Tài liệu Tổ chức trò chơi dạy trẻ mẫu giáo đếm trong phạm vi 10

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC MẦM NON SÁI THỊ HÀ TỔ CHỨC TRÒ CHƠI DẠY TRẺ MẪU GIÁO ĐẾM TRONG PHẠM VI 10 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp hình thành biểu tƣợng Toán HÀ NỘI, 2016 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ N ỘI 2 KHOA GIÁO DỤC MẦM NON KHOA GIÁO DỤC MẦM NON SÁI THỊ HÀ SÁI THỊ HÀ TỔ CHỨC TRÒ CHƠI DẠY TRẺ TỔ CHỨC TRÒ CHƠI DẠY TRẺ MẪU GIÁO ĐẾM TRONG PHẠM VI 10 MẪU GIÁO ĐẾM TRONG PHẠM VI 10 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp hình thành biểu tƣợng Toán Chuyên ngành: Phƣơng pháp hình thành biểu tƣợng Toán Ngƣời hƣớng dẫn khoa học Ngƣời hƣớng dẫn khoa h ọc Th.S. NGUYỄN THỊ HƢƠNG Th.S. NGUYỄN THỊ HƢƠNG HÀ NỘI, 2016 LỜI CẢM ƠN Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy giáo, cô giáo khoa Giáo dục mầm non, trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập tại trường. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới cô giáo Nguyễn Thị Hương đã tận tình hướng dẫn, động viên và giúp đỡ em trong suốt quá trình hoàn thành khóa luận này. Trong quá trình nghiên cứu và làm đề tài không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Em rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy giáo, cô giáo và các bạn để đề tài của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 04 năm 2016 Sinh viên Sái Thị Hà LỜI CAM ĐOAN Khóa luận tốt nghiệp với đề tài “Tổ chức trò chơi dạy trẻ mẫu giáo đếm trong phạm vi 10” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự giúp đỡ và hướng dẫn tận tình của cô Nguyễn Thị Hương và tham khảo tài liệu có liên quan. Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu của mình không trùng lặp với kết quả của các tác giả khác. Nếu sai, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Hà Nội, tháng 04 năm 2016 Sinh viên Sái Thị Hà MỤC LỤC MỞ ĐẦU.....................................................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài...............................................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu.......................................................................................................................3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu......................................................................................................................3 4. Đối tượng nghiên cứu.....................................................................................................................3 5. Phạm vi nghiên cứu.........................................................................................................................3 6. Phương pháp nghiên cứu..............................................................................................................4 7. Cấu trúc khóa luận............................................................................................................................4 NỘI DUNG...............................................................................................................................................5 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.....................................................5 1.1. Cơ sở lý luận....................................................................................................................................5 1.1.1. Đặc điểm hoạt động đếm của trẻ mẫu giáo...............................................................5 1.1.1.1. Khả năng đếm của trẻ.........................................................................................................5 1.1.1.2. Hạn chế