi ®¶o mét vßng quanh bµn héi nghÞ c¸c bé tr−ëng: "b¶y phiÕu thuËn, mét phiÕu chèng, phiÕu chèng th¾ng"(1). Héi ®ång bé tr−ëng Ýt khi nhãm häp, Tæng thèng th−êng lµm viÖc trùc tiÕp víi c¸c bé tr−ëng Héi ®ång bé tr−ëng th−êng chØ nhãm häp vµo thêi kú ®Çu vµ cuèi cña nhiÖm kú Tæng thèng, kh«ng cã biªn b¶n kú häp, kh«ng cã b¸o c¸o th−êng kú(2). §Õn n¨m 1991, chÝnh phñ Hoa Kú cã tÊt c¶ 15 bé. Sau ®©y lµ danh s¸ch c¸c bé xÕp theo thø tù thêi gian ra ®êi: 1. Bé Ngo¹i giao (lµ bé ra ®êi ®Çu tiªn vµo n¨m 1789); 2. Bé Ng©n khè (1789); 3. Bé Quèc phßng (1789); 4. Bé T− ph¸p (1870); tr−íc ®ã vµo n¨m 1789 còng ®7 cã mét bé tr−ëng phô tr¸ch c«ng t¸c t− ph¸p nh−ng lµ bé tr−ëng kh«ng bé; 5. Bé Néi vô (1849); 6. Bé N«ng nghiÖp (1862); 7. Bé Th−¬ng m¹i (1903); 8. Bé Lao ®éng (1913); (2) (1) Xem: Th¸i VÜnh Th¾ng - chÕ ®Þnh Tæng thèng Hoa Kú - HiÕn ph¸p vµ thùc tiÔn. T¹p chÝ LuËt häc sè 5-1996. Xem: "ChÕ ®Þnh Tæng thèng Hoa Kú - HiÕn ph¸p vµ thùc tiÔn" cña Th¸i VÜnh Th¾ng. T¹p chÝ LuËt häc sè 5-1996. 134 9. Bé Y tÕ vµ c«ng t¸c nh©n ®¹o (1953); 10. Bé nhµ ë vµ ph¸t triÓn ®« thÞ (1965); 11. Bé Giao th«ng (1966); 12. Bé N¨ng l−îng (1977); 13. Bé Gi¸o dôc (1979); 14. Bé Cùu chiÕn binh (1988); 15. Bé M«i tr−êng (1990). Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ChÝnh phñ mét sè bé ®7 bÞ gi¶i thÓ. VÝ dô, tr−íc ®©y ë Hoa Kú cã Bé B−u ®iÖn, ®Õn n¨m 1971, bé nµy bÞ gi¶i thÓ vµ chuyÓn thµnh ñy ban c«ng t¸c b−u ®iÖn. Th«ng th−êng, Tæng thèng Hoa Kú coi c¸c Bé tr−ëng lµ ng−êi gióp viÖc cña m×nh, v× vËy c¸c bé tr−ëng kh«ng ph¶i lµ mét nhµ chÝnh trÞ ®éc lËp. Tuy nhiªn, Tæng thèng th−êng dµnh mét sè ghÕ Bé tr−ëng kh«ng quan träng l¾m cho ®¹i biÓu cña §¶ng ®èi lËp ®Ó chøng tá r»ng Tæng thèng lµ ng−êi ®øng trªn c¸c §¶ng ph¸i. 3. V¨n phßng Tæng thèng V¨n phßng Tæng thèng Hoa Kú kh«ng hÒ gièng V¨n phßng Tæng thèng cña c¸c nhµ n−íc t− s¶n kh¸c, nã gÇn nh− lµ mét chÝnh phñ thø hai. V¨n phßng Tæng thèng gåm hai bé phËn: V¨n phßng nhµ tr¾ng vµ v¨n phßng hµnh chÝnh cña Tæng thèng. a. V¨n phßng Nhµ tr¾ng Vµo n¨m 1901, v¨n phßng Nhµ tr¾ng chØ cã 1 th− ký, 2 trî lý th− ký, 2 th− ký hµnh chÝnh, 4 th− ký t¹p vô vµ mét vµi thõa ph¸t l¹i, nh©n viªn b¶o vÖ vµ ®−a th−. Ngµy nay, v¨n phßng Nhµ tr¾ng cã h¬n 650 ng−êi, chñ yÕu lµ c¸c lo¹i cè vÊn trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, luËt ph¸p, ngo¹i giao, qu©n sù. b. V¨n phßng hµnh chÝnh cña Tæng thèng V¨n phßng nµy do Tæng thèng Franklin Roosevelt thµnh lËp n¨m 1939 bao gåm 12 bé phËn chÞu sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña Tæng thèng. Sau ®©y lµ mét sè bé phËn quan träng nhÊt: * V¨n phßng qu¶n trÞ vµ tµi chÝnh: §©y lµ v¨n phßng quan träng nhÊt, cã ®Õn h¬n 600 nh©n viªn. NhiÖm vô cña nã lµ lËp vµ ph©n phèi ng©n s¸ch liªn bang, ch¨m lo chøc n¨ng, qu¶n lý vµ ®iÒu phèi nÒn hµnh chÝnh liªn bang. * Héi ®ång cè vÊn kinh tÕ: Thµnh lËp n¨m 1946, bao gåm 3 cè vÊn kinh tÕ cã nhiÖm vô th«ng tin vµ t− vÊn cho Tæng (2) Xem: La PrÐsidence amÐricaine cña Marie France Toinet, Nxb. Monclarestien, tr.31. 135 thèng vÒ t×nh h×nh kinh tÕ vµ chuÈn bÞ c¸c b¸o c¸o kinh tÕ cho Tæng thèng tr×nh tr−íc Quèc héi. * Héi ®ång an ninh quèc gia: Thµnh lËp n¨m 1947 lµ c¬ quan gi÷ vai trß quan träng trong viÖc gióp Tæng thèng ho¹ch ®Þnh ®−êng lèi vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quèc phßng vµ b¶o vÖ an ninh quèc gia. Héi ®ång an ninh quèc gia bao gåm Tæng thèng, Phã Tæng thèng, Bé Tr−ëng Bé Ngo¹i giao, Bé tr−ëng Bé Quèc phßng, Tæng t− lÖnh c¸c binh chñng vµ gi¸m ®èc c¬ quan t×nh b¸o trung −¬ng (CIA). Ngoµi ra, Tæng thèng cã thÓ mêi thªm mét sè nh©n vËt tham dù mµ «ng thÊy cÇn thiÕt. * C¬ quan t×nh b¸o trung −¬ng (CIA): Thµnh lËp n¨m 1947 lµ tæ chøc thõa kÕ cña v¨n phßng nghiªn cøu chiÕn l−îc. Gi¸m ®èc CIA lµ mét trong nh÷ng nh©n vËt cã uy tÝn víi Tæng thèng. MÆc dï ng©n s¸ch CIA ®−îc gi÷ bÝ mËt nh−ng vµo n¨m 1991 ng−êi ta −íc tÝnh kho¶ng h¬n 3,5 tû ®« la vµ cã kho¶ng 18.000 nh©n viªn vµ céng t¸c viªn. * V¨n phßng ®¹i diÖn th−¬ng m¹i Hoa Kú: Thµnh lËp n¨m 1962, cã nhiÖm vô xóc tiÕn c¸c ®µm ph¸n th−¬ng m¹i quèc tÕ. Xem xÐt c¸c thiÕt chÕ trªn ®©y cña v¨n phßng Tæng thèng Hoa Kú, chóng ta thÊy chóng kh«ng gièng v¨n phßng cña c¸c nguyªn thñ quèc gia cña c¸c n−íc Céng hßa nghÞ viÖn nh− Italia, Liªn bang §øc, cña nh÷ng n−íc céng hßa l−ìng tÝnh nh− Ph¸p vµ còng kh«ng gièng v¨n phßng Hoµng ®Õ ë c¸c n−íc qu©n chñ lËp hiÕn. V¨n phßng Tæng thèng Hoa Kú lµ sù kÕt hîp, ®éc ®¸o cña hai lo¹i: V¨n phßng ChÝnh phñ vµ v¨n phßng Nguyªn thñ quèc gia. §iÒu nµy ®−îc lý gi¶i bëi lÏ ®©y lµ c¬ quan gióp viÖc, c¬ quan cè vÊn vµ tham m−u cho mét ng−êi hßa quyÖn trong m×nh hai thø quyÒn lùc quan träng nhÊt: quyÒn lùc cña Nguyªn thñ quèc gia vµ quyÒn lùc cña Thñ t−íng ChÝnh phñ. III. Quèc héi Hoa Kú Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 1 (kho¶n 1) cña HiÕn ph¸p hîp chñng quèc Hoa Kú tÊt c¶ quyÒn lËp ph¸p thuéc vÒ Quèc héi Hoa Kú. Quèc héi bao gåm 2 viÖn: Th−îng nghÞ viÖn (Senat) bao gåm 100 ®¹i biÓu vµ H¹ nghÞ viÖn (House of Representative) bao gåm 435 ®¹i biÓu. 1. C¬ cÊu, c¸ch thøc bÇu cö Quèc héi vµ quy chÕ NghÞ sÜ a. H¹ nghÞ viÖn H¹ nghÞ viÖn gåm c¸c thµnh viªn do nh©n d©n c¸c tiÓu bang tuyÓn lùa, hai n¨m mét lÇn. C¸c cö tri t¹i mçi tiÓu bang ph¶i héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn b¾t buéc nh− ®èi víi cö tri bÇu cö ®¹i diÖn vµo viÖn cã nhiÒu thµnh viªn nhÊt cña c¬ quan lËp ph¸p TiÓu bang (kho¶n 2 §iÒu 1). Tiªu chuÈn øng cö ®¹i biÓu H¹ nghÞ viÖn lµ c«ng d©n Mü Ýt nhÊt ®−îc 7 n¨m, tõ 25 tuæi trë lªn vµ ph¶i ®ang c− tró t¹i tiÓu bang m×nh ®−îc tuyÓn lùa (kho¶n 2 §iÒu 1). Sè d©n biÓu ®−îc ph©n cho c¸c tiÓu bang t−¬ng øng víi tû lÖ d©n sè cña tõng tiÓu bang vµ cø 410.000 ng−êi th× cã 1 d©n biÓu(1). (1) Theo môc 3 Kho¶n 2. §iÒu 1 cña HiÕn ph¸p nguyªn thñy lµ 30.000 d©n/1 ®¹i biÓu. Tû lÖ trªn lµ tõ n¨m 1965. 