Tài liệu Tiểu luận vấn đề cnh và hđh ở vn

Lêi nãi ®Çu tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi T¹i sao l¹i ph¶i nghiªn cøu vÒ ph¹m trï con ngêi vµ vÊn ®Ò vÒ con ngêi trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc trong khi thÕ giíi ®· tr¶i qua hai cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vÜ ®¹i vµ trªn thÕ giíi ®· cã rÊt nhiÒu, rÊt nhiÒu níc ®· trë thµmh nh÷ng níc c«ng nghiÖp lín. Ph¶i ch¨ng ®ã lµ v× c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ ph¬ng thøc duy nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ bÊt kú mét quèc gia nµo bá qua qu¸ tr×nh nµy ®Òu sÏ trë nªn qu¸ chËm, qu¸ l¹c hËu so víi bíc ®i cña thÕ giíi? Vµ ph¶i ch¨ng gièng nh c¸c quèc gia kh¸c, ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt chung ®ã? Nhng quan träng h¬n c¶, ph¶i ch¨ng con ngêi lµ chñ thÓ, lµ mÊu chèt, lµ ®iÓm khëi ®Çu còng nh lµ c¸i ®Ých cña qu¸ tr×nh l©u dµi nµy? §óng lµ trªn thùc tÕ ë nhiÒu quèc gia c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®· t¹o ra nhiÒu thµnh tùu khoa häc kh«ng thÓ phñ nhËn ®îc. Ch¼ng h¹n viÖc sö dông n¨ng lîng nguyªn tö, n¨ng lîng mÆt trêi ®· lµm gi¶m sù phô thuéc cña con ngêi vµo nguån n¨ng lîng kho¸ng s¶n; sù ra ®êi cña c¸c vËt liÖu tæng hîp kh«ng nh÷ng gióp con ngêi gi¶m phô thuéc vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn kh«ng t¸i sinh ®îc mµ cung cÊp cho con ngêi nguån vËt liÖu míi cã tÝnh n¨ng u viÖt h¬n vµ t¸i sinh ®îc. Nhê ph¸t minh con ngêi sö dông nguån vËt liÖu míi nµy mµ con ngêi ®· cã thÓ thu nhá m¸y tÝnh ®iÖn tö xuèng hµng v¹n lÇn vÒ thÓ tÝch ®ång thêi t¨ng hiÖu n¨ng cña nã lªn hµng chôc v¹n lÇn so víi ba chôc n¨m tríc. Sù ra ®êi vµ xuÊt hiÖn c¸c lo¹i vËt liÖu míi ®ang ngµy cµng trë thµnh nh©n tè v« cïng quan träng cña sù ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt x· héi vµ tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ. Cïng víi qu¸ tr×nh tù ®éng ho¸, tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ cho thÊy kh¶ n¨ng loµi ngêi sÏ tiÕn tíi mét x· héi cña c¶i tu«n ra dµo d¹t. Cßn ë ViÖt Nam th× sao? Cho ®Õn nay,ViÖt Nam vÉn thuéc lo¹i nh÷ng níc nghÌo nhÊt thÕ giíi, nÒn kinh tÕ vÉn ë t×nh tr¹ng l¹c hËu, cßn mang tÝnh chÊt tù cÊp, tù tóc, ®Êt níc cha ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, l¹m ph¸t cßn ë møc cao, s¶n xuÊt cha æn ®Þnh, t×nh h×nh mÊt c©n ®èi vÉn nghiªm träng, béi chi ng©n s¸ch cßn lín, tèc ®é t¨ng d©n sè cao, lao ®éng thÊt nghiÖp hoÆc kh«ng ®ñ viÖc lµm ngµy cµng t¨ng (6,28% d©n sè thµnh thÞ thÊt nghiÖp), ®êi sèng nh©n d©n cßn nhiÒu khã kh¨n; tæng s¶n phÈm quèc d©n (GDP) tÝnh theo ®Çu ngêi thuéc lo¹i thÊp nhÊt thÕ giíi: 220USD n¨m 1993 vµ 428 USD n¨m 2001 thÊp h¬n Lµo 1700USD, Bangladesh 1410USD, Th¸ilan 5757USD, Malaysia 8513, §µi Loan 17495, tèc ®é t¨ng b×nh qu©n chËm h¬n nhiÒu níc trong khu vùc. G¾n liÒn víi nÒn kinh tÕ ®ã lµ lèi lµm ¨n t¶n m¹n vµ tuú tiÖn cña s¶n xuÊt nhá. Cïng víi nh÷ng thuyÒn thèng tèt ®Ñp mµ chóng ta ®ang kÕ thõa còng cã nh÷ng truyÒn thèng l¹c hËu cña ngêi 1 ®· chÕt ®ang ®Ì nÆng lªn vai ngêi ®ang sèng... V× vËy muèn kh«ng bÞ tôt hËu xa h¬n n÷a, muèn æn ®Þnh mäi mÆt ®Ó ®i lªn vµ ph¸t triÓn th× tÊt yÕu ph¶i thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Héi nghÞ lÇn thø VI Ban chÊp hµnh trung ¬ng §¶ng céng s¶n ViÖt Nam kho¸ VII (tõ 24/11/1993 ®Õn 1/12/1993) vµ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú (20-25/1/1994) ®· x¸c ®Þnh tíi ®©y níc ta “chuyÓn dÇn sang mét thêi kú ph¸t triÓn míi, ®Èy tíi mét bíc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, nh»m t¹o thªm nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm, ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ, c¶i thiÖn h¬n n÷a ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n. §©y lµ nhiÖm vô trung t©m cã tÇm quan träng hµng ®Çu trong thêi gian tíi.”Chñ tr¬ng ®ã tiÕp tôc ®îc hoµn thiÖn vµ cã bíc ph¸t triÓn míi ë c¸c §¹i héi VII,VIII,IX vµ trong nhiÒu NghÞ quyÕt quan träng cña Trung ¬ng. Song dùa vµo ®©u ®Ó ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn nã cho thËt hiÖu qu¶ vµ kh«ng ph¶i tr¶ gi¸ qu¸ ®¾t th× l¹i kh«ng dÔ dµng; bëi v× tõ chç thÊy ®îc tÝnh tÊt yÕu nÕu kh«ng cÈn thËn l¹i dÔ sa vµo duy ý chÝ nh ®· tõng x¶y ra tríc ®©y hoÆc tr¸i l¹i nÕu chØ thÊy khã kh¨n, bÊt lîi, thiÕu ®iÒu kiÖn råi cam chÞu tôt hËu th× l¹i lµ mét tai häa. Nh vËy còng cã nghÜa lµ chóng ta ®· ®Ó l¹i cho thÕ hÖ t¬ng lai mét c¸i g¸nh qu¸ nÆng vµ sÏ cã téi rÊt lín ®èi víi nh÷ng ai ®· hy sinh x¬ng m¸u cho sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc b¶o vÖ ®Êt níc. Nhng nÕu chØ cã nh vËy th× t¹i sao l¹i ph¶i ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò con ngêi? LiÖu cã ph¶i con ngêi ®ang gi÷ mét vai trß g× ®ã trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, vµ h¬n thÕ n÷a ph¶i ch¨ng ®ã lµ mét vai trß quan träng, quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i cña sù nghiÖp ®æi míi nµy? Tríc hÕt cã thÓ nãi r»ng x· héi loµi ngêi tån t¹i vµ ph¸t triÓn dùa vµo hai nguån tµi nguyªn lµ: thiªn nhiªn vµ con ngêi. C¸i quý nhÊt trong nguån tµi nguyªn con ngêi lµ trÝ tuÖ. Theo quan niªm cæ ®iÓn, mäi nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Òu cã h¹n vµ ®Òu cã thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt. Song, sù hiÓu biÕt cña con ngêi ®·, ®ang vµ sÏ kh«ng bao giê chÞu dõng l¹i, nghÜa lµ nguån tµi nguyªn trÝ tuÖ kh«ng cã giíi h¹n. TÝnh v« tËn cña nguån tiÒm n¨ng trÝ tuÖ lµ nÒn t¶ng ®Ó con ngêi nhËn thøc tÝnh v« tËn cña thÕ giíi vËt chÊt, tiÕp tôc nghiªn cøu nh÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cßn v« tËn nhng cha ®îc khai th¸c vµ sö dông, ph¸t hiÖn ra nh÷ng tÝnh n¨ng míi cña nh÷ng d¹ng tµi nguyªn ®ang sö dông hoÆc s¸ng t¹o ra nh÷ng nguån tµi nguyªn míi vèn kh«ng cã s½n trong tù nhiªn, nh»m phôc vô cho sù ph¸t triÓn cña x· héi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi. Bëi vËy cã thÓ nãi, trÝ tuÖ con ngêi lµ nguån lùc v« tËn cña sù ph¸t triÓn x· héi. §ång thêi, nguån lùc ph¸t triÓn cña x· héi, tríc hÕt vµ quan träng h¬n c¶ còng chÝnh lµ con ngêi- nguån tiÒm n¨ng søc lao ®éng. Con ngêi ®· lµm nªn lÞch sö cña chÝnh m×nh b»ng lao ®éng ®îc ®Þnh híng bëi trÝ tuÖ ®ã. Ta ®· biÕt r»ng, “tÊt c¶ c¸i g× thóc ®Èy con ngêi ho¹t ®éng ®Òu tÊt nhiªn ph¶i th«ng qua ®Çu ãc cña hä” (1), tøc lµ ph¶i th«ng qua trÝ tuÖ cña hä. Tríc tiªn, nh÷ng nhu cÇu vÒ sinh tån ®· thóc ®Èy con ngêi ho¹t ®éng theo b¶n n¨ng nh bÊt kú mét ®éng vËt nµo kh¸c. Nhng råi “b¶n th©n con ngêi b¾t ®Çu tù ph©n biÖt víi sóc vËt ngay khi con ngêi b¾t ®Çu s¶n xuÊt ra nh÷ng t liÖu 2 sinh ho¹t cña m×nh- ®ã lµ mét bíc tiÕn do tæ chøc c¬ thÓ cña con ngêi quy ®Þnh” (2). Sù kh¸c biÖt c¨n b¶n vÒ mÆt “tæ chøc c¬ thÓ” gi÷a con ngêi vµ con vËt chÝnh lµ bé ãc vµ ®«i bµn tay. Bé ãc ®iÒu khiÓn ®«i bµn tay, nghÜa lµ b»ng trÝ tuÖ (bé ãc) vµ lao ®éng (®«i bµn tay) con ngêi ®· tiÕn hµnh ho¹t ®éng biÕn ®æi tù nhiªn lµm nªn lÞch sö x· héi, ®ång thêi trong qu¸ tr×nh ®ã ®· biÕn ®æi c¶ b¶n th©n m×nh. Cho ®Õn khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ®¸nh dÊu bëi nh÷ng ph¸t minh khoa häc, nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i th× trÝ tuÖ con ngêi vÉn cã søc m¹nh ¸p ®¶o. Nh÷ng t duy m¸y mãc, trÝ tuÖ nh©n t¹o... dï réng lín ®Õn ®©u, dï díi h×nh thøc hoµn h¶o nhÊt còng chØ lµ mét m¶ng cùc nhá, mét sù ph¶n ¸nh rÊt tinh tÕ thÕ giíi néi t¹i cña con ng êi, chØ lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khoa häc kinh tÕ, cña ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña con ngêi. Mäi m¸y mãc dï hoµn thiÖn, dï th«ng minh ®Õn ®©u còng chØ lµ kÎ trung gian cho ho¹t ®éng cña con ngêi. Do ®ã con ngêi lu«n lu«n ®· vµ vÉn lµ chñ thÓ duy nhÊt cña mäi ho¹t ®éng trong x· héi. Thùc tiÔn ngµy nay cµng kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n trong quan niÖm cña M¸c vÒ vÞ trÝ vai trß kh«ng g× thay thÕ ®îc cña con ngêi trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i, cña x· héi loµi ngêi. B¶n th©n sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ mµ chóng ta ®ang tõng bíc thùc hiÖn víi nh÷ng thµnh c«ng bíc ®Çu cña nã còng ngµy cµng ®ßi hái mçi chóng ta ph¶i nhËn thøc s©u s¾c “nh÷ng gi¸ trÞ lín lao vµ ý nghÜa quyÕt ®Þnh cña nh©n tè con ngêi”, thÊy râ vai trß cña con ngêi trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn thùc tÕ vµ trong quan niÖm cña mçi chóng ta, con ngêi ngµy cµng thÓ hiÖn râ vai trß lµ “chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸, mäi nÒn v¨n minh cña c¸c quèc gia” (3). Bëi vËy ®Ó ®Èy nhanh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN vµ ®a sù nghiÖp c¸ch m¹ng lín lao ®ã ®Õn thµnh c«ng ë mét níc vÉn cßn trong t×nh tr¹ng l¹c hËu nh níc ta, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng ph¸t triÓn con ngêi ViÖt Nam, n©ng cao ®éi ngò nh÷ng ngêi lao ®éng níc ta lªn mét tÇm cao chÊt lîng míi. NhËn ®Þnh nµy ®· ®îc kh¼ng ®Þnh trong nghÞ quyÕt §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng: “N©ng cao d©n trÝ, båi dìng vµ ph¸t huy nguån lùc to lín cña con ngêi ViÖt Nam lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸”. NhËn ®Þnh nµy tiÕp tôc ®îc kh¼ng ®Þnh vµ cã bíc ph¸t triÓn míi ë §¹i héi IX vµ nhiÒu NghÞ quyÕt quan träng cña Trung ¬ng. Mét lÇn n÷a ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh tÝnh cÊp thiÕt vµ ý nghÜa quan träng cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nµy. Qua ®ã, triÕt häc tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ, vai trß cña m×nh trong ®êi sèng x· héi vµ trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc. Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta ®îc tiÕn hµnh nh thÕ nµo, quy m« vµ nhÞp ®é cña nã ra sao, ®iÒu ®ã mét phÇn tuú thuéc vµo sù ®ãng gãp cña triÕt häc. 3 ch¬ng I Nguån gèc vµ c¬ së lý luËn I . B¶n chÊt con ngêi Con ngêi lµ sinh vËt cã tÝnh x· héi. §èi víi M¸c “con ngêi kh«ng ph¶i lµ mét tån t¹i trõu tîng, Èn n¸u ®©u ®ã ngoµi thÕ giíi” (4). §ã lµ nh÷ng con ngêi sèng trong mét thêi ®¹i nhÊt ®Þnh, mét m«i trêng x· héi nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng quan hÖ x· héi phong phó, phøc t¹p vµ ngµy cµng phong phó víi sù ph¸t triÓn cña v¨n minh. C¸c M¸c viÕt “B¶n chÊt con ngêi kh«ng ph¶i lµ mét c¸i trõu tîng cè h÷u c¸ nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ngêi lµ tæng hoµ nh÷ng quan hÖ x· héi” (5). Qua luËn ®Ò næi tiÕng ®ã, chóng ta thÊy M¸c muèn nãi b¶n chÊt con ngêi, mét sù trõu tîng khoa häc, lµ sù kh¸i qu¸t tõ ®êi sèng cô thÓ, tõ thuéc tÝnh cña con ngêi hiÖn thùc, thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c, b¶n chÊt con ngêi ®îc thÓ hiÖn vµ chØ cã thÓ ®îc thÓ hiÖn th«ng qua tæng thÓ c¸c quan hÖ x· héi. Muèn t×m b¶n chÊt con ngêi th× ph¶i t×m ë bªn trong chø kh«ng ph¶i ë bªn ngoµi ®êi sèng hiÖn thùc cña con ngêi. LuËn ®Ò cña M¸c kh«ng lµm mÊt ®i tÝnh c¸ nh©n, kh¼ng ®Þnh sù kú diÖu, sù phong phó v« h¹n cña tÝnh c¸ch con ngêi. NÕu ®øng trªn quan ®iÓm sinh vËt häc mµ xÐt th× kh«ng thÓ hiÓu ®îc ch¼ng nh÷ng thùc chÊt cña con ngêi, mµ ngay c¶ ý nghÜa cña c¬ thÓ con ngêi, tõ khi qu¸ tr×nh nguån gèc loµi ngêi kÕt thóc th× nh÷ng biÕn ®æi trong c¬ thÓ ®Òu ®îc híng dÉn bëi ¶nh hëng quyÕt ®Þnh cña v¨n ho¸: kh¶ n¨ng ®èi xö cã tÝnh ngêi ®èi víi thÕ giíi vµ ®èi víi nh÷ng ngêi kh¸c, kh¶ n¨ng lao ®éng, giao tiÕp víi nh÷ng ngêi chung quanh, kh¶ n¨ng t duy, cã nh÷ng t×nh c¶m ®¹o ®øc vµ nh÷ng xóc c¶m thÈm mü, tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã ®Òu kh«ng ph¶i lµ ®Æc tÝnh cña c¬ thÓ mµ lµ nh÷ng nÐt ®· h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh thùc tiÔn lÞch sö x· héi, tiªu biÓu cho thùc chÊt cña con ngêi trong c¸ch biÓu hiÖn vµ béc lé c¸ thÓ cña nã. Nh÷ng nÐt Êy ®îc h×nh thµnh nhê chç con ngêi tham gia vµo hÖ thèng c¸c quan hÖ x· héi, vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng lao ®éng, ®i liÒn víi sù tham gia cña con ngêi vµo qu¸ tr×nh n¾m v÷ng vµ t¸i t¹o nÒn v¨n ho¸ x· héi (lao ®éng, ho¹t ®éng). ChÝnh trong qu¸ tr×nh nµy con ngêi ®· tù s¸ng t¹o ra b¶n th©n m×nh mét c¸ch lÞch sö vµ kh«ng ngõng t¸i hiÖn b¶n th©n m×nh, tù gi¸o dôc b¶n 4 th©n víi t c¸ch lµ con ngêi. Tiªu chuÈn lÞch sö cho phÐp ngêi ta ph©n biÖt con ngêi- ®ã lµ s¶n xuÊt ra c«ng cô lao ®éng còng b»ng chÝnh c«ng cô. §ång thêi tiÒn ®Ò tuyÖt ®èi vµ ®iÒu kiÖn cña v¨n ho¸ con ngêi lµ giíi tù nhiªn mµ con ngêi dïng ®Ó x©y dùng nÒn v¨n hãa cña m×nh b»ng c¸ch chinh phôc tù nhiªn mét c¸ch s¸ng t¹o. Con ngêi x· héi lµ kÎ s¸ng t¹o ra lÞch sö, s¸ng t¹o ra b¶n th©n m×nh. ChÝnh v× vËy, con ngêi hoµn toµn mang tÝnh x· héi. VËy th× trong ®êi sèng x· héi con ngêi cã vai trß g×? II . Vai trß cña con ngêi trong ®êi sèng x· héi, ®Æc biÖt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi H¬n mét tr¨m n¨m tríc, khi kh¼ng ®Þnh tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña x· héi loµi ngêi lµ sù thay thÕ lÉn nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, C¸c M¸c ®· nãi tíi viÖc lÊy sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ngêi lµm thíc ®o chung cho sù ph¸t triÓn x· héi. C¸c M¸c cho r»ng, xu híng chung cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö ®îc quy ®Þnh bëi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm con ngêi vµ nh÷ng c«ng cô lao ®éng do con ngêi t¹o ra. Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt tù nã ®· nãi lªn tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi qua viÖc con ngêi chiÕm lÜnh vµ sö dông ngµy cµng nhiÒu lùc lîng tù nhiªn víi t c¸ch lµ c¬ së vËt chÊt cho ho¹t ®oäng sèng cña chÝnh con ngêi. Chóng ta biÕt r»ng s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng thùc tiÔn c¬ b¶n cña con ngêi nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu cña m×nh. S¶n xuÊt quyÕt ®Þnh nhu cÇu nhng kh«ng cã nhu cÇu th× còng kh«ng cã s¶n xuÊt. Nhu cÇu cña con ngêi t¨ng lªn kh«ng ngõng, do ®ã mµ con ngêi lu«n lu«n ph¸t triÓn s¶n xuÊt v× muèn n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lîng, hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt, gi¶m nhÑ lao ®éng. V× vËy cã thÓ nãi, trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, tríc hÕt vµ quan träng h¬n c¶ lµ ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt, bé ãc vµ bµn tay con ngêi kh«ng ngõng hoµn thiÖn. Sù hoµn thiÖn cña bé ãc lµ c¬ së, lµ nguån vËt chÊt v« tËn cho nh÷ng ho¹t ®éng ngµy cµng phøc t¹p, tinh vi, ®a d¹ng, phong phó cña con ngêi, ®a ®Õn sù thay ®æi liªn tôc c¬ së vËt chÊt vµ kü thuËt cña x· héi. Sù ph¸t triÓn hoµn thiÖn kh«ng ngõng cña trÝ tuÖ con ngêi ®· ®îc thÓ hiÖn b»ng viÖc truyÒn ®¹t, tµng tr÷ nh÷ng tri thøc lý luËn vµ kinh nghiÖm tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c vµ ®îc ghi nhËn nh©n c¸ch cô thÓ, tríc hÕt ë sù biÕn ®æi cña c«ng cô s¶n xuÊt. Hay nãi c¸ch kh¸c, søc m¹nh trÝ tuÖ con ngêi kh«ng ngõng ®îc vËt thÓ ho¸ trong c«ng cô s¶n xuÊt, trong lùc lîng s¶n xuÊt nãi chung. TÝnh v« tËn cña trÝ tuÖ con ngêi ®îc biÓu hiÖn ë sù biÕn ®æi kh«ng ngõng ë tÝnh ®a d¹ng, phong phó v« cïng tËn cña c«ng cô s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi. Nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng lùc lîng s¶n xuÊt ®· vµ ®ang diÔn ra trong lÞch sö x· héi loµi ngêi lµ nh÷ng nÊc thang ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn ngµy cµng cao h¬n cña c«ng cô s¶n xuÊt: tõ löa ®Õn c«ng cô s¶n xuÊt thñ c«ng, råi c«ng cô c¬ khÝ m¸y mãc vµ c«ng nghÖ trÝ tuÖ ngµy nay.. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã chøng tá r»ng con ngêi víi bµn tay vµ khèi ãc cña m×nh lµ nh©n tè thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. 5 Nhng bªn c¹nh vai trß con ngêi lµ chñ thÓ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt, lµ yÕu tè hµng ®Çu ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong lùc lîngs¶n xuÊt cña x· héi, con ngêi cßn lµ chñ thÓ ho¹t ®éng cña qu¸ tr×nh lÞch sö. Th«ng qua ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, cc s¸ng t¹o ra lÞch sö cña chÝnh m×nh, s¸ng t¹o ra lÞch sö cña x· héi loµi ngêi. KÕt qu¶ lµ x· héi loµi ngêi ®· bíc tõ thêi ®¹i v¨n minh nµy sang thêi ®¹i v¨n minh kh¸c cao h¬n, trong qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. MÆt kh¸c khi s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn, tÝnh chÊt x· héi hãa cña s¶n xuÊt ngµy cµng gia t¨ng, viÖc tiÕn hµnh s¶n xuÊt tËp thÓ b»ng lùc lîng cña toµn x· héi vµ sù ph¸t triÓn míi cña nÒn s¶n xuÊt do viÖc ®ã mang l¹i sÏ cÇn ®Õn nh÷ng con ngêi hoµn toµn míi. C¸c M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi tríc hÕt cã ý nghÜa lµ “sù ph¸t triÓn phong phó cña b¶n chÊt con ngêi, coi nh lµ mét môc ®Ých tù th©n”(6). Bëi vËy theo C¸c M¸c, ý nghÜa lÞch sö, môc ®Ých cao c¶ cña sù ph¸t triÓn x· héi lµ ph¸t triÓn con ngêi toµn diÖn, n©ng cao n¨ng lùc vµ phÈm gi¸ cña con ngêi, gi¶i phãng con ngêi, lo¹i trõ ra khái cuéc sèng con ngêi mäi sù tha ho¸ ®Ó con ngêi sèng víi cuéc sèng ®Ých thùc cña m×nh. Thùc tÕ ®· chøng minh, trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc, chØ cã con ngêi-yÕu tè quan träng nhÊt trong lùc lîng s¶n xuÊt cña x· héi míi lµ nh©n tè chÝnh, lµ nguån lùc mang tÝnh quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i. Nhng con ngêi còng lµ môc tiªu, lµ c¸i ®Ých cña sù ph¸t triÓn, sù ®æi míi nµy. Hay nãi c¸ch kh¸c, c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc mµ cô thÓ lµ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ do con ngêi, phô thuéc vµo con ngêi vµ v× con ngêi. 6 Ch¬ng II VÊn ®Ò c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam I . c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ g× ? Tõ tríc tíi nay, cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ c«ng nghiÖp ho¸. VËy nªn hiÓu ph¹m trï nµy nh thÕ nµo? Quan niÖm ®¬n gi¶n nhÊt vÒ c«ng nghiÖp ho¸ cho r»ng “ c«ng nghiÖp ho¸ lµ ®a ®Æc tÝnh c«ng nghiÖp cho mét ho¹t ®éng, trang bÞ ( cho mét vïng, mét níc), c¸c nhµ m¸y, c¸c lo¹i c«ng nghiÖp...” Quan niÖm mang tÝnh triÕt tù nµy ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh h×nh thµnh lÞch sö c«ng nghiÖp ho¸ ë c¸c níc T©y ¢u, B¾c Mü. Nghiªn cøu ®Þnh nghÜa ph¹m trï c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c nhµ kinh tÕ Liªn X« (cò) ta thÊy trong cuèn gi¸o khoa kinh tÕ chÝnh trÞ cña Liªn X« ®îc dÞch sang tiÕng ViÖt Nam 1958, ngêi ta ®· ®Þnh nghÜa “ c«ng nghiÖp ho¸ XHCN lµ ph¸t triÓn ®¹i c«ng nghiÖp, tríc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng, sù ph¸t triÓn Êy cÇn thiÕt cho viÖc c¶i t¹o toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n trªn c¬ së kü thuËt tiªn tiÕn.” Quan ®iÓm c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®¹i c«ng nghiÖp, tríc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng cña c¸c nhµ kinh tÕ häc Liªn X« ®· ®îc chóng ta tiÕp nhËn thiÕu sù ph©n tÝch khoa häc ®èi víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña níc ta. Cuèn “ Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt” ®· gi¶i thÝch c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn s¶n xuÊt c¬ khÝ lín trong tÊt c¶ c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ ®Æc biÖt c«ng nghiÖp nÆng, dÇn tíi sù t¨ng nhanh tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Trªn thùc tÕ, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc nh÷ng n¨m 60, ta ®· m¾c ph¶i sai lÇm ®ã, kÕt qu¶ lµ nÒn kinh tÕ vÉn kh«ng tho¸t khái nÒn c«ng nghiÖp l¹c hËu, n«ng nghiÖp l¹c hËu, kÕt cÊu h¹ tÇng yÕu kÐm... MÆc dï kh«ng ®¹t ®îc môc tiªu nhng còng chÝnh nhê c«ng nghiÖp ho¸ mµ níc ta ®É x©y dùng ®îc mét sè c¬ së vËt chÊt kü thuËt nhÊt ®Þnh, t¹o ra tiÒm lùc vÒ kinh tÕ-quèc phßng, phôc vô chiÕn tranh, ®¶m b¶o ®îc phÇn nµo ®êi sèng nh©n d©n. N¨m 1963, tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Liªn hiÖp quèc ( UNIDO) ®· ®a ra mét ®Þnh nghÜa: “c«ng nghiÖp ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, trong qu¸ tr×nh nµy, mét bé phËn ngµy cµng t¨ng c¸c nguån cña c¶i quèc d©n ®îc ®éng viªn ®Ó ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu ngµnh ë trong níc víi kü thuËt hiÖn ®¹i. §Æc ®iÓm cña c¬ cÊu kinh tÕ nµy lµ cã mét bé phËn lu«n thay ®æi ®Ó s¶n xuÊt ra t liÖu s¶n xuÊt, hµng tiªu dïng vµ cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho toµn bé nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn víi nhÞp ®é cao, ®¶m b¶o ®¹t tíi sù tiÕn bé cña nÒn kinh tÕ vµ x· héi.” Theo quan ®iÓm nµy, qu¸ tr×nh 7 c«ng nghiÖp ho¸ nh»m thùc hiÖn nhiÒu môc tiªu chø kh«ng ph¶i chØ nh»m mét môc tiªu kinh tÕ-kü thuËt. Cßn theo quan niÖm míi phï hîp víi ®iÒu kiÖn níc ta th× c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ g¾n liÒn víi ®æi míi c«ng nghÖ, x©y dùng c¬ cÊu vËt chÊt-kü thuËt, lµ qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn s¶n xuÊt x· héi tõ tr×nh ®é c«ng nghÖ thÊp sang tr×nh ®é c«ng nghÖ cao h¬n, nhê ®ã mµ t¹o ra sù t¨ng tr ëng bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶ cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nãi tãm l¹i ®ã lµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt tõ thÊp ®Õn cao, tõ cha hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn. Thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ lµ nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, ®a níc ta theo kÞp c¸c níc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. II. Muèn tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ta ph¶i lµm g×? Sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái ngoµi m«i trêng chÝnh trÞ æn ®Þnh, ph¶i cã c¸c nguån lùc cÇn thiÕt nh: nguån lùc con ngêi, vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, vÞ trÝ ®Þa lý, nguån lùc níc ngoµi. C¸c nguån lùc nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, cïng tham gia vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nhng møc ®é t¸c ®éng vµ vai trß cña chóng ®èi víi toµn bé qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng gièng nhau, trong ®ã nguån lùc con ngêi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh. Vai trß cña nguån lùc con ngêi quan träng nh thÕ nµo ®· ®îc chøng minh trong lÞch sö kinh tÕ cña nh÷ng níc t b¶n ph¸t triÓn nh NhËt B¶n, Mü,... nhiÒu nhµ kinh doanh níc ngoµi khi ®Õn tham quan NhËt B¶n thêng chØ chó ý ®Õn kü thuËt, m¸y mãc vµ coi ®ã lµ nguyªn nh©n t¹o nªn “kú tÝch NhËt B¶n”. Nhng hä ®· nhÇm, chÝnh ngêi NhËt B¶n còng kh«ng quan niÖm nh vËy. Ngêi NhËt cho r»ng kü thuËt vµ c«ng nghÖ cã vai trß rÊt to lín nhng kh«ng ph¶i lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt. YÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt dÉn ®Õn thµnh c«ng cña hä lµ con ngêi. Cho nªn hä ®· tËp trung cao ®é vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®éc ®¸o ph¸t triÓn yÕu tè con ngêi. Ngµy nay ®èi víi nh÷ng níc l¹c hËu ®i sau, kh«ng thÓ ph¸t triÓn nhanh chãng nÕu kh«ng tiÕp thu nh÷ng tiÕn bé khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cña c¸c nícph¸t triÓn. Nhng kh«ng ph¶i cø nhËp c«ng nghÖ tiªn tiÕn b»ng mäi gi¸ mµ kh«ng cÇn tÝnh ®Õn yÕu tè con ngêi. CÇn nhí r»ng, c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña níc ngoµi khi ®îc tiÕp thu sÏ ph¸t huy t¸c dông tèt hay bÞ l·ng phÝ, thËm chÝ bÞ ph¸ ho¹i lµ hoµn toµn phô thuéc vµo yÕu tè con ngêi khi sö dông chóng. NhiÒu c«ng ty chØ chó ý ®æi míi kü thuËt vµ c«ng nghÖ nhng v× kh«ng chó ý ®Õn yÕu tè con ngêi nªn ®Òu thÊt b¹i. ¤ng Victor S.L.Tan, gi¸m ®èc cña Ohostate University ®· viÕt: “§iÒu mØa mai lín nhÊt cßn lµ ë chç, trong cã nhiÒu c«ng ty ®· cè thùc hiÖn ®æi míi, nhng l¹i cã Ýt c«ng ty thùc hiÖn 8 ®ñ møc ®Ó ®¹t tíi thµnh c«ng. NhiÒu c«ng cuéc ®æi míi ®· tiÕn hµnh nhng thÊt b¹i v× c¸c c«ng ty ®ã ®· kh«ng ®a vµo cÊu t¹o cña kÕ ho¹ch ®æi míi hoÆc ch¬ng tr×nh ®æi míi cña hä mét nh©n tè khã nhÊt ®Ó thµnh c«ng- con ngêi.” Nh mäi quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam còng ph¶i phô thuéc vµo nguån lùc con ngêi vµ do nguån lùc nµy quyÕt ®Þnh. Bëi v×: _ Thø nhÊt, c¸c nguån lùc kh¸c nh vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vÞ trÝ ®Þa lý... tù nã chØ tån t¹i díi d¹ng tiÒm n¨ng. Chóng chØ ph¸t huy t¸c dông vµ cã ý nghÜa tÝch cùc x· héi khi ®îc kÕt hîp víi nguån lùc con ngêi th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ngêi. Bëi lÏ, con ngêi lµ nguån lùc duy nhÊt biÕt t duy, cã trÝ tuÖ vµ cã ý chÝ, biÕt “lîi dông” c¸c nguån lùc kh¸c, g¾n chóng kÕt l¹i víi nhau, t¹o thµnh mét søc m¹nh tæng hîp, cïng t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. C¸c nguån lùc kh¸c lµ nh÷ng kh¸ch thÓ chÞu sù c¶i t¹o, khai th¸c cña con ngêi, hÕt th¶y chóng ®Òu phôc vô cho nhu cÇu, lîi Ých cña con ngêi, nÕu con ngêi biÕt c¸ch t¸c ®éng vµ chi phèi. V× thÕ trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng lµ yÕu tè quan träng nhÊt, lµ “lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña toµn nh©n lo¹i”. Ch¼ng h¹n nh vèn còng lµ mét nguån lùc ®Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nhng vèn chØ trë thµnh nguån lùc quan träng vµ cÊp thiÕt cña sù ph¸t triÓn khi nã n»m trong tay nh÷ng ngêi biÕt sö dông ®óng môc ®Ých vµ cã hiÖu qu¶ cao. T¬ng tù nh vËy, sù giµu cã vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nh÷ng u thÕ vÒ vÞ trÝ ®Þa lý còng sÏ mÊt ý nghÜa nÕu chñ nh©n cña nã kh«ng cã n¨ng lùc khai th¸c. Ngµy nay tríc xu híng quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, sù hîp t¸c ®Çu t níc ngoµi còng lµ nguån lùc quan träng, nã t¹o ra “c¸i hÝch” kinh tÕ, nhÊt lµ víi c¸c níc cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, nhng søc m¹nh cña “c¸i hÝch” nµy ®Õn ®©u, t¸c ®éng tÝch cùc cña nã nh thÕ nµo cßn tuú thuéc vµo yÕu tè con ngêi khi tiÕp nhËn nguån lùc ®ã. XÐt ®Õn cïng nÕu thiÕu sù hiÖn diÖn cña trÝ tuÖ vµ lao ®éng cña con ngêi th× mäi nguån lùc ®Òu trë nªn v« nghÜa thËm chÝ kh¸i niÖm “nguån lùc” còng kh«ng cßn lý do g× ®Ó tån t¹i. _ Thø hai, c¸c nguån lùc kh¸c lµ h÷u h¹n, cã thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt, trong khi ®ã nguån lùc con ngêi l¹i lµ v« tËn. Nã kh«ng chØ t¸i sinh vµ tù s¶n sinh vÒ mÆt sinh häc mµ cßn tù ®æi míi kh«ng ngõng, ph¸t triÓn vÒ chÊt trong con ngêi x· héi, nÕu biÕt ch¨m lo, båi dìng vµ khai th¸c hîp lý. §ã lµ c¬ së lµm cho n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi ph¸t triÓn nh mét qu¸ tr×nh v« tËn xÐt trªn b×nh diÖn céng ®ång nh©n lo¹i. Nhê vËy con ngêi ®· tõng bíc lµm chñ tù nhiªn, s¸ng t¹o, kh¸m ph¸ ra nhiÒu nguån tµi nguyªn míi, nhiÒu c«ng cô s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ h¬n, ®a x· héi chuyÓn qua c¸c nÒn v¨n minh tõ thÊp ®Õn cao. 9 _ Thø ba, trÝ tuÖ con ngêi cã søc m¹nh v« cïng to lín mét khi nã ®îc vËt thÓ ho¸, trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Dù b¸o vÜ ®¹i nµy cña C.M¸C ®· vµ ®ang trë thµnh hiÖn thùc. Sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ang dÉn nÒn kinh tÕ cña c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vËn ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ cña trÝ tuÖ. Giê ®©y søc m¹nh cña trÝ tuÖ ®· ®¹t ®Õn møc mµ nhê nã con ngêi cã thÓ s¸ng t¹o ra nh÷ng ngêi m¸y “b¾t chíc” hay “pháng theo” nh÷ng ®Æc tÝnh trÝ tuÖ cña chÝnh con ngêi. Râ rµng lµ b»ng nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i do chÝnh bµn tay khèi ãc con ngêi lµm ra mµ ngµy nay nh©n lo¹i ®ang chøng kiÕn nh÷ng biÕn ®æi thÇn kú trong lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh. _ Thø t, kinh nghiÖm cña nhiÒu níc vµ thùc tiÔn cña chÜnh níc ta cho thÊy sù thµnh c«ng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc ho¹ch ®Þnh ®êng lèi, chÝnh s¸ch còng nh tæ chøc thùc hiÖn, nghÜa lµ phô thuéc vµo n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi. §èi víi nh÷ng nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp cha c«ng nghiÖp ho¸ th× mÆt sè lîng cña nguån nh©n lùc cã tÇm quan träng ®Æc biÖt v× nã qui ®Þnh quy m« cña thÞ trêng. Nhng khi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ th× mÆt chÊt lîng, c¬ cÊu vµ c¬ chÕ sö dông nguån nh©n lùc l¹i quan träng