Lêi nãi ®Çu
Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ mét yªu cÇu ®ßi hái cho mçi quèc gia, mçi d©n téc.
Nhng mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh hay chËm l¹i phô thuéc vµo nh÷ng chÝnh
s¸ch cô thÓ cña tõng quèc gia vµ c¸c bé, ngµnh ë quèc gia ®ã. V× môc tiªu “D©n
giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh” §¶ng vµ Nhµ níc cïng c¸c bé,
ngµnh ®· nç lùc cè g¾ng ®a ra c¸c chÝnh s¸ch ®óng ®¾n vµ c¸c biÖn ph¸p gi¶i
quyÕt phï hîp ®Ó ®a nÒn kinh tÕ níc ta ph¸t triÓn nhanh, m¹nh.
Trong néi dung ®Ò ¸n nµy ®Ò cËp ®Õn mét gãc ®é lµm cho nÒn kinh tÕ cã thÓ
suy tho¸i, cã thÓ ph¸t triÓn nhanh hay chËm.
§Ò tµi: “Tr×nh bµy lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t b¶n. ý nghÜa
thùc tiÕn rót ra khi nghiªn cøu lý thuyÕt nµy ®èi víi viÖc qu¶n lý c¸c doanh
nghiÖp cña níc ta khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa” lµ mét ®Ò tµi réng lín vµ phøc t¹p. Do tr×nh ®é cã h¹n vµ nhËn
thøc cha cao, hy väng sÏ nhËn ®îc lêi gãp ý ch©n thµnh tõ phÝa b¹n ®äc vµ thÇy
c« gi¸o. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù ®ãng gãp quý b¸u cña thÇy c« gi¸o vµ b¹n
bÌ ®Ó bµi viÕt ®Çy ®ñ h¬n.
I.
Më ®Çu.
1.
C¬ së lý luËn.
S¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
vµ qu¸ tr×nh lu th«ng, gi÷a qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d vµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn
gi¸ trÞ thÆng d. V× vËy, sau khi ®· nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh kh¸c, cÇn nghiªn cøu
qu¸ tr×nh lu th«ng ®Ó x¸c ®Þnh râ h¬n n÷a vÞ trÝ cña lu th«ng vµ t¸c dông tÝch cùc
cña nã ®èi víi s¶n xuÊt còng nh ®èi víi nÒn kinh tÕ gãp phÇn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ
1
ph¸t triÓn nhanh, m¹nh ®a ®Êt níc ra khái t×nh tr¹ng nghÌo nµn, l¹c hËu ®Ó nh©n
d©n ta ®îc no, Êm h¬n vµ tho¶ m·n c¸c nhu cÇu kh¸c cao h¬n.
ViÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh lu th«ng cña t b¶n cßn cung cÊp cho chóng ta
mét sè c¬ së lý luËn chung vÒ vÊn ®Ò nµy ®Ó nghiªn cøu nÒn kinh tÕ x· héi chñ
nghÜa, ch¼ng h¹n nh lý luËn vÒ t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng, thêi gian s¶n xuÊt,
thêi gian lu th«ng,... V× lu th«ng t b¶n lµ qu¸ tr×nh biÕn t b¶n tõ h×nh th¸i tiÒn tÖ
sang h×nh th¸i hµng ho¸ vµ tõ h×nh th¸i hµng ho¸ sang h×nh th¸i tiÒn tÖ. Theo
nghÜa réng th× lu th«ng t b¶n chÝnh lµ sù vËn ®éng cña t b¶n qua bai giai ®o¹n:
hai giai ®o¹n lu th«ng vµ mét giai ®o¹n s¶n xuÊt, cho nªn lu th«ng lµ kh©u quan
träng mµ chóng ta ®Ò cËp tíi. NÕu xö lý tèt kh©u nµy th× nÒn kinh tÕ sÏ thuËn lîi
trong viÖc sö dông vèn, rót ng¾n thêi gian chu kú vèn quay vßng, c¸c kh©u trao
®æi vµ mua b¸n kh¸c,...
Níc ta ®ang cã nguy c¬ bÞ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu n íc trong
khu vùc do ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, l¹i ph¶i ®i lªn trong m«i trêng c¹nh tranh gay
g¾t, nªn nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy sÏ gãp phÇn rót ng¾n kho¶ng c¸ch tôt hËu ngµy
mét gÇn h¬n.
2.
C¬ së thùc tiÔn.
Nghiªn cøu tù tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t b¶n cã ý nghÜa thùc tiÔn ®èi
víi chóng ta. V× níc ta ®· chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng nªn trong s¶n xuÊt
kinh doanh ®ßi hái chóng ta ph¶i quay vßng vèn nhanh, sö dông vèn mét c¸ch
hîp lý cã hiÖu qu¶. Cã nh vËy míi n©ng cao ®îc lîi nhuËn, gãp phÇn thóc ®Èy
nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh h¬n.
Dùa vµo nhu cÇu vÒ vèn vµ viÖc sö dông vèn cña c¸c doanh nghiÖp cã hiÖu
qu¶ hay kh«ng, Nhµ níc vµ c¸c bé, ngµnh cã thÓ ®a ra c¸c chÝnh s¸ch tho¶ ®¸ng
nh»m thu hót vèn ë trong níc hoÆc ®Çu t níc ngoµi vÒ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vèn vµ
cã c¸c chÝnh s¸ch cô thÓ ®èi víi tõng doanh nghiÖp, x©y dùng c«ng cô qu¶n lý
c¸c doanh nghiÖp.
Nhµ kinh tÕ A.Smith v×: “tiÒn lµ dÇu mì b«i tr¬n cç xe kinh tÕ, lµ b¸nh xe vÜ
®¹i cña lu th«ng”. V× vËy nghiªn cøu vÊn ®Ò lu th«ng cã ý nghÜa thùc tiÔn ®èi víi
chóng ta trong khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®ang diÔn ra n¸o nhiÖt, s«i ®éng.
II. Néi dung.
A.
b¶n.
TuÇn hoµn t b¶n.
1. Ba giai ®o¹n cña sù vËn ®éng cña t b¶n vµ sù biÕn ho¸ h×nh th¸i cña t
Mäi t b¶n ®Òu xuÊt hiÖn tríc hÕt díi h×nh thøc mét sè lîng tiÒn tÖ nhÊt ®Þnh
vµ ®îc sö dông ®Ó mang l¹i tiÒn tÖ phô thªm b»ng c¸ch bãc lét lao ®éng lµm
thuª. §Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ Êy, t b¶n ph¶i vËn ®éng qua ba giai ®o¹n:
2
a. Giai ®o¹n thø nhÊt:
Nhµ t b¶n xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng víi t c¸ch lµ ngêi mua, thùc hiÖn hµnh vi
T- H.
Míi nh×n th× T-H còng chØ lµ mét hµnh vi mua b¸n th«ng thêng. TiÒn tÖ ë
®©y ®îc sö dông lµm ph¬ng tiÖn mua nh mäi tiÒn tÖ kh¸c trong lu th«ng. Nhng
nÕu xÐt kü c¸c lo¹i hµng ho¸ mµ nhµ t b¶n ®· mua th× tiÒn tÖ ®ãng vai trß kh¸c
h¼n. Hµng ho¸ mua ®îc ë ®©y lµ t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng, tøc lµ nh÷ng
nh©n tè vËt chÊt vµ ngêi cña s¶n xuÊt hµng ho¸. DÜ nhiªn lµ ®Æc tÝnh cña c¸c nh©n
tè nµy ph¶i phï hîp víi lo¹i s¶n phÈm cÇn chÕ t¹o. Ngoµi sù phï hîp vÒ tÝnh chÊt
ra, søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt cßn ph¶i phï hîp víi nhau vÒ mÆt sè lîng n÷a.
T liÖu s¶n xuÊt ph¶i b¶o ®¶m ®Çy ®ñ cho viÖc sö dông triÖt ®Ó toµn bé thêi gian
lao ®éng tÊt yÕu vµ lao ®éng thÆng d cña søc lao ®éng. Qu¸ tr×nh nµy cã thÓ tr×nh
bµy theo c«ng thøc:
TLSX
T-H
SL§
Trong ®ã:
+ SL§: søc lao ®éng
+ T: lµ tiÒn tÖ
+ H: lµ hµng ho¸
+ TLSX: t liÖu s¶n xuÊt
Ta thÊy trong qu¸ tr×nh nµy, hµnh vi T - SL§ lµ yÕu tè ®Æc trng khiÕn tiÒn
xuÊt hiÖn lµ t b¶n. Hµnh vi T - TLSX chØ cÇn thiÕt ®Ó cho søc lao ®éng ®· mua cã
thÓ ho¹t ®éng ®îc. Song T - SL§ ®îc coi lµ nÐt ®Æc trng cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt
t b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ v× tÝnh chÊt tiÒn tÖ cña mèi quan hÖ ®ã. TiÒn ®·
xuÊt hiÖn rÊt sím ®Ó mua c¸i gäi lµ nh÷ng sù phôc vô, nhng mÆc dÇu thÕ, tiÒn lóc
Êy vÉn kh«ng biÕn thµnh t b¶n tiÒn tÖ. NÐt ®Æc trng ë ®©y kh«ng ph¶i lµ ë chç ngêi ta cã thÓ mua ®îc søc lao ®éng b»ng tiÒn, mµ lµ ë chç søc lao ®éng xuÊt hiÖn
thµnh hµng ho¸. §©y lµ mét viÖc mua b¸n, mét quan hÖ tiÒn tÖ, nhng trong ®ã
ngêi mua lµ nhµ t b¶n, hä chiÕm h÷u t liÖu s¶n xuÊt vµ ngêi b¸n lµ ngêi lao ®éng
lµm thuª ®· t¸ch rêi hoµn toµn víi t liÖu s¶n xuÊt vµ t liÖu sinh ho¹t. VËy kh«ng
ph¶i b¶n chÊt cña tiÒn tÖ ®Î ra mèi quan hÖ t b¶n chñ nghÜa, tr¸i l¹i, chÝnh sù tån
t¹i cña mèi quan hÖ ®ã míi lµm cho chøc n¨ng ®¬n gi¶n cña tiÒn biÕn thµnh chøc
n¨ng cña t b¶n. Do ®ã, chÝnh trªn c¬ së t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng hoµn toµn
t¸ch rêi nhau, quan hÖ giai cÊp gi÷a nhµ t b¶n vµ ngêi lao ®éng lµm thuª ®· cã,
mµ tiÒn cña nhµ t b¶n øng ra ®Ó thùc hiÖn hµnh vi
TLSX
T-H
SL§
3
lµ t b¶n tiÒn tÖ. Song qu¸ tr×nh nµy, gi¸ trÞ t b¶n ®· lét bá “chiÕc ¸o kho¸c”
h×nh th¸i tiÒn tÖ ®Ó tån t¹i díi h×nh th¸i hiÖn vËt lµ søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n
xuÊt, díi h×nh th¸i c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, tøc lµ h×nh th¸i t b¶n
s¶n xuÊt. Nh vËy, kÕt qu¶ cña giai ®o¹n thø nhÊt lµ t b¶n tiÒn tÖ biÕn thµnh t b¶n
s¶n xuÊt.
b. Giai ®o¹n thø hai.
Nhµ t b¶n tiªu dïng s¶n xuÊt c¸c hµng ho¸ ®· mua, tøc lµ tiÕn hµnh s¶n
xuÊt. KÕt qu¶ lµ nhµ t b¶n cã ®îc mét hµng ho¸ cã gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ cña c¸c
yÕu tè s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã.
Qu¸ tr×nh nµy cã thÓ ®îc m« t¶ nh sau:
TLSX
H
.... SX H ’
SL§
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra ë ®©y còng gièng nh mäi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña
mäi h×nh th¸i x· héi lµ do kÕt hîp hai yÕu tè ngêi lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt l¹i
mµ cã. Song sù kÕt hîp hai yÕu tè vèn hoµn toµn t¸ch rêi nhau nµy lµ do c«ng lao
cña c¸c nhµ t b¶n ®· øng t b¶n cña m×nh ra ®Ó thùc hiÖn. V× vËy søc lao ®éng vµ
t liÖu s¶n xuÊt trë thµnh h×nh th¸i tån t¹i cña gi¸ trÞ t b¶n øng tríc, chóng ph©n
thµnh nh÷ng yÕu tè kh¸c nhau cña t b¶n s¶n xuÊt. Ph¬ng thøc kÕt hîp ®Æc thï ®ã
kh«ng chØ lµ kÕt qu¶ mµ cßn lµ yªu cÇu cña sù vËn ®éng cña t b¶n, qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt v× vËy trë thµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. Trong khi lµm chøc
n¨ng cña m×nh, t b¶n s¶n xuÊt tiªu dïng c¸c thµnh phÇn cña b¶n th©n nã ®Ó biÕn
c¸c thµnh phÇn Êy thµnh mét khèi lîng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ lín h¬n. KÕt qu¶ cña
qu¸ tr×nh lµ mét hµng ho¸ míi ®îc t¹o ra, kh¸c vÒ gi¸ trÞ sö dông vµ c¶ vÒ lîng
gi¸ trÞ so víi c¸c hµng ho¸ cÊu thµnh t b¶n s¶n xuÊt.
Hµng ho¸ míi nµy lµ hµng ho¸ ®· mang gi¸ trÞ thÆng d, nã ®· trë thµnh H’
cã gi¸ trÞ b»ng s¶n xuÊt + m tøc lµ b»ng gi¸ trÞ cña t b¶n s¶n xuÊt hao phÝ ®Ó chÕ
t¹o ra nã, céng víi gi¸ trÞ thÆng d (m) do t b¶n s¶n xuÊt Êy ®Î ra. Nh vËy kÕt qu¶
cña giai ®o¹n thø hai lµ t b¶n s¶n xuÊt biÕn thµnh t b¶n hµng ho¸.
c. Giai ®o¹n thø ba: H’ - T’
S¶n xuÊt ra hµng ho¸ song t b¶n cha thÓ ngõng sù vËn ®éng cña nã l¹i ®îc.
T b¶n b©y giê tån t¹i díi h×nh th¸i hµng ho¸ nªn cÇn ph¶i ®em b¸n hµng ho¸ ®Ó
thu tiÒn vÒ th× míi tiÕp tôc c«ng viÖc kinh doanh ®îc. Qu¸ tr×nh nµy cã thÓ tr×nh
bµy b»ng c«ng thøc: H’ - T’. Hµng ho¸ t b¶n ®a vµo lu th«ng còng kh«ng cã g×
ph©n biÖt víi hµng ho¸ th«ng thêng, nã còng chØ thùc hiÖn chøc n¨ng vèn cã cña
4
hµng ho¸ lµ trao ®æi ®Ó lÊy tiÒn. Nhng së dÜ nã lµ t b¶n hµng ho¸ v× ngay sau qu¸
tr×nh s¶n xuÊt, nã ®· lµ H’, ®· mang trong m×nh nã gi¸ trÞ cña t b¶n øng tríc vµ
gi¸ trÞ thÆng d. V× vËy, chØ cÇn tiÕn hµnh trao ®æi theo ®óng quy luËt gi¸ trÞ nh
c¸c hµng ho¸ th«ng thêng vµ nÕu b¸n ®îc toµn bé H’ ®¶m b¶o thu ®îc T’ nghÜa
lµ thu ®îc sè tiÒn tréi h¬n so víi tiÒn øng ra ban ®Çu. Chøc n¨ng cña H’, do ®ã lµ
chøc n¨ng cña mäi s¶n phÈm hµng ho¸, song ®ång thêi l¹i lµ chøc n¨ng thùc hiÖn
gi¸ trÞ thÆng d ®îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. KÕt thóc giai ®o¹n nµy, t b¶n
hµng ho¸ ®· biÕn thµnh t b¶n tiÒn tÖ.
§Õn ®©y, môc ®Ých cña t b¶n ®· ®îc thùc hiÖn, t b¶n ®· trë l¹i h×nh th¸i ban
®Çu trong tay chñ cña nã nhng víi sè lîng lín h¬n tríc.
Tæng hîp qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t b¶n trong c¶ ba giai ®o¹n ta cã c«ng thøc sau:
TLSX
.... SX .... H ’ - T’
T-H
SL§
ë c«ng thøc nµy, t b¶n biÓu hiÖn thµnh mét gi¸ trÞ th«ng qua mét chuçi biÕn
ho¸ h×nh th¸i quan hÖ lÉn nhau, quyÕt ®Þnh lÉn nhau. Trong c¸c giai ®o¹n th× cã
hai giai ®o¹n lu th«ng vµ mét giai ®o¹n trong lÜnh vùc s¶n xuÊt. Sù vËn ®éng cña
t b¶n tr¶i qua ba giai ®o¹n, lÇn lît mang ba h×nh th¸i ®Ó råi l¹i trë vÒ h×nh th¸i
ban ®Çu víi gi¸ trÞ kh«ng nh÷ng ®îc b¶o tån mµ cßn t¨ng lªn, ®©y chÝnh lµ sù
tuÇn hoµn cña t b¶n.
TuÇn hoµn cña t b¶n chØ cã thÓ tiÕn hµnh mét c¸ch b×nh thêng chõng nµo
c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña nã kh«ng ngõng chuyÓn tõ giai ®o¹n nµy sang giai
®o¹n kh¸c. MÆt kh¸c, b¶n th©n sù tuÇn hoµn l¹i lµm cho t b¶n ph¶i n»m l¹i ë mçi
mét giai ®o¹n tuÇn hoµn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Do ®ã, sù vËn ®éng tuÇn
hoµn cña t b¶n lµ mét sù vËn ®éng liªn tôc kh«ng ngõng, ®ång thêi lµ sù vËn
®éng ®øt qu·ng kh«ng ngõng, chÝnh trong sù vËn ®éng m©u thuÉn ®ã mµ t b¶n tù
b¶o tån, chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ vµ kh«ng ngõng lín h¬n.
2. Sù thèng nhÊt cña ba h×nh th¸i tuÇn hoµn cña t b¶n c«ng nghiÖp.
T b¶n trong qu¸ tr×nh vËn ®éng tr¶i qua ba giai ®o¹n, lÇn lît kho¸c lÊy c¸c
h×nh th¸i t b¶n tiÒn tÖ, t b¶n s¶n xuÊt, t b¶n hµng ho¸ vµ ë mçi h×nh th¸i t b¶n tiÒn
tÖ, t b¶n s¶n xuÊt, t b¶n hµng ho¸ vµ ë mçi h×nh th¸i nh thÕ, nã hoµn thµnh mét
chøc n¨ng thÝch hîp, t b¶n ®ã lµ t b¶n c«ng nghiÖp. C«ng nghiÖp víi ý nghÜa bao
qu¸t mäi ngµnh s¶n xuÊt kinh doanh theo ph¬ng thøc t b¶n chñ nghÜa. Së dÜ nh
vËy lµ v× t b¶n c«ng nghiÖp lµ h×nh th¸i tån t¹i duy nhÊt cña t b¶n, mµ chøc n¨ng
cña nã kh«ng ph¶i chØ lµ chiÕm lÊy gi¸ trÞ thÆng d, mµ cßn lµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng
d.
