Tài liệu Tư cách pháp nhân của doanh nghiệp nhà nước hoạt động kinh doanh luận văn ths. kinh tế

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẢT VŨ MINH TIẾN T ư CÁCH PHÁP NHÂN CỦA DOANH NGHIỆP NHÀ NỮỚC HOAT ĐÔNG KINH DOANH Chuyên ngành: Luật kinh tế Mà sô : és 0 -ị 0 Ç L u ận v ăn th ạ c sĩ k h o a học L u ậ t Đ A I H o r o u ố c G ỈA H Ã NÔI THUHGTAMTHỒNGĨIN THUVIÊN Người hướng dẫn khoa học: Tiến sĩ NGUYỄN NHƯ PHÁT (Viện nghiên cứu Nhà nứớc và Pháp luật) HÀ NỘI - 2001 M u c lụ c Tư CACH PHAP NHÀN CỦA DNNN HOẠT ĐỘNG KỈNH DOANH 1 MỤC LỤC T ra n g 1 Lời m ở đầu Chương 1: MỘT SÔ VẤN ĐỂ LÝ LUẬN CHUNG VỂ T ư CÁCH PHÁP NHÂN CỦA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC 1.1. K h á i 1.1.1. 1.1.2. 1.1.3. n iệ m p h á p n h â n L ịc h sứ h ìn h th à n h p h á p n h â n ......................................... M ộ t số học th u y ế t vể pháp nh ân trê n th ế giới K h á i niệ m pháp n h â n theo Bộ lu ậ t dân sự V iệ t N am 1.2. P h á p n h â n d o a n h n g h iệ p n h à n ư ớ c ờ n ư ớ c ta 1.2.1. Q ua tr in h h ìn h chành chè đ ịn h doanh nghiệp nhà nước ơ nước ta 1.2.2. K h ái ruệm, đặc điểm doanh nghiệp nhà nước 1.2.3* Phân loại doanh nghiệp nhà nưóc 1.3. N h ậ n x é t 10 10 14 15 •)9 26 28 31 Chương 2: 7 3 0^ 3 3 3 2.1.3. Q u y ế t đ ịn h th à n h lậ p doanh nghiệp nhà nước 2.1.4. Đ ă n g ký k in h doanh 6 3 2.1.2. Lập hộ: đồng thàm định .3 4 3 0 2.1. T h à n h lậ p , đ ả n g k ý k in h d o a n h của p h á p n h â n d o a n h n g h iệ p n h à n ư ớ c 2.1.1. Để n g h ị th à n h lập doanh ng hiệp nhà nước 34 TƯ CÁCH PHÁP NHÀN CỦA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC HOẠT ĐỘNG KINH DOANH THEO PHÁP LUẠT HIỆN HÀNH 9 0 0 . 2.1.5. Công khai hóa - 43 - 4 4 4 2.2.2.1.Giám đốc 2.2.2.2.BỘ máy giúp việc 9 :9 4 2.2.2. D o a n h n g h iệ p nh à nước kh ô n g có hộ i đồng quán t r ị 8 - 4 ............... may giúp việc 5 : 4 2.2.1.4.Bộ 4 2.2. T ồ c h ứ c q u ả n lý d o a n h n g h iệ p n h à nư ớc 2.2.1. D oa nh ng h iệ p nh à nước có hội đồng quán t r ị .......... 2 .2 . 1 . 1 .HỘ 1 đồng q u ả n t r ị . 2.2 .1.2 .B an kiê m soát 2.2.1.3.T ỏng g iá m đốc . 2.3. S ự đ ộ c lậ p vế t à i sản v à tr á c h n h iệ m h ử u h ạ n về tà i sán c ủ a p h á p n h â n d o a n h n g h iệ p n h à nước h o ạ t đ ộ n g k in h doanh 2.3.1. Sự độc lậ p vé t à i sản cua doanh n g h iệ p n h à nước h o ạ t độ ng k in h d o a n h 51 52 M u c lụ c T ư CACH PHAP NHÀN CÙA ONNN HOẠT ĐỘNG KINH DOANH 6 o p 7 7 1 7 ; 7 ( 7 , 7 ! 8; 3 8 8 8 2 .4 .2 .1 .C h ủ th ể b ìn h đắng, độc lập với các ch u thế khác tro n g giao k ế t k in h d o a n h ........................ 2 .4 .2 .2 .V a i trò cua chủ só hữu đôi vói m ộ t sô q u v ế t đ ịn h k in h doanh cua doanh n g h iệ p n h à nước h o ạ t động k m h doanh I7 OỌ . 6 gia các quan hệ kin h doanh Õ Ì Õ 2.4* D o a n h n g h iệ p h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h N h â n d a n h m ìn h th a m g ia các q u a n hệ p h á p lu ậ t m ộ t c á c h đ ộ c lậ p 2*4.1. D oanh nghiệp n h à nước hoạt động k in h do anh th a m g ia các qu an hệ p h á p lu ậ t tô" tụ n g 2.4.2. D oanh nghiệp nhà nước hoạt động k in h do anh th a m P 6 2 .3 .1 .2 .N ộ i d u n g quyến về tà i sản của doanh n g h iệ p n h à nước hoạt động k in h doanh 2.3.2. T rá c h n h iệ m hữ u h ạ n về tà i san 4 C - Ò 2.3.1.1.Chủ sớ hữu khối tà i san trong doanh nghiệp nhà nưòc 2 8« 2.5. N h ậ n x é t 0 THỰC TRẠNG CỦA TƯ CÁCH PHÁP NHÂN DOANH NGHIẸP NHA NƯỚC VÀ MỘT s ố GIẢ 丨 PHÁP, KIẾN NGHỊ 8 1 9 9 9 9 5 3.1. T h ự c t r ạ n g và v é u c ẩ u đ ô i m ớ i tư c á c h p h á p n h â n c ủ a d o a n h n g h iệ p n h à n ư ớ c h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h 3.1.1. Đ á n h g iá thự c trạ n g còng q u á t vế doanh ng h iệ p nhà núóc tro n g g ia i đoạn h iệ n nay 3.1.2. T h ự c tr ạ n g tó n cại vá k iê n n g h ị h o à n th iệ n các q u y đ ịn h cua p h á p lu ậ t vê tư cách p h á p n h ả n c ủ a d o a n h n g h iệ p n h à nước h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h 0 Chương 3: 7 ũ p 9 p 1 3.2.3. H oàn th iệ n quy chế trá c h nh iệ m hữ u hạn của doanh ng h iệ p n h à nước h o ạ t động k in h doanh 3.2.4. H oàn th iệ n pháp lu ậ t về tỏ chức qu án lý . điế u h à n h h o ạ t động k in h doanh cua doanh ng h iệ p 3.2.5. H oàn th iệ n pháp lu ặ t vè tín h độc lập . tự chu cua doanh ng h iệ p n h à nước h o ạ t động k in h doanh .... 