136 Theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p khi khuyÕt ghÕ d©n biÓu t¹i mét tiÓu bang th× c¬ quan hµnh chÝnh cña tiÓu bang nµy sÏ ban hµnh nh÷ng quyÕt ®Þnh tæ chøc bÇu cö bæ sung vµo ghÕ khuyÕt ®ã. Chñ tÞch H¹ nghÞ viÖn do H¹ nghÞ viÖn bÇu ra cã tªn gäi lµ Speaker. Ngoµi Chñ tÞch viÖn. H¹ nghÞ viÖn cßn bÇu ra c¸c chøc vô kh¸c nh− chñ tÞch c¸c ñy ban th−êng trùc cña viÖn. b. Th−îng nghÞ viÖn NÕu H¹ nghÞ viÖn ®¹i diÖn cho c¸c tÇng líp d©n c− trong x7 héi vµ bÇu theo tû lÖ d©n sè th× Th−îng nghÞ viÖn ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña c¸c tiÓu bang. C¸c tiÓu bang dï lín hay nhá ®Òu cã hai ®¹i biÓu vµo Th−îng nghÞ viÖn. C¸c ®¹i biÓu nµy tr−íc ®©y do Quèc héi lËp ph¸p cña mçi tiÓu bang tuyÓn lùa nh−ng tõ n¨m 1913 theo tu chÝnh ¸n 17 th× do nh©n d©n c¸c bang bÇu ra víi nhiÖm kú 6 n¨m. C¸c øng cö viªn vµo Th−îng nghÞ viÖn ph¶i ®ñ Ýt nhÊt lµ 30 tuæi lµ c«ng d©n Mü Ýt nhÊt lµ 9 n¨m vµ ph¶i lµ ng−êi ®ang c− tró t¹i bang tuyÓn lùa m×nh. Theo quy ®Þnh t¹i môc 2 kho¶n 3 §iÒu 1 HiÕn ph¸p Hoa Kú th× nhiÖm kú cña c¸c Th−îng nghÞ sÜ kh«ng ph¶i b¾t ®Çu vµ kÕt thóc cïng mét lóc. C¸c Th−îng nghÞ sÜ ®−îc ph©n chia thµnh ba h¹ng. GhÕ th−îng nghÞ sÜ líp thø nhÊt sÏ khuyÕt vµo n¨m thø 2, líp thø hai vµo cuèi n¨m thø 4 vµ líp thø ba vµo cuèi n¨m thø 6 sao cho cø hai n¨m 1/3 tæng sè Th−îng nghÞ sÜ l¹i ®−îc tuyÓn cö. Tr−êng hîp cã nh÷ng ghÕ khuyÕt v× tõ chøc hoÆc v× nh÷ng lý do kh¸c, trong khi quèc héi lËp ph¸p cña tiÓu bang cã ®¹i biÓu ®ã nghØ häp th× chÝnh quyÒn hµnh ph¸p cña tiÓu bang ®ã cã quyÒn bæ nhiÖm t¹m thêi mét ng−êi vµo ghÕ khuyÕt cho tíi khi quèc héi cña tiÓu bang nhãm häp vµ bÇu bæ sung ghÕ khuyÕt ®ã. Phã Tæng thèng Hîp chñng quèc Hoa Kú theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p gi÷ chøc chñ tÞch Th−îng NghÞ viÖn nh−ng kh«ng cã quyÒn bá phiÕu, trõ khi tr−êng hîp sè phiÕu thuËn vµ chèng ngang nhau trong mét cuéc biÓu quyÕt (môc 4, kho¶n 3, §iÒu 1). Tr−êng hîp Phã Tæng thèng v¾ng mÆt, hoÆc Phã Tæng thèng ®¶m nhËn nhiÖm vô Tæng thèng th× Th−îng nghÞ viÖn cã quyÒn bÇu mét thµnh viªn kh¸c gi÷ chøc chñ tÞch l©m thêi. c. Nh÷ng quy ®Þnh chung cho hai viÖn HiÕn ph¸p quy ®Þnh: thêi gian, ®Þa ®iÓm vµ thÓ thøc tuyÓn cö c¸c Th−îng nghÞ sÜ vµ c¸c D©n biÓu H¹ viÖn ®−îc ®Þnh ®o¹t t¹i mçi tiÓu bang vµ do quèc héi lËp ph¸p cña tiÓu bang ®ã quyÕt ®Þnh. Nh−ng Quèc héi liªn bang cã quyÒn bÊt luËn lóc nµo ra ®¹o luËt quy ®Þnh hoÆc söa ®æi nh÷ng luËt lÖ tuyÓn cö cña tiÓu bang, trõ kho¶n ®Þnh ®o¹t ®Þa ®iÓm bÇu cö Th−îng nghÞ sÜ (kho¶n 4 §iÒu 1). Mçi viÖn cã quyÒn ®Þnh ®o¹t vÒ cuéc bÇu cö cña m×nh vÒ kÕt qu¶ cña bÇu cö ®ã, vÒ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cña c¸c NghÞ sÜ. §a sè trong mçi viÖn cã quyÒn thµnh lËp mét ñy ban ®Ó tiÕn hµnh c«ng viÖc nh−ng mét thiÓu sè trong mçi viÖn còng cã quyÒn tr× ho7n viÖc ®ã trong vßng 137 mét ngµy vµ cã quyÕt b¾t buéc c¸c NghÞ sÜ khiÕm diÖn tíi häp, theo luËt lÖ ho¹t ®éng vµ theo quy t¾c trõng ph¹t do mçi viÖn ®Þnh ®o¹t. Mçi viÖn cã thÓ quy ®Þnh c¸c quy t¾c xö ph¹t nh÷ng hµnh ®éng thiÕu kû luËt cña c¸c thµnh viªn.Víi sù nhÊt trÝ Ýt nhÊt lµ 2/3 sè NghÞ viªn, NghÞ viÖn cã thÓ khai trõ mét NghÞ sÜ ra khái viÖn (môc 2, kho¶n 5 §iÒu 1 HiÕn ph¸p Hoa Kú). Mçi viÖn, theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p gi÷ mét cuèn "Biªn b¶n nghÞ sù" ghi l¹i ho¹t ®éng cña viÖn vµ thØnh tho¶ng l¹i c«ng bè c¸c ®iÒu ®7 ghi ngo¹i trõ nh÷ng ®o¹n mµ viÖn xÐt thÊy cÇn ph¶i gi÷ bÝ mËt. Cuèn "Biªn b¶n nghÞ sù" nµy còng sÏ ghi l¹i nh÷ng phiÕu thuËn, phiÕu chèng cña c¸c thµnh viªn vµ vÒ bÊt cø vÊn ®Ò nµo, khi 1/5 nh©n viªn cã mÆt cña mçi viÖn yªu cÇu ghi vµo biªn b¶n. Trong khãa häp cña quèc héi kh«ng cã mét viÖn nµo ®−îc quyÒn, ngo¹i trõ tr−êng hîp cã sù tháa thuËn víi viÖn kia, nghØ häp qu¸ ba ngµy vµ c¸c viÖn còng kh«ng ®−îc phÐp häp ë mét n¬i nµo kh¸c ngoµi n¬i häp ®7 quy ®Þnh cho hai viÖn (môc 4 kho¶n, 5 §iÒu 1). Quèc héi Hoa Kú ph¶i nhãm häp Ýt nhÊt mçi n¨m mét lÇn vµ phiªn nhãm häp ®Çu tiªn sÏ vµo ngµy thø hai ®Çu tiªn trong th¸ng ch¹p ngo¹i trõ tr−êng hîp quèc héi sÏ quyÕt ®Þnh b»ng mét ®¹o luËt quy ®Þnh ngµy kh¸c. C¸c nghÞ sÜ quèc héi Mü cã quyÒn h−ëng mét kho¶n trî cÊp ®−îc ®Þnh ®o¹t b»ng mét ®¹o luËt vµ ®−îc thanh to¸n do ng©n khè cña hîp chñng quèc. C¸c nghÞ sÜ cã quyÒn trong mäi tr−êng hîp, ngo¹i trõ tr−êng hîp ph¶n béi, g©y