Do ®ã, t b¶n tiÒn tÖ, t b¶n hµng ho¸ vµ t b¶n s¶n xuÊt ®Òu kh«ng ph¶i lµ
nh÷ng lo¹i t b¶n ®éc lËp. ë ®©y, c¸c t b¶n Êy chØ lµ nh÷ng h×nh th¸i chøc n¨ng
5
®Æc thï cña t b¶n c«ng nghiÖp; t b¶n nµy lÇn lît mang ba h×nh th¸i Êy, vµ nÕu xÐt
trong qu¸ tr×nh vËn ®éng liªn tôc th× mçi mét h×nh th¸i ®Òu cã thÓ xem lµ ®iÓm
xuÊt ph¸t ®ång thêi lµ ®iÓm håi quy cña nã, tuÇn hoµn cña t b¶n c«ng nghiÖp, v×
vËy cã thÓ xem lµ d¹ng tuÇn hoµn cña t b¶n s¶n xuÊt, hoÆc còng cã thÓ lµ d¹ng
tuÇn hoµn cña t b¶n hµng ho¸.
a. TuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ.
Tõ c«ng thøc T - H ... SX .... H’ - T’, víi ®iÓm xuÊt ph¸t lµ T vµ ®iÓm kÕt
thóc lµ T’, ®· hiÓn thÞ mét c¸ch râ rÖt nhÊt ®éng c¬, môc ®Ých vËn ®éng cña t b¶n
lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm gi¸ trÞ, tiÒn ®Î ra tiÒn vµ tÝch luü tiÒn. Trong tuÇn hoµn nµy, T
lµ ph¬ng tiÖn øng ra trong lu th«ng vµ T’ lµ môc ®Ých ®¹t ®îc trong lu th«ng, nªn
h×nh nh lµ lu th«ng ®Î ra gi¸ trÞ lín h¬n, cßn giai ®o¹n s¶n xuÊt chØ lµ kh©u trung
gian kh«ng thÓ tr¸nh ®îc mét lo¹i cÇn thiÕt ®Ó lµm ra tiÒn. ChÝnh do ®ã mµ h×nh
th¸i tuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ lµ h×nh th¸i næi bËt nhÊt vµ ®Æc trng nhÊt cña tuÇn
hoµn cña t b¶n c«ng nghiÖp. Song còng chÝnh do ®ã mµ nã lµ h×nh th¸i phiÕn
diÖn nhÊt, che dÊu nhÊt quan hÖ bãc lét t b¶n chñ nghÜa.
b. TuÇn hoµn cña t b¶n s¶n xuÊt.
Tõ c«ng thøc: SX .... H’ - T’ - H’ .... SX nãi lªn sù ho¹t ®éng lÆp ®i lÆp l¹i
mét c¸ch chu kú cña t b¶n s¶n xuÊt. H×nh th¸i t b¶n hµng ho¸ trong tuÇn hoµn
nµy cho thÊy rÊt râ lµ nã tõ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cßn h×nh th¸i tiÒn tÖ cña t b¶n ®·
kÕt thóc sù thùc hiÖn t b¶n hµng ho¸ (H’) - lµ ph¬ng diÖn mua, chuÈn bÞ c¸c ®iÒu
kiÖn cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt, tøc lµ chØ lµm m«i giíi cho t b¶n hµng ho¸ chuyÓn
ho¸ thµnh t b¶n s¶n xuÊt. TuÇn hoµn nµy còng ®· v¹ch râ ®îc nguån gèc cña t
b¶n. Dï lµ t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n hay t¸i s¶n xuÊt më réng, nguån t b¶n ®Òu tõ
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mµ ra. Song tuÇn hoµn nµy l¹i kh«ng biÓu thÞ viÖc s¶n xuÊt ra
gi¸ trÞ thÆng d.
Dï lµ s¶n xuÊt gi¶n ®¬n hay s¶n xuÊt më réng liªn tôc, nã còng chØ xuÊt
hiÖn díi h×nh th¸i cÇn thiÕt ®Ó lµm chøc n¨ng t b¶n s¶n xuÊt, thùc hiÖn qu¸ tr×nh
t¸i s¶n xuÊt, nã kh«ng hÒ chØ ra môc ®Ých cña qu¸ tr×nh lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ. Do
®ã, nã lµm cho ngêi ta dÔ lÇm lÉn r»ng môc ®Ých cña nã chØ lµ b¶n th©n s¶n xuÊt,
trung t©m cña vÊn ®Ò chØ lµ cè g¾ng s¶n xuÊt thËt nhiÒu vµ thËt rÎ, cã trao ®æi
còng chØ lµ trao ®æi s¶n phÈm ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt ®îc liªn tôc, nªn kh«ng cã
hiÖn tîng s¶n xuÊt thõa.
c. TuÇn hoµn cña t b¶n hµng ho¸.
C«ng thøc: H’ - T’ - H ... SX .... H’ kh¸c h¼n c¸c h×nh thøc tuÇn hoµn kh¸c ë
chç: ®iÓm xuÊt ph¸t bao giê còng b¾t ®Çu b»ng H’, b»ng mét gi¸ trÞ ®· t¨ng thªm
gi¸ trÞ, mét gi¸ trÞ t b¶n øng tríc ®· chøa ®ùng gi¸ trÞ thÆng d víi bÊt kú quy m«
nh thÕ nµo. §iÓm nµy lµm cho nã cã mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c lµ:
6
Mét lµ, ngay tõ ®iÓm ®Çu, nã ®· biÓu hiÖn ra lµ h×nh th¸i cña s¶n xuÊt hµng
ho¸ t b¶n chñ nghÜa, nªn tõ ®Çu nã lµ h×nh th¸i cña s¶n xuÊt hµng ho¸ t b¶n chñ
nghÜa, nªn tõ ®Çu nã ®· bao gåm c¶ tiªu dïng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng c¸ nh©n.
Hai lµ, kÕt thóc b»ng H’, cha chuyÓn ho¸ trë l¹i thµnh tiÒn ®· t¨ng thªm gi¸
trÞ (T’), nã lµ h×nh th¸i cha hoµn thµnh vµ cßn ph¶i tiÕp tôc tiÕn hµnh, v× vËy nã
®· bao hµm t¸i s¶n xuÊt.
Ba lµ, nã lµ h×nh th¸i lµm næi bËt lªn sù liªn tôc cña lu th«ng. H’ ®iÓm b¾t
®Çu tuÇn hoµn vµ H’ ®iÓm kÕt thóc tuÇn hoµn ®Òu biÓu hiÖn mét khèi lîng gi¸ trÞ
sö dông ®îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n. Do ®ã nÕu H’ ®iÓm b¾t ®Çu tuÇn hoµn ®ßi hái lu
th«ng th× ®iÓm H’ còng ®ßi hái ngay mét qu¸ tr×nh lu th«ng míi.
Bèn lµ, h×nh th¸i tuÇn hoµn nµy cßn trùc tiÕp béc lé mèi quan hÖ gi÷a ngêi
s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhau. Mçi nhµ t b¶n ®Òu nÐm H’ vµo lu th«ng vµ dïng T’
®· thu ®îc ®Ó mua c¸c hµng ho¸ tiªu dïng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng c¸ nh©n. C¶ hai
lo¹i hµng ho¸ nµy ®Òu n»m trong lu th«ng vµ còng do c¸c nhµ t b¶n c«ng nghiÖp
cung cÊp cho nhau. Do ®ã h×nh th¸i tuÇn hoµn nµy kh«ng chØ lµ mét h×nh th¸i
vËn ®éng chung cho mäi t b¶n c«ng nghiÖp c¸ biÖt mµ ®ång thêi cßn lµ h×nh th¸i
vËn ®éng cña tæng sè nh÷ng t b¶n c¸ biÖt, tøc lµ h×nh th¸i vËn ®éng cña tæng t
b¶n cña giai cÊp t b¶n, lµ mét vËn ®éng trong ®ã vËn ®éng cña mçi mét t b¶n
c«ng nghiÖp c¸ biÖt, chØ biÓu hiÖn thµnh vËn ®éng bé phËn ch»ng chÞt víi vËn
®éng cña c¸c t b¶n kh¸c vµ bÞ chÕ íc bëi nh÷ng vËn ®éng nµy. Nh vËy lµ h×nh
th¸i tuÇn hoµn H’ ... H’ ®· v¹ch râ r»ng sù thùc hiÖn hµng ho¸ lµ ®iÒu kiÖn thêng
xuyªn cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt - song còng do qu¸ nhÊn m¹nh tÝnh liªn tôc cña lu
th«ng hµng ho¸, nªn ngêi ta cã Ên tîng r»ng tÊt c¶ mäi yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt ®Òu lµ do lu th«ng hµng ho¸ mµ ra vµ chØ gåm cã hµng ho¸ mµ th«i.
Tãm l¹i, nÕu xÐt riªng tõng h×nh th¸i tuÇn hoµn th× mçi h×nh th¸i chØ ph¶n
¸nh hiÖn thùc t b¶n chñ nghÜa mét c¸ch phiÕn diÖn, mçi h×nh th¸i ®Òu lµm næi bËt
mÆt b¶n chÊt nµy vµ l¹i che dÊu mÆt b¶n chÊt kh¸c cña sù vËn ®éng cña t b¶n
c«ng nghiÖp. Do ®ã ph¶i xem xÐt ®ång thêi c¶ ba h×nh th¸i tuÇn hoµn míi nhËn
thøc ®îc ®Çy ®ñ sù vËn ®éng thùc tÕ cña t b¶n, míi hiÓu biÕt ®óng ®¾n b¶n chÊt
cña mèi quan hÖ giai cÊp mµ t b¶n biÓu hiÖn trong sù vËn ®éng cña nã.
Trong thùc tÕ, còng chØ cã sù thèng nhÊt cña c¶ ba h×nh th¸i tuÇn hoµn th×
qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t b¶n míi cã thÓ tiÕn hµnh mét c¸ch liªn tôc kh«ng
ngõng, tuÇn hoµn cña t b¶n chØ tiÕn hµnh ®îc khi nµo t b¶n tr¶i qua c¶ ba giai
®o¹n mét c¸ch tr«i ch¶y. NÕu mét giai ®o¹n nµo ®Êy bÞ ngõng trÖ th× toµn bé sù
tuÇn hoµn sÏ bÞ ph¸ ho¹i. Song muèn b¶o ®¶m ®îc sù tuÇn hoµn kh«ng ngõng
cña t b¶n, muèn ®¶m b¶o cho t b¶n liªn tôc chuyÓn ho¸ h×nh th¸i cña c¸c giai
®o¹n chuyÓn tiÕp kÕ tôc nhau th× ph¶i cã ®ñ hai ®iÒu kiÖn:
7
Thø nhÊt, lµ toµn bé t b¶n ph¶i ph©n ra ba bé phËn tån t¹i ®ång thêi ë c¶ ba
h×nh th¸i.