6 3.2.2. Phân định rõ quyển, trách nhiệm giữa chủ sớ hữu (Nhà nước) và doanh nghiệp trong quán lý. sứ dụng, định đoạt vốn. tài san doanh nghiệp 6 3.2. Các g iả i p h á p cụ th ẻ h o à n th iệ n p h á p lu ậ t về t ư c á c h p h á p n h ả n c ủ a d o a n h n g h iệ p n h à n ư ớ c h o ạ t đ ộ n g k ỉn h doanh 3.1.1. G iá i q u yế t m ối qu an hệ sơ hữu K ế t lu â n D a n h m ụ c t à i liệ u th a m k h ả o c h ín h 93 Lới mỏ đấu LỜI MỞ ĐẦU 1. T í n h c ấ p t h i ế t c ủ a đ ể t à i D o a n h n g h iệ p n h à nước có lịc h sủ p h á t tr iể n , tồ n tạ i hơn nứa th ê k ý q u a ỏ nước ta và đã h ìn h th à n h lê n hệ th ố n g do a n h n g h iệ p n h à nước lớ n m ạ n h , và là bộ p h ậ n q u a n trọ n g n h ấ t của k in h tê nhà nước. Sự tồ n tạ i và p h á t t r iể n cùa hệ th ố n g n à y k h ô n g n h ữ n g có ý n g h ĩa vè m ặ t k in h tê m à nó còn là m ộ t tro n g n h ữ n g h ìn h th ứ c biêu h iệ n c ơ bán cua b ả n c h ấ t c h ín h t r ị - xả h ộ i của N h à nước ta. C h ú n g ta c h u trư ơ n g p h ấ n k in h q u a n tr ọ n g tê c u n g " tr o n g n ế n là iư ợ n g h ư ớ n g u à k in h c u a n g h ĩa , lự c 'p h á t k in h k in h tr iế n tế , u ậ t đ iế u d o a n h n é n p h a t tr iế n tiế t n g h iệ p n h à nước ờ u i tê d à i, q u a n tè n h iề u lu à t tr ư ờ n g th e o tá c n h a n ư ớ c v à k in h th à n h đ ề u h ợ p tr ọ n g n é n tê p h á p t h i k in h m ò k in h th e o lâ u n ê n c h à t n é n Là tế ' u à là b ộ đ ịn h c ạ n h p h á t c ô n g C á c th a n h p h ậ n c à u th à n h h ư ớ n g tr a n h h u y c ụ p h ầ n . đ ê v a i x ả là n h tr ò N h à h ộ i m c h ú n ư ớ c c h u ạ n h 、 、, đ a o , đ in h [39 ]. N h ư vặy. các doanh nước ta vừ a p h a i th è h iệ n được v a i trò k in h tê. vừ a p h a i th è h iệ n v a i trò xả h ộ i n h à m đ ạ t được các m ục đích mà N h à nước đ ặ t ra. T u y n h iê n , đê k in h tè n h à nước, đặc b iệ t là các do anh n g h iệ p n h à nước, p h á t h u v được v a i tr ò c h u đạo của m ìn h , là lực lư ợ ng v ặ t c h ấ t q u a n trọ n g , là công cụ đế N h à nước đ ịn h h ư ớng và điể u tiế t vĩ m ô nền k in h tê th ì đ ò i h ò i các do a n h n g h iệ p nhà nước p h ả i th ự c sự lớ n m ạ n h vế c h ấ t, là n h ữ n g d o a n h n g h iệ p là m án có lã i, đóng góp n h iề u cho th u n h ậ p quốc d â n. ho àn th à n h tô t các m ục tiê u , n h iệ m cụ cua m ìn h ... V à đ iể u q u a n trọ n g n h ấ t là c h ú n g ta cần p h a i làm n h ư th ê nào để th ự c h iệ n được n h ữ n g c h ủ trư ơ n g , c h ín h sách đó. M ộ t tro n g n h ữ n g tiè u c h u à n đế đ á n h giá tín h h iệ u qua của do a n h n g h iệ p nhà nước h o ạ t động k in h d o a n h là căn cứ vào iợ i n h u ậ n và củ n g là m ục đích c h in h cua h o ạ t động k in h doanh : ''L ấ y lã i s u ấ t LỜI m ó đ á u sinh, lời trên vòn làm m ột trong những tiêu chuân chủ vếu đê đánh giá hiệu quá cứa doanh nghiệp kinh doanh; Lấv kết qua thực hiện cac chính sách xả hội làm tiêu chuàn chủ yếu đê đánh gia hiệu qua cứa doanh nghiệp công ích ' [39 : 94]. Để đối m ới nền k in h tê nói chung và đôi mới doanh nghiệp nhà nứớc nói riêng, C h in h phủ đã vạch ra ba nội dưng chính là: ''Đối mới quán hệ sở hữu, quan hệ quán lý, quan hệ phân phôi. Đó là bước quan trong của việc đổi mới quan hệ sán xuat'' [2]. Mà nội dung cụ thể là: ''Đối mới cơ chê chính sach’ mà đặc biệt là cơ chế chinh sách tài chính của doanh nghiệp, cơ chè quàn Lý cùa cơ quan nhà nước Ươi doanh nghiệp、cơ chè tô chức, quán lý sán xuất kinh doanh cùa doanh nghièp, bộ may điếu hành, và quản lý doanh nghiệp"'. "Nội dung tiếp theo là\ sáp Xẻp doanh nghiệp nhà nước, tô chức lại tống còng t \ ua cò phàn hoa doanh nghiệp nhà nước'' [2]. Chu trương và cách thức tiê n hành đôi mới VỚI doanh nghiệp nhà nước củng đã từ ng được nèu tro n g Văn kiện đại hội Đáng toàn quốc lần th ứ V I. năm 1986. là "phai đối mới cơ chè quán lỵ, báo đám cho cac đơn ƯỊ kinh té quỏc doanh co quy én tự chu, thực sư chuvèn sang hach toán kinh doanh xã hội chú nghĩa, lập Lai trật tự, kỷ cương trong hoạt động kinh tế. sắ p xếp Lại sán xuất, táng cường năng suất, chất lượng uà hiệu qua. Trên cơ sớ đó, ổn định và từng bước nàng cao tiền lương thực tê cua cõng nhân, uièn chức, tăng tích lũy cho XI nghiệp uà cho N hà nước''. Đê thực hiện các nội dung nàv. chúng ta chu trư ơng thực hiện n h iề u b iệ n p h á p , tr o n g đó có b iệ n pháp trọ n g yếu là ''c h u y ế n c á c doanh nghiệp nhà nước sang hoạt động theo cơ chê công ty trách nhiệm hữu hạn m ột sáng lập Ưièn. còng ty cỏ phấn gỏm các doanh nghiệp có 100% vốn N hà nước'' [2]: Nhà nước tham gia ''công ty', này VỚI tư cách là chủ đầu tư. ''một thành uiên" của công ty đối vối [29]. Tiến tới. Nhà nước đầu tư vốn vào doanh nghiệp thông qua ''công ty Lài mỏ đầu 3 đáu tư tai chinh nha nước” [2]. Như vậy, lièn quan đến nội dung cua vấn để này đó là vấn đê xác định tư cách của doanh nghiệp nhà nước tro n g môì quan hệ với chu đầu tư là Nhà nước, mà như chù trư ơng đã đê ra th ì việc thực hiện vai trò tư cách pháp nhản cùa doanh nghiệp nhà nước là một điểu quan trọng đê giả i quyết môi quan hệ vê chất trọng quan hệ sờ hữu với doanh nghiệp nhà nước hiện nay. M ặ t khác, như chúng ta đã biết, trong khoa học pháp lv tồn tạ i một nguyên tắc đó là. .trong áp dụng lu ậ t cần ưu tiê