träng téi hoÆc ph¸ rèi an ninh, h−ëng ®Æc quyÒn kh«ng bÞ b¾t giam trong khi dù khãa häp cña viÖn, trong khi tíi viÖn häp vµ khi ë viÖn vÒ. VÒ c¸c bµi diÔn v¨n hä cã quyÒn kh«ng bÞ chÊt vÊn t¹i bÊt kú mét n¬i nµo kh¸c (kho¶n 6 §iÒu 1). Nh»m ®¶m b¶o nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn lùc gi÷a lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p HiÕn ph¸p n¨m 1787 cña Hoa Kú ®7 quy ®Þnh vÒ sù kh«ng kiªm nhiÖm cña NghÞ sÜ. Theo quy ®Þnh t¹i môc 2, kho¶n 6 §iÒu 1 kh«ng mét Th−îng nghÞ sÜ hoÆc mét D©n biÓu h¹n viÖn nµo, trong suèi nhiÖm kú cña m×nh cã quyÒn ®−îc bæ nhiÖm gi÷ mét chøc vô hµnh chÝnh nµo cña Hîp chñng quèc vµ kh«ng mét ng−êi nµo ®ang gi÷ mét chøc vô trong chÝnh phñ hîp chñng quèc l¹i cã thÓ lµ thµnh viªn cña quèc héi. 2. NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Quèc héi Theo quy ®Þnh t¹i Kho¶n 8, §iÒu 1 HiÕn ph¸p 1787 Quèc héi Hoa Kú cã nh÷ng nhiÖm vô, quyÒn h¹n sau ®©y: - Quèc héi cã quyÒn lËp vµ thu c¸c lo¹i thuÕ ®Ó thanh to¸n c¸c c«ng nî, trï liÖu c«ng cuéc phßng thñ chung vµ nÒn thÞnh v−îng toµn diÖn cña Hîp chñng quèc nh−ng mäi thø thuÕ ph¶i ®ãng ®ång nhÊt trªn kh¾p l7nh thæ Hîp chñng quèc; - Vay tiÒn theo tÝn dông cña Hîp chñng quèc; - Quy ®Þnh quan hÖ th−¬ng m¹i víi ngo¹i quèc, gi÷a c¸c tiÓu bang vµ c¸c bé l¹c da ®á; - ThiÕp lËp mét quy t¾c thèng nhÊt vÒ viÖc nhËp tÞch vµ nh÷ng ®¹o luËt ®ång nhÊt vÒ vÊn ®Ò ph¸ s¶n trªn kh¾p l7nh thæ Hîp chñng quèc; 138 - ThiÕt lËp nh÷ng tr¹m b−u ®iÖn vµ c¸c ®−êng b−u ®iÖn; - Ph¸t triÓn sù tiÕn bé vÒ khoa häc vµ nghÖ thuËt h÷u Ých, b»ng c¸ch b¶o ®¶m trong nh÷ng thêi gian cã h¹n ®Þnh quyÒn s¸ng t¸c cña c¸c v¨n nghÖ sÜ vµ quyÒn ph¸t minh cña c¸c nhµ ph¸t minh; - Ph¸t hµnh tiÒn, ®iÒu chØnh gi¸ trÞ cña chóng víi ®ång tiÒn n−íc ngoµi, x¸c ®Þnh chuÈn mùc cña chóng vÒ träng l−îng vµ kÝch th−íc; - ThiÕt lËp c¸c tßa ¸n cÊp d−íi cña Tßa tèi cao ph¸p viÖn; - X¸c ®Þnh vµ trõng ph¹t nh÷ng hµnh ®éng x©m ph¹m tíi luËt ph¸p quèc tÕ; - Tuyªn bè chiÕn tranh; - ThiÕt lËp vµ chu cÊp qu©n ®éi nh−ng kh«ng mét kho¶n ng©n phÝ nµo vÒ viÖc nµy cã thÓ sö dông qu¸ thêi h¹n hai n¨m; - ThiÕp lËp vµ duy tr× lùc l−îng h¶i qu©n; - Quy ®Þnh c¸c luËt lÖ ®Ó qu¶n lý vµ ®iÒu chØnh c¸c lùc l−îng lôc qu©n vµ h¶i qu©n; - Trï liÖu viÖc triÖu tËp d©n qu©n cña tiÓu bang ®Ó thi hµnh luËt ph¸p cña Liªn bang, ¸p ®¶o c¸c cuéc næi lo¹n vµ ®Èy lïi c¸c cuéc x©m l¨ng; - Trï liÖu viÖc tæ chøc, vò trang, duy tr× kü thuËt c¸c ®¹o qu©n cña c¸c tiÓu bang khi c¸c ®¹o qu©n nµy ®−îc sö dông d−íi thÈm quyÒn cña liªn bang ®ång thêi vÉn duy tr× ë c¸c tiÓu bang quyÒn bæ nhiÖm c¸c sÜ quan huÊn luyÖn d©n qu©n cña mçi tiÓu bang theo kü thuËt mµ Quèc héi ®Þnh ®o¹t; - Thi hµnh ®éc quyÒn lËp ph¸p trong tÊt c¶ mäi tr−êng hîp t¹i mét khu vùc mµ diÖn tÝch kh«ng réng h¬n m−êi dÆm vu«ng(1) mµ c¸c tiÓu bang tháa thuËn nh−îng l¹i vµ ®−îc Quèc héi liªn bang chÊp thuËn lµm ®Þa ®iÓm cña chÝnh phñ liªn bang Hîp chñng quèc; thi hµnh quyÒn lùc liªn bang t¹i tÊt c¶ nh÷ng n¬i mµ ChÝnh phñ liªn bang mua ®−îc víi sù tháa thuËn cña Quèc héi cña tiÓu bang ®Ó x©y dùng c¸c thµnh tr×, kho tµng, x−ëng chÕ t¹o vò khÝ, x−ëng ®ãng thuyÒn vµ c¸c c«ng cô cÇn thiÕt kh¸c. - Lµm ra tÊt c¶ c¸c ®¹o luËt cÇn thiÕt ®Ó thi hµnh c¸c quyÒn lùc nãi trªn vµ mäi quyÒn lùc kh¸c mµ HiÕn ph¸p trao cho ChÝnh phñ hîp chñng quèc hoÆc mét bé nµo, mét viªn chøc nµo cña chÝnh phñ. IV. C¬ quan t− ph¸p HiÕn ph¸p Hoa Kú n¨m 1787 dµnh §iÒu 3 ®Ó quy ®Þnh vÒ c¸c c¬ quan T− ph¸p. Theo kho¶n 1 §iÒu 3 cña HiÕn ph¸p quyÒn t− ph¸p Hîp chñng quèc ®−îc trao cho mét Tèi cao ph¸p viÖn vµ c¸c tßa ¸n cÊp d−íi cña nã. C¸c thÈm ph¸n ®−îc bæ nhiÖm suèt ®êi vµ ®−îc h−ëng mét kho¶n l−¬ng kh«ng bao giê bÞ sót gi¶m trong suèt thêi kú t¹i chøc. ThÈm quyÒn T− ph¸p Hoa Kú cã ph¹m vi réng bao gåm tÊt c¶ c¸c sù vô xÐt trªn ph−¬ng (1) 1 dÆm vu«ng (1 mile2) =1.690 m2 139 diÖn luËt ph¸p vµ c«ng lý dùa trªn HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt Hoa Kú, c¸c hiÖp −íc ®7 ký kÕt hoÆc sÏ ký kÕt theo thÈm quyÒn cña Liªn bang, c¸c vô viÖc liªn quan tíi c¸c ®¹i sø, c¸c sø thÇn vµ c¸c l7nh sù, tÊt c¶ c¸c sù vô thuéc thÈm quyÒn luËt ph¸p hµng h¶i vµ h¶i qu©n; nh÷ng vô tranh tông trong ®ã chÝnh phñ hîp chñng quèc lµ mét trong c¸c bªn tranh chÊp; nh÷ng vô tranh chÊp gi÷a hai hay nhiÒu tiÓu bang, gi÷a c«ng d©n cña c¸c tiÓu bang, gi÷a c«ng d©n cña cïng mét tiÓu bang tranh giµnh ®Êt ®ai mµ nhiÒu tiÓu bang cã quyÒn cÊp ph¸t; gi÷a mét tiÓu bang hoÆc c«ng d©n cña mét tiÓu bang víi mét ngo¹i bang hoÆc c«ng d©n c¸c chñ thÓ ph¸p luËt cña mét ngo¹i bang Theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 3 tÊt c¶ c¸c vô liªn quan tíi c¸c ®¹i sø, c¸c sø thÇn vµ c¸c l7nh sù vµ trong nh÷ng vô mµ mét tiÓu bang lµ mét bªn tham dù th× Tèi cao ph¸p viÖn sÏ cã quyÒn xÐt xö s¬ thÈm ®ång thêi chung thÈm. §èi víi c¸c vô viÖc ngoµi quy ®Þnh trªn ®©y Tèi cao ph¸p viÖn cã quyÒn xÐt xö phóc thÈm vÒ h×nh thøc còng nh− néi dung (xem xÐt vÒ mÆt thñ tôc xÐt, xö còng nh− néi dung vô viÖc) trõ nh÷ng ngo¹i lÖ mµ quèc héi cã thÓ quy ®Þnh. Mäi vô träng téi, ngo¹i trõ nh÷ng vô xÐt xö theo thñ tôc ®µn h¹ch (Impeachment) ®Òu ®−îc xÐt xö b»ng mét båi thÈm ®oµn. ViÖc xÐt xö sÏ ®−îc tiÕn hµnh t¹i tiÓu bang n¬i träng téi x¶y ra; nÕu c¸c téi ®ã kh«ng x¶y ra t¹i bÊt cø mét tiÓu bang nµo, vô ¸n sÏ ®−îc xÐt xö t¹i mét hoÆc nh÷ng n¬i mµ quèc héi sÏ quy ®Þnh b»ng mét ®¹o luËt (kho¶n 2 §iÒu 3). BÞ c¸o ®−îc quyÒn xÐt xö nhanh chãng vµ c«ng khai, cã quyÒn ®−îc biÕt vÒ tÝnh chÊt vµ lý do cña sù buéc téi; ®−îc ®èi chÊt víi ng−êi lµm chøng buéc téi, ®−îc ®ßi hái sù cã mÆt cña ng−êi lµm chøng gì téi vµ ®−îc tr¹ng s− biÖn hé. §èi víi c¸c vô ¸n xÐt xö theo tiÒn lÖ ph¸p mµ gi¸ trÞ cña vô tranh chÊp qu¸ 20 ®«la, quyÒn ®−îc xö b»ng båi thÈm ®oµn sÏ ®−îc t«n träng. Kh«ng mét vô ¸n nµo ®7 ®−îc båi thÈm ®oµn xö, l¹i ph¶i xem xÐt mét lÇn n÷a t¹i mét ph¸p ®×nh cña HiÖp chñng quèc mét c¸ch kh¸c h¬n lµ chiÓu theo ®iÒu kho¶n cña tiÒn lÖ ph¸p luËt. HÖ thèng tßa ¸n Hoa Kú nh− ®7 tr×nh bµy ë môc II Ch−¬ng VII bao gåm 2 hÖ thèng Tßa ¸n: Tßa ¸n liªn bang vµ tßa ¸n c¸c bang. Tßa ¸n liªn bang bao gåm Tßa ¸n tèi cao, 11 tßa phóc thÈm vµ 94 tßa ¸n quËn (s¬ thÈm). Tßa ¸n c¸c bang bao gåm Tßa ¸n tèi cao, c¸c tßa phóc thÈm, c¸c tßa s¬ thÈm cña c¸c quËn vµ thÊp nhÊt lµ Tßa ¸n hßa gi¶i, Tßa ¸n vi c¶nh. C¸c thÈm ph¸n Liªn bang (kho¶ng 1400) gÇn nh− bao giê còng lµ nh÷ng luËt gia (luËt s−, hay gi¸o s− ®¹i häc) trong sè nh÷ng ng−êi næi tiÕng nhÊt trong n−íc. C¸c thÈm ph¸n liªn bang cã uy tÝn x7 héi vµ nghÒ nghiÖp rÊt lín. Hä thuéc vµo nh÷ng quan chøc Liªn bang cã tiÒn l−¬ng cao nhÊt, vµ ngµnh hµnh ph¸p kh«ng thÓ gi¶m bít tiÒn l−¬ng cña hä còng nh− kh«ng thÓ ®Ò b¹t hä. TÝnh ®éc lËp cña hä, do ®ã lµ hoµn toµn(1). ë mçi tßa ¸n quËn cã mét viÖn c«ng tè liªn bang (US Attorney) lµm viÖc d−íi sù l7nh ®¹o cña ch−ëng lý tèi cao (Attorney General) lµ thµnh viªn cña chÝnh phñ. ThÈm quyÒn cña c«ng tè viªn bÞ giíi h¹n vµo viÖc thi hµnh c¸c luËt Liªn bang. C¸c c«ng tè viªn nhµ n−íc tiÕn hµnh thñ tôc buéc téi, cßn sù chñ ®éng ®−îc dµnh cho c¸c bªn vµ cho nh÷ng luËt s− cña mçi bªn trong (1 Xem: "Thùc tr¹ng trong n−íc Mü" cña Annie Lennkh vµ Marie France Toinet, Nxb. Khoa häc x· héi. H,1995, tr.476. 140 tiÕn tr×nh xÐt xö, hoÆc vô ¸n ®−îc gi¶i quyÕt b»ng sù th−¬ng l−îng cña c¸c bªn. VÒ mÆt h×nh sù quyÕt ®Þnh kÕt téi thuéc vÒ mét ®oµn båi thÈm (Grand Jury) bao gåm nh÷ng c«ng d©n kh«ng ph¶i lµ luËt gia trªn c¬ së nh÷ng yÕu tè b»ng chøng do c«ng tè viªn tËp hîp. ThÈm ph¸n l7nh ®¹o c«ng viÖc xÐt xö, h−íng dÉn ®oµn båi thÈm xÐt xö theo ®óng quy ®Þnh cña luËt ph¸p. Søc m¹nh cña hÖ thèng t− ph¸p Hoa Kú thÓ hiÖn ë nh÷ng b¶n ¸n nghiªm kh¾c vµ tÝnh ®éc lËp cña nã ®èi víi quyÒn lùc chÝnh trÞ, tiªu biÓu lµ vô Wartegate vµ Irangate vµ nh÷ng h×nh ph¹t vÒ téi khinh th−êng tßa ¸n (Contempt of court) kh«ng kiªng nÓ c¸c quan chøc cao cÊp cña Nhµ n−íc kÓ c¶ Tæng thèng Hoa Kú. Søc m¹nh cña nã cßn thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng cña Ph¸p viÖn tèi cao Hoa Kú cã thÓ ph¸n xÐt tÝnh hîp hiÕn cña c¸c ®¹o luËt, cã thÓ tuyªn bè mét ®¹o luËt nµo ®ã lµ vi hiÕn vµ lµm v« hiÖu hãa luËt. Ph¸p viÖn tèi cao Hoa Kú ®7 hñy bá 135 luËt(1). (do hai viÖn quèc héi ®7 th«ng qua vµ Tæng thèng ®7 phª chuÈn). Tuy nhiªn, tßa ¸n kh«ng thÓ can thiÖp vµo lÜnh vùc lËp ph¸p theo s¸ng kiÕn riªng cña m×nh. Nh− Alexis de Tocqueville nhÊn m¹nh: "Khi mét ®¹o luËt kh«ng bÞ tranh chÊp quyÒn t− ph¸p kh«ng cã c¬ héi nµo ®Ó ph¸n xÐt". Tßa ¸n chØ cã thÓ ph¸n xÐt vÒ tÝnh hîp hiÕn cña ®¹o luËt khi cã mét c«ng d©n hay mét ph¸p nh©n nµo ®ã khiÕu kiÖn vÒ luËt nµy. H¬n n÷a, tßa ¸n kh«ng ph¶i lµ kh«ng thÓ bÞ ®ông ch¹m. Quèc héi cã thÓ biÓu quyÕt nh÷ng ®¹o luËt nh»m h¹n chÕ quyÒn xÐt xö cña Tßa ¸n vµ ®7 nhiÒu lÇn ®e däa c¸ch chøc (Impeach) c¸c thÈm ph¸n. Sù kiÒm chÕ vµ ®èi träng lÉn nhau gi÷a ba hÖ thèng c¬ quan lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p cña Hoa Kú ®7 lµm h¹n chÕ rÊt nhiÒu viÖc l¹m dông quyÒn lùc cña c¸c c¬ quan Nhµ n−íc tèi cao. Trong c¬ chÕ kiÒm chÕ vµ ®èi träng Ph¸p viÖn tèi cao Hoa Kú ®7 gi÷ vai trß quan träng trong viÖc c©n b»ng quyÒn lùc. §óng nh− nhËn xÐt xña nhµ HiÕn ph¸p häc næi tiÕng cña Ph¸p Marie france Toinet: "Do nh¹y c¶m víi nh÷ng t−¬ng quan lùc l−îng chÝnh trÞ, Tßa ¸n tèi cao bao giê còng chøng tá rÊt thËn träng vµ rÊt khiªm tèn trong viÖc sö dông quyÒn hµnh cña m×nh. V× thÕ, nã chØ tuyªn bè lµ bÊt hîp hiÕn 135 luËt Liªn bang trong gÇn 40.000 luËt ®−îc quèc héi th«ng qua trong khi ®ã, uy quyÒn tinh thÇn vµ ý thøc s¾c bÐn cña nã vÒ kh¶ n¨ng ®em l¹i tÝnh hîp ph¸p cho c¸c quyÕt ®Þnh cña Nhµ n−íc còng ®ñ cho phÐp nã cã träng l−îng ®Çy ®ñ ®èi víi sù ph¸t triÓn chÝnh trÞ cña n−íc Mü". (1) Xem: "Thùc tr¹ng trong n−íc Mü"cña Annie Lennkh vµ Marie France Toinet, Nxb. Khoa häc x· héi H,1995. 141 Ch−¬ng XIII. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña LuËt HiÕn ph¸p n−íc Céng hßa Ph¸p A. Kh¸i qu¸t vÒ lÞch sö lËp hiÕn cña Ph¸p Céng hßa Ph¸p lµ mét trong nh÷ng quèc gia cã truyÒn thèng lËp hiÕn l©u dµi nhÊt trong lÞch sö nh©n lo¹i. LÞch sö lËp hiÕn cña Ph¸p b¾t ®Çu tõ cuéc c¸ch m¹ng d©n chñ t− s¶n n¨m 1789, xãa bá chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ, x©y dùng nÒn qu©n chñ lËp hiÕn víi sù x¸c lËp chñ quyÒn d©n téc thuéc vÒ toµn thÓ nh©n d©n. HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña n−íc Ph¸p lµ HiÕn ph¸p n¨m 1791. T− t−ëng chñ ®¹o cña HiÕn ph¸p n¨m 1791 lµ B¶n tuyªn ng«n vÒ quyÒn c«ng d©n vµ quyÒn con ng−êi n¨m 1789. Nh÷ng quy ®Þnh trong b¶n tuyªn ng«n næi tiÕng nµy ®7 trë thµnh nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh ®Êu tranh v× chÕ ®é d©n chñ trong lÞch sö lËp hiÕn cña n−íc Ph¸p. §ã lµ nh÷ng quy ®Þnh sau ®©y: 1. Ng−êi ta sinh ra tù do vµ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi vµ ph¶i lu«n lu«n ®−îc tù do vµ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi. 2. Môc ®Ých cña tÊt c¶ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ lµ b¶o vÖ c¸c quyÒn tù nhiªn vµ bÊt kh¶ x©m ph¹m cña con ng−êi. §ã lµ c¸c quyÒn: Tù do, së h÷u, an toµn vµ sù chèng l¹i ¸p bøc. 3. Nguyªn t¾c tÊt c¶ chñ quyÒn Nhµ n−íc thuéc vÒ d©n téc. Kh«ng mét tæ chøc hay c¸ nh©n nµo ®−îc vi ph¹m chñ quyÒn cña d©n téc. 4. Tù do lµ kh¶ n¨ng lµm tÊt c¶ nh÷ng g× kh«ng h¹i ®Õn ng−êi kh¸c. ViÖc thùc hiÖn quyÒn tù nhiªn cña con ng−êi ®−îc giíi h¹n bëi nh÷ng quy ®Þnh nh»m ®¶m b¶o cho mäi thµnh viªn kh¸c trong x7 héi còng thùc hiÖn ®−îc nh÷ng quyÒn ®ã. Nh÷ng giíi h¹n nµy chØ cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh bëi v¨n b¶n luËt. 5. ChØ cã luËt míi cã thÓ cÊm ®o¸n c¸c hµnh vi mµ nã x¸c ®Þnh lµ cã h¹i cho x7 héi. Kh«ng ai cã thÓ ng¨n c¶n con ng−êi thùc hiÖn mét hµnh vi mµ luËt kh«ng cÊm vµ kh«ng ai cã thÓ b¾t buéc ng−êi kh¸c thùc hiÖn mét hµnh vi mµ luËt kh«ng b¾t buéc thùc hiÖn. 6. LuËt lµ sù thÓ hiÖn ý chÝ chung cña toµn thÓ c«ng d©n. TÊt c¶ mäi c«ng d©n cã quyÒn tù m×nh hoÆc th«ng qua ng−êi ®¹i diÖn ®Ó gãp phÇn x©y dùng luËt. LuËt ph¸p chØ lµ mét cho tÊt c¶ mäi ng−êi dï lµ b¶o vÖ hay lµ trõng ph¹t. Tr−íc ph¸p luËt mäi ng−êi ®Òu b×nh ®¼ng. 7. Kh«ng ai cã thÓ bÞ buéc téi, bÞ b¾t, bÞ giam gi÷ ngoµi nh÷ng quy ®Þnh cña luËt. 8. LuËt chØ thiÕt lËp c¸c h×nh ph¹t mét c¸ch nghiªm kh¾c khi ®iÒu ®ã lµ thËt sù cÇn thiÕt vµ kh«ng ai bÞ ¸p dông h×nh ph¹t theo luËt, nÕu luËt ®ã ban hµnh sau khi hµnh vi ®7 x¶y ra (kh«ng ¸p dông hiÖu lùc håi tè ®èi víi c¸c h×nh ph¹t míi thiÕt lËp). 9. TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu ®−îc coi lµ v« téi khi ch−a cã mét b¶n ¸n cña tßa ¸n cã thÈm quyÒn kÕt téi. 142 10. Kh«ng ai cã thÓ bÞ truy bøc v× quan ®iÓm cña hä, kÓ c¶ khi ®ã lµ quan ®iÓm t«n gi¸o, miÔn lµ sù biÓu hiÖn quan ®iÓm ®ã kh«ng g©y ra sù rèi lo¹n trËt tù x7 héi mµ ph¸p luËt ®7 thiÕt lËp. 11. Tù do giao l−u t− t−ëng vµ quan ®iÓm lµ mét trong nh÷ng quyÒn quan träng nhÊt cña con ng−êi. C«ng d©n cã quyÒn tù do nãi, viÕt, in Ên, ngo¹i trõ sù l¹m dông quyÒn tù do ®ã trong nh÷ng tr−êng hîp mµ luËt quy ®Þnh. 12. Sù ®¶m b¶o c¸c quyÒn con ng−êi vµ quyÒn c«ng d©n cÇn thiÕt mét søc m¹nh Nhµ n−íc. Søc m¹nh nµy ®−îc thiÕt lËp v× lîi Ých chung cña mäi ng−êi chø kh«ng ph¶i v× lîi Ých cña nh÷ng ng−êi ®−îc Nhµ n−íc trao cho søc m¹nh ®ã. 13. §Ó duy tr× quyÒn lùc c«ng céng vµ nh÷ng chi phÝ hµnh chÝnh mçi c«ng d©n tïy theo kh¶ n¨ng cña m×nh ph¶i ®ãng gãp mét kho¶n nhÊt ®Þnh cho Nhµ n−íc. 14. TÊt c¶ mäi c«ng d©n cã quyÒn tù m×nh x¸c lËp sù cÇn thiÕt vÒ ®ãng gãp c«ng céng, vÒ c¬ së x¸c lËp, vÒ x¸c ®Þnh ®Þnh suÊt vÒ viÖc thu vµ thêi h¹n. 15. X7 héi cã quyÒn ®ßi hái tÊt c¶ c¸c viªn chøc Nhµ n−íc ph¶i thÈm kÕ vÒ chi tiªu hµnh chÝnh cña m×nh. 16. Mäi x7 héi mµ trong ®ã quyÒn con ng−êi vµ c«ng d©n kh«ng ®−îc ®¶m b¶o, kh«ng cã sù ph©n chia quyÒn lùc th× kh«ng thÓ cã HiÕn ph¸p. 17. QuyÒn së h÷u lµ quyÒn thiªng liªng vµ bÊt kh¶ x©m ph¹m. Khi x7 héi cÇn thiÕt v× lîi Ých chung víi sù ®Òn bï tháa ®¸ng së h÷u t− nh©n buéc ph¶i chuyÓn thµnh së h÷u c«ng céng(1). B¶n tuyªn ng«n quyÒn con ng−êi vµ quyÒn c«ng d©n ®7 nªu trªn ®©y ®7 ®−îc ®−a vµo phÇn ®Çu cña HiÕn ph¸p n¨m 1791 vµ ®−îc bæ sung hoµn thiÖn trong c¸c HiÕn ph¸p n¨m 1793, n¨m 1795 vµ ®−îc thÓ hiÖn trong lêi nãi ®Çu HiÕn ph¸p n¨m 1946. Kh¸c víi lÞch sö lËp HiÕn Hoa Kú n¬i mµ HiÕn ph¸p lu«n lu«n g¾n víi nÒn céng hßa tæng thèng lÞch sö lËp hiÕn cña Ph¸p b¾t ®Çu tõ viÖc thiÕt lËp nÒn qu©n chñ lËp hiÕn, sau ®ã míi thiÕt lËp nÒn céng hßa råi l¹i cã nh÷ng b−íc ngoÆt sang nÒn qu©n chñ lËp hiÕn tr−íc khi kh¼ng ®Þnh nÒn céng hßa l©u dµi b»ng viÖc quy ®Þnh, trong HiÕn ph¸p h×nh thøc Nhµ n−íc céng hßa lµ vÊn ®Ò kh«ng thÓ söa ®æi. Víi lÞch sö h¬n hai tr¨m n¨m nÒn lËp hiÕn cña ph¸p ®7 biÕt ®Õn 11 b¶n HiÕn ph¸p vµ 4 ®¹o luËt hiÕn ph¸p. Chóng ta cã thÓ s¾p xÕp theo thêi gian ban hµnh nh− sau: - HiÕn ph¸p ngµy 3/9/1791; - HiÕn ph¸p ngµy 24/6/1793 (HiÕn ph¸p nµy kh«ng ®−îc ¸p dông); - HiÕn ph¸p ngµy 22/8/1795 (cßn gäi lµ HiÕn ph¸p n¨m thø 3 - Céng hßa); (1) Xem: Les constitutions de la France. Nxb: DALLOZ 1989, tr.910. 