h¬n. C¬ cÊu lao ®éng cÇn cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i bao gåm: c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c häc gi¶, c¸c nhµ kinh doanh, c¸c nhµ kü thuËt vµ c«ng nghÖ, c¸c c«ng nh©n lµnh nghÒ... kh«ng cã c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c häc gi¶ tµi ba th× khã cã thÓ cã ®îc nh÷ng chiÕn lîc, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®óng ®¾n; kh«ng cã c¸c nhµ kinh doanh lçi l¹c th× còng sÏ kh«ng cã ngêi sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn, nh©n lùc, c«ng nghÖ. Sù thiÕu v¾ng hay kÐm cái cña mét trong c¸c bé phËn cÊu thµnh nh©n lùc trªn ®©y sÏ cã h¹i cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Qua toµn bé ph©n tÝch trªn cã thÓ kÕ luËn r»ng nguån lùc con ngêi lµ nguån lùc cã vai trß quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Do vËy, muèn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ thµnh c«ng th× ph¶i ®æi míi c¬ b¶n c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t cho c¸c ngµnh khoa häc, v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ ë ViÖt Nam nh»m ph¸t triÓn nguån lùc con ngêi cho c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. §©y lµ nhiÖm vô lín nhÊt vµ khã kh¨n nhÊt trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay. III . Con ngêi ViÖt Nam cã thùc hiÖn ®îc vai trß ®ã kh«ng? V× sao? Cã rÊt nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc víi nguån lùc chñ ®¹o lµ con ngêi. VËy trong c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam h«m nay, Víi nh÷ng thÕ m¹nh vµ nh÷ng h¹n chÕ cña m×nh con ngêi ViÖt Nam cã thùc hiÖn ®îc vai trß cña m×nh hay kh«ng? 10 Tríc hÕt ta t×m hiÓu xem nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g× ®Ó ph¸t huy vµ nh÷ng h¹n chÕ g× cÇn ph¶i kh¾c phôc. Nh÷ng thÕ m¹nh ph¶i nãi ®Õn ®ã lµ: _ Thø nhÊt, theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña Bé L§ TBXH c«ng bè ngµy 25 th¸ng 10 c¶ níc hiÖn cã 39.489 ngh×n ngêi tõ 15 tuæi trë lªn ®ang cã viÖc lµm æn ®Þnh, khu vùc thµnh thÞ 9.182 ngh×n ngêi, khu vùc n«ng th«n cã 30.307 ngh×n ngêi. Nh vËy tØ lÖ lao ®éng cã viÖc lµm: 97,24% tØ lÖ thÊt nghiÖp 2,76% _ Thø hai, ViÖt Nam cã tû träng t¬ng ®èi cao vÒ lao ®éng trÎ, phÇn lín cã häc vÊn phæ th«ng, ngay c¶ ë n«ng th«n. §©y lµ mét tiÒn ®Ò quan träng t¹o ®iÒu kiÖn tiÕp thu c¸c kiÕn thøc kü n¨ng nghÒ nghiÖp, kÓ c¶ nh÷ng ngµnh nghÒ míi. Lùc lîng lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô ®îc ®µo t¹o t¬ng ®èi lín (so víi c¸c níc cã thu nhËp nh níc ta). TÝnh ®Õn n¨m 2001 lùc lîng lao ®éng cã chuyªn m«n kü thuËt lªn tíi 22,2% cã kho¶ng gÇn 1 triÖu ngêi tèt nghiÖp §¹i häc, Cao ®¼ng ®ã cßn cha kÓ tíi 120.000 ngêi cã b»ng th¹c sü vµ tiÕn sü. _ Thø ba, chóng ta cã mét lîng t¬ng ®èi lín ngêi ViÖt sèng ë níc ngoµi, tËp trung chñ yÕu ë ch©u ¢u, ch©u Mü vµ ¤xtraylia; trong ®ã tØ lÖ ngêi cã tr×nh ®é cao vÒ chuyªn m«n vµ nghiÖp vô lµ ®¸ng kÓ ( trªn 300000 ngêi). §©y lµ mét nguån lùc quan träng gãp phÇn ph¸t triÓn ®Êt níc, lµ cÇu nèi gi÷a ViÖt Nam vµ thÕ giíi vÒ mÆt chuyÓn giao tri thøc, c«ng nghÖ vµ c¸c quan hÖ quèc tÕ. _ Thø t, ®ã lµ b¶n tÝnh hiÕu häc, th«ng minh cÇn cï lao ®éng cña con ngêi ViÖt Nam. TruyÒn thèng ®ã cÇn ®îc nu«i dìng vµ ph¸t huy lµm c¬ së cho viÖc n¾m b¾t, tiÕp thu vµ vËn dông mét c¸ch nhanh chãng, s¸ng t¹o nh÷ng ph¸t minh, s¸ng kiÕn khoa häc cña nh©n lo¹i phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt níc. TÝnh céng ®ång, ý thøc tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång ®îc ph¸t huy m¹nh mÏ sÏ cã thÓ hç trî ®¾c lùc kh«ng chØ cho viÖc truyÒn b¸ tay nghÒ, kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp mµ cßn cã thÓ gióp nhau c¶ vÒ vèn liÕng, t¹o dùng vµ ph¸t triÓn c¬ nghiÖp, hç trî nhau t×m kiÕm c«ng ¨n viÖc lµm, gãp phÇn lµm gi¶m søc Ðp vÒ lao ®éng hiÖn nay. D©n téc ViÖt Nam cßn cã truyÒn thèng biÕt chÞu ®ùng gian khæ ®Ó tiÕt kiÖm, tÝch luü cho ®Çu t më réng, t¹o dùng c¬ ®å cho m×nh vµ cho nÒn kinh tÕ níc nhµ nãi chung. Nhng bªn c¹nh ®ã, nguån nh©n lùc ë ViÖt Nam cã nh÷ng h¹n chÕ,nh÷ng ®iÓm yÕu kÐm sau ®©y: _ Thø nhÊt, sè ngêi lao ®éng ®îc ®µo t¹o qu¸ Ýt chØ chiÕm 20% tæng sè lao ®éng. 77,71% lao ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®ång nghÜa víi con sè trªn lµ tû lÖ qua ®µo t¹o hÕt søc h¹n chÕ . ¦íi tÝnh hiÖn nay níc ta sè lao ®éng cha qua ®µo t¹o chiÕm 51,74% (häc vÊn tõ tiÓu häc trë xuèng). V× vËy trong n«ng nghiÖp mét lao ®éng cña ta chØ nu«i ®îc 3 ®Õn 5 ngêi, trong khi chØ sè nµy ë c¸c níc ph¸t triÓn lµ 20 ®Õn 30 ngêi. 11 §©y lµ trë ng¹i lín nhÊt khi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ trong n«ng nghiÖp trong kinh tÕ n«ng th«n nãi riªng vµ trong c¶ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung. _Thø hai, ®éi ngò c¸n bé khoa häc trÎ qu¸ Ýt. Qua ®iÒu tra ë 17 trêng ®¹i häc th× sè c¸n bé gi¶ng d¹y díi 35 tuæi chØ cã 8%. PhÇn lín nh÷ng tri thøc cã tr×nh ®é trªn ®¹i häc ®ang lµ nh÷ng chuyªn gia ®Çu ngµnh ®· ë ®é tuæi 55 ®Õn 60. H¬n 60% phã tiÕn sÜ vµ tiÕn sÜ, h¬n 70% gi¸o s vµ h¬n 90% gi¸o s ®Òu ë ®é tuæi nµy.Trong khi ®ã sinh viªn giái sau khi tèt nghiÖp ®Òu kh«ng muèn ë l¹i trêng. V× vËy viÖc chuÈn bÞ cho ®éi ngò trÝ thøc kÕ cËn sÏ gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. _Thø ba, viÖc bè trÝ sö dông c¸n bé cßn nhiÒu viÖc bÊt hîp lý gi÷a c¸c vïng, c¸c ngµnh: 80% c¸n bé khoa häc c«ng nghÖ lµm viÖc t¹i Hµ Néi, ë thµnh phè Hå ChÝ Minh chØ cã 12%. §a sè c¸c c¸n bé khoa häc cña ta lµm viÖc trong c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c trêng häc, cßn trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt th× rÊt Ýt Ch¼ng h¹n, trong c¸c ngµnh n«ng l©m ng nghiÖp chØ cã 8,1% c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ 6,49% c¸n bé cã tr×nh ®é sau ®¹i häc. Trong khi cã tíi 34% c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ 55,47% tr×nh ®é sau ®¹i häc lµm viÖc trong c¸c ngµnh khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi. Nh×n vµo mét sè níc trong khu vùc, c¸n bé khoa häc lµm viÖc trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt chiÕm tØ lÖ rÊt cao nh Th¸i Lan: 58%, HµnQuèc: 48%, NhËt B¶n: 64%. ChÝnh viÖc ph©n bè lùc lîng lao ®éng kh«ng hîp lý nµy g©y nªn hiÖn tîng thõa thiÕu gi¶ t¹o, g©y ra n¹n thÊt nghiÖp ®Æc biÖt trong lao ®éng tri thøc. Qua ®iÒu tra, trªn c¶ níc sè sinh viªn ra trêng cã viÖc lµm chiÕm 70%. Trong khi ®ã nhiÒu vïng, nhiÒu miÒn nhÊt lµ miÒn nói vïng s©u vïng xa l¹i thiÕu c¸n bé khoa häc kü thuËt. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ mét mÆt do sinh viªn ra trêng muèn ë l¹i c«ng t¸c t¹i c¸c thµnh phè, khu c«ng nghiÖp, n¬i kinh tÕ ph¸t triÓn ®Ó cã thu nhËp cao h¬n vµ ®iÒu kiÖn viÖc lµm tèt h¬n, mÆt kh¸c chóng ta cha cã chÝnh s¸ch thu hót ®Ó ®iÒu chØnh sù ph©n bè nµy. _ Thø t, thÓ chÊt, søc khoÎ cña thanh niªn ViÖt Nam cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ. Sù ph¸t triÓn vÒ ph¬ng diÖn sinh lý vµ thÓ lùc dêng nh ch÷ng l¹i. _ Thø n¨m, ngêi lao ®éng níc ta nãi chung cha cã nÕp lao ®éng c«ng nghiÖp, quen theo kiÓu s¶n xuÊt nhá, lao ®éng gi¶n ®¬n cßn gß bã trong nÕp sèng ph¬ng ®«ng, cha truyÒn con nèi. ChÝnh v× thÕ mµ cho tíi tËn thÕ kû 21 c«ng cô lµm viÖc ë c¸c bÔ lß rÌn B¾c Ninh vÉn kh«ng kh¸c bao nhiªu víi c«ng cô ®· rÌn cµy cuèc vµ vò khÝ ®¸nh giÆc ¢n thêi Th¸nh Giãng, c¸c c« g¸i Hµ §«ng vÉn dÖt lôa trªn c¸c khung cöi mµ c¸ch ®©y 900 n¨m c¸c c« g¸i triÒu Lý ®· sö dông. Trªn ®©y lµ nh÷ng ®iÓm trong nguån lùc con ngêi ë ViÖt Nam víi nh÷ng thÕ m¹nh còng nh c¸c mÆt h¹n chÕ. Ph¶i cã nh÷ng nè lùc phi thêng b»ng hµnh ®éng thùc tiÔn trong viÖc huy ®éng vµ sö dông nguån lùc nµy th× c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ míi cã thÓ thµnh c«ng. §ã còng lµ lý do v× sao nhiÒu nhµ khoa häc kªu gäi ph¶i tiÕn hµnh 12 mét cuéc “c¸ch m¹ng con ngêi” mµ thùc chÊt lµ c¸ch m¹ng vÒ chÊt lîng nguån lao ®éng. “C¸ch m¹ng con ngêi” víi c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ lµ hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt, gi÷a chóng cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau. Bëi vËy, mçi bíc tiÕn lªn cña cuéc “c¸ch m¹ng con ngêi” sÏ ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu to lín cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ vµ ngîc l¹i. IV. §Ó con ngêi ViÖt Nam thùc hiÖn ®îc vai trß ®ã cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch g×? Thùc chÊt c¨n b¶n cña chñ nghÜa M¸c vÒ con ngêi lµ sù ph¸t triÓn tù do cña mçi con ngêi lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn tù do cña mäi ngêi. X· héi loµi ngêi chØ ®îc ph¸t triÓn khi ph¸t triÓn tèi ®a tõng c¸ nh©n. VÊn ®Ò ph¸t triÓn c¸ nh©n kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò lý thuyÕt mµ lµ nhu cÇu thiÕt yÕu trong thùc tiÔn x· héi ta ngay tõ h«m nay. Cô thÓ ®Ó c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ cÇn ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc “c¸ch m¹ng con ngêi” nh»m t¹o ra mét sè lîng lín c¸c nhµ khoa häc mét ®éi ngò ®«ng ®¶o c¸c nh©n viªn kü thuËt cã tr×nh ®é tri thøc t¬ng ®èi cao vµ nh÷ng ngêi lao ®éng lµnh nghÒ. §iÒu ®ã ®ßi hái sù nghiÖp gi¸o dôc båi dìng nh©n tµi ph¶i ph¸t triÓn t¬ng øng. Thö nh×n vµo lÞch sö kinh tÕ cña mét sè níc t b¶n ph¸t triÓn, ta thÊy nãi chung nh÷ng níc nµy ®Òu rÊt coi träng c«ng t¸c gi¸o dôc. Ch¼ng h¹n thêi kú ®Çu sau chiÕn tranh, kinh tÕ NhËt b¶n bÞ ph¸ ho¹i nÆng nÒ, tµi chÝnh quèc gia v« cïng nguy ngËp nhng chÝnh phñ NhËt b¶n kh«ng hÒ gi¶m chi phÝ gi¸o dôc, tû träng kinh phÝ gi¸o dôc lu«n chiÕm 20% trë lªn trong kinh phÝ hµnh chÝnh cña NhËt cßn ë Mü n¨m 1985 chi tiªu nhµ níc cho gi¸o dôc chiÕm 4,2% GDP vµ chiÕm 12,8% chi tiªu cña nhµ níc. Thùc tÕ ®· chøng minh, ë Mü nÕu ®Çu t cho gi¸o dôc 1$ th× sÏ l·i 4$, cßn ë NhËt th× 1$ sÏ l·i 10$. Thùc ra kh«ng chØ cã c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn nh×n thÊy vai trß cña gi¸o dôc trong ph¸t triÓn kinh tÕ mµ mét sè níc §«ng nam ¸ còng ®· nhËn thøc ®îc vÊn ®Ò nµy. Vµ kÕt qu¶ lµ sù ra ®êi cña nh÷ng níc c«ng nghiÖp míi ë ch©u ¸. Suèt 40 n¨m qua, c¸c níc nµy ®· ®Çu t cho gi¸o dôc ngµy mét t¨ng. Tû lÖ chi tiªu cho gi¸o dôc trong ng©n s¸ch nhµ níc ë céng hßa TriÒu Tiªn n¨m 1972 lµ 13,9%, n¨m 1981 t¨ng 17,9%, n¨m 1983 t¨ng lªn 21,6%. Trong 30 n¨m tõ 1952 ®Õn 1981 ë §µi Loan tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm quèc d©n t¨ng 26,43 lÇn nhng kinh phÝ gi¸o dôc t¨ng h¬n 90 lÇn. HoÆc nh ë Singapore, hiÖn nay kinh phÝ gi¸o dôc chiÕm 4% gi¸ trÞ GDP, mÊy n¨m n÷a sÏ lªn ®Õn kho¶ng 6% ngang víi møc cña c¸c níc ph¸t triÓn ph¬ng T©y. Nh÷ng con sè, ë mét møc ®é nµo ®ã tù nã ®· gi¶i thÝch r»ng kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ trong mét têi gian dµi mét lo¹t c¸c níc quanh ta ®· v¬n lªn trë thµnh “ nh÷ng con rång ch©u ¸”. §ã lµ do kinh nghiÖm cña c¸c níc ®i tríc, cßn ë ViÖt Nam th× sao? Trong nhiÒu n¨m qua, nhµ níc ta ®· chó ý ph¸t triÓn nguån lùc con ngêi b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p kÞp thêi, kh¸ hîp lý tuy kh«ng tr¸nh khái mét sè h¹n chÕ do ®iÒu kiÖn kinh tÕ h¹n hÑp. 13 Thö ®i s©u vµo mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch ®ã- chÝnh s¸ch ph¸t triÓn gi¸o dôc -®µo t¹o; tõ ®ã rót ra nhËn xÐt, t×m ra bíc ®i tiÕp theo ®Ó hoµn thµnh cuéc “ c¸ch m¹ng con ngêi” ë ViÖt Nam. Cã thÓ kh¸i qu¸t t×nh h×nh gi¸o dôc ë ViÖt Nam nh sau: Tr¶i qua 15 n¨m ®æi míi, sù nghiÖp gi¸o dôc - ®µo t¹o níc ta cã bíc ph¸t triÓn vÒ quy m«, chÊt lîng, h×nh thøc ®µo t¹o c¬ së vËt chÊt. Tr×nh ®é d©n trÝ vµ chÊt lîng nguån nh©n lùc ®îc n©ng lªn ®¸ng kÓ. - Quy m« gi¸o dôc - ®µo t¹o ®îc n©ng tiÕp tôc më réng ë tÊt c¶ c¸c bËc häc, ngµnh häc, ®¸p øng nhu cÇu häc tËp ngµy cµng lín cña nh©n d©n. HiÖn nay gÇn 94% d©n c tõ 15 tuæi trë lªn biÕt ch÷; tÊt c¶ c¸c tØnh, thµnh phè trong c¶ níc ®Òu ®¹t chuÈn quèc gia vÒ xo¸ mï ch÷ vµ phæ cËp tiÓu häc. Mét sè tØnh vµ thµnh phè ®· vµ ®ang tiÕn tíi ®¹t chuÈn phæ cËp trung häc c¬ së. Sè n¨m ®i häc trung b×nh cña d©n c ®¹t 7,3. N¨m häc 2000 - 2001 c¶ níc cã 17.866.673 hoc sinh phæ th«ng, sè sinh viªn trªn v¹n d©n ®¹t 118 ngêi. §· ®µo t¹o ®îc mét lùc lîng lao ®éng cã chuyªn m«n kü thuËt kho¶ng 8 triÖu ngêi, chiÕm 18,3% trong tæng sè 43,8 triÖu lao ®éng c¶ níc. Sè ngêi häc vÒ tin häc, ngo¹i ng÷, nghiÖp vô qu¶n lý ph¸t triÓn nhanh. ChÊt lîng gi¸o dôc - ®µo t¹o cã chuyÓn biÕn bíc ®Çu. Tr×nh ®é hiÓu biÕt, n¨ng lùc tiÕp cËn tri thøc míi cña mét bé phËn häc sinh, sinh viªn ngµy cµng ®îc n©ng cao. Sè häc sinh phæ th«ng ®¹t c¸c gi¶i quèc gia vµ quèc tÕ theo mét sè m«n häc ngµy cµng t¨ng, kh¼ng ®Þnh tiÒm n¨ng trÝ tuÖ to lín cña häc sinh níc ta. NhiÒu sinh viªn tèt nghiÖp ®¹i häc, cao ®¼ng cã hoµi b·o lËp th©n, lËp nghiÖp vµ cã tinh thÇn tù lËp, n¨ng ®éng. Mét sè ngµnh khoa häc c¬ b¶n vµ khoa häc c«ng nghÖ ®· n©ng cao mét bíc chÊt lîng ®µo t¹o. C¬ së vËt chÊt kü thuËt c¸c trêng ®îc n©ng c¸p, c¶i thiÖn. Sè trêng líp ®îc x©y dùng khang trang ngµy cµng nhiÒu. M¹ng líi trêng phæ th«ng phñ ®îc hÇu hÕt c¸c ®Þa bµn d©n c, t¹o thuËn lîi cho ngêi häc. M¹ng líi c¸c trêng ®¹i häc, cao ®¼ng, trung häc chuyªn nghiÖp tõng bíc s¾p sÕp l¹i. HÖ thèng c¸c c¬ së ®µo t¹o nghÒ ph¸t triÓn réng kh¾p. Gi¸o dôc ë c¸c vïng d©n téc thiÓu sè cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc, ®· thµnh lËp trªn 100 trêng d©n téc néi tró. C«ng t¸c x· héi gi¸o dôc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ®em l¹i kÕt qu¶ bíc ®Çu. C¸c lùc lîng x· héi tham gia ngµy cµng tÝch cùc vµo viÖc huy ®éng trÎ ®Õn trêng, x©y dùng c¬ së vËt chÊt cña trêng häc, ®ãng gãp kinh phÝ cho gi¸o dôc ®µo t¹o díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Tû lÖ häc sinh, sinh viªn ngoµi c«ng lËp trong tæng sè häc sinh, sinh viªn ngµy cµng t¨ng ( n¨m häc 2000 -2001 chiÕm 66% trÎ em nhµ trÎ,50,5% häc sinh mÉu gi¸o, 0,3% häc sinh tiÓu häc, 3,1 % häc sinh trung häc c¬ së, 34,3% häc sinh trung häc phæ th«ng, 14,4% sinh viªn ®¹i häc). Nhê nh÷ng thµnh tùu gi¸o dôc ®µo t¹o vµ cña c¸c lÜnh vùc x· héi kh¸c mµ chØ sè