Thø hai, mçi bé phËn t b¶n ë mçi h×nh th¸i kh¸c nhau ®Òu ph¶i kh«ng
ngõng liªn tôc tr¶i qua ba h×nh th¸i.
Hai ®iÒu kiÖn nµy rµng buéc chÆt chÏ nhau, lµ tiÒn ®Ò kh¨ng khÝt cña nhau.
ChØ khi nµo cã sù s¾p xÕp kÒ nhau cña c¸c bé phËn t b¶n tån t¹i ®ång thêi ë c¶ ba
h×nh th¸i th× míi cã sù kÕ tôc nhau cña bé phËn t b¶n Êy; ngîc l¹i, còng chØ khi
nµo c¸c h×nh th¸i t b¶n kÕ tôc nhau kh«ng ngõng th× t b¶n míi tån t¹i ®ång thêi ë
c¶ ba h×nh th¸i ®îc.
B.
Chu chuyÓn cña t b¶n.
1.
Thêi gian chu chuyÓn vµ sè vßng chu chuyÓn cña t b¶n.
Sù tuÇn hoµn cña t b¶n nãi lªn sù biÕn ho¸ h×nh th¸i cña c¸c giai ®o¹n lu
th«ng vµ s¶n xuÊt. Nhng t b¶n kh«ng ph¶i chØ biÕn ho¸ h×nh th¸i mét lÇn råi
dõng l¹i mµ “t b¶n lµ mét sù vËn ®éng, chø kh«ng ph¶i lµ mét vËt ®øng yªn”. T
b¶n nÕu muèn tån t¹i lµ t b¶n th× ph¶i kh«ng ngõng ®i vµo lu th«ng, tiÕp tôc thùc
hiÖn liªn tôc qu¸ tr×nh biÕn ho¸ h×nh th¸i, tøc lµ tiÕp tôc sù tuÇn hoµn liªn tôc
kh«ng ngõng. Sù tuÇn hoµn cña t b¶n ®îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn vµ cã ®Þnh kú,
®ã lµ sù chu chuyÓn cña t b¶n. M¸c nãi: “TuÇn hoµn cña t b¶n, khi ®îc coi lµ mét
qu¸ tr×nh ®Þnh kú, chø kh«ng ph¶i mét qu¸ tr×nh bÞ c« lËp, th× gäi lµ vßng chu
chuyÓn cña t b¶n”.
Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n lµ kho¶ng thêi gian kÓ tõ khi nhµ t b¶n øng
t b¶n ra díi mét h×nh th¸i nµo ®ã cho ®Õn khi thu vÒ còng díi h×nh th¸i Êy cã
kÌm theo gi¸ trÞ thÆng d. Chu chuyÓn cña t b¶n chØ lµ tuÇn hoµn t b¶n xÐt trong
mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú nªn thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n còng lµ tæng sè thêi
gian lu th«ng vµ thêi gian s¶n xuÊt.
a. Thêi gian s¶n xuÊt cña t b¶n.
Thêi gian s¶n xuÊt cña t b¶n lµ thêi gian t b¶n n»m trong lÜnh vùc s¶n xuÊt.
Thêi gian s¶n xuÊt l¹i bao gåm:
- Thêi gian lao ®éng, tøc lµ thêi gian mµ ngêi lao ®éng sö dông t liÖu lao
®éng t¸c ®éng vµo ®èi tîng lao ®éng ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. §©y lµ thêi gian duy
nhÊt t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d cña nhµ t b¶n.
- Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng, lµ thêi gian ®Ó ®èi tîng lao ®éng hoÆc b¸n
thµnh phÈm chÞu t¸c ®éng cña tù nhiªn mµ kh«ng cÇn lao ®éng cña con ngêi gãp
søc. §ã lµ nh÷ng trêng hîp cña thãc gièng ®· gieo, rîu ®Ó cho lªn men, gç, g¹ch
®Ó ph¬i kh«,... ch¼ng h¹n.
8
- Thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt, tøc lµ thêi gian mµ t b¶n s¶n xuÊt ®· s½n sµng lµm
®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nhng cha ph¶i lµ yÕu tè h×nh thµnh s¶n phÈm,
còng cha ph¶i lµ yÕu tè h×nh thµnh gi¸ trÞ. Bé phËn t b¶n nµy lµ ë hµng ho¸, nhng
t×nh tr¹ng nµy lµ ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh kh«ng ngõng qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
- Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng vµ thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt lµ thêi gian
kh«ng hÒ t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d. Do ®ã, rót ng¾n c¸c thêi gian nµy còng
gi¶m bít sù chªnh lÖch gi÷a thêi gian s¶n xuÊt víi thêi gian lao ®éng lµ vÊn ®Ò
cã ý nghÜa quan träng ®èi víi c¸c xÝ nghiÖp t b¶n chñ nghÜa.
- Thêi gian s¶n xuÊt cña t b¶n dµi hay ng¾n lµ do t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n
tè, chñ yÕu lµ bèn nh©n tè sau ®©y:
+ TÝnh chÊt cña ngµnh s¶n xuÊt: vÝ dô nh: thêi gian s¶n xuÊt trong ngµnh
c«ng nghiÖp ®ãng tµu dµi h¬n thêi gian s¶n xuÊt trong ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ
nh dÖt, thùc phÈm,...
+ N¨ng suÊt lao ®éng cao hay thÊp.
+ VËt s¶n xuÊt chÞu nhiÒu t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh tù nhiªn dµi hay ng¾n.
+ Dù tr÷ s¶n xuÊt nhiÒu hay Ýt.
b. Thêi gian lu th«ng cña t b¶n.
Nã lµ kho¶ng thêi gian mµ t b¶n n»m trong lÜnh vùc lu th«ng. Trong thêi
gian lu th«ng, t b¶n kh«ng lµm chøc n¨ng t b¶n s¶n xuÊt, do ®ã kh«ng s¶n xuÊt
ra hµng ho¸ vµ còng kh«ng s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d.
Thêi gian lu th«ng dµi hay ng¾n khiÕn cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lÆp ®i lÆp l¹i
nhanh hay chËm, khiÕn cho khèi lîng mét t b¶n nhÊt ®Þnh lµm chøc n¨ng t b¶n
s¶n xuÊt ®îc t¨ng thªm hay bÞ rót bít ®i, do ®ã mµ n¨ng xuÊt cña t b¶n, tøc lµ
viÖc t b¶n ®Î ra gi¸ trÞ thÆng d lín lªn hay gi¶m ®i.
Thêi gian lu th«ng gåm cã thêi gian mua vµ thêi gian b¸n, trong ®ã thêi
gian b¸n lµ quan träng vµ khã kh¨n h¬n, thêi gian lu th«ng dµi hay ng¾n chñ yÕu
lµ do ba nh©n tè sau:
+ T×nh h×nh thÞ trêng tèt hay xÊu.
+ Kho¶ng c¸ch thÞ trêng xa hay gÇn.
+ Ph¬ng tiÖn giao th«ng khã kh¨n hay thuËn lîi.
Do chÞu ¶nh hëng cña hµng lo¹t nh©n tè nªn ®é dµi cña thêi gian s¶n xuÊt
vµ thêi gian lu th«ng cña c¸c t b¶n kh«ng thÓ gièng nhau. Do ®ã, thêi gian chu
chuyÓn cña c¸c t b¶n trong c¸c ngµnh kh¸c nhau vµ c¶ nh÷ng t b¶n trong mét
ngµnh còng rÊt kh¸c nhau. Thêi gian chu chuyÓn cña c¸c t b¶n dµi ng¾n kh¸c
nhau nh vËy nªn muèn tÝnh to¸n vµ so s¸nh víi nhau ®îc th× ph¶i cã mét ®¬n vÞ
®o lêng thèng nhÊt. §¬n vÞ ®ã lµ n¨m. Dïng n¨m lµm ®¬n vÞ ®o lêng tèc ®é chu
9
chuyÓn cña t b¶n cã nghÜa lµ muèn x¸c ®Þnh t b¶n ®· quay ®îc mÊy vßng trong
mét n¨m. Víi n lµ sè lÇn chu chuyÓn; CH lµ n¨m ®¬n vÞ ®o lêng, vµ ch lµ thêi gian
chu chuyÓn mét vßng cña t b¶n th× sÏ cã c«ng thøc tÝnh sè vßng cña chu chuyÓn
t b¶n lµ:
n=
2.
T b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng.
Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n bao gåm toµn bé thêi gian chu chuyÓn cña
c¸c bé phËn t b¶n ph¶i øng ra ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt. Nhng ph¬ng thøc chu
chuyÓn cña c¸c bé phËn t b¶n kh«ng gièng nhau. C¨n cø vµo ph¬ng thøc chu
chuyÓn kh¸c nhau, ngêi ta chia c¸c bé phËn t b¶n ra thµnh t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n
lu ®éng.