n luật chang trước rồi mới đến Luật riêng, lu ậ t riêng phải phù hợp và không mâu th u ẫ n với lu ậ t chung. Trong mối quan hệ này, với doanh nghiệp nhà nước, trước tiê n nó là một doanh nghiệp th ì pháp lu ậ t vè doanh nghiệp nhà nước (cai riêng, luật riêng) phải phù hợp với L u ậ t doanh nghiệp (cái chung, lu ậ t chung): nó củng là một pháp nhản (Điều 1 L u ậ t doanh nghiệp nhà nước) nên cũng phái phù hợp với lu ậ t dân sự (cái chung, lu ậ t chung). Nghĩa là. tron g quá trìn h áp dụng pháp lu ậ t, vận dụng đôi với các loại hình doanh nghiệp nhà nước cần phái áp dụng cả hệ thông pháp lu ậ t nói chung và pháp lu ậ t k in h tê nói riê ng phái theo nguyên lý pháp lý vể tín h ưu tiê n giữa cải chung (Lex generalis) và cái riêng, cái đặc th ù (Lex cpeciaỉis). Tuy nhiên, vẫn phai nói rằng, "nhàn thức chưa hết về ban chất pháp lý của p h a p n h ả n m c o n ìn h n a V ' u à m à u đ iế u đ ó , th u ẩ n p h a p v ớ i b á n lu ậ t c h ấ t th è đ ó h iệ n ư ẩ n tr o n g là v ấ n n h ữ n g đ ể q u i th ờ i s ự đ in h c ù a c ủ a h ô m [31]. Như vậy. nêu khảng định rằng, doanh nghiệp nhà nước là một pháp nhân th ì điểu đó cũng có nghĩa cơ bản là: doanh nghiệp nhà nước mang dấu hiệu cua công ty trách nhiệm hữu hạn một chu. T ại đây. doanh nghiệp nhà nước cũng phai thực hiện nguyên tác cách bạch vê' tà i sán đê dẫn đến sự tách bạch về tư cách pháp lý cua bán thả n doanh nghiệp và chu só hữu doanh nghiệp là chủ đầu tư. là Lời m ờ đá u 4 N h à nước vớ i tư cách p h á p lý của th à n h v iê n công tv đối vốn. Đ iề u đó có n g h ĩa rằ n g , sau k h i đã gia o đ u sô v ố n được công bô là vốn đ iề u lệ. c h u sỏ h ữ u d o a n h n g h iệ p sẽ k h ô n g còn c h ịu trá c h n h iệ m vé m ọi kh o á n nợ cua d o a n h n g h iệ p n h à nước. Ngược lạ i. c h u do a n h ng h iệ p củ n g k h ô n g còn được can th iệ p đến số p h ậ n củ a các lo ạ i tà i san cụ th ể n ằ m tro n g d o a n h n g h iệ p n h à nước. T h ê n h ư n g , tro n g to à n bộ hệ th ô n g p h á p lu ậ t về k in h tê n ó i c h u n g và vê d o a n h n g h iệ p n h à nước nói riê n g , q u a n n iệ m lý th u y ế t về p h á p n h â n trê n đâ y chưa được th ẻ h iệ n rõ và th ậ m c h í v ả n còn th ê h iệ n sự m â u th u ẫ n VÓI học th u y ế t vể p h a p n h ả n . V ì lẽ đó. k h ó có th ế vên tá m rằ n g , doanh n g h iệ p n h à nước ờ V iệ t N a m h iệ n n a y tồ n t ạ i và h o ạ t động th ự c sự là n h ữ n g p h á p n h â n . Như vậy. khác VỚI cac chu thè kin h doanh khác như công ív trach nhiệm hữu hạn. công tv cỏ phàn... th ì việc xem xét doanh n g h iệ p n h à nước VOI tư cach là m ộ t phap n h à n 一 pháp n h á n doanh nghiệp nhà nước, với các điều kiện, quy chê pháp lý về tô chức, hoạt động cua nó n h ư th è nào để p h ù hợp với lý th u y ế t về pháp n h â n , p h ù hợp với m ỏ i trư ờ n g k in h tê - c h ín h t r ị h iệ n na y là cần th iế t. Báo đ á m các đ iề u k iệ n , các yê u cầu ph áp n h ả n đối với do a n h ng h iệ p n h à nước đ a n g đ ặ t ra n h iề u v ấ n đế p h a i g iả i q u v è t m à đặc b iè t là g iữ a h a i vêu cầ u : m ộ t là đ á m bao lợ i ích của N h à nước (chu đẩu tư ) trong quan lv. báo toàn vốn. tà i sản. lợi nhuận: hai là đảm bao sự độc lặp - tự chu của doanh nghiệp nhà nước trong kin h doanh với tư cách là m ộ t p h a p n h ả n , m ộ t c h u r,hế k in h do a n h b ìn h đăng và độc lập. 2. T ì n h h ì n h n g h iê n c ứ u v ể đ ể t à i N g h iê n cứ u tư cách p h á p n h â n cua do anh n g h iệ p n h à nước là m ộ t v ấ n đề được các lu ậ t g ia và các nhà k in h tê q u a n tâ m tu k h i nển k in h té h à n g hóa p h á t tn ê n . n h ấ t là trư ớ c và sau k h i L u ậ t d o a n h n g h iệ p n h à nước b a n h à n h , đã có n h iề u c h u y ê n đê b à i v iê t vẻ Lờ丨 m ỏ đảu tư cach ph ap n h â n cua doanh n g h iệ p nhà nước, trê n d iễ n đ à n này đ a n g còn n h iề u tr a n h cãi. xác đ ịn h như th ẻ nào và th ự c tiễ n p h a p 1Ỷ càng n g à y nhấc n h iề u đến k h á i n iệ m ph áp n h â n . Song các t à i liệ u kè trè n th ư ờ n g m ớ i đê tậ p tớ i m ột v à i k h ía c ạ n h của ph áp n h ả n nhưng dưới góc độ ''địa ƯỊ pháp lỵ ' cua doanh nghiệp nhà nước hoặc "quvẻn ưà nghĩa v ụ ' cua doanh nghiệp nhà nước. M ột số bài viết cua T iè n sĩ N g u y ễ n N h ư P h a t (V iệ n N g h iê n cứu n h à nước và ph áp lu ậ t) đã có đề cập sâu hơn về v ấ n đế này, n h ư các b à i đ ă n g tr ê n T ạ p chí T ư N h a c h u n ư ớ c u é u ỏ n u à p h a p v a tà i L u à t: s a n c u a "V ế c h u d o a n h th è L u à t n g h iệ p d à n n h à s ứ ' n ư ớ c ' [31]. [30 ], 'Q u \ é n " A n to à n phap /v trong doanh nghièp nha nước' [29]. Đảv là những tà i liệu q u a n trọ n g m à ta c gia ban L u ậ n v ã n th a m khao. N g o à i ra . còn p h a i kè đên r ấ t n h iề u b à i v iê t đ ă n g tr ê n các tạ p c h í P h á p lu ậ t v a K in h doanh, tạp chí