trong hoạt động đếm của trẻ.......................................................................9 1.1.2. Định hướng dạy hoạt động đếm cho trẻ mẫu giáo.............................................10 1.1.2.1. Mục đích dạy đếm cho trẻ............................................................................................10 1.1.2.2. Nội dung của hoạt động dạy đếm cho trẻ............................................................10 1.1.2.3. Phương pháp dạy đếm cho trẻ mẫu giáo..............................................................11 1.1.2.4 Hình thức tổ chức dạy học.............................................................................................14 1.1.3. Trò chơi học tập dạy trẻ mẫu giáo...............................................................................17 1.1.3.1. Quan niệm về trò chơi học tập...................................................................................17 1.1.3.2. Mục đích của trò chơi học tập....................................................................................18 1.1.3.3. Đặc điểm của trò chơi học tập....................................................................................19 1.1.3.4. Phương pháp và hình thức tổ chức trò chơi học tập.....................................21 1.1.4. Trò chơi dạy đếm cho trẻ mẫu giáo............................................................................22 1.1.4.1. Quan niệm..............................................................................................................................22 1.1.4.2. Mục đích..................................................................................................................................23 1.1.4.3. Đặc điểm.................................................................................................................................23 1.1.4.4. Phương pháp và hình thức tổ chức trò chơi dạy đếm..................................25 1.2. Cơ sở thực tiễn.............................................................................................................................26 1.2.1. Mục đích điều tra...................................................................................................................26 1.2.2. Nội dung điều tra....................................................................................................................26 1.2.3. Thời gian và đối tượng điều tra.....................................................................................27 1.2.4. Phương pháp điều tra...........................................................................................................27 1.2.5. Kết quả điều tra.......................................................................................................................27 CHƢƠNG 2. TỔ CHỨC MỘT SỐ TRÒ CHƠI DẠY TRẺ MẪU GIÁO ĐẾM TRONG PHẠM VI 10.....................................................................................................32 2.1. Nguyên tắc tổ chức trò chơi.................................................................................................32 2.1.1. Đảm bảo tính mục đích.......................................................................................................32 2.1.2. Đảm bảo tính vừa sức..........................................................................................................32 2.1.3. Đảm bảo cấu trúc trò chơi.................................................................................................32 2.1.4. Đảm bảo tính thi đua............................................................................................................33 2.2. Quy trình tổ chức trò chơi.....................................................................................................33 2.3. Hệ thống trò chơi dạy trẻ mẫu giáo đếm trong phạm vi 10..............................34 2.3.1. Trò chơi cho trẻ 3 - 4 tuổi.................................................................................................34 2.3.2. Trò chơi cho trẻ 4 - 5 tuổi.................................................................................................38 2.3.3. Trò chơi cho trẻ 5 - 6 tuổi.................................................................................................42 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..................................................................................................47 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................49 PHỤ LỤC DANH MỤC VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nội dung TCHT Trò chơi học tập GDMN Giáo dục mầm non GV Giáo viên MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục là chìa khóa vàng cho mọi quốc gia, dân tộc tiến vào tương lai. Chính vì vậy, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến sự nghiệp giáo dục, coi giáo dục là quốc sách hàng đầu, là một trong những mục tiêu chiến lược trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Trong đó, ngành học mầm non là ngành học đầu tiên đặt nền tảng cho việc giáo dục trẻ. Mục tiêu của ngành giáo dục mầm non là giúp trẻ hình thành toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể lực, thẩm mỹ và lao động, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách con người. Giai đoạn lứa tuổi mầm non, ở trẻ có sự hình thành mạnh mẽ về thể chất, trí tuệ, tinh thần và sự ham hiểu biết, thích tìm tòi mọi thứ xung quanh. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên trẻ sẽ lĩnh hội được kiến thức một cách chính xác, đầy đủ hơn. Chính vì vậy mà hình thức tổ chức các hoạt động cho trẻ càng phong phú, hấp dẫn, thu hút sự chú ý của trẻ, giúp trẻ dễ tiếp thu và nhẹ nhàng lĩnh hội kiến thức. Do đó, việc giáo dục theo hình thức truyền thống: cô đọc trẻ nghe không còn đem lại hiệu quả cao trong giờ học. Đối với trẻ mầm non, hoạt động làm quen với toán là hoạt động học rất quan trọng và cần thiết đối với trẻ. Việc hướng dẫn cho trẻ làm quen với toán là cơ hội tốt để sớm hình thành ở trẻ những khả năng tìm tòi, quan sát, so sánh,… tăng cường khả năng ngôn ngữ và tư duy logic. Qua hoạt động làm quen với toán trẻ trở nên tích cực hơn, nhanh nhẹn hơn, trẻ biết đếm, biết phân biệt nhiều hơn - ít hơn, trẻ biết tách gộp chia nhóm. Như vậy, trẻ đã dần hình thành những nét sơ đẳng biểu tượng ban đầu của toán học. Việc hình thành biểu tượng toán không chỉ giúp trẻ phát triển khả năng nhận biết về: kích thước, hình dạng, vị trí sắp đặt của các vật thể trong không gian,… mà còn giúp trẻ nhận biết về số và số lượng cho trẻ và hoạt động cơ bản giúp trẻ nhân biết đó là hoạt động đếm. 1 Đếm là một hoạt động cơ bản giúp trẻ nhận biết về mối quan hệ số lượng trong không gian, do vậy đây là một hoạt động cần thiết. Trẻ 3 tuổi bắt đầu xuất hiện nhu cầu đếm xác định số lượng các nhóm đối tượng, trẻ đếm tất cả những gì mà trẻ thích thú để biết số lượng của chúng nhưng vẫn còn rất hạn chế. Vì vậy, cần có các hoạt động giúp trẻ làm quen với biểu tượng toán để trẻ tập xác định số lượng và phát triển khả năng đếm ở trẻ. Ở trường mầm non, các cô giáo dạy trẻ làm quen với toán bằng nhiều phương pháp và phương tiện khác nhau. Trong đó, trò chơi được coi là một phương pháp riêng biệt không thể thiếu trong quá trình hình thành biểu tượng toán học ban đầu cho trẻ. Việc sử dụng hợp lí phương pháp