143 - HiÕn ph¸p ngµy 15/12/1799 (HiÕn ph¸p n¨m thø t¸m); - HiÕn ch−¬ng ngµy 4/6/1814 (1); - HiÕn ch−¬ng ngµy 14/8/1830(2); - HiÕn ph¸p ngµy 4/11/1848; - HiÕn ph¸p ngµy 14/1/1852; - HiÕn ph¸p ngµy 21/5/1870 (kh«ng ¸p dông); - §¹o luËt HiÕn ph¸p 25/2/1875 vÒ tæ chøc quyÒn lùc Nhµ n−íc; - §¹o luËt HiÕn ph¸p 24/2/1875 vÒ tæ chøc Th−îng nghÞ viÖn; - §¹o luËt HiÕn ph¸p 16/7/1875 vÒ mèi quan hÖ cña c¸c quyÒn lùc Nhµ n−íc (lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p); - §¹o luËt HiÕn ph¸p 10/7/1940 vÒ viÖc Quèc héi trao toµn quyÒn cho ChÝnh phñ d−íi sù l7nh ®¹o cña Nguyªn so¸i Pªten (Petain) x©y dùng mét hiÕn ph¸p míi; - HiÕn ph¸p 27/10/1946; - HiÕn ph¸p 4/10/1958. Lich sö h¬n hai tr¨m n¨m lËp hiÕn cña Ph¸p g¾n liÒn víi nhiÒu sù kiÖn vµ nh÷ng biÕn ®æi trong x7 héi. §ã lµ 5 cuéc c¸ch m¹ng, 2 ®Õ chÕ, 2 lÇn V−¬ng quèc phôc quyÒn, 5 chÕ ®é céng hßa vµ tr¶i qua 2 cuéc chiÕn tranh thÕ giíi. a. C¸c cuéc c¸ch m¹ng - Cuéc c¸ch m¹ng thø nhÊt: C¸ch m¹ng t− s¶n 1789 nh− ®7 nãi ë phÇn ®Çu xãa bá chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ, x©y dùng chÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn víi HiÕn ph¸p 1791; - Cuéc c¸ch m¹ng thø 2: C¸ch m¹ng t− s¶n 1830 víi “ba ngµy oanh liÖt” 27, 28, 29 th¸ng 7. Nguyªn nh©n cña cuéc c¸ch nµy lµ bëi sù phÉn né cña d©n chóng tr−íc nh÷ng S¾c lÖnh cña vua S¸cl¬ Actur X h¹n chÕ quyÒn bÇu cö, thu hÑp thÈm quyÒn lËp ph¸p cña H¹ nghÞ viÖn, hñy bá quyÒn tù do xuÊt b¶n vµ tù do héi häp. Sau nh÷ng cuéc giao tranh ®Ém m¸u trªn ®−êng phè Paris lùc l−îng c¸ch m¹ng ®7 lËt ®æ ngai vµng cña vua Sacl¬ X, chÊm døt sù thèng trÞ cña dßng hé Buèc B«ng. Lùc l−îng c¸ch m¹ng mµ cÇm ®Çu lµ nh÷ng nhµ t− s¶n tµi chÝnh kÕch xï ®7 ®−a Luis Philippe lªn ng«i hoµng ®Õ thiÕt lËp mét nÒn qu©n chñ lËp hiÕn míi; - Cuéc c¸ch m¹ng thø 3: C¸ch m¹ng t− s¶n th¸ng 2/1848. Nguyªn nh©n cña cuéc c¸ch m¹ng nµy lµ m©u thuÉn gi÷a t− s¶n c«ng nghiÖp vµ t− s¶n tµi chÝnh, ®ång thêi giai cÊp c«ng nh©n bÞ bãc lét nÆng nÒ, ®êi sèng khèn cïng ®7 tá sù bÊt b×nh cao ®é víi ChÝnh phñ. Vµo n¨m 1847, hai tai häa lín ®7 x¶y ra n¹n mÊt mïa vµ khñng ho¶ng thÕ giíi vÒ c«ng nghiÖp vµ th−¬ng (1) ; (2) C¶ hai v¨n b¶n HiÕn ph¸p nµy ®Òu thiÕt lËp nÒn qu©n chñ lËp hiÕn 144 m¹i. Lîi dông c¬ héi nµy tÇng líp t− s¶n ®èi lËp víi chÝnh quyÒn ®ßi ph¶i h¹ thÊp ®iÒu kiÖn bÇu cö, c¶i c¸ch chÕ ®é bÇu cö d©n chñ h¬n nh»m chèng l¹i sù ®éc quyÒn cña c¸c nhµ t− b¶n tµi chÝnh ®Çu nËu. Do ChÝnh phñ kh«ng chÞu c¶i c¸ch nªn ngµy 22/1/1848 cuéc c¸ch m¹ng ®7 bïng næ. C«ng nh©n tõ ngo¹i thµnh Paris kÐo vµo trung t©m. Sau nh÷ng cuéc chiÕn ¸c liÖt víi qu©n ®éi hoµng gia nh÷ng ng−êi biÓu t×nh ®7 x«ng vµo cung ®iÖn nhµ vua lËt ®æ ngai vµng vµ nÐm nã vµo trong mét ®èng löa lín. Vua Philippe bá ch¹y tho¸t th©n. N−íc Céng hßa thø 2 ®−îc thiÕt lËp. - Cuéc c¸ch m¹ng thø 4: C¸ch m¹ng th¸ng 6 n¨m 1848. Sau khi dùng nªn nÒn céng hßa giai cÊp c«ng nh©n hy väng, sÏ cã mét Nhµ n−íc céng hßa x7 héi vµ d©n chñ. Nh−ng Quèc héi lËp hiÕn häp ngµy 4/5/1848 ®7 lµm tiªu tan hy väng cña nh÷ng ng−êi ®7 lµm cuéc c¸ch m¹ng th¸ng 2/1848. ChÝnh phñ l©m thêi ®−îc thµnh lËp nªn tõ nh÷ng nhµ t− s¶n c«ng nghiÖp ®7 ph¶n béi giai cÊp c«ng nh©n chØ ch¨m lo ®Õn quyÒn lîi cña giai cÊp t− s¶n. ChÝnh phñ ®7 quyÕt ®Þnh ®ãng cöa c¸c x−ëng quèc gia lµm hµng ngh×n c«ng nh©n bÞ thÊt nghiÖp. ChÝnh phñ muèn c«ng nh©n ë nh÷ng x−ëng nµy chuyÓn vÒ lµm viÖc ë n«ng th«n nh− vËy an toµn cho ChÝnh phñ h¬n. Kh¸c víi cuéc c¸ch m¹ng th¸ng 2 lµ cuéc c¸ch m¹ng t− s¶n víi sù tham gia cña giai cÊp v« s¶n. C¸ch m¹ng th¸ng 6/1848 hoµn toµn lµ cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n chèng l¹i giai cÊp t− s¶n. Nh−ng cuéc c¸ch m¹ng nµy ®7 x¶y ra mét c¸ch tù ph¸t, thiÕu ch−¬ng tr×nh râ rµng, thiÕu sù chuÈn bÞ cÇn thiÕt vµ nhÊt lµ kh«ng cã trung t©m l7nh ®¹o c¸ch m¹ng. Sau 5 ngµy chiÕn ®Êu anh dòng lùc l−îng c¸ch m¹ng ®7 bÞ qu©n ChÝnh phñ ®¸nh b¹i. NÕu trong cuéc c¸ch m¹ng th¸ng 2 chØ cã kho¶ng h¬n n¨m ngh×n ng−êi chÕt vµ bÞ th−¬ng th× trong cuéc c¸ch m¹ng th¸ng 6 cã kho¶ng 50.000 ng−êi bÞ giÕt. Vµ khi c¸ch m¹ng ®7 bÞ dËp t¾t cßn cã kho¶ng 3.000 ng−êi n÷a bÞ giÕt vµ 15.000 ng−êi bÞ ®i ®µy(1) Nãi vÒ nguyªn nh©n thÊt b¹i cña cuéc c¸ch m¹ng nµy C.Mac ®7 viÕt: “Giai cÊp c«ng nh©n Paris chØ ®¬n ®éc mét m×nh, hä kh«ng cã liªn minh. §ã chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng nhÊt dÉn ®Õn thÊt b¹i”(2). - Cuéc c¸ch m¹ng thø 5: C¸ch m¹ng v« s¶n ngµy 18/3/1871 (C«ng x7 Paris). §©y còng lµ cuéc c¸ch m¹ng tù ph¸t. Nguyªn nh©n cña cuéc c¸ch m¹ng nµy lµ sù thÊt nghiÖp vµ ®ãi khæ cña c«ng nh©n sau 6 th¸ng Paris bÞ qu©n §øc bao v©y. D−íi ¸p lùc cña nh©n d©n ChÝnh phñ Thier buéc ph¶i cho phÐp thµnh lËp 200 tiÓu ®oµn cËn vÖ quèc gia ®Ó chèng l¹i qu©n §øc, thµnh phÇn cña nh÷ng tiÓu ®oµn cËn vÖ nµy hÇu hÕt lµ c«ng nh©n. §éi qu©n cËn vÖ quèc gia bÇu ra ñy ban chÊp hµnh trung −¬ng. ñy ban trung −¬ng ®7 tuyªn bè chÝnh quyÒn Nhµ n−íc thuéc vÒ giai cÊp c«ng nh©n vµ tuyªn bè thµnh lËp c¸c c«ng x7. ChÝnh phñ ph¶n ®éng Thier bÞ lËt ®æ, cuéc bÇu cö vµo Héi ®ång c«ng x7 ®−îc tiÕn hµnh theo c¸c khu vùc thµnh phè trªn c¬ së bÇu cö phæ th«ng ®Çu phiÕu. Theo nhËn xÐt cña C.Mac Héi ®ång c«ng x7 Paris kh«ng ph¶i lµ NghÞ viÖn mµ nã lµ mét (1) (2) Xem: LÞch sö Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt thÕ giíi cña Tre-nhi-lèp-xki. Nxb M¸t xc¬ va 1970, tr.309 (TiÕng Nga) C.Mac: Ngµy 18 th¸ng S−¬ng mï LuiB«nap¸c (Mac vµ Engen TuyÓn tËp, tËp 8 tr.206). 