T b¶n cè ®Þnh lµ bé phËn t b¶n tham gia toµn bé vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nhng gi¸ trÞ cña nã th× chuyÓn tõng phÇn sang s¶n phÈm. §îc xÕp vµo t b¶n cè
®Þnh, tríc hÕt lµ bé phËn t b¶n tån t¹i díi h×nh th¸i t liÖu lao ®éng (m¸y mãc,
thiÕt bÞ, nhµ xëng,...) ®ang ®îc sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. H×nh th¸i gi¸ trÞ
sö dông cña bé phËn t b¶n nµy lu«n lu«n ®îc duy tr×, tån t¹i nh lóc nã míi gia
nhËp vµo qu¸ tr×nh lao ®éng. Chøc n¨ng t liÖu lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
gi÷ chóng l¹i ®ã, vµ do ®ã bé phËn gi¸ trÞ t b¶n øng ra ®îc cè ®Þnh l¹i díi h×nh
th¸i Êy. Bé phËn t b¶n nµy lu th«ng kh«ng ph¶i díi h×nh th¸i gi¸ trÞ sö dông cña
nã, chØ cã gi¸ trÞ cña nã lu th«ng th«i vµ lu th«ng dÇn dÇn tõng phÇn mét theo
nhÞp ®é mµ gi¸ trÞ ®ã ®îc chuyÓn vµo s¶n phÈm. PhÇn gi¸ trÞ cè ®Þnh nh vËy
kh«ng ngõng gi¶m cho ®Õn khi t liÖu lao ®éng trë thµnh v« dông. T liÖu lao ®éng
cµng bÒn bao nhiªu cµng chËm hao mßn bao nhiªu th× gi¸ trÞ t b¶n bÊt biÕn sÏ ®îc cè ®Þnh díi h×nh th¸i sö dông Êy trong mét thêi gian cµng l©u bÊy nhiªu.
XÕp vµo t b¶n cè ®Þnh cßn cã bé phËn t b¶n tån t¹i díi h×nh th¸i c¸c t liÖu
s¶n xuÊt mµ xÐt vÒ mÆt gi¸ trÞ, do ®ã vÒ ph¬ng thøc lu th«ng gi¸ trÞ còng nh t liÖu
lao ®éng nãi trªn. VÝ dô trêng hîp nh÷ng chÊt dïng ®Ó c¶i t¹o chÊt ®Êt, nh÷ng
chÊt nµy ®em vµo trong ®Êt nh÷ng nguyªn tè ho¸ häc vµ t¸c dông kÐo dµi trong
nhiÒu thêi kú s¶n xuÊt, trêng hîp nµy kh«ng ph¶i chØ cã mét bé phËn gi¸ trÞ cña
t b¶n cè ®Þnh ®îc chuyÓn vµo s¶n phÈm mµ c¶ gi¸ trÞ sö dông cña bé phËn gi¸ trÞ
Êy còng ®îc chuyÓn vµo s¶n phÈm.
T b¶n lu ®éng lµ bé phËn t b¶n khi tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th×
chuyÓn toµn bé gi¸ trÞ sang s¶n phÈm. §ã lµ bé phËn t b¶n bÊt biÕn díi h×nh th¸i
nguyªn liÖu, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu,... tiªu dïng trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Bé
phËn t b¶n kh¶ biÕn, xÐt vÒ ph¬ng thøc chu chuyÓn còng gièng nh bé phËn t b¶n
bÊt biÕn lu ®éng nãi trªn, nªn còng ®îc s¾p xÕp vµo t b¶n lu ®éng.
Sù ph©n chia t b¶n thµnh bé phËn cè ®Þnh vµ bé phËn lu ®éng lµ ®Æc ®iÓm
riªng cña t b¶n s¶n xuÊt. ChØ cã t b¶n s¶n xuÊt míi cã sù ph©n chia nµy, vµ c¨n
10
cø cña sù ph©n chia lµ ph¬ng thøc chu chuyÓn cña t b¶n. Do ®ã cã nh÷ng t liÖu
s¶n xuÊt khi ®îc coi lµ t b¶n cè ®Þnh, khi ®îc coi lµ t b¶n lu ®éng tuú theo chøc
n¨ng cña nã trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. VÝ dô nh: tr©u bß cÇy kÐo lµ t b¶n cè ®Þnh
nhng tr©u bß thÞt l¹i lµ t b¶n lu ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, t b¶n cè ®Þnh bÞ
hao mßn dÇn dÇn tõ mét chiÕc m¸y míi nguyªn vÑn, nã bÞ hao mßn dÇn vµ cuèi
cïng chØ lµ ®èng s¾t vôn, ®ã lµ hao mßn vÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông. §ång thêi víi sù
hao mßn vËt chÊt, gi¸ trÞ cña nã còng gi¶m dÇn do ®· chuyÓn tõng phÇn mét sang
s¶n phÈm. §ã lµ hao mßn vÒ mÆt gi¸ trÞ. Nh÷ng sù hao mßn ®ã ®îc gäi lµ hao
mßn h÷u h×nh, nh÷ng hao mßn nµy lµ do sö dông vµo s¶n xuÊt, do søc ph¸ ho¹i
cña thiªn nhiªn g©y nªn. VÝ dô nh: m¸y mãc bÞ gØ,...
Ngoµi hao mßn h÷u h×nh, t b¶n cè ®Þnh cßn bÞ hao mßn v« h×nh. Hao mßn
v« h×nh lµ nh÷ng sù hao mßn thuÇn tuý vÒ mÆt gi¸ trÞ, trong khi gi¸ trÞ sö dông
míi hao mßn mét phÇn hoÆc cßn nguyªn vÑn. Hao mßn v« h×nh x¶y ra do c¸c
nguyªn nh©n sau:
- Do n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, do ®ã lµm gi¶m gi¸ trÞ cña nh÷ng chiÕc
m¸y cò, tuy gi¸ trÞ sö dông cña nh÷ng chiÕc m¸y nµy cßn nguyªn vÑn hay ®· bÞ
hao mßn mét phÇn.
- Kü thuËt c¶i tiÕn nªn ngêi ta s¶n xuÊt ®îc nh÷ng m¸y mãc tuy cã gi¸ trÞ
b»ng gi¸ trÞ cña m¸y cò hoÆc cao h¬n chót Ýt, nhng l¹i cã c«ng xuÊt vît xa c«ng
suÊt cña m¸y cò. Hao mßn h÷u h×nh vµ hao mßn v« h×nh b×nh qu©n cña t b¶n cè
®Þnh ®Òu ®îc tÝnh chuyÓn gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm, lu th«ng cïng s¶n phÈm, chuyÓn
ho¸ thµnh tiÒn vµ trë thµnh quü dù tr÷ tiÒn tÖ ®Ó ®æi míi t b¶n cè ®Þnh khi ®Õn kú
t¸i t¹o ra t b¶n ®ã díi h×nh th¸i hiÖn vËt. §ã lµ quü khÊu hao cña t b¶n. §Ó ph¸t
huy hiÖu qu¶ cña t b¶n bé phËn quü khÊu hao nµy cã thÓ ®îc ®a ra sö dông ®Ó
më réng doanh nghiÖp tøc t¨ng quy m« theo chiÒu réng hoÆc c¶i tiÕn m¸y mãc
nh»m lµm cho m¸y mãc t¨ng thªm hiÖu suÊt, tøc t¨ng quy m« theo chiÒu s©u.
VËy lµ cã thÓ thùc hiÖn ®îc t¸i s¶n xuÊt më réng mµ kh«ng cÇn cã sù tÝch luü t
b¶n thùc sù.
§Ó tr¸nh nh÷ng hao mßn bÊt thêng vµ b¶o ®¶m ph¸t huy hiÖu qu¶ cao, t b¶n
cè ®Þnh ®ßi hái nh÷ng chi phÝ b¶o qu¶n ®Æc biÖt. ViÖc b¶o qu¶n Êy ®îc thùc hiÖn
mét phÇn ë b¶n th©n qu¸ tr×nh lao ®éng sö dông nã, b¶o tån nã vµ chuyÓn gi¸ trÞ
cña nã vµo s¶n phÈm. ViÖc b¶o qu¶n nµy lµ mét cèng hiÕn cña tù nhiªn kh«ng
mÊt tiÒn cña lao ®éng sèng. Nhng ®Ó b¶o qu¶n tèt, t b¶n cè ®Þnh cßn ®ßi hái ph¶i
thùc sù chi phÝ søc lao ®éng n÷a. M¸y mãc yªu cÇu thØnh tho¶ng ph¶i ®îc lau
chïi. §Êy lµ mét c«ng viÖc phô, nhng nÕu kh«ng lµm th× m¸y mãc sÏ nhanh
háng. Ngoµi viÖc cÇn ®îc b¶o qu¶n, t b¶n cè ®Þnh cßn cÇn ®îc tu bæ, s÷a ch÷a
cÇn thiÕt, do ®ã ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng kho¶n chi vÒ t b¶n vµ lao ®éng.
Th«ng thêng, mçi t b¶n cè ®Þnh ®Çu t trong mét ngµnh c«ng nghiÖp nhÊt
®Þnh ®Òu ®îc dù tÝnh theo kinh nghiÖm nh÷ng c«ng viÖc lau chïi, nh÷ng yªu cÇu
11
tu söa sau nh÷ng qu·ng thêi gian ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh còng nh söa ch÷a th«ng
thêng vµ bÊt thêng cã thÓ x¶y ra. Nh÷ng chi phÝ cho nh÷ng khèi lîng c«ng viÖc
b¶o qu¶n vµ söa ch÷a ®ã ®îc ph©n phèi b×nh qu©n vµo suèt cuéc ®êi phôc vô
trung b×nh cña t b¶n vµ ®îc tÝnh vµo gi¸ c¶ s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra. Nh vËy lµ
nh÷ng chi phÝ ®ã ®· ®îc dù tÝnh tríc ®Ó ph©n phèi ®ång ®Òu cho c¸c vßng chu
chuyÓn cña t b¶n ngay tõ vßng ®Çu. Sè t b¶n chi ra cho c«ng viÖc b¶o qu¶n vµ
söa ch÷a, xÐt vÒ nhiÒu mÆt, lµ mét thø t b¶n cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt, kh«ng thÓ xÕp
vµo t b¶n lu ®éng còng kh«ng thÓ xÕp vµo t b¶n cè ®Þnh, nhng v× nã lµ mét bé
phËn trong chi phÝ thêng ngµy nªn ngêi ta xÕp nã vµo t b¶n lu ®éng. Trªn thùc tÕ,
ranh giíi gi÷a nh÷ng viÖc thùc sù lµ söa ch÷a vµ thay thÕ, gi÷a chi phÝ b¶o qu¶n
vµ chi phÝ ®æi míi cã phÇn nµo kh«ng râ. Trong n«ng nghiÖp cha sö dông c¬ khÝ,
sù ph©n biÖt gi÷a thay thÕ vµ b¶o qu¶n t b¶n cè ®Þnh trong thùc tiÔn kh«ng thÓ
lµm ®îc vµ còng kh«ng cÇn.