Doanh nghiệp, thời bao Kinh tế.... Các tà i liệu, bao cao vế do a n h n g h iệ p nhà nước cua V iệ n n g h iê n cứu k in h tẽ tr u n g ương, B an đôi m ớ i q u a n lý do a n h n g h iệ p tr u n g ương... T u v n h iẽ n . chưa co tnột để tà i nào n g h iê n cứu về tu cach p h a p n h â n cua d o a n h n g h iệ p nhà nước th ò n g qua cac đ iề u kh o a n cua L u ậ t do anh n g h iệ p nhà nước. L u ậ t do anh n g h iệ p sẽ sửa đối bô s u n g cho p h ù hợp với cơ chê t h ị trư ờ n g . Do vậy. kè th ừ a k ế t qua cùa n h ù n g ngư ời đ i trư ớ c, tac gia chọ n dể tà i d o a n h n g h iệ p n h à n ư ớ c h o a t đ ộ n g k in h "Tư c á c h d o a n h '' p h á p n h à n c ủ a là m lu ậ n vã n tố t n g h iệ p cao học lu ậ t, ch u yê n n g à n h lu ặ t k in h tế. N g h iê n cứu đề tà i n à y đe th ấ v được ban c h ấ t ph áp lv của doanh n g h iệ p nhà nước, m ố i q u a n hệ cua nó đ ố i vói các do anh n g h iệ p k h á c tro n g th ư ơ n g trư ờ n g , c ủ n g nh ư sự v ậ n động cua nó tro n g quá t r ì n h h ìn h th à n h và p h á t tn ế n qua các g ia i đoạn và là m 1'ỏ tư cách pháp n h â n cùa do a n h n g h iệ p n h à nước. T rê n cơ sơ đó. lu ậ n vă n đê x u ấ t m ộ t sô k iê n n g h ị góp p h á n vào việc hoàn th iệ n th ê m chế đ ịn h pháp lý vẽ tư cách p h á p n h ả n cua do a n h n g h iệ p n h a 11 ước: vi việc xảy dự ng và p h á t t n ế n nén k in h té th ị trư ờ n g 0 nước ta đã và đa ng h ìn h th à n h từ LỜI m ở đ á u 6 chưa hoàn th iệ n đến hoàn th iệ n và do vậv, việc nghiên cứu vấn đê pháp lý cua nền k in h tê th ị trường cũng tương tự như vậy. tư cách phap nhản cua doanh nghiệp nhà nước nàm tron g quỹ đạo chung là đổi m ới và hoàn th iệ n pháp lu ậ t, n h ất là L u ậ t doanh nghiệp ahà nước nói riêng và hệ thống pháp lu ậ t k in h tê nói chung. 3. M ụ c đ íc h v à n h iệ m v ụ n g h iê n c ử u c ủ a đ ề t à i Từ nhủng quan điếm đường lối cua Đang và Nhà nước, nhung mục tiè u phương hướng chu yếu hình thà nh và phát triể n cơ cấu k in h tế, một nền k in h tê hàng hóa nhiều th à n h phần (kin h tẽ th ị trường) có sự quan lý của N hà nước, trè n cơ sò kết quả học tập. nghiên cứu và thông qua chực tiễn, xuất phat từ nhửng yêu cảu cấp th iế t xác đ ịn h tư cách pháp nhân cua doanh nghiệp nhà nước, luận ván tặp tru n g nghiên cứu những nét khái quat cơ ban. từ đó rú t ra nhung kẽt luận, nhăm hoàn th iệ n chè định phap lý tư cách pháp nhản cua doanh nghiệp nhà nước trong giai đoạn hiện nay là: —N ghiên cứu cơ sỏ lv luận, xac định tư cách phap nhàn cua doanh nghiệp nhà nước ờ V iệ t Nam trong nên k in h tế th ị trường. - K hái quát một cách có hệ thống qua trìn h nhận thức từ lý lu ận đến thực tiễ n về chê định phap lý tư cách pháp nhàn cua doanh nghiệp nhà nước. - Phản tích những yêu tô' chú yêu qui đ ịn h (vèu tô' cấu chành) tư cách phap nhân cua doanh nghiệp nha nước vá phương hướng, biện phap hoàn th iệ n những qui định đó trong điều kiện hình thá nh và phát triể n nến k in h tê th ị trường ớ nước ta. Do tín h đặc th ù cua để tài. bán luận vản này không tham vọng g iả i quyết tấ t cả những vấn đê lý luận, thực tiễ n vế chẽ định tư cách pháp nhân của doanh nghiệp nhà nước tron g tìn h hình hiện nay: là vừa hoàn thiện, vừa sứa đối sao cho doanh nghiệp nhà nước LƠI m ờ đ á u giữ vai trò chủ đạo cua nền k in h tê th ị trường, đồng th ò i nó phải phù hợp vối điểu kiện, hoàn cảnh cua V iệ t Nam, phù hợp vói thô ng lệ pháp lu ậ t và tậ p quán quôc tế, xu thê hội nhập. 4. P h ạ m v i n g h iê n c ử u c ủ a đ ề t à i Vì phạm v i của đê tà i là rộng, liên quan đến nhiều vấn để. đê tà i chi tập tru n g nghiên cứu uế doanh nghiệp nhà nước hoạt động kinh doanh. Do có nét đặc thù , doanh nghiệp nhà nước hoạt động công ích. doanh nghiệp trực thuộc Bộ quốc phòng, doanh nghiệp trực thuộc Bộ công a n ，doanh nghiệp đoàn thẻ không nàm tro n g phạm vi nghiên cứu của đê tà i này. T uy nhiên, đê làm rõ hơn vấn để. các doanh nghiệp đặc th ù này củng được đề cập tới dưới góc độ so sánh và đê ra giái pháp đối mới doanh nghiệp nhà nước nói chung. 5. P h ư ơ n g p h á p n g h iê n c ứ u c ủ a đ ể t à i N ghiên cứu để tà i này. tác giá nghiên cứu lý luận kết hợp với thực tiề n mà các loại hình doanh nghiệp đang tồn tại, hoạt động tạ i V iệ t Nam. phản tích, cône：hợp. so sánh, kết hợp giữa phương pháp k h á i q u át hệ thống với phương pháp phân tích, mô tà dẫn chứng đê g iả i quyết cơ sở lý luận, tha m khảo các bài viết cùa các tác giả vê để tà i nó i về p h á p n h ả n , c h ủ th ế của q u a n hệ pháp lu ậ t nó i c h u n g và lu ậ t k in h tê nói riêng, đồng thờ i, tham khảo các tư liệu của nước n g o à i v iế t vế p h á p n h â n . Nahiên cứu tư cách phap nhản cua doanh nghiệp nhà nước, tron g công cuộc đối mới cơ chê quan lý k in h tế, xây dựng Nhà nước pháp quyền V iệ t nam. hợp với xu chê của thờ i đại là hội nhập, mờ cứa. bình