145 c¬ quan võa lËp ph¸p võa tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt nghÜa lµ võa cã chøc n¨ng lËp ph¸p võa cã chøc n¨ng hµnh ph¸p, kh«ng cã sù ph©n chia quyÒn lùc. §Ó thùc hiÖn ph¸p luËt vµ c¸c chÝnh s¸ch cña Héi ®ång c«ng x7, 10 ñy ban ®−îc thµnh lËp víi nh÷ng thÈm quyÒn nhÊt ®Þnh. §ã lµ c¸c ñy ban tµi chÝnh, gi¸o dôc, t− ph¸p, quan hÖ ®èi ngo¹i, lao ®éng, phôc vô x7 héi, quèc phßng, an ninh x7 héi v.v... C«ng x7 Paris ®7 so¹n th¶o vµ c«ng bè kÕ ho¹ch c¶i c¸ch Nhµ n−íc. KÕ ho¹ch nµy cã tªn gäi lµ: “B¶n tuyªn ng«n víi nh©n d©n Ph¸p”. Theo B¶n tuyªn ng«n nµy n−íc Ph¸p ph¶i lµ mét n−íc Céng hßa tËp hîp c¸c c«ng x7 tù do, ®−îc tæ chøc theo m« h×nh c«ng x7 Paris. Thµnh phè còng nh− n«ng th«n sÏ thùc hiÖn h×nh thøc C«ng x7 tù qu¶n. Mçi c«ng x7 cã quyÒn x©y dùng lùc l−îng qu©n sù cña m×nh d−íi h×nh thøc ®éi cËn vÖ. Tßa ¸n sÏ ®−îc tæ chøc trªn c¬ së bÇu cö c¸c thÈm ph¸n(1). Sau 72 ngµy tån t¹i C«ng x7 Paris ®7 thÊt b¹i. ChÝnh phñ VÐc-x©y ®7 ®µn ¸p rÊt d7 man. Kho¶ng 30.000 ng−êi ®7 bÞ b¾n vµ kho¶ng 50.000 ®7 bÞ b¾t vµ ph¶i chÞu tï, ®µy. Khi nhËn xÐt vÒ nguyªn nh©n thÊt b¹i cña c«ng x7 Paris Lªnin ®7 viÕt: “§Ó cho mét cuéc c¸ch m¹ng th¾ng lîi giai cÊp v« s¶n Ýt nhÊt ph¶i cã 2 ®iÒu kiÖn ®ã lµ sù ph¸t triÓn cao cña søc s¶n xuÊt vµ sù chuÈn bÞ cña giai cÊp v« s¶n. Nh−ng vµo n¨m 1871 ë Ph¸p cßn thiÕu hai ®iÒu kiÖn nãi trªn(2). b. C¸c ®Õ chÕ - §Õ chÕ thø nhÊt (1804 -1815). Trong ®ªm mång 9 vµ r¹ng ngµy 10/11/1799 vÞ t−íng trÎ tµi n¨ng Nap«lª«ng B«nap¸c ®7 lµm cuéc ®¶o chÝnh lËt ®æ chÝnh quyÒn cña ñy ban ®èc chÝnh (thiÕt lËp theo HiÕn ph¸p 1795) vµ giµnh chÝnh quyÒn vÒ tay m×nh. Cuéc chÝnh biÕn nµy ®−îc ®i vµo lÞch sö víi tªn gäi “ngµy 18 th¸ng s−¬ng mï LuiB«nap¸c”. D−íi sù chØ ®¹o cña Nap«lª«ng B«nap¸c HiÕn ph¸p 1799 ®−îc x©y dùng. HiÕn ph¸p thiÕt lËp mét chÕ ®é gäi lµ chÕ ®é tæng tµi(3). Thùc chÊt ®ã lµ chÕ ®é chuyªn chÕ mang tÝnh qu©n sù cña Nap«lª«ng. Theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p quyÒn lùc tèi cao ®−îc trao cho ba tæng tµi víi nhiÖm kú lµ 10 n¨m. Tæng tµi thø nhÊt lµ Nap«lª«ng víi thÈm quyÒn ®Æc biÖt. Tæng tµi thø hai vµ thø 3 chØ lµm nhiÖm vô cè vÊn. Thùc chÊt toµn bé quyÒn lùc Nhµ n−íc ®7 thuéc vÒ Nap«lª«ng. HiÕn ph¸p 1799 quy ®Þnh chÕ ®é bÇu cö ph¶n d©n chñ, t−íc ®o¹t quyÒn bÇu cö cña phÇn ®«ng c«ng d©n. Nh÷ng nguyªn t¾c d©n chñ c¬ b¶n ®−îc x©y dùng trong qu¸ tr×nh c¸ch m¹ng ®7 bÞ hñy bá. Vµ mét n¨m sau khi ban hµnh HiÕn ph¸p n¨m 1799 hÖ thèng ®Þa ph−¬ng tù qu¶n ®7 bÞ b7i bá. §−îc giai cÊp t− s¶n khÝch lÖ Nap«lª«ng ®7 quyÕt ®Þnh chuyÓn tõ chÕ ®é Tæng tµi sang chÕ ®é Hoµng ®Õ víi c¸i vá kho¸c ngoµi lµ nÒn céng hßa. Vµo n¨m 1804 Nap«lª«ng tù tuyªn bè m×nh lµ Hoµng ®Õ vµ tËp trung tÊt c¶ quyÒn lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p vµo tay m×nh. §Õ quèc Nap«lª«ng I víi tªn gäi §Õ chÕ thø nhÊt tån t¹i ®Õn n¨m 1814. Vµo giai ®o¹n cÇm quyÒn cña Nap«lª«ng ®Ö nhÊt bé m¸y Nhµ n−íc t− s¶n ®−îc thiÕt lËp mét c¸ch t−¬ng ®èi hoµn thiÖn vµ c¸c chÕ ®Þnh c¬ b¶n cña ph¸p luËt t− s¶n còng ®−îc h×nh thµnh. Vµo n¨m 1804 d−íi sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña Nap«lª«ng Bé (1) LÞch sö nhµ n−íc vµ ph¸p luËt thÕ giíi. Tre-nhi-lèp-xki. M.1970, tr.318 (TiÕng Nga). V.I.Lªnin.. Toµn tËp, tËp 20, tr.219 (TiÕng Nga). (3) Nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p lµ “Consul”. Cã thÓ dÞch lµ tæng tµi hoÆc quan chÊp chÝnh. (2) 146 luËt D©n sù ra ®êi vµ nã ®−îc gäi lµ Bé luËt D©n sù Nap«lª«ng. TiÕp sau ®ã lµ c¸c bé luËt kh¸c liªn tiÕp ra ®êi: Bé luËt Th−¬ng m¹i n¨m 1807, Bé luËt h×nh sù n¨m 1810. Lµ mét nhµ qu©n sù tµi n¨ng Nap«lª«ng mang trong m×nh tham väng lµm b¸ chñ ch©u ¢u. Nap«lª«ng ®7 tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh chinh phôc c¸c n−íc ch©u ¢u. §Õn n¨m 1812 ®Õ quèc Nap«lª«ng ®7 chiÕm ®−îc nhiÒu vïng l7nh thæ ch©u ¢u víi sè d©n gÇn b»ng mét nöa d©n sè lôc ®Þa nµy. Nh−ng còng vµo n¨m 1812 Nap«lª«ng bÞ thÊt b¹i th¶m h¹i trong trËn B«r«din« (th¸ng 8/1812) víi qu©n Nga do t−íng Kutudèp chØ huy. N¨m 1813 nh©n d©n §øc ®øng lªn lµm cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng, Nap«lª«ng ph¶i tho¸i vÞ vµ bÞ ®µy ra ®¶o Enb¬ (Elbe) ë ý. Sau ®ã «ng l¹i t×m c¸ch trë vÒ Ph¸p trÞ v× thªm mét tr¨m ngµy n÷a. ¤ng ®7 cÇm qu©n ®¸nh l¹i liªn minh ch©u ¢u nh−ng thua trËn Waterloo (Oatecl«) ë BØ, sù nghiÖp Nap«lª«ng chÊm døt 1815. ¤ng bÞ ®i ®µy vµ chÕt ë ®¶o XanhHªlen (Sainte - helene). - §Õ chÕ thø hai (1852-1870). Th¸ng 12 n¨m 1848 LuiNap«lª«ng III ®−îc bÇu lµm Tæng thèng Ph¸p. Nh−ng theo HiÕn ph¸p n¨m 1848 nhiÖm kú cña tæng thèng lµ 4 n¨m vµ kh«ng ®−îc bÇu qu¸ mét nhiÖm kú. LuiNap«lª«ng III ®7 quyÕt ®Þnh ph¸ bá quy ®Þnh ®ã cña HiÕn ph¸p. Ngµy 2/12/1951 Nap«lª«ng III ®7 gi¶i t¸n Quèc héi vµ tuyªn bè sÏ x©y dùng HiÕn ph¸p míi, tiÕn hµnh c¶i c¸ch bé m¸y Nhµ n−íc theo h−íng: Tæng thèng ®−îc bÇu cö víi nhiÖm kú 10 n¨m. Héi ®ång Nhµ n−íc x©y dùng c¸c dù luËt, Héi ®ång lËp ph¸p th«ng qua luËt vµ Th−îng nghÞ viÖn c©n b»ng quyÒn lùc. C¸c bé tr−ëng hoµn toµn do Tæng thèng bæ nhiÖm vµ b7i miÔn. D−íi h×nh thøc céng hßa vµ trang ®iÓm b»ng luËt