§Ó tr¸nh hao mßn v« Ých, nhÊt lµ tr¸nh hao mßn v« h×nh, còng nh ra søc tiÕt
kiÖm c¸c chi phÝ b¶o qu¶n vµ söa ch÷a, t¨ng cêng hiÖu suÊt cña t b¶n, c¸c nhµ t
b¶n cµng t×m mäi c¸ch ®Ó thu håi t b¶n vÒ nhanh vµ thu nhiÒu lîi nhuËn h¬n n÷a.
Ngoµi c¸c thñ ®o¹n th«ng thêng nh t¨ng cêng ®é lao ®éng, kÐo dµi ngµy lao
®éng, thùc hiÖn chÕ ®é ca,...c¸c nhµ t b¶n cßn bãc lét c¶ thêi gian nghØ ng¬i cña
c«ng nh©n; buéc c«ng nh©n lao ®éng trong ®iÒu kiÖn v« cïng cùc khæ, thËm chÝ
kh«ng b¶o ®¶m an toµn lao ®éng cho c«ng nh©n. M©u thuÉn giai cÊp trong x· héi
t b¶n cho nªn t¨ng thªm gay g¾t trong môc ®Ých cña s¶n xuÊt díi chÕ ®é x· héi
chñ nghÜa hoµn toµn kh¸c h¼n so víi díi chñ nghÜa t b¶n, nhng viÖc tËn dông kh¶
n¨ng c«ng xuÊt cña m¸y mãc thiÕt bÞ ®Ó tr¸nh hao mßn v« h×nh vµ hao mßn h÷u
h×nh, chó ý b¶o qu¶n söa ch÷a, tiÕt kiÖm c¸c chi phÝ vÒ vèn cè ®Þnh vµ vèn lu
®éng còng lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan trong viÖc qu¶n lý nÒn kinh tÕ x· héi chñ
nghÜa.
ë miÒn B¾c níc ta hiÖn nay, viÖc cè g¾ng ®a hÕt m¸y mãc vµo s¶n xuÊt, tËn
dông c«ng xuÊt cña m¸y,... kh«ng chØ cã t¸c dông tr¸nh hao mßn, mµ cßn cã t¸c
dông ®Èy n¨ng suÊt lao ®éng x· héi lªn mét bíc cao, vµ nhÊt lµ tr¸nh ®îc t×nh
tr¹ng l·ng phÝ nghiªm träng vÒ sö dông vèn cè ®Þnh.
3.
T¸c dông cña viÖc t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n vµ ph¬ng ph¸p
lµm t¨ng tèc ®é Êy.
Tèc ®é chu chuyÓn cña tæng t b¶n øng tríc ®îc tÝnh b»ng tèc ®é chu chuyÓn
trung b×nh cña t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng. C«ng thøc tÝnh tèc ®é chu chuyÓn
cña tæng t b¶n øng tríc ®îc tÝnh b»ng gi¸ trÞ chu chuyÓn cña t b¶n cè ®Þnh vµ gi¸
trÞ chu chuyÓn cña t b¶n lu ®éng trong n¨m chia cho tæng t b¶n øng tríc.
Tèc ®é chu chuyÓn cña tæng t b¶n lµ tû lÖ thuËn víi tæng gi¸ trÞ chu chuyÓn
cña t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng vµ tû lÖ nghÞch víi gi¸ trÞ cña tæng t b¶n øng
tríc.
12
T¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n th× sÏ t¨ng ®îc hiÖu suÊt s¶n xuÊt vµ
mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d nhiÒu h¬n cho nhµ t b¶n. T¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña
t b¶n cè ®Þnh th× nhµ t b¶n cã thÓ tr¸nh ®îc thiÖt h¹i hao mßn v« h×nh vµ cßn
cã thÓ t¨ng cêng sö dông ®îc quü khÊu hao vµo më réng vµ c¶i tiÕn kü thuËt
s¶n xuÊt.
§Æc biÖt ®èi víi t b¶n lu ®éng, t¨ng tèc ®é chu chuyÓn sÏ cã t¸c dông rÊt lín.
§èi víi bé phËn t b¶n bÊt biÕn lu ®éng, tøc lµ bé phËn t b¶n bá ra mua nguyªn
liÖu, nhiªn liÖu vµ vËt liÖu,... NÕu chu chuyÓn nhanh th× sÏ tiÕt kiÖm ®îc t b¶n øng
tríc, hoÆc nÕu gi÷ sè t b¶n lu ®éng Êy nh cò th× sÏ cã ®iÒu kiÖn më réng ®îc s¶n
xuÊt. §èi víi t b¶n kh¶ biÕn lu ®éng, t¸c dông cña viÖc t¨ng tèc ®é chu chuyÓn
cµng hÕt søc quan träng vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh trong viÖc t¨ng thªm gi¸ trÞ
thÆng d. Gi¶ ®Þnh cã hai t b¶n A vµ B, cã lîng t b¶n kh¶ biÕn øng ra nh nhau lµ
20.000®, cã tû suÊt bãc lét nh nhau lµ 100% nhng tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n A
mçi n¨m chØ mét lÇn, cßn t b¶n B ®îc hai lÇn th× sè lîng gi¸ trÞ thÆng d cña hai t
b¶n Êy thu ®îc sÏ kh¸c nhau t b¶n A thu ®îc: 20.000 x 100% = 20.000®. Cßn t b¶n
B thu ®îc 20.000® x 2 x 100% = 40.000®. Do ®ã mµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng
n¨m cña hai t b¶n còng sÏ kh¸c nhau.
T b¶n A ®¹t tû suÊt bãc lét gi¸ trÞ thÆng d lµ:
x 100 = 100%
T b¶n B ®¹t tû suÊt bãc lét lµ:
x 100 = 200%
Së dÜ cã t×nh h×nh ®ã lµ v× tuy hai t b¶n kh¶ biÕn øng tríc nh nhau nhng do
chu chuyÓn kh¸c nhau nªn t b¶n kh¶ biÕn thùc tÕ sö dông l¹i kh¸c nhau, vµ do ®ã
tuy tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d thùc tÕ nh nhau l¹i dÉn ®Õn tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng
n¨m kh¸c nhau. Thêi gian chu chuyÓn c¸c t b¶n gåm cã thêi gian s¶n xuÊt vµ
thêi gian lu th«ng nªn muèn t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n th× ph¶i ra søc rót
ng¾n c¸c kho¶ng thêi gian nµy l¹i.
Ph¬ng ph¸p rót ng¾n thêi gian s¶n xuÊt ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch ¸p dông kü
thuËt míi, c¶i tiÕn c¸ch thøc s¶n xuÊt, më réng ph¹m vi ph©n c«ng hîp t¸c, c¶i
tiÕn tæ chøc vµ qu¶n lý lao ®éng, kÐo dµi ngµy lao ®éng vµ t¨ng cêng ®é lao
®éng,... tÊt c¶ c¸c c¸ch ®ã ®Òu nh»m viÖc rót ng¾n thêi gian lao ®éng, rót ng¾n
qu¸ tr×nh chÞu ¶nh hëng tù nhiªn cña vËt s¶n xuÊt còng nh rót ng¾n vµ gi¶m bít
®îc dù tr÷ s¶n xuÊt.
Song c¸c ph¬ng ph¸p ®ã l¹i buéc c¸c nhµ t b¶n ph¶i t¨ng thªm t b¶n øng tríc, vµ nhÊt lµ ph¶i t¨ng thªm bãc lét cho nªn l¹i lµm t¨ng thªm m©u thuÉn trong
nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa.
13
Ph¬ng ph¸p rót ng¾n thêi gian lu th«ng cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch c¶i tiÕn
chÊt lîng hµng ho¸, c¶i tiÕn mÆt hµng c¶i tiÕn m¹ng líi vµ ph¬ng ph¸p th¬ng
nghiÖp, ®Æc biÖt lµ ph¸t triÓn ngµnh giao th«ng vËn t¶i,... Song viÖc rót ng¾n thêi
gian lu th«ng cña t b¶n l¹i gÆp rÊt nhiÒu trë ng¹i. S¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn, ph¹m
vi thÞ trêng cÇn më réng th× cµng lµm t¨ng thªm tÝnh chÊt c¹nh tranh v« ChÝnh
phñ trong x· héi t b¶n khiÕn hµng ho¸ lu th«ng hçn lo¹n, cã nhiÒu hiÖn tîng bÊt
hîp lý, l·ng phÝ do ®Çu c¬ mï qu¸ng vµ qu¶ng c¸o ph« tr¬ng, h×nh thøc g©y ra.
MÆt kh¸c, ®«ng ®¶o quÇn chóng lao ®éng bÞ bãc lét thËm tÖ, thu nhËp ngµy cµng
gi¶m nªn søc mua ngµy cµng gi¶m sót.
Nh vËy lµ do m©u thuÉn ®èi kh¸ng cña b¶n th©n chñ nghÜa t b¶n, viÖc rót
ng¾n thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian lu th«ng cña t b¶n, do ®ã ®Î ra c¶ viÖc t¨ng
tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n ®· vÊp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n, trë ng¹i. T×nh tr¹ng
n¨ng lùc s¶n xuÊt thêng xuyªn kh«ng ®îc sö dông hÕt ë c¸c níc ®Õ quèc cïng
møc ®é c¹nh tranh, giµnh giËt gay g¾t thÞ trêng gi÷a c¸c níc nµy hiÖn nay cµng
x¸c minh râ ®iÒu ®ã, t¨ng tèc ®é chu chuyÓn vµ t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó t¨ng tèc ®é
chu chuyÓn vèn lµ yªu cÇu chung cña mäi nÒn s¶n xuÊt. VËy nªn, nÒn kinh tÕ x·
héi chñ nghÜa cµng yªu cÇu vµ cã ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó thùc hiÖn tèt vÊn ®Ò ®ã.