đẳng sriữa các dân tộc. Xác định quan điếm phương pháp luận, như vậv đê nghiên cứu đúng quan điểm, đường lố i chính sách cua Đang Cộng sán V iệ t Nam. Ché' đ ịn h phap lý vế tư cách pháp nhân của các loại hình Lới m ỏ đấu doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp nhà nước nói riêng và hệ th ố n g p h á p lu ậ t k in h tế ờ V iệ t N a m . từ đó r ú t ra b à i học vừa có tín h kẽ thừ a những k in h nghiệm trong việc quản lý, điều chinh pháp lu ậ t đôi với doanh nghiệp nhà nước sao cho hoạt động có hiệu qua. Bước đầu phán đoán xu hưống phát triể n của nền k in h tê th ị trư ờng ó V iệt Nam trong giai đoạn tới. để xu ấ t phương hướng, biện pháp hoàn thiện chè định pháp nhản của doanh nghiệp nhà nước để phù hợp VỚI xu thê trong công cuộc đổi. mới ở nước ta hiện nay. 6. Đ ó n g g ó p m ớ i c ủ a lu ậ n v ã n Đây là một trong nhừng đê tà i đầu đ ịn h pháp lv vê tư cach tiè n nghiên cứu vé chê phap nhân củadoanh nghiệp nhà nước tro n g điếu kiện chuvẽn sang nền kin h tẻ th ị trường ờ V iệ t Nam tro n g g ia i đoạn hiện nay. Luận văn củng để cập một sô vấn để thực tiề n có tín h hệ thống cua quá trìn h hình thành, phát triể n và hoàn th iệ n chê định này, nhất là nhùng nám thực hiện đối mới vể kin h tế. L u ận văn đã nêu ra khai niệm mới vể tư cách pháp nhản cùa d o a n h nghiệp n h à nước, nội d ung và phạm VI cua chê định nay. cơ cấu, bô cục cua nó, qua đó để xu ấ t các biện pháp đê hoàn thiện chế đ ịn h pháp lý về tư cách pháp nhân cùa doanh nghiệp nhà nước. Từ đó lu ậ n ván đê xuấ t một sò ý kiến với Dự tháo L u ậ t doanh nghiệp nhà nước (sửa đối). Luận vãn góp phần ít nhiều vào việc xây dựng cơ sỏ lý luận cho việc xác lập tư cách pháp nhân cuadoanh nghiệp nha nước tro n g cơ chế th ị trường, tạo một khung môi trường pháp lý cho các loại h ìn h doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhà nước hoạt động có hiệu qua. góp phần vào việc điểu tiế t, quan lý vĩ mô cua nhà nước đê củng cô. phát huy vai trò chủ đạo của nển k in h tê nhà nưốc, sắp xếp. điều chinh doanh nghiệp nha nước một cách phù hợp hơn. Ban luận văn này là cài liệ u tham khảo cho việc nghiên cứu. 9 Lài m ờ đâu g ia n g dạ y. học tậ p p h a p lu ậ t k in h té. đồng th ờ i đê các g iá m đốc d o a n h n g h iệ p n h à nước n h ạ n th ứ c đ ú n g đắn về tư cách p h á p n h â n cua d o a n h n g h iệ p m à họ đ a n g được N hà nưốc giao cho trọ n g trá c h là q u a n lý t à i sả n cua N h à nước, đ iề u h à n h h o ạ t độ ng sán x u ấ t k in h d o a n h sao cho có h iệ u quá. 7. K ế t c ấ u c ủ a lu ậ n v ă n L u ậ n v á n được t r ì n h b à v th à n h ba p h ầ n c h ín h : P h ầ n m ơ đ ầ u. p h á n nội d u n g cơ b a n và p h á n k ế t lu ạ n . P hần nội d u n g cơ b a n được t r ì n h bà y tro n g ba chư ơng : C h ư ơ n g 1 : M ộ t sô v ấ n đế lý lu ậ n ch u n g vế tư cách p h á p n h â n cua d o a n h n g h iệ p n h à nước. C h ư ơ n g 2 : T ư cách p h a p n h â n cua do anh n g h iệ p n h à nước h o ạ t đ ộ n g k in h d o a n h th e o p h á p lu ậ t h iệ n h à n h . C h ư ơ n g 3 : T h ự c tr ạ n g của tư cách ph áp n h â n d o a n h n g h iệ p n h à nước và m ộ t sô g ia i p h á p , k iế n nghị Sau đ â y là p h á n I1Ộ1 d u n g c h ín h cua lu ạ n ván. 1.1. Khái niệm pháp nhân 10 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỂ LÝ LUẬN CHUNG VỀ T ư CÁCH PHÁP NHÂN CỦA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC 1.1. KHÁI NIỆM PHÁP NHÂN 1.1.1. L ịc h sứ h ìn h th à n h p h á p n h â n P h á p n h ả n là m ộ t k h á i n iệ m được h ìn h th à n h và hoàn th iệ n gắn với sự phát triể n nền k in h tế. mà đặc biệt là nên k in h tè th ị trư ờ n g . K h á i n iệ m pháp n h â n k h ô n g p h a i là k h á i n iệ m lu ô n tồ n tạ i tro n g lịc h sử. Đ ã có lúc. c ù n g n h ư k h á i n iệ m công d â n . tro n g pháp lu ậ t chư a hể có k h a i n iệ m phap Iih à n . c h i c ò n đ ư ợ c h ìn h th à n h , s a u k h a i " K h á i n iệ m c a n iê m n h à n p h á p (u a o n h à n th ả m k h o a n g n á m 1800) trong hệ thòng phap ỉuàt tư với mục đích thừa nhận mòt loại c h u th è s a n ta c h La VỚ I p h a p b ạ c h n h ữ n g lu ậ t u a m ớ i đ ộ c " n g ư ờ i' k h ô n g lặ p v ớ i đ ã s in h p h a i c a c r a c h ú n o là c o n th è u a n g ư ơ i’ p h á p c u ỏ i c ó lu ậ t c u n g Là t in h k h á c đ ê tr ạ n g Ư à đ á c n h ữ n g tà i b iệ t p h á p nhàn đó hường quv chè trach nhiêm hữu hạn uế m ật tài san" [31]. P háp n h â n được COI c:ó m ầ m m ông h ìn h th à n h và p h á t tr iẻ n từ th ờ i k ỳ sớ k h a i là các phường, h ộ i ơ th ờ i cô đ ạ i và đến th ờ i phong k iế n . Đ ó là n h ữ n g tô chức được h ìn h th à n h tr ê n cơ sỏ hợp tac. liê n kêt. K h i tham gia các quan hệ phap lu ậ t (ma ngày nay ta gọi là q u a n hệ d â n sự), các tô chức này kh ô n g n h ả n d a n h c h ín h m in h m à n h â n d a n h