trò chơi phù hợp với nhu cầu vui chơi của trẻ sẽ có tác dụng nâng cao hứng thú đối với giờ học và khả năng chú ý có chủ định, phát triển tính tích cực của trẻ trong học tập. Đặc điểm của phương pháp trò chơi là đưa các trò chơi hoặc những yếu tố trò chơi, thủ thuật chơi làm hình thức để dạy trẻ làm quen với toán, phù hợp với tâm lý hiếu động, thích tham gia các hoạt động vui chơi của trẻ bởi tính chất vui chơi - học tập độc đáo của nó “Học mà chơi, chơi mà học”. Điều này tác động trưc tiếp vào việc tổ chức các trò chơi học tập hình thành biểu tượng sơ đẳng cho trẻ. Do đó, việc sử dụng trò chơi vào các hoạt động dạy đếm như: đếm đối tượng theo chủ đề,… sẽ giúp trẻ nhận biết về số lượng xung quanh mình một cách dễ dàng và tự nhiên hơn. Tuy nhiên, thực tế ở các trường mầm non việc dạy đếm cho trẻ qua các trò chơi còn rất hạn chế do giáo viên chưa có nhiều kinh nghiệm trong việc tổ chức trò chơi. Các tiết học toán đặc biệt là tiết dạy trẻ đếm được tổ chức theo khuôn mẫu, thường lặp đi lặp lại nhiều lần các tiết học có nội dung giống nhau, chỉ khác về số lượng là 5, 6, 7, 8, 9, 10. Trong các tiết học về nhận biết số lượng và dạy trẻ đếm nếu chỉ tập chung vào kiến thức dạy trẻ theo đúng các bước lặp đi lặp lại trẻ sẽ rất nhanh chán, thụ động ghi nhớ, không biết vận 2 dụng vào cuộc sống, trẻ mệt mỏi, căng thẳng, không có hứng thú, không thích hoạt động. Bản thân là một sinh viên ngành giáo dục mầm non - một giáo viên tương lai của đất nước tôi nhận thấy việc hình thành biểu tượng về số lượng và dạy đếm cho trẻ là một hoạt động rất quan trọng. Giáo viên mầm non cần phải có các phương pháp, biện pháp tổ chức hoạt động làm quen với toán để dạy trẻ đếm một cách hiệu quả. Vì những lí do trên tôi quyết định chọn đề tài: “Tổ chức một số trò chơi dạy trẻ mẫu giáo đếm trong phạm vi 10”. 2. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là tổ chức trò chơi dạy trẻ mẫu giáo đếm trong phạm vi 10. Trên cơ sở đó góp phần nâng cao hiệu quả hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ mẫu giáo. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu đặc điểm tâm sinh lí và đặc điểm nhận thức của trẻ mẫu giáo. - Tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn của hoạt động hình thành biểu tượng toán về số và phép đếm cho trẻ mẫu giáo. - Tìm hiểu thực trạng hoạt động dạy đếm cho trẻ mẫu giáo trong phạm vi 10 tại trường mầm non Hoa Sen - Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc. - Xây dựng quy trình tổ chức một số trò chơi dạy trẻ mẫu giáo đếm trong phạm vi 10. - Thiết kế giáo án vận dụng tổ chức trò chơi học tập dạy trẻ mẫu giáo đếm trong phạm vi 10. 4. Đối tƣợng nghiên cứu Các hoạt động dạy đếm trong trường mầm non và cách tổ chức một số trò chơi dạy trẻ mẫu giáo đếm trong phạm vi 10. 5. Phạm vi nghiên cứu Hoạt động dạy đếm cho trẻ mẫu giáo trong phạm vi 10 tại trường mầm non Hoa Sen - Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc. 3 6. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp thống kê toán học - Phương pháp nghiên cứu lí luận - Phương pháp điều tra - Phương pháp quan sát - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm 7. Cấu trúc khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, nội dung khóa luận bao gồm 2 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn Chương 2: Tổ chức một số trò chơi dạy trẻ mẫu giáo đếm trong phạm vi 10 4 NỘI DUNG CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Đặc điểm hoạt động đếm của trẻ mẫu giáo 1.1.1.1. Khả năng đếm của trẻ a. Trẻ 3 - 4 tuổi Ngay từ khi còn nhỏ trẻ đã có những biểu tượng về tập hợp được cấu tạo từ các đối tượng cùng dạng hay không cùng dạng. Thông qua các hoạt