§Ó qu¶n lý tèt nÒn kinh tÕ, ph¸t huy hiÖu qu¶ cao cña ®ång vèn c¸c doanh
nghiÖp níc ta ph¶i biÕt vËn dông nhng nguyªn lý trªn mét c¸ch linh ho¹t vµ s¸ng
t¹o.
C.
Sù vËn dông ë níc ta trong viÖc qu¶n lý c¸c doanh
nghiÖp.
1.
ViÖc huy ®éng vèn.
a. Huy ®éng vèn trong níc.
§©y lµ nguån vèn ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Trong khi ®Êt níc cßn nghÌo,
kh¶ n¨ng tÝch luü cßn thÊp th× tiÕt kiÖm nh÷ng chi tiªu cã thÓ tiÕt kiÖm ®îc
kh«ng chØ lµ quèc s¸ch mµ cÇn ph¶i cã gi¶i ph¸p ®i th¼ng vµo thùc tÕ, tøc lµ ph¶i
cã biÖn ph¸p khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm ë tÊt c¶ c¸c khu vùc: Nhµ níc, doanh
nghiÖp, hé gia ®×nh, c¸c tæ chøc tµi chÝnh,... ph¶i g¾n tiÕt kiÖm víi tÝch luü díi
t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè kÝch thÝch vÒ lîi Ých kinh tÕ ®· huy ®éng tèi ®a c¸c
nguån vèn trong níc thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, cô thÓ lµ:
+ §æi míi vµ kiÖn toµn hÖ thèng c¸c tæ chøc trung gian tµi chÝnh:
Ph¶i ®¶m b¶o tÝnh ®ång bé cña hÖ thèng bao gåm c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i,
c¸c c«ng ty tµi chÝnh, hîp t¸c x· tÝn dông, quü b¶o hiÓm, quü trî cÊp vµ hu trÝ, c¸c
c«ng ty ®Çu t,... HÖ thèng nµy ph¶i lµ nh÷ng nh©n tè tÝch cùc kÝch thÝch tiÕt kiÖm
vµ huy ®éng tèi ®a c¸c nguån vèn trong níc. Muèn vËy cÇn khÈn tr¬ng:
14
- Më réng m¹ng líi ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc nãi trªn ®Õn mäi khu vùc
thµnh thÞ vµ n«ng th«n, kÓ c¶ c¸c x· vïng s©u, vïng xa vµ h¶i ®¶o trong níc.
- §a d¹ng ho¸ viÖc huy ®éng vèn th«ng qua më réng vµ ph¸t triÓn nhiÒu
h×nh thøc nh: ph¸t hµnh c¸c lo¹i chøng chØ tiÒn göi, kú phiÕu cã môc ®Ých, cã
kh¶ n¨ng chuyÓn nhîng vµ thanh to¸n linh ho¹t, phæ cËp h×nh thøc göi tiÒn mét
n¬i rót nhiÒu n¬i; thùc hiÖn c¸ nh©n më tµi kho¶n, ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc tiÕt
kiÖm gi¸o dôc, tiÕt kiÖm bËc thang,... ph¸t triÓn c¸c lo¹i cæ phiÕu, tr¸i phiÕu ë
c¸c cÊp: chÝnh phñ, ®Þa ph¬ng vµ c«ng ty; më réng ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty
b¶o hiÓm, quü hu trÝ, quü ®Çu t,... kÕt hîp c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn ng¾n h¹n,
trung h¹n vµ dµi h¹n.
- C¶i tiÕn chÊt lîng ho¹t ®éng cña c¸c trung gian tµi chÝnh b»ng c¸ch ®a
d¹ng ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ c¸c c«ng cô thanh to¸n, ®¶m b¶o tÝnh tiÖn lîi nhanh
chãng, bÝ mËt, an toµn cho ngêi cã vèn.
- Thùc hiÖn chÕ ®é b¶o toµn c¸c lo¹i tiÒn göi, tríc hÕt lµ tiÒn göi cã kú h¹n
cña nh©n d©n t¹i Ng©n hµng th¬ng m¹i.
+ N©ng cao hiÖu qu¶ huy ®éng vèn qua ng©n s¸ch:
Thu ng©n s¸ch, ®Æc biÖt lµ thu tõ thuÕ cã ®é nh¹y c¶m rÊt cao ®èi víi s¶n
xuÊt kinh doanh, cho nªn ®iÒu chØnh thuÕ suÊt lµm t¨ng nguån vèn cho ng©n
s¸ch vµ ®Þnh híng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ph¶i ®îc coi lµ mét néi dung quan träng
®Ó n©ng cao ng©n s¸ch. Ph¬ng híng thùc hiÖn ®iÒu chØnh thuÕ xuÊt lµ n©ng cao
tû suÊt thu trong GDP víi møc phæ biÕn cña níc ta hiÖn nay, chèng thÊt thu mµ
më réng diÖn thu. §Ó thùc hiÖn ph¬ng híng nµy cÇn ph¶i:
- §æi míi s¾c thuÕ: ph¶i trªn c¬ së tû lÖ ®éng viªn GDP chung cña nÒn kinh
tÕ ®Ó thiÕt kÕ hÖ thèng thuÕ vµ møc ®é ®éng viªn cña tõng s¾c thuÕ. HÖ thèng
thuÕ ph¶i bao qu¸t mäi nguån thu ph¸t sinh trong kinh tÕ thÞ trêng. Ph¶i ®¬n gi¶n
c¸c s¾c thuÕ vµ thuÕ suÊt, kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu râ rµng, chång chÐo vµ qu¸
phøc t¹p cña c¸c s¾c thuÕ hiÖn hµnh. §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý thuÕ ®Ó thèng nhÊt
nguån thu vµo mét ®Çu mèi - tæng kÕt thÝ ®iÓm vµ triÓn khai réng r·i viÖc cæ
phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc nÕu xÐt thÊy kh«ng cÇn ph¶i gi÷ l¹i 100%
vèn thuéc së h÷u Nhµ níc,...
- §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý ng©n s¸ch vµ c¸c ho¹t ®éng chi trªn ng©n s¸ch
®¶m b¶o cho ng©n s¸ch thùc sù ®ãng vai trß ®iÒu chØnh cã hiÖu qu¶ nÒn kinh tÕ
ph¸t triÓn theo ®Þnh híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Kiªn quyÕt kh«ng tham
nhòng vµ l·ng phÝ trong sö dông ng©n s¸ch. TiÕp tôc c¬ cÊu l¹i mét c¸ch hîp lý
bé m¸y Nhµ níc, gi¶m biªn chÕ hµnh chÝnh.
+ KhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp t¹o vèn:
15
T¹o ®iÒu kiÖn cho mäi doanh nghiÖp ®Òu cã quyÒn huy ®éng ®¶m b¶o cho
doanh nghiÖp ph¶i cã møc vèn cÇn thiÕt tríc khi tham gia c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh. Ph¸t triÓn thÞ trêng vèn ®Ó t¹o m«i trêng thuËn lîi cho c¸c doanh
nghiÖp huy ®éng vèn, thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ nguån vèn trong c¸c doanh nghiÖp.
Nhµ níc cÇn ®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së h¹ tÇng vµ nh÷ng nguyªn vËt liÖu
thiÕt yÕu ®Ó c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng. Tµi trî møc cÇn thiÕt ®Ó kÝch thÝch vµ
híng ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp vµo c¸c ngµnh, lÜnh vùc cÇn u tiªn trong
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. ChÊn chØnh c«ng t¸c kÕ to¸n doanh
nghiÖp theo luËt kÕ to¸n míi, tæ chøc thi tuyÓn gi¸m ®èc, t×m ngêi cã ®ñ n¨ng
lùc ®iÒu hµnh doanh nghiÖp.
b. Thu hót vèn tõ níc ngoµi.
+ §èi víi ®Çu t trùc tiÕp:
Do quyÒn qu¶n lý vµ sö dông kh«ng t¸ch rêi quyÒn së h÷u vÒ vèn cña c¸c
chñ ®Çu t níc ngoµi, nªn viÖc thu hót nguån nµy kh«ng chØ tuú thuéc vµo sù hoµn
thiÖn m«i trêng ®Çu t cña níc ta mµ cßn tuú thuéc vµo sù tÝnh to¸n cña chñ ®Çu t
níc ngoµi. MÆt kh¸c ®Ó thu nhËn mét lîng vèn níc ngoµi, chÝ Ýt trong níc ph¶i
cã mét lîng vèn t¬ng ®¬ng. H¬n n÷a chóng ta l¹i bÞ kh¸ nhiÒu ®èi thñ trong khu
vùc vµ trªn thÕ giíi c¹nh tranh thu hót nguån vèn nµy. V× vËy, cÇn ph¶i chñ ®éng
lËp c¸c dù ¸n ®Ó giíi thiÖu vµ gäi vèn ®Çu t níc ngoµi. C¸c dù ¸n ph¶i cã tÝnh
chÊt kh¶ thi cao. Më réng c¸c h×nh thøc ®Çu t trong c¶ níc. §èi víi c¸c dù ¸n
liªn doanh ®Çu t víi níc ngoµi, ph¶i phÊn ®Êu: ngoµi phÇn ®ãng gãp vÒ ®Êt cÇn
huy ®éng liªn kÕt nhiÒu ®¬n vÞ thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ, n©ng tû suÊt gãp
vèn trong níc b»ng 50% sè vèn trong c¸c dù ¸n, cïng víi chÝnh s¸ch u ®·i cã
biÖn ph¸p giíi thiÖu híng dÉn, cung cÊp th«ng tin ®Ó ngêi ViÖt Nam sèng ë níc
ngoµi ®Çu t vÒ níc m×nh.