các th à n h viê n , n h à n d a n h các c h ủ sớ h ữ u của tà i sản được đứa vào sứ dụng. Như vậv. các tô chức này không co tư cach p h á p n h ả n độc lậ p tro n g việc ổù d ụ n g và đ ịn h đ o ạ t n h u n g tà i san kh i nó buộc phái thà nh phương tiện để thực hiện các quan hệ d â n sự, th ư ơ n g m ại. Đ iề u đó có n g h ĩa ră ng, vè m ặ t p h á p lv . kh ô n g 1.1. Khai niêm pháp nhản 11 có sự phán biệt và tach bạch giửa tà i sán. được đưa vào tô chức và phàn tà i san còn lạ i mà ca hai đểu thuộc sờ hữu của cùng một chu. Vì hoạt động nhãn danh chu sò hưu nên k h i tò chức này vô nọ. cac chu nợ van có quyển đòi cac chu sớ hữu phai chịu trách nhiệm. Quá t r in h h ìn h th à n h ph áp n h â n được COI là có bước độ t phá ỏ th ờ i k ì phat triể n nén k in h tê hàng hóa. kin h t.ẻ th ị trường và sự phát triể n cua phư ơng th ứ c san x u ấ t tư ban c h u n g h ĩa , với sự h ìn h th à n h cua còng tv (đối vôn) — m ộ t loạ i h ìn h tiê u biểu của ph áp n h â n . K h i nến san xuất hàng hóa phat triể n , vấn đê cung cò địa vị cua cac tô chức k in h tê bàng phương tiện pháp lý đê các tố chức này tham gia độc lập vào các quan hệ dân sự —thương mại là nhu cầu ('ấp chiẻt đôi với cac loại hình tô chức khac nhau và củng là phương ciện. điều kiện đê cac nha tư ban cạnh tra n h với nhau trong co chẻ chi trường. Đê xac định tu oach phap lý độc lập cho các tò chức này. và hạn chè ru i ro trong kin h doanh củng như giới hạn nhung hậu qua khung khiếp cua sự đô vỡ trong các tố chúc, thực tiễ n cua hoạt dộng dán sụ - thương mại dòi hoi phai tạo ra một kha nàng vé sụ tach bạch vé tà i san giữa phản đưa vào lưu thòng và phần còn lại ma chu sơ hửu có nhu cáu sù dụng vao ahủng mục đích khac. BÓI lẽ. trước vèu cáu cua còng việc kin h doanh, khi mà sự cạnh tra n h ngậy càng gay gắt. ru i ro kinh doanh ngày càng cao. số vốn cán đưa vào k in h doanh ngày càng nhiều mà một cá thè đơn lé khó mà đám trach nối th i phát sinh vẻu cẩu khach quan cua nhung cá thè kin h doanh, cua cac thanh viên trong các cò chức kin h doanh là: cùng gop vỗn, củng k in h doanh, cung chịu lỗ. cùng hường lãi. Từ đỏ xuất hiện công cy và phap luật thừa nhặn chu thể kin h doanh mới này VÒI việc trao cho nó tư cach mới VỚI hai vếu tô quan trọng nhất đó là: tách bạch vé cài sán; và được hướng trách nhiệm hữu hạn trong cac quan hệ cài sản (k h i phả san). K h i th ự c h iệ n n g uyên tắc tá c h bạch vê tà i san c ũ n g là k h i 1.1. Khái niêm pháp nhản 12 xu ấ t hiện m ột nhân cách pháp lý mói. tách bạch vối nhân cách pháp lý của chù sờ hữu hoặc các đồng sở hữu. Để đặt tên cho nhản cách p h á p lv m ớ i đó. k h á i n iệ m ph áp n h â n đã ra đời. N h ư vậv, với m ục đ ích n à y. k h a i n iệ m pháp n h â n k h ô n g liê n q u a n đến v ấ n đê cá n h ả n hay tập thể; sô ít hay số nhiều của nhửng con người. Nói như vậy là vì đã có lúc khoa hoc pháp lý của ta nhầm tưởng rằng ''tô chức'' hay ''t ậ p t h ế '' là dấu h iệ u của ph áp n h â n c ũ n g n h ư cho rằ n g các đ ơ n v ị k in h tê quốc d o a n h dưới th ờ i kê hoạch hóa c ũ n g có tư cách ph áp nhân. Đ ành rằng, pháp nhân không phải là người, song không phải m ọ i tô chức đều là pháp n h ả n . B ờ i lẽ. nh ư đã t r ì n h bà v ờ trê n , m ục đ íc h cù a việ c xác lậ p tư cách p h á p n h ả n là việc tá c h b iệ t t à i sàn. N h ư v ậ y ch ì có n h ữ n g tô chức th ự c h iệ n n g u y ê n tắc tá c h bạch về m ậ t tà i sản m ớ i có được điể u k iệ n q u a n trọ n g , là tiề n đê đế có th ê trớ th à n h phap nhản. Ý tương vé sự tách bạch tà i san nhám xác định tư cach độc lập vê m ật pháp lý cho một tô chức được gọi là pháp nhản còn dẫn đến m ột hậu quá pháp lý dân sự nữa là khắng định tín h chất trách nhiệm hữu hạn cua loại tô chức này khi tham gia các quan hệ tà i san. T ro n g k h i đó. b ấ t k ỳ ơ đá u (cá n h ả n h a y tô chức) k h i k h ô n g thực hiện nguyên tắc này đều hường quv chê trách nhiệm vô hạn tro n g các q u a n hệ tà i sân. N g o à i lo ạ i h ìn h pháp n h â n kê trè n (được gọi là pháp n h â n d â n sự) còn m ộ t lo ạ i pháp n h â n k h á c - ph áp n h â n công quyền. Nó được h ìn h th à n h vào thời kỳ sôi động cúa tư tướng về Nhà nước p h á p q u y ể n và xả hộ i cõng d â n (k h o á n g g iữ a th ê k v X IX ). nơi mà quan hệ giữa công dân và Nhà nước, các cơ quan nhà nước là các q u a n hệ p h á p lu ậ t, và vì vậv. cần th iế t p h ả i xác lậ p tư cách c h u th ế p h á p lu ậ t cho các ch u th ê của q u y ề n lực công cộng th ì lú c đó. ng ư ời ta nói đến m ộ t lo ạ i pháp n h ả n m ớ i - pháp n h â n công q u y ề n v ớ i tín h c h ấ t v à n ộ i d u n g k h ô n g h o à n t o à n g iô n g VỚ I p h á p n h á n d â n s ự . 