động trong thực tế trẻ đã được làm quen với tập hợp: những đồ chơi, nhiều bông hoa, nhiều quả bóng,… Trong quá trình vui chơi, được tiếp xúc với các sự vật, hiện tượng xung quanh đã tạo điều kiện cho trẻ cảm thụ các tập hợp bằng các giác quan khác nhau: mắt nhìn, tai nghe, tay sờ mó,… Biểu tượng về “Tập hợp các vật” (số nhiều) và “Một” được hình thành. Khi nắm được ngôn ngữ, trẻ hiểu và diễn đạt được từ “Một” hay “Nhiều”. Ví dụ: Trẻ nói được “Có một ô tô”, “Có nhiều xe máy”, “Có một con gà”, “Có nhiều con gà con”… Ở độ tuổi mẫu giáo bé, trẻ đã có khả năng nhận biết về tập hợp như một thể thống nhất và trọn vẹn. Xong, trẻ chưa hình dung rõ ràng tất cả các phần tử của tập hợp và cũng chưa biết rõ từng phần tử của tập hợp. Ví dụ: Cô có 5 chiếc đĩa xếp thành hàng ngang, khi cô yêu cầu lấy cho cô nhiều quả táo thì trẻ làm được, nhưng khi cô yêu cầu hãy đặt cho cô mỗi cái đĩa 1 quả táo thì trẻ chỉ đặt cho 1 - 2 chiếc đĩa đầu và cuối, coi như là đã làm xong mà không để ý đến chiếc đĩa ở giữa. Qua đó, chứng tỏ rằng trẻ đã thấy giới hạn của tập hợp nhưng chưa nhận rõ từng phần tử của tập hợp. Nhu cầu so sánh số lượng giữa các nhóm vật ở trẻ bắt đầu nảy sinh. Lúc này, việc phân biệt số lượng nhiều - ít giữa các nhóm vật dựa nhiều vào cảm tính, trực quan. Vì vậy, việc nhận biết và so sánh số nhiều ở trẻ còn bị ảnh hưởng bởi sự tác động của một số yếu tố bên ngoài như: màu sắc, kích thước, sự phân bố trong không gian. 5 Khi bắt đầu nhận biết giới hạn của số nhiều thì trẻ lại nảy sinh nhu cầu lựa chọn “số nhiều” theo các dấu hiệu bên ngoài: màu sắc, kích thước, hình dạng. Ví dụ: Cô giáo đưa cho trẻ một rổ gồm các hình và yêu cầu trẻ phận biệt thì thường trẻ sẽ phân loại các hình đó theo màu sắc: xanh, đỏ, vàng. Trẻ cứ xếp mà không quan tâm đó là hình gì. Kích thước các vật và sự bố trí trong không gian cũng ảnh hưởng đến việc so sánh số nhiều ở trẻ. Ví dụ: Có 5 chấm tròn và 3 quả cam thì trẻ vẫn coi 3 quả cam nhiều hơn 5 chấm tròn. Vì vậy, cần khuyến khích trẻ quan tâm đến số lượng và phép đếm. Trẻ 3 - 4 tuổi đã biết gắn mỗi động tác, mỗi vật với một từ giống nhau “Này, này, này,…” hay “Nữa, nữa, nữa,…” khi lập tập hợp. Trẻ có khả năng đếm xong chưa biết đếm, thể hiện trẻ đã biết gắn mỗi số tự nhiên (bắt đầu từ số 1) với một vật nhưng lại không nêu được kết quả của phép đếm. Ví dụ: Khi cô hỏi “Nhà con có bao nhiêu người?” trẻ biết trả lời “Bố là 1, mẹ là 2, chị là 3, cháu là 4”. Cô giáo hỏi “Tất cả là bao nhiêu người?” thì trẻ không trả lời được. Điều đó chứng tỏ trẻ chưa biết khái quát để nêu lên kết quả của phép đếm. b. Trẻ 4 - 5 tuổi Ở trẻ 4 - 5 tuổi, những biểu tượng tập hợp của trẻ được phát triển và mở rộng, trẻ có khả năng nhận biết tập hợp ngay cả khi phần tử của chúng là những vật không giống nhau. Điều đó chứng tỏ đã có sự phát triển ở trẻ khả năng nhận biết dấu hiệu chung của tập hợp bất kì và bỏ qua những dấu hiệu khác của chúng. Trẻ lứa tuổi này đã nắm và sử dụng tốt biện pháp thiết lập tương ứng 1 : 1 giữa các phần tử của các tập hợp khi so sánh độ lớn của chúng. Ở trẻ đã xuất hiện nhu cầu xác định chính xác số lượng các phần tử có trong tập hợp. Vì vậy, khi thao tác với các tập hợp cụ thể trẻ bắt đầu sử dụng tới các con số và phép đếm, nhờ vậy mà trẻ bắt đầu nắm được vai trò của số kết quả. 6 Các thao tác đếm của trẻ được hình thành trên cơ sở trẻ thực hành thiết lập mối tương ứng 1 : 1 giữa các phần tử của các tập hợp khi đếm. Trẻ phải thực hiện một loạt các thao tác thực tiễn như: xếp các vật của một nhóm theo một trật tự nhất định, rồi xếp mỗi vật của nhóm khác tương ứng với một vật của nhóm vừa xếp trước. Như vậy, bằng thực tiễn biến đổi các đối tượng, trẻ xác