bÇu cö phæ th«ng nh−ng quyÒn lùc thùc sù ph¶i n»m trong tay tæng thèng. Thùc hiÖn ý ®Þnh cña m×nh th¸ng giªng n¨m 1852 LuiNap«lª«ng III ®7 cho ban hµnh HiÕn ph¸p míi. HiÕn ph¸p ®7 tËp trung quyÒn hµnh cho Tæng thèng. Tæng thèng võa cã quyÒn l7nh ®¹o ho¹t ®éng lËp ph¸p võa ®øng ®Çu c¬ quan hµnh ph¸p. Tæng thèng bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm c¸c bé tr−ëng. Tßa ¸n xÐt xö nh©n danh tæng thèng. Tæng thèng chØ huy qu©n ®éi vµ c¶nh s¸t. Th¸ng 11 n¨m 1852 ®Ó lo¹i bá m©u thuÉn gi÷a chøc vÞ tæng thèng vµ quyÒn lùc thùc tÕ cña «ng (víi sù ñng hé cña Th−îng nghÞ viÖn vµ th«ng qua tr−ng cÇu d©n ý) Nap«lª«ng ®7 tuyªn bè lµ Hoµng ®Õ cña n−íc Ph¸p. Cã thÓ nãi r»ng ®©y lµ mét nÒn qu©n chñ chuyªn chÕ thùc chÊt nh−ng víi chiÕc ¸o kho¸c ngoµi lµ HiÕn ph¸p 1852 víi h×nh thøc chÝnh thÓ céng hßa. Nap«lª«ng III lµ ®¹i diÖn cña quyÒn lùc cña t− s¶n tµi chÝnh vµ t− s¶n c«ng nghiÖp. Víi nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng ph¸t triÓn §Õ quèc ph¸p cÊu kÕt víi Anh, Mü nhiÒu lÇn tÊn c«ng Trung Quèc ®e däa TriÒu ®×nh M7n Thanh, thùc hiÖn chiÕn tranh x©m l−îc Angiª-ri vµ chiÕn tranh ®« hé c¸c n−íc §«ng D−¬ng. N¨m 1870 Ph¸p thÊt b¹i nÆng nÒ trong cuéc chiÕn tranh víi qu©n Phæ. §Õ chÕ thø 2 sôp ®æ. c. ChÕ ®é v−¬ng quyÒn phôc h−ng - ChÕ ®é v−¬ng quyÒn phôc h−ng lÇn thø nhÊt: 1815-1830. Hai vua dßng Buèc b«ng (Bourbon) trÞ v×, ®ã lµ Lui XVIII vµ vua S¸c l¬ X. 147 ChÕ ®é V−¬ng quyÒn phôc h−ng lÇn thø 1 lµ chÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn thiÕu d©n chñ theo xu h−íng kh«i phôc chÕ ®é ®Æc quyÒn phong kiÕn. ChÕ ®é v−¬ng quyÒn phôc h−ng lÇn thø 2 lµ chÕ ®é qu©n chñ th¸ng 7/1830 (Monarchie de Juillet) tån t¹i ®Õn n¨m 1848. Víi ng«i vua lµ Lui-Philip (Louis Philippe) chÝnh thÓ nµy ®¹i diÖn cho giai cÊp t− s¶n tù do mong muèn lµm giµu ®Æc biÖt lµ t− s¶n tµi chÝnh vµ c«ng nghiÖp. Thêi kú nµy ®¸nh dÊu b»ng chÝnh s¸ch chiÕm thuéc ®Þa: ch©u Phi, ViÔn §«ng, khu vùc Th¸i B×nh D−¬ng. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ tµi chÝnh 1846-1847 vµ chÝnh s¸ch b¶o thñ cña Lui Philip ®7 lµm ngßi næ cho cuéc c¸ch m¹ng 1848. d. LÞch sö lËp hiÕn cña Ph¸p ®· tr¶i qua 5 chÕ ®é céng hßa - Víi nÒn céng hßa thø nhÊt 1792 - 1799 nguyªn t¾c bÊt hñ ®−îc thiÕt lËp: “tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i”. C¸c quyÒn c¬ b¶n cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n mµ b¶n tuyªn ng«n n¨m 1789 ®7 tuyªn bè ®−îc ghi nhËn vµo HiÕn ph¸p lµ sù kh¼ng ®Þnh thµnh qu¶ cña cuéc c¸ch m¹ng d©n chñ t− s¶n 1789. NÒn céng hßa thø nhÊt còng ®7 x¸c lËp chñ quyÒn d©n téc thuéc vÒ toµn thÓ nh©n d©n Ph¸p, chñ quyÒn ®ã ®−îc nh©n d©n thùc hiÖn th«ng qua chÕ ®é d©n chñ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. Kh«ng mét ai, kh«ng mét giai cÊp nµo, nhãm ng−êi nµo cã thÓ vi ph¹m chñ quyÒn ®ã. §ång thêi víi nÒn céng hßa thø nhÊt nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn lùc: lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p còng ®−îc thõa nhËn vµ thiÕt lËp trong hiÕn ph¸p. - Víi nÒn céng hßa thø hai (1848-1851) chÕ ®é céng hßa tæng thèng ®−îc thiÕt lËp theo HiÕn ph¸p n¨m 1848 Quèc héi lµ c¬ quan duy nhÊt cã quyÒn lËp ph¸p. Toµn bé quyÒn hµnh ph¸p trao cho vÞ tæng thèng do nh©n d©n bÇu ra b»ng bÇu cö phæ th«ng ®Çu phiÕu. - NÒn céng hßa thø ba tån t¹i tõ n¨m 1870 ®Õn n¨m 1940. D−íi nÒn céng hßa thø ba Quèc héi ®7 th«ng qua 3 ®¹o luËt HiÕn ph¸p. §ã lµ ®¹o luËt hiÕn ph¸p 25/2/1875 vÒ tæ chøc quyÒn lùc Nhµ n−íc; §¹o luËt hiÕn ph¸p ngµy 24/2/1875 vÒ tæ chøc Th−îng nghÞ viÖn; §¹o luËt hiÕn ph¸p ngµy 16/7/1875 vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸c quyÒn lùc Nhµ n−íc: LËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p. Kh¸c víi nÒn céng hßa thø 2, nÒn céng hßa thø 3 thiÕt lËp chÕ ®é Céng hßa l−ìng tÝnh. Tæng thèng kh«ng ph¶i do nh©n d©n trùc tiÕp bÇu ra mµ lµ do Quèc héi bÇu ra víi ®a sè tuyÖt ®èi. NhiÖm kú cña tæng thèng lµ 7 n¨m vµ cã thÓ ®−îc bÇu l¹i. Quèc héi lóc nµy kh¸c víi nÒn céng hßa thø 2 cã hai viÖn. H¹ viÖn (ViÖn d©n biÓu) do bÇu cö phæ th«ng trùc tiÕp, cßn Th−îng viÖn do bÇu cö gi¸n tiÕp. Sè l−îng th−îng nghÞ sÜ ®−îc luËt HiÕn ph¸p 24/2/1875 Ên ®Þnh lµ 300 trong ®ã 225 ®¹i biÓu do c¸c tØnh cña Ph¸p vµ c¸c thuéc ®Þa bÇu ra, cßn 75 ®¹i biÓu do Quèc héi bÇu. Sè l−îng nghÞ sÜ do Quèc héi bÇu th× sÏ lµ th−îng nghÞ sÜ suèt ®êi, cßn sè th−îng nghÞ sÜ do c¸c tØnh vµ c¸c thuéc ®Þa bÇu ra th× cã nhiÖm kú lµ 9 n¨m vµ cø 3 n¨m th× bÇu l¹i 1/3. Víi nÒn céng hßa thø 3, quyÒn lùc cña tæng thèng rÊt lín. Tæng thèng ®øng ®Çu c¬ quan hµnh ph¸p vµ cã quyÒn cã s¸ng kiÕn luËt c«ng bè luËt, cã quyÒn ®¹i x¸, cã quyÒn gi¶i t¸n H¹ nghÞ viÖn, cã quyÒn tæng chØ huy qu©n ®éi, cã quyÒn bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm c¸c chøc vô cao cÊp trong bé m¸y Nhµ n−íc. Tæng thèng kh«ng ph¶i chÞu bÊt cø tr¸ch nhiÖm g× ngo¹i téi ph¶n quèc. NÒn céng hßa thø 3 cßn ®−îc ®¸nh dÊu b»ng sù ra ®êi cña nhiÒu ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ kh¸c nhau. Do cã nhiÒu ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ nªn x7 héi Ph¸p ph©n hãa s©u 148