1.1. Khái niệm pháp nhản 13 ớ nước ta. vào những buổi ban đầu cua nước V iệ t Nam dân chu cộng hòa (1945)，pháp lu ậ t đã sứ dụng kh á i niệm pháp nhân vói m ục đ ích chí m ộ t loại c h ủ th ê p h á p lu ậ t được p h â n b iệ t v ớ i cá nh ân. Sau nhiểu nãm bị quèn lãng th ì gần đây. kh á i niệm pháp nhản lại được sử dụng trỏ lạ i trong cặp phạm trù pháp nhân và cá nhân. Tại Bộ lu ậ t dân sự (chương II) có sứ dụng khái niệm cá nhân trong sự phân lập với phap nhản. Tuy nhiên, cách phân lập nàv củng cò nhiều ý kiến chưa thống nhất song nó cũng đã thê hiện một sự phát triể n của dân lu ậ t ỏ nước ta. 4 • « Theo tru yề n thống khoa học pháp lý dân sự nổi riêng và khoa học pháp lv nói chung, người ta chia cac chu thê cua lu ậ t dân sụ thà nh hai loại: pkap nhàn và thè nhàn. Mặc dù pháp nhân là một loại chu thê không phai là con người, một loại chủ thế trừ u tượng, không có hình hài. song điều đó khòng có nghĩa ỉà con người đồng nghĩa với "ca nhàn'' [3 lỊ. Bộ lu ậ t dàn sự phán biệt các loại chu thê theo dấu hiệu pháp nhản và cả nhân nên đương nhiên phai đi tìm thêm nhủng chu the pháp lu ậ t khác đê liệ t kè trong Bộ lu ậ t mà điển hình là hộ gia đình va tô hợp tác - những chu thè phap lv không phái là cá nhản mà củng không hường quy chẻ cua một pháp nhản. Nếu cứ theo cách như vậv th ì chưa cần phái dự tín h đến sự phát triể n của k in h tè xã hội th ì ngay hiện nay Bộ lu ậ t đã không thê liệ t kê hết. Đó là những cộng đồng người phai sinh ra một chủ thể pháp lu ậ t mới nhưng khỏng có tư cách pháp nhàn thòng qua sự liê n kết trẽ n cơ sờ cua nhùng sự kiện pháp lý. Nếu pháp lu ậ t của chúng ta thừa nhận loại hình công tv đôi nhân th i sẽ có hàng loạt các tô chức ra đời nhưng không có tư cách pháp nhân. M ặt khác, hiện nay trong xã hội đã có không ít các tô chức được thành lập theo nguyên tắc hiệp hội mà không đủ điều kiện trơ th a n h pháp nhân. Thậm chí. "những doanh nghiệp nha nươc hoạt đông công ích có hưởng quy chẻ đây đủ 1.1. Khái niệm pháp nhản 14 cua m ột phap nhàn hav không^ Vân đế nàv ưẫn còn phai được giải quvết cụ thè thòng qua hoạt động hoan thiện pháp Luật uế doanh nghiệp nha nước' [31]. 1.1.2. M ộ t sô h ọ c t h u y ế t về p h á p n h â n t r ê n th ế g iớ i V ớ i p h á p n h â n d à n sự. việc đứa ra m ộ t k h á i n iệ m vê pháp n h â n d ư ờng n h u kh ô n g p h a i k h ô n g có n h ữ n g q u a n đ iế m chưa th ô n g n h ấ t v ớ i n h a u , có n h ữ n g k h ía c ạ n h được n h ấ n m ạ n h kh á c n h a u . Thư nhất, theo ''thuyết hư cáu" thì pháp nhân được xem là "ca nhàn hư càu''. Đó là nhủng chu thẻ pháp lu ật trừ u tượng mà không chè n h ặ n b iế t được qua trự c giác. V ì vậy. pháp n h ả n chì có chẻ th ế h iệ n h a n h VI cua m in h qua co q u a n cua phap n h â n - d ạ i diệ n pháp nhản. Thứ hai. theo .'thuvết uế hiện thưc xả hội” th ì pháp nhản được COI là m ộ t h iệ p hộ i. m ột h ìn h chức tô chức pháp lý m à ch ú n g ta ha v ựọi là tô chức: Thứ ba. theo "thuvết vè tài san" th i COI pháp nhân nhu lã ĩnột th ự c th é đ ạ i d iệ n cua m ột k h ò i ta i san được xác đ ịn h và tá c h bạch, tổn tạ i và vận động có mục đích theo V chi cua chu sỏ hữu pháp nhân. Phap nhàn là chá thê quyên sờ hữu Ưẻ tai sấn của pháp nhản. P h á p lu ậ t nước ta . trư ớ c k h i Bộ lu ậ t dãn sự ra đời. chưa p h á i là đã có m ộ t q u y đ ịn h m ang tín h chống n h ấ t và th u v ế t phục khoa học vế k h a i n iệ m pháp nhản. Đ ã có lúc. ch ủ n g ta í t đê cập k h á i n iệ m p h á p n h â n tro n g q u y đ ịn h pháp lu ậ t. T ro n g th ờ i k ý k in h tê bao cấp và kẻ hoạch cao độ rrư ớc đâv. cac nh ư là "c ấ p q u á n ''p h a p n h â n '，c h i được COI /v " tà i san cua N h à nước tro n g các X í n g h iệ p quốc d o a n h . N ò n g trư ờ n g quòc doanh... Hoặc ch ú n g ta q u a n n iệ m phap n h à n là tô chức có con dấu n ẻ n g . co tà i kh o á n mỏ tạ i ngân hang. Đ ây c h i là q u a n niệ m m a n s iih iể u tin h h à n h c h ín h chứ chưa n h ìn n h ậ n d ư ớ i góc độ k in h tè. phap lu ậ t k in h té. 1.1. Khai niệm pháp nhản Lõ 1.1.3. K h á i n iệ m p h á p n h â n th e o q u y đ ịn h c ủ a B ộ lu ậ t d â n sự V iệ t N a m Trước k h i có Bộ lu ậ t dân sụ. ớ nước ta kh á i niệm phap nhân dường n h ư chưa được đề cập đến m ộ t cách kho a học đ ú n g VỚI bản c h ấ t của nó. m ặc d ù pháp lu ậ t về hợp đồng k in h tê đã đưa ra đ ịn h nghĩa về pháp nhân. Chính vì vậy, khá i niệm pháp nhân được coi là một trong những thành công đáng kê của Bộ lu ậ t dân sự. Theo ý tư ớ n g của các n h à là m lu ậ t, k h á i n iệ m p h á p n h â n được x â v d ự n g th e o cách h iể u p h á p lý th ô n g d ụ n g , th ẻ h iệ n ớ đ iề u 94 Bộ lu ậ t dân sự. đó là: "'Một tỏ chức được công nhàn là pháp nhàn khi có đủ cac điếu kiên sau đày ： 1 - Được cơ quan nha nước có thàm quyến thanh lập' cho phép thành lập, đăng ky hoặc còng nhận; 2 - Có cơ càu, tô chức chật chẽ; 3 - Có tài san độc Lập với cá nhàn, tố chức khác và tự chịu trách nhiệm bằng tài sán đó: 4 一 Nhân danh m inh tham gia cac quan hệ pháp luật một cách đôc lập '. N h ư vậy. th e o tin h th ầ n của Bộ lu ậ t d â n sự, ở nước ta . ph áp n h â n có m ột sô đặc đ iế m cơ ban là: Thứ nhàt, pháp nhản có năng lực pháp lu ậ t và náng lục hanh VI dân sự. và chúng chấp dứt cùng một thờ i điểm (Điểu 96. 