định được mối quan hệ số lượng: bằng nhau, không bằng nhau, nhiều hơn, ít hơn giữa các nhóm đối tượng. Dưới tác động của việc dạy học, trẻ 4 - 5 tuổi nhanh chóng nắm được phép đếm, dễ dàng phân biệt được quá trình đếm và kết quả phép đếm, hiểu ý nghĩa khái quát của con số - là chỉ số cho số lượng các phần tử của tập hợp. Trẻ hiểu rằng các tập hợp có số phần tử bằng nhau sẽ được biểu thị cùng một số, còn các tập hợp có số phần tử bằng nhau sẽ được biểu thị bằng các số khác nhau. Tuy nhiên, trẻ còn khó khăn khi đếm số lượng lớn các vật, vì vậy chỉ nên dạy trẻ đếm trong phạm vi 5. Dạy học có ảnh hưởng lớn tới sự phát triển các biểu tượng số lượng và hoạt động đếm của trẻ 4 - 5 tuổi. Nếu không dạy trẻ hoặc dạy không đúng thì nhiều trẻ sẽ không nắm được kĩ năng thiết lập mối tương ứng 1 : 1 giữa các số với các phần tử của tập hợp khi đếm, không nắm được trình tự các số, vì vậy mà kết quả đếm thường không chính xác. Nhiều trẻ không biết khái quát kết quả phép đếm, cho nên khi đếm xong trẻ không ghi nhớ được kết quả đếm. Trẻ sẽ ít mắc những lỗi trên nếu trước khi học đếm trẻ nắm được kĩ năng thiết lập tương ứng 1 : 1 giữa các vật của các nhóm vật để so sánh và thiết lập mối quan hệ số lượng giữa chúng. Từ những đặc điểm phát triển những biểu tượng số lượng của trẻ 4 - 5 tuổi chúng ta thấy cần phải tiếp tục phát triển những biểu tượng về tập hợp cho trẻ bằng cách cho trẻ tiếp xúc với các tập hợp mà phần tử của chúng có những dấu hiệu khác nhau hay với các tập hợp lớn gồm nhiều tập con. Tập 7 cho trẻ phân loại các tập hợp theo các dấu hiệu khác nhau nhằm hình thành các thao tác tư duy cho trẻ như: phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa… Trên cơ sở những biểu tượng về tập hợp, dạy trẻ kĩ năng so sánh độ lớn các tập hợp đa dạng trên cơ sở thiết lập tương ứng 1 : 1 bằng các biện pháp so sánh như: xếp chồng, xếp cạnh và so sánh từ xa bằng ghép nối, qua đó phát triển cho trẻ kĩ năng tri giác, phân tích chính xác các phần tử của tập hợp làm cơ sở cho trẻ học đếm sau này. Việc dạy đếm cho trẻ 4 - 5 tuổi cần được tiến hành với các tập hợp có số phần tử trong phạm vi 5, dạy trẻ dùng từ số để biểu thị số phần tử có trong tập hợp nhằm phát triển tư duy trừu tượng cho trẻ. c. Trẻ 5 - 6 tuổi Trẻ 5 - 6 tuổi có khả năng phân tích chính xác các phần tử của tập hợp, các tập con trong tập lớn. Trẻ khái quát được một tập lớn gồm nhiều tập con và ngược lại nhiều tập hợp riêng biệt có thể gộp lại với nhau theo một điểm chung nào đó để tạo thành một tập lớn. Khi đánh giá độ lớn của tập hợp, trẻ mẫu giáo lớn ít bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như: màu sắc, số lượng, vị trí sắp đặt của các phần tử trong tập hợp. Hoạt động đếm của trẻ hình thành lên một bậc, trẻ có hứng thú đếm và phần lớn nắm được trình tự của các con số từ 1 - 10, biết thiết lập tương ứng 1 : 1 trong quá trình đếm, mỗi từ số tương ứng với một phần tử của tập hợp mà trẻ đếm. Trẻ không chỉ hiểu rằng, khi đếm thì số cuối cùng là số kết quả ứng với toàn bộ nhóm vật, mà trẻ còn bắt đầu hiểu con số là chỉ số cho số lượng phần tử của tất cả các tập hợp có cùng độ lớn không phụ thuộc và những đặc điểm, tính chất cũng như cách sắp đặt của chúng. Trẻ 5 - 6 tuổi bắt đầu hiểu mối quan hệ thuận nghịch giữa các số liền kề của dãy số tự nhiên (mỗi số đứng trước nhỏ hơn số đứng sau một đơn vị và mỗi số đứng sau lớn hơn số đứng trước một đơn vị). Trên cơ sở đó dần dần trẻ hiểu được quy luật thành lập dãy số tự nhiên n ± 1. Kỹ năng đếm của trẻ ngày 8 càng trở nên thuần thục, trẻ không chỉ đếm đúng số lượng của các nhóm vật mà còn cả âm thanh, các động tác, qua đó trẻ hiểu sâu sắc hơn vai trò của số kết quả. Mặt