ph¸t triÓn con ngêi ( HDI) cña níc ta theo b¶ng xÕp lo¹i cña ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc (UNDP) 10 n¨m gÇn ®©y cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ: tõ 0,456 - xÕp thø 121 n¨m 1990 t¨ng lªn 0,671 - xÕp thø 108/174 bíc vµo n¨m 2000. So víi chØ sè ph¸t triÓn kinh tÕ (GDP/ ngêi), HDI vît lªn 24 bËc. 14 MÆc dï vËy sù nghiÖp gi¸o dôc ë ViÖt Nam cßn béc lé mét sè mÆt yÕu kÐm nh: ChÊt lîng gi¸o dôc ®µo t¹o ®¹i trµ ë c¸c cÊp bËc häc cßn thÊp. §a sè häc sinh, sinh viªn quen c¸ch häc thô ®éng thiÕu n¨ng lùc t duy ®éc lËp, s¸ng t¹o vµ vËn dông kiÕn thøc, kü n¨ng vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Mét sè häc sinh,sinh viªn Ýt quan t©m ®Õn viÖc rÌn luyÖn phÈm chÊt chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, lèi sèng. ThÓ lùc ®a sè häc sinh, sinh viªn cßn yÕu. C¸c ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó ®¶m b¶o chÊt lîng cßn bÊt cËp nh ®éi ngò gi¸o viªn thiÕu vÒ sè lîng, c¬ cÊu kh«ng ®ång bé vµ chÊt lîng thÊp, ph¬ng ph¸p gi¸o dôc l¹c hËu, ph¬ng tiÖn gi¶ng dËythiÕu thèn. HiÖu qu¶ ho¹t ®éng gi¸o dôc thÊp. Tû lÖ häc sinh tèt nghiÖp cuèi cÊp so víi nhËp häc cßn thÊp, nhÊt lµ vïng nói, vïng s©u, vïng xa (n¨m häc 1999 -2000 tû lÖ nµy ë tiÓu häc lµ 70,9%, trung häc cã së 69,4%, trung häc phæ th«ng 78,2%). Tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o cßn thÊp lµm cho kh¶ n¨ng tiÕp thu kü thuËt c«ng nghÖ míi gÆp nhiÒu khã kh¨n. Cha cã gi¶i ph¸p h÷u hiÖu trong viÖc ®µo t¹o nh©n lùc ®Ó t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn n«ng th«n, phôc vô sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ lao ®éng. §µo t¹o ®¹i häc vµ gi¸o dôc nghÒ nghiÖp cha phï hîp víi nhu cÇu vÒ lao ®éng cña x· héi, mét sè ®¸ng kÓ nh÷ng ngêi tèt nghiÖp kh«ng lµm ®óng ngµnh nghÒ, thiÕu tù gi¸c, trung thùc trong lao ®éng, thiÕu tr¸ch nhiÖm kh«ng t«n träng quy tr×nh kü thuËt tham « l·ng phÝ nguyªn vËt liÖu. C¬ cÊu ®µo t¹o nh©n lùc vÒ tr×nh ®é, ngµnh nghÒ vµ vïng miÒn cha hîp lý. PhÇn lín häc sinh phæ th«ng chØ chän mét con ®êng lµ häc lªn ®¹i häc, viÖc häc nghÒ ë c¸c tr×nh ®é kh¸c cßn h¹n chÕ. ViÖc t¨ng vi m« ®µo t¹o ®¹i häc cha ®îc ®Þnh híng vµo nhu cÇu cña x· héi. Ph©n bè häc sinh, sinh viªn theo ngµnh nghÒ, theo vïng miÒn cha phï hîp víi nhu cÇu kinh tÕ x· héi cña c¶ níc vµ cña ®Þa ph¬ng, g©y nªn t×nh tr¹ng n¬i thõa n¬i thiÕu. Kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn gi¸o dôc ®µo t¹o gi÷a c¸c vïng trong níc cha ®îc thu hÑp. Mét sè hiÖn tîng tiªu cùc, thiÕu kû c¬ng trong gi¸o dôc ®µo t¹o cha ®îc ng¨n chÆn kÞp thêi nh : dËy thªm, häc thªm trµn lan kh«ng v× môc ®Ých gi¸o dôc, t¨ng quy mé vÖ sinh vît qu¸ c¸c ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o chÊt l¬ng, kh«ng thùc hiÖn nghiªm tóc quy chÕ ®µo t¹o. C¸c hiÖn tîng mua b»ng, b¸n ®iÓm thu chi v« nguyªn t¾c lµm ¶nh hëng ®Õn uy tÝn cña nhµ trêng. Ma tuý vµ c¸c tÖ n¹n x· héi th©m nhËp vµo nhµ trêng. HiÖn tîng gian lËn trong thi cö cßn phæ biÕn, ¶nh hëng xÊu ®Õn nh©n c¸ch ngêi häc vµ c¸n bé cña hä sau nµy. VÒ mÆt kinh tÕ - x· héi níc ta cßn nghÌo, thu nhËp quèc doanh trªn ®Çu ngêi thÊp nguån tµi chÝnh c¬ së vËt chÊt thiÕt bÞ ®Òu thiÕu thèn trong lóc nhu cÇu cña x· héi ®èi víi gi¸o dôc ®µo t¹o t¨ng nhanh. Nh÷ng khã kh¨n trong viÖc c¶i c¸ch hµnh chÝnh Nhµ níc, qu¶n lý kinh tª, h¹n chÕ tµi chÝnh, sö dông lao ®éng, chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng... c¶n trë viÖc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña gi¸o dôc ®µo t¹o. Cã thÓ nãi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ë ViÖt Nam ®ang ®øng tríc nh÷ng th¸ch thøc lín lao, tríc yªu cÇu ®æi míi kinh tÕ-x· héi, tríc yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, tríc søc Ðp vÒ nguy c¬ tôt hËu so víi c¸c níc trong khu vùc. Trong nh÷ng 15 n¨m tíi , gi¸o dôc ViÖt Nam ph¶i thùc hiÖn ®îc c¸c môc tiªu s¬ b¶n lµ n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc vµ båi dìng nh©n tµi theo híng kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ trong thêi gian qua, trªn c¬ së nç lùc cña b¶n th©n vµ kinh nghiÖm, cïng sù gióp ®ì cña c¸c níc ph¸t triÓn. Muèn vËy nhµ níc ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p phï hîp nh: _ T¨ng ng©n s¸ch gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, sö dông ng©n s¸ch ®ã mét c¸ch cã hiÖu qu¶. N©ng tû lÖ chi cho gi¸o dôc - ®µo t¹o trong ng©n s¸ch Nhµ níc tõ 15% n¨m 2000 lªn 18 % n¨m 2005vµ 20% n¨m 2010. - §ång thêi, nhµ níc ph¶i ch¨m lo ®Õn ®êi sèng cña ®éi ngò gi¸o viªn, c¶i thiÖn chÕ ®é tiÒn l¬ng, t¨ng phô cÊp cho gi¸o viªn ®Ó gi¸o viªn cã thÓ n©ng cao vÞ trÝ x· héi cña m×nh. _ MÆt kh¸c, ph¶i chó ý ®µo t¹o c¸c ngµnh kü thuËt, c«ng nghÖ nhiÒu h¬n c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. _ N©ng cao chÊt lîng cña c¸c bËc tiÓu häc, lµm tiÒn ®Ò v÷ng ch¾n cho chÊt l¬ng cña c¸c cÊp häc tiÕp sau. Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y míi chØ ®Ò cËp ®Õn ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o - mét yÕu tè mét c¬ së ®Ó con ng¬i ViÖt Nam cã thÓ thùc hiÖn vai trß cña m×nh. V× vËy tån t¹i song song víi ph¸t triÓn gi¸o dôc, nhµ níc ta cßn ph¶i thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch sau ®©y: _ Mét lµ, c¨n cø vµo yªu cÇu ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh vµ c¸c vïng l·nh thæ, cÇn tæ chøc bè trÝ l¹i lùc lîng lao ®éng mét c¸ch hîp lý trªn ph¹m vi c¶ níc theo híng ®æi míi c«ng nghÖ, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, t¹o ra nh÷ng ngµnh kinh tÕ mòi nhän. _ Hai lµ, cÇn tr¶ l¬ng ®óng vµ ®ñ cho ngêi lao ®éng, trong ®ã chó ý ®Õn ®éi ngò c¸n bé khoa häc. CÇn nhÊn m¹nh r»ng, b¶n th©n tiÒn l¬ng kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ viÖc tr¶ c«ng, mµ nã cßn t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng ( nhiÒu hay Ýt), kÝch thÝch nh÷ng phÈm chÊt (tÝch cùc hay tiªu cùc) cña ngêi lao ®éng. _ Ba lµ, tiÕn hµnh ®µo t¹o båi dìng l¹i lùc lîng lao ®éng hiÖn cã vµ ®µo t¹o lùc lîng míi theo chuyªn ngµnh nhÊt ®Þnh. Trong ®ã, b¶o ®¶m sù c©n ®èi vµ ®ång bé gi÷a lao ®éng phæ th«ng, lao ®éng kü thuËt vµ lao ®éng khoa häc. _ Bèn lµ, tiÕn hµnh mét c¸ch thêng xuyªn ®ång bé ho¹t ®éng gi¸o dôc ®èi víi ngêi lao ®éng vÒ c¸c mÆt: chÝnh trÞ-t tëng, lîi Ých, ý thøc ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm c«ng d©n, truyÒn thèng. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, chØ quan t©m ®Õn lîi Ých vËt chÊt mµ kh«ng thùc hiÖn c«ng t¸c gi¸o dôc th× sÏ dÉn ®Õn sai lÇm, t¹i h¹i, lµm h háng con ngêi, thËm chÝ c¶ mét thÕ hÖ ngêi. C.M¸c ®· tõng nh¾c nhë chóng ta, trong ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i 16 g¾n “sù nghiÖp gi¶i phãng con ngêi víi cuéc ®Êu tranh chèng l¹i biÓu hiÖn thùc tiÔn cùc ®oan cña sù tha hãa con ngêi”(7). Kh«ng nghi ngê g× r»ng, mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· vµ ®ang t¸c ®éng ®Õn tõng c¸ nh©n, tõng gia ®×nh vµ mçi tËp thÓ cña chóng ta. Trong x· héi hiÖn nay, cã t×nh tr¹ng mét sè ngêi cã kinh tÕ kh¸, thËm chÝ lµ giµu cã nhng vÉn tham «, mãc ngoÆc, ¨n c¾p, bu«n lËu. Tr¸i l¹i, mét sè ngêi nghÌo, thËm chÝ rÊt nghÌo nhng kh«ng chÞu lao ®éng ch©n chÝnh, chuyªn dïng thñ ®o¹n lõa bip, ¨n c¾p... Bªn c¹nh ®ã, cßn mét líp ngêi (thêng lµ trÎ tuæi) kh«ng chÞu häc hµnh, lµm viÖc, chØ lo ¨n ch¬i vµ tõ ®©y dÉn ®Õn téi ph¹m. _ N¨m lµ, ph¶i n©ng cao thÓ lùc cho thanh niªn. MÆc dï ®©y lµ mét vÊn ®Ò ®ßi hái ph¶i cã thêi gian ®Ó gi¶i quyÕt trªn c¬ së n©ng cao dÇn møc sèng cña nh©n d©n vÒ vËt chÊt còng nh vÒ tinh thÇn. Tríc m¾t, cÇn tËp trung gi¶i quyÕt cho ®îc c¸c môc tiªu cña ch¬ng tr×nh ch¨m sãc, b¶o vÖ trÎ em trong c¸c n¨m tíi, ®Çu t n©ng cao chÊt lîng cña ch¬ng tr×nh gi¸o dôc thÓ chÊt vµ y tÕ häc ®êng; ®Èy m¹nh phong trµo rÌn luyÖn th©n thÓ trong thanh thiÕu niªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho §oµn thanh niªn duy tr× phong trµo “ khoÎ v× ngµy mai lËp nghiÖp”, “khoÎ ®Ó b¶o vÖ Tæ quèc”. Thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô trªn ®©y cã nghÜa lµ vÒ c¬ b¶n nhµ níc ta ®· hoµn thµnh cuéc “ c¸ch m¹ng con ngêi ”, biÕn con ngêi ViÖt Nam thµnh nguån lùc quyÕt ®Þnh ®a sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc ®i ®Õn thµnh c«ng. 17 KÕt luËn C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®·, ®ang vµ sÏ lµ xu híng ph¸t triÓn chung cña tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. §ã còng lµ con ®êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña níc ta ®Ó ®i tíi môc tiªu “d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh” c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng chØ lµ c«ng cuéc x©y dùng kinh tÕ mµ chÝnh lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi, c¸ch m¹ng s©u s¾c mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi (kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, khoa häc vµ con ngêi), lµm cho x· héi ph¸t triÓn lªn mét tr¹ng th¸i míi vÒ chÊt. Nhng c¬ së, ®éng lùc cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ g×? Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin, con ngêi võa lµ ®iÓm khëi ®Çu võa lµ ®iÓm kÕt thóc, ®ång thêi võa lµ trung t©m cña mäi biÕn ®æi lÞch sö. Nãi c¸ch kh¸c, con ngêi lµ chñ thÓ ch©n chÝnh cña c¸c qu¸ tr×nh x· héi. Trong x· héi hiÖn ®¹i ngµy nay, chñ thÓ cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vÉn chÝnh lµ con ngêi. ChÝnh v× vËy, qu¸ tr×nh nµy ®ßi hái ph¶i cã nguån nh©n lùc ®ñ vÒ sè lîng, m¹nh vÒ chÊt lîng. Nãi c¸ch kh¸c, nguån nh©n lùc ph¶i trë thµnh ®éng lùc thËt sù cña sù ph¸t triÓn. Quan ®iÓm ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®· ®îc nhiÒu quèc gia quan t©m vµ ®Æc biÖt ®ang næi lªn ë khu vùc §«ng ¸. XuÊt ph¸t lµ nh÷ng níc nghÌo, chØ cã thÓ rót ng¾n thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng trëng cao, bÒn v÷ng trong trêng hîp ®Çu t ph¸t triÓn ®ñ m¹nh nguån nh©n lùc. Sù ®Çu t Êy ®îc hiÓu c¶ ba mÆt: ch¨m sãc søc khoÎ, n©ng cao møc sèng vµ ph¸t triÓn gi¸o dôc, trong ®ã ®Çu t cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ ®Çu t cho gi¸o dôc. Khi nghiªn cøu quan hÖ gi÷a GDP vµ c¸c yÕu tè cña nguån nh©n lùc, ngêi ta thÊy sù ph¸t triÓn cña nguån nh©n lùc cµng sím th× tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cµng cao. Thùc tÕ ®· chøng minh, do ph¸t triÓn nguån nh©n lùc mµ Hµn Quèc ®· mau chãng trë thµnh níc c«ng nghiÖp, cã sù héi nhËp thÇn kú ë khu vùc §«ng ¸ vµ trë thµnh mét ®iÓm s¸ng bªn NhËt B¶n siªu cêng. §ång thêi, xuÊt ph¸t tõ t tëng cña C.M¸c vÒ sù ph¸t triÓn v× con ngêi, v× sù nghiÖp gi¶i phãng cña con ngêi, gi¶i phãng nh©n lo¹i, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trªn thÕ giíi nãi chung vµ ®Æc biÖt lµ ë níc ta hiÖn nay chÝnh lµ mét cuéc c¸ch m¹ng- c¸ch m¹ng con ngêi. Trong “T b¶n”, C.M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: “®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng con ngêi toµn diÖn” cÇn ph¶i cã mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, mét nÒn v¨n ho¸ míi, mét nÒn khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i, mét nÒn gi¸o dôc tiªn tiÕn. Vµ «ng coi t¹o ra nh÷ng thµnh tu kinh tÕ x· héi ®ã “kh«ng ph¶i chØ lµ mét ph¬ng ph¸p ®Ó lµm t¨ng thªm nÒn s¶n xuÊt x· héi, mµ cßn lµ mét ph¬ng ph¸p duy nhÊt ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng con ngêi ph¸t triÓn toµn diÖn” (8) - nh÷ng chñ nh©n thùc sù cña mét x· héi v× con ngêi. Nh vËy c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ph¶i v× môc tiªu ph¸t triÓn con ngêi. ChØ cã nh vËy, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ míi trë thµnh sù nghiÖp c¸ch m¹ng cña quÇn chóng. 18 Qua toµn bé ph©n tÝch trªn, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, bíc sang thêi kú ph¸t triÓn míi, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN chóng ta ph¶i lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ngêi ViÖt Nam hiÖn ®¹i lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng, ph¶i g¾n t¨ng trëng kinh tÕ víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc, thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. §ång thêi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ph¶i lµ v× sù ph¸t triÓn con ngêi ViÖt Nam toµn diÖn, con ngêi ph¶i ®îc coi lµ gi¸ trÞ tèi cao vµ lµ môc ®Ých cña sù nghiÖp ®Çy khã kh¨n, phøc t¹p nhng tÊt yÕu nµy. --------------------------Chó thÝch: (1) C.Mac-F.Anghen tuyÓn tËp, tËp VI-NXB Sù thËt Hµ Néi- 1981, trang 409. (2) C.Mac-F.Anghen tuyÓn tËp, tËp I- NXB Sù thËt Hµ Néi- 1981, trang 268. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn héi nghÞ lÇn thø t. Ban chÊp hµnh VII, trang 5. (3) TW kho¸ (4) C.Mac-F.Anghen tuyÓn tËp, tËp I. NXB Sù thËt Hµ Néi- 1981, trang 13,14. (5) C.Mac-F.Anghen tuyÓn tËp, tËp VI. NXB Sù thËt Hµ Néi- 1981, trang C.Mac-F.Anghen toµn tËp, tËp 26, phÇn II. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ 1995, trang 168. (6) 257. néi- C.Mac-F.Anghen toµn tËp, tËp 1. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ néi- 1995, trang 561. (7) C.Mac-F.Anghen toµn tËp, tËp 23. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ néi- 1995, 688. (8) trang 19 Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o  `NguyÔn §×nh Toµn- Ph¸t huy yÕu tè con ngêi trong lùc lîng s¶n xuÊt t¹p chÝ triÕt häc sè 1 (3/1993).  Hå Anh Dòng- Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i... t¹p chÝ triÕt häc sè 1 (3/1993).  NguyÔn ThÕ NghÜa- Nguån nh©n lùc...CNH, H§H ®Êt níc t¹p chÝ triÕt häc sè 1 (2/1996).  NguyÔn Thanh- Môc tiªu con ngêi trong sù nghiÖp CNH, H§H... t¹p chÝ triÕt häc sè 5 (10/1996).  §Æng H÷u Toµn- Ph¸t triÓn v× con ngêi trong quan niÖm cña M¸c vµ... t¹p chÝ triÕt häc sè 1 (2/1997).  TrÇn H÷u TiÕn- VÊn ®Ò con ngêi, c¸ nh©n, x· héi trong häc thuyÕt cña M¸c t¹p chÝ céng s¶n 1/1994.  Vâ §¹i Lîc- C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ViÖt Nam ®Çu n¨m 2000.  Ph¹m Khiªm Ých, NguyÔn §×nh Phan- C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam vµ c¸c níc trong khu vùc. 20