103. 108 Bộ lu ậ t dân sự). Nhưng khác với cá nhân, pháp nhân có năng lực pháp luật và năng lực hành VI dân sự bị hạn chẻ bời pháp luật vế từng loại pháp nhản và điều lệ pháp nhản. Năng lục pháp luật dán sự của pháp nhản là khả nâng của pháp nhản có cac quyến, nghĩa vụ dân sự phù hợp VỚI mục đích hoạt động cua mình. Pháp nhàn phái hoạt động đúng mục đích, khi 1.1. Khái niệm pháp nhản 16 th a y đôi m ục đích ho ạ t động th ì p h ả i x in phép, đ ả n g k ý tạ i co quan n h à nước có th ẩ m q u yề n . T ro n g trư ờ n g hợp p h á p n h â n được th à n h lậ p th e o q u y ế t đ ịn h của cơ q u a n n h à nước có th á m quvển. th ì việc th a y đôi m ục đích h o ạt động p h a i tu â n th e o q u y ế t đ ịn h của cơ q u a n đó. K hác với cá n h ả n , nãng lực h à n h VI cua p h áp n h ả n kh ô n g tín h th e o độ tu ố i h a y tìn h trạ n g sức khỏe (vì p h á p n h â n kh ô n g p h ả i là con người). Điểu 96/2 Bộ lu ậ t dân 'sự quy định: "Năng lực pháp luật dân sự cùa phap nhân p h á t,sinh từ thời điếm được cơ quan nhà nước có thám quyển thanh lập: nếu pháp nhân phái đăng ky hoạt động, thi nàng lực phap luật dân sư cua phap nhàn phát sinh tử th ơ i đ iẻ m đ ă n g k ỳ ''. Như v ậ y . c h ú n g ta có th ể k h ẳ n g đ ịn h r ằ n g , m ộ t p h ap n h â n được COI là được th à n h lập k h i p h áp n h â n đó đăng k ý k in h doanh. Cũng như trach nhiệm cua ca nhàn, pháp nhản có trách nhiệm dân sự, song khac VỚI cá nhản, đó là pháp ahân có trách n h iệ m h u u h ạ n (Đ iế u 103 Bộ lu ậ t dán sự). P háp n h â n p h a i ch ịu trá c h n h iệ m d â n sự về việc th ự c h iệ n qu yền, n g h ĩa v ụ dân sự do người đại diện xác lập, thực hiện nhân danh pháp nhân. Pháp nhân c h ịu trá c h n h iệ m d â n sự bàng tà i san của m in h : k h ô n g p h ả i c h ịu trá c h n h iệ m th a v cho th à n h v iê n cua pháp n h â n đối với các n g h ĩa vụ dân sự do thành viên xác lập. thực hiện không nhân danh pháp n h à n . T h à n h v iê n cua pháp n h â n không c h ịu trá c h n h iệ m dân sự th a y cho p h ap n h à n đối VỚI các n g h ĩa vụ dân sự do pháp n h ả n xác lập, thực hiện. Náng lực phap lu ậ t và náng lực hành VI dân sự cua pháp n h á n cùng x u ấ t h iệ n k h i th à n h lập và cùng ch ấ m d ứ t k h i chấm d ứ t phap n h â n (chấm d ứ t tạ i cùng m ột chòi điếm ) được q u y đ ịn h tạ i Đ iể u 108 Bộ lu ậ r dâ n sự và cụ th ẻ là k h i nó được xóa tê n tro n g sô đ ả ng k ý pháp nh ân. T u y n h iê n , k h i cho rà ng, phap n h â n chấm d ứ t 1.1. Khai mém phap nhân k h i bị tu y ê n bô p h á san theo quy đ ịn h của p h á p lu ậ t về pha sản (đ iề u 108/1/c L u ậ t p h á sàn do a n h n g h iệ p ) là chư a c h ín h xác v i m ột pháp nhân bị tuvên bô pha san không nhất th iế t phái xóa tên trong sô đ ả n g k ý p h á p n h â n nêu có ngư ời m ua lạ i to à n bộ pháp n h ả n bao gồm to à n bộ t à i san có và tấ t ca các kh o ả n nợ [31]. Thư hai. pháp nhân có ''quyển nhàn thân'' (Điều 97 Bộ luật dân sự), có "quvên sơ hữu công nghiệp' (chương 2, phần 6 Bộ luật d â n sự). Cô nhiên, khac với cá nhàn, pháp nhân khòng có V thức, k h ô n g c ó ý c h i t h e o n g h ĩa t â m lý . k h ô n g c ó n ộ i t á m . k h ô n g c ó n h ả n p h à m n h ư n g p h a p n h ả n co uy t in và d a nh dụ. Theo đ iề u 97/3 cua bộ lu ậ t dán sự thì: ''tên gọi cua phap nhàn được phap luật công nhản va bao uệ". Trong đời sống kin h tẻ th ì vấn để này rấ t quan trọ n g vì a o g á n VỚ I tê n . U V t in . d a n h d ự c u a h ã n g k i n h d o a n h c ủ n g n h ư tih ả n h iệ u th ư ơ n g p h à m và uy tín cua doanh n g h iệ p . N gav này. ngay như ó nước ta. co nhiều vi phạm trong việc sứ dụng tên gọi c ù n g n h ư th ư ơ n g p h á m và uy tín pháp nhản, n h ư h iệ n tư ợ n g " n k á r mac. nhản hiệu hang hóa... N ẹ o à i ra. p h á p n h ả n củng có quyền só hữ u công n g h iệ p . Đ iểu 780 Bộ lu ặ t dán sự quy định: "quvểrt sở hữu còng nghiệp là quy én aà hữu cua (...J phap nhàn đối Ươi sang chế, giai pháp hữu ich. kiêu d á n g còng n g h iệ p , n h ã n h iệ u hang hóa, quvẻn sứ d ụ n g đ ô i VƠI tê n gọi xuất xứ hàng hoa uà quyẻn sơ hữu đôi với cac đối tượng khac do phap lu ả t quv định''. T h ứ b a . p h ap n h ả n co cơ q u a n đạ i d iệ n p h á p n h ả n (đ ié u 96. 101. 102. 103 Bộ lu ậ t dân sự). H ìn h thứ c biê u h iệ n h à n h v i cua p h á p n h â n chòng qua đ ạ i diện pháp nhân. Đ ạ i d iệ n cua pháp nhản có th ể là đ ạ i d iệ n th e o p h á p lu ậ t hoặc đ ạ i d iệ n th e o ủ y qu yê n . Đ ạ i diện theo pháp lu ậ t cua pháp nhàn được quy địn h trong quyết định ĐẠ, (iỌC auòc Gì •reUNGTÁM rHGHr.ĩiN.TŨƯVlH； ;