khác trẻ không chỉ đếm từng vật mà còn đếm từng nhóm vật, qua đó trẻ hiểu sâu sắc hơn ý nghĩa của khái niệm đơn vị - đơn vị của phép đếm có thể là cả nhóm vật chứ không chỉ là từng vật riêng lẻ. Hơn nữa dưới tác động của dạy học, trẻ mẫu giáo lớn không chỉ biết đếm xuôi mà còn biết đếm ngược trong phạm vị 10, trẻ nhận biết các số từ 1 - 10. Trẻ hiểu rằng mỗi con số không chỉ được diễn đạt bằng lời nói mà còn có thể viết và muốn biết số lượng của các vật trong nhóm không nhất thiết lúc nào cũng phải đếm, mà đôi lúc chỉ cần nhìn con số biểu thị số lượng của chúng. Như vậy, trẻ 5 - 6 tuổi cần tiếp tục hình thành biểu tượng về tập hợp, bước đầu cho trẻ làm quen với một số phép tính trên tập hợp, điều đó tạo cơ sở cho trẻ học các phép tính đại số sau này ở trường phổ thông. Tiếp tục dạy trẻ đếm trong phạm vi 10, giúp trẻ hiểu sâu sắc hơn khái niệm đơn vị, tạo tiền đề cho trẻ hiểu bản chất của các phép tính đại số mà trẻ sẽ học ở trường phổ thông. Dạy trẻ làm quen với các bài toàn đơn giản trên các tập hợp cụ thể bằng cách phân tích để biết cái gì đã cho, cái gì cần tìm, để tìm cái đó phải làm như thế nào? Đó chính là cơ sở để trẻ học tốt môn toán sau này ở trường phổ thông. 1.1.1.2. Hạn chế trong hoạt động đếm của trẻ Trẻ mẫu giáo có khả năng đếm khá thành thạo, tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn tồn tại một số hạn chế trong hoạt động đếm của trẻ. - Quá trình đếm, kết quả đếm và thao tác đếm của trẻ không rõ ràng. Trẻ hay nhầm kết quả đếm và thao tác đếm. Ví dụ: Khi trẻ đếm 5 quả táo, mỗi lần cầm quả táo đặt vào giỏ và nhấc tay ra ta đếm 1 quả. Nhưng trẻ đếm từ lúc cầm vào quả cam đặt xuống là 1, rút tay lên là 1 nữa. Kết quả là trẻ đếm 1 thành 2. 9 - Tạo 2 nhóm bằng nhau. Trẻ chỉ biết thêm cho nhóm có ít hơn để nhóm đó bằng nhóm lớn chứ không biết cách bớt nhóm nhiều để bằng nhóm ít. - Trẻ nhận biết nhóm nhiều hơn, ít hơn vẫn còn dựa vào cảm tính. Chưa biết được nhóm nhiều hơn, ít hơn qua kết quả của phép đếm. Ví dụ: hỏi trẻ 9 chú thỏ nhiều hơn 8 củ cà rốt thì nhiều hơn là mấy. Trẻ thường trả lời “nhiều hơn là 9”. - Trẻ chưa thuộc thứ tự các số khi đọc số. - Khi đếm chưa biết gắn mỗi đối tượng với một số bắt đầu từ số 1, còn đếm lặp lại, đếm bỏ sót, 1 số ứng với nhiều vật hoặc 1 vật ứng với nhiều số. - Trẻ chưa biết tách số cuối cùng ra khỏi quá trình đếm để tạo ra thành kết quả đếm. Vì những hạn chế trên vẫn còn tồn tại trong quá trình đếm của trẻ nên ta cần có những định hướng rõ ràng trong hoạt động dạy đếm cho trẻ mẫu giáo nhằm giúp trẻ đếm thành thạo và chính xác hơn. 1.1.2. Định hƣớng dạy hoạt động đếm cho trẻ mẫu giáo 1.1.2.1. Mục đích dạy đếm cho trẻ - Hình thành cho trẻ các biểu tượng toán học ban đầu về tập hợp, số lượng và số tự nhiên. - Hình thành và phát triển khả năng quan sát có mục đích, tập một số thao tác tư duy: phân loại, so sánh, tổng hợp,… - Phát triển tính ham hiểu biết, tìm tòi, sáng tạo của trẻ làm phong phú và mở rộng năng lực hoạt động của trẻ. - Phát triển ngôn ngữ, giúp trẻ hiểu và sử dụng đúng các thuật ngữ toán học trong các trường hợp cụ thể, diễn đạt một cách mạch lạc các yếu tố và các mối tương quan toán học. 1.1.2.2. Nội dung của hoạt động dạy đếm cho trẻ a. Trẻ 3 - 4 tuổi - Dạy trẻ tìm dấu hiện chung của một nhóm đồ vật và tạo nhóm đồ vật theo một dấu hiệu nào đó. 10 - Dạy trẻ biện pháp so sánh số lượng các nhóm vật bằng cách xếp tương ứng 1 - 1 giữa 2 nhóm đồ vật. - Dạy trẻ đếm và nhận biết số lượng trong phạm vi 5. - Gộp hai nhóm đối tượng lại và đếm chúng. - Tách một nhóm thành hai nhóm. b. Trẻ 4 - 5 tuổi - Dạy trẻ đếm số lượng trong phạm vi 10 và đếm theo khả năng. - Dạy trẻ đếm thứ tự đến 5 và nhận biết các số chỉ số lượng và các số thứ tự từ 1 đến 5. - Dạy trẻ gộp 2 nhóm đối tượng và đếm. - Dạy trẻ tách 1 nhóm đối tượng thành 2 nhóm. c. Trẻ 5 - 6 tuổi - Cho trẻ luyện tập cách so sánh số lượng của 2 nhóm đối tượng trong phạm vi 10 và nhiều hơn bằng cách xếp tương ứng 1 : 1. - Dạy trẻ sắp xếp 3 nhóm đối tượng theo sự tăng hay giảm dần về số lượng của các nhóm và sử dụng các từ: nhiều nhất, ít hơn, ít nhất. - Tiếp tục dạy trẻ phép đếm xác định số lượng trong phạm vi 10 và đếm theo khả năng của trẻ. - Dạy trẻ gộp 2 nhóm đối tượng lại và đếm chúng. - Dạy trẻ nhận biết các con số chỉ số lượng và các con số chỉ thứ tự trong phạm vi 10, nắm được mối quan hệ giữa các số liền kề thuộc dãy số tự nhiên. - Dạy trẻ thêm bớt trong phạm vi 10. 1.1.2.3. Phương pháp dạy đếm cho trẻ mẫu giáo Phương pháp dạy hình thành biểu tượng toán học cho trẻ mầm non được coi là tổ hợp các cách thức tổ chức các hoạt động của trẻ em trong quá trình hình thành biểu tượng toán học cho trẻ nhằm mục đích giáo dục toán học cho trẻ mầm non. 11 Một số phương pháp dạy học thường dùng trong quá trình hình thành các biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ. a. Phương pháp hoạt động với đồ vật (phương pháp dạy học trực quan) * Định nghĩa, vai trò: - Định nghĩa: Phương pháp dạy học trực quan là phương pháp tổ chức cho trẻ tiến hành các hoạt động với đồ vật dưới hình thức vui chơi mang tính trực quan, từ đó hình thành nội dung bài học. - Ý nghĩa: Đây là phương pháp chủ đạo +Giúp trẻ nhận biết các thuộc tính, đặc điểm bên ngoài của sự vật, hiện tượng. +Giúp trẻ hình thành một cách nhanh chóng, rõ ràng những biểu tượng toán học cụ thể. * Cách tiến hành: - Bước 1: Xác định mục đích bài dạy, yêu cầu trẻ cần đạt được - Bước 2: Xác lập phương thức hoạt động - Bước 3: Định hướng hoạt động (nêu lên nhiệm vụ cần thực hiện) - Bước 4: Tổ chức cho trẻ hoạt động trong giờ học + Tổ chức cho trẻ hoạt động với đồ vật + Hướng dẫn trẻ phân tích, so sánh, rút ra kết luận + Tổ chức vận dụng điều mới học vào các hoạt động thực hành + Đánh giá kết quả thực hiện ở từng hoạt động b. Phương pháp thực hành, luyện tập Là phương pháp tổ chức cho trẻ thực hiện các hành động gồm một chuỗi các thao tác cùng với việc sử dụng các đồ vật, qua đó hình thành kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo và khả năng vận dụng vào các tình huống khác nhau cho trẻ. Các trường hợp được sử dụng: - Luyện tập qua các bài tập ứng dụng đa dạng: các trò chơi, các phương tiện khác nhau. 12 - Vận dụng giải quyết các tình huống cụ thể trong thực tế. - Luyện tập qua các trò chơi (cô cần nói rõ tên trò chơi, luật chơi, trò chơi mới cô phải cho trẻ chơi thử). c. Phương pháp dùng lời * Khái niệm: Là phương pháp sử dụng ngôn ngữ của cô để mô tả, hướng dẫn gợi ý hoặc hỏi trẻ nhằm hướng dẫn trẻ quan sát, đối chiếu, so sánh, phân tích để nắm được tri thức của bài học mới. * Ý nghĩa: Đây là phương pháp thường xuyên được sử dụng giúp trẻn tiếp thu kiến thức một cách dễ dàng, đầy đủ hơn. Cô giáo có thể sử dụng các câu hỏi gợi mở nhằm kích thích sự phát triển tư duy và khả năng diễn đạt của trẻ. Qua đó, trẻ có thể chính xác hóa, khái quát hóa được sự nhận thức của bản thân. * Tiến hành: - Bước 1: Hướng dẫn trẻ quan sát đối tượng - Bước 2: Tổ chức cho trẻ hoạt động với đồ vật - Bước 3: Hướng dẫn trẻ quan sát, phân tích để tìm ra kết quả d. Phương pháp dạy học tích cực * Khái niệm: Là các phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học trong quá trình hình thành các kiến thức mới. * Phân loại: - Phương pháp dạy học phân hóa đối tượng người học - Phương pháp dạy học gợi mở vấn đề - Phương pháp học tập trải nghiệm - Phương pháp dạy học khám phá,… 13