§èi víi ®Çu t gi¸n tiÕp, gi¶i ph¸p ®Ó thu hót m¹nh mÏ nguån vèn nµy kh«ng
chØ ë chç cÇn lµm tèt h¬n n÷a c«ng viÖc vËn ®éng c¸ nh©n, c¸c tæ chøc tiÒn tÖ
quèc tÕ vµ chÝnh phñ c¸c níc gióp ®ì vèn phï hîp víi yªu cÇu cña níc ta, mµ
cßn ph¶i hÕt søc coi träng viÖc qu¶n lý vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông
vèn, ph¶i tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng tr¶ nî ®óng h¹n vµ nh÷ng yªu cÇu kh¸c vÒ viÖc ®¶m
b¶o ®éc lËp, chñ quyÒn vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. §Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶
ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸, ho¹t ®éng dÞch vô, thùc hiÖn tû gi¸ hèi ®o¸i
linh ho¹t hîp lý, cã chÝnh s¸ch thÝch hîp ®¶m b¶o huy ®éng cã hiÖu qu¶ c¸c
nguån thu tõ ngêi vµ c¸c tæ chøc níc ngoµi vµo ta hîp t¸c ®Çu t,... thùc tiÔn c¸c
mÆt ho¹t ®éng nµy ë níc ta võa qua cßn nhiÒu yÕu kÐm, cÇn ph¶i khÈn tr¬ng
kh¾c phôc.
16
2.
N©ng cao viÖc sö dông vèn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp.
Trong mèi quan hÖ nh©n qu¶ cña nã, ®Ó huy ®éng m¹nh mÏ c¸c nguån vèn,
®ßi hái ph¶i sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn huy ®éng ®îc.
a. Lùa chän híng ®Çu t.
§Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn, gi¶i ph¸p quan träng tríc tiªn lµ lùa
chän ®óng híng ®Çu t. ViÖc lùa chän nµy theo kinh nghiÖm c¸c níc, kh«ng thÓ
tho¸t ly chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ trong tõng thêi kú vµ kh«ng thÓ xa rêi yªu
cÇu sö dông vµ khai th¸c cã hiÖu qu¶ mäi tiÒm n¨ng, thÕ m¹nh cña ®Êt níc.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu níc cßn sö dông ph¬ng ph¸p lîng ho¸
th«ng qua tÝnh to¸n chØ sè ICOR - chØ sè ph¶n ¸nh tû lÖ vèn ®Çu t trong GDP
chia cho tû lÖ gia t¨ng cña GDP hµng n¨m ®Ó lµm c¨n cø lùa chän híng u tiªn
®Çu t. KÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p trªn th× trong giai ®o¹n ®Çu, níc ta cÇn híng ®Çu
t vµo nh÷ng ngµnh vµ nh÷ng dù ¸n sö dông nhiÒu lao ®éng, tøc lµ híng ®Çu t vµo
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, ph¸t triÓn c«ng nghiÖp
chÕ biÕn vµ lµm hµng xuÊt khÈu sö dông nhiÒu lao ®éng.
§ång thêi cÇn ph©n bè mét lîng vèn ®ang kÓ vµo c¸c lÜnh vùc, dù ¸n cã kh¶
n¨ng tranh thñ “®i t¾t” vµ “®ãn ®Çu” c«ng nghÖ ®Ó chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn chuyÓn
dÇn tõ viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm sö dông nhiÒu lao ®éng sang s¶n xuÊt s¶n phÈm sö
dông nhiÒu vèn, ®¶m b¶o gi÷ møc t¨ng trëng kinh tÕ liªn tôc vµ bÒn v÷ng.
Song, cÇn nhËn thøc mét vÊn ®Ò rÊt quan träng lµ ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc lùa
chän vµ thùc hiÖn c¸c híng ®Çu t nh trªn, chóng ta ph¶i u tiªn t¹o nÒn t¶ng cho
sù giao lu vèn, giao lu hµng ho¸, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c chñ kinh doanh trong vµ
ngoµi níc ®Çu t. §iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i t¹o c¬ së h¹ tÇng thuËn lîi cho qu¸ tr×nh sö
dông vèn.
b. LËp kÕ ho¹ch vµ dù ¸n ®Çu t.
§Ó thùc hiÖn chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ rót ng¾n thêi gian cÇn ph¶i sö dông
cã hiÖu qu¶ vèn ®Çu t vµ ®iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã kÕ ho¹ch vµ dù ¸n ®Ó chñ ®éng
®Çu t, kÕ ho¹ch ®Çu t ph¶i thËt râ rµng, ph¶i x¸c ®Þnh c¸c giai ®o¹n ®Çu t, kh¶
n¨ng nguån vèn vµ hiÖu qu¶ b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t ph¶i b¶o ®¶m
tÝnh kh¶ thi cao.
c. ThÈm ®Þnh chÆt chÏ c¸c dù ¸n ®Çu t.
Tríc hÕt lµ ®èi víi c¸c dù ¸n ®Çu t lín, cã tÇm quan träng quèc gia, c¸c dù
¸n liªn doanh hîp t¸c vµ sö dông vèn níc ngoµi. Gi¶i ph¸p nµy ph¶i ®îc coi lµ
nguyªn t¾c b¶o ®¶m sö dông cã hiÖu qu¶ vèn. V× vËy, ph¶i sím cã nh÷ng chuyªn
gia hiÓu biÕt vµ nh÷ng tæ chøc thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n tríc khi thùc hiÖn ®Çu t.
Nh÷ng ngêi vµ tæ chøc nµy ph¶i ho¹t ®éng thùc sù v« t vµ hiÖu qu¶ trong khi cha
cã ngay mét tæ chøc nh trªn, cã thÓ cÇn thiÕt sö dông dÞch vô cña c¸c tæ chøc
thÈm ®Þnh quèc tÕ. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng lùa chän nh÷ng dù ¸n ®Çu t víi chi phÝ
17
lóc ®Çu kh«ng râ rµng vµ cµng vÒ sau cµng ph¸t sinh mét c¸ch kh«ng qu¶n lý
næi.
Ngoµi c¸c viÖc trªn, cÇn ph¶i thµnh lËp c«ng ty t vÊn ®Çu t, c«ng ty b¶o
hiÓm, kiÓm to¸n,... lµm dÞch vô t vÊn, híng dÉn, ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh thùc hiÖn
kÕ ho¹ch vµ dù ¸n ®Çu t cã hiÖu qu¶, ph¶i vËn dông quy luËt thÞ trêng qua viÖc sö
dông c«ng cô l·i suÊt vµ c¸c trung gian tµi chÝnh ®Ó dÉn vèn ®Õn ®óng c¸c dù ¸n
cÇn ®Çu t, kh¾c phôc t×nh tr¹ng c¸c lùc lîng trung gian tµi chÝnh can thiÖp vµo
qu¸ tr×nh ph©n bè vµ sö dông vèn lµm mÐo mã vai trß cña vèn ®Çu t.
d. Nh÷ng víng m¾c ®èi víi c¸c doanh nghiÖp.
+ Nh÷ng víng m¾c thuéc ph¹m vi chÝnh s¸ch:
ViÖc vay vèn tõ quü hç trî ®Çu t cßn nhiÒu khã kh¨n phiÒn hµ, vÊn ®Ò næi
cém lµ sù chËm trÔ trong viÖc gi¶i ng©n. Nguån vèn cho vay u ®·i vÉn cßn nhá,
l¹i chñ yÕu tËp trung cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc. N¨m 1999, nguån vèn cho
vay tõ quü lµ 510 tû (víi 186 dù ¸n) th× khèi doanh nghiÖp Nhµ níc ®îc vay tèi
®a lµ 72,2%. V× vËy c¸c doanh nghiÖp t nh©n sÏ bÞ h¹n chÕ nhiÒu trong viÖc vay
mîn vèn. ¦u ®·i vÒ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp lµ chÝnh s¸ch quan träng mµ
nhµ ®Çu t ®îc hëng, song khi thùc hiÖn kh«ng cã híng dÉn cô thÓ, hoÆc híng dÉn
triÓn khai chËm. Doanh nghiÖp trong níc thiÕu nhiÒu u ®·i h¬n doanh nghiÖp
FDI nhng chÞu møc thuÕ suÊt cao h¬n (víi thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp
chªnh lÖch tõ 5-8%). Thêi gian ®Ó ®îc miÔn gi¶m thuÕ lîi tøc ®èi víi doanh
nghiÖp trong níc Ýt h¬n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi.
+ Nh÷ng vÊn ®Ò næi cém trong t vÊn ®Çu t.
§Ó nhËn ®îc giÊy chøng nhËn u ®·i ®Çu t theo luËt th× c¸c doanh nghiÖp
ph¶i hoµn thiÖn mét bé hå s¬ do rÊt cång kÒnh, thñ tôc xin phÐp hÕt søc phøc
t¹p. Do vËy ®· lµm n¶n lßng c¸c nhµ ®Çu t trong níc. LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t
trong níc míi chØ tËp trung khuyÕn khÝch ®Çu t vµo 3 tiªu chÝ chñ yÕu lµ khuyÕn
khÝch theo ngµnh nghÒ ®Çu t, theo ®Þa bµn ®Çu t vµ theo sè lao ®éng mµ dù ¸n
®Çu t t¹o ra. §iÒu nµy cha ®ñ ®Ó kÝch cÇu ®Çu t. Trong bèi c¶nh hiÖn nay, ®Ó huy
®éng vèn nhiÒu h¬n cÇn khuyÕn khÝch ®Çu t theo tæng vèn ®Çu t, tæng møc ®ãng
gãp cho ng©n s¸ch mµ mçi dù ¸n dù kiÕn.
+ Lµm trong s¹ch ®éi ngò c«ng chøc:
Ph¶i xo¸ bá rµo c¶n vÒ t duy ®ang chi phèi mét sè ngêi trong viÖc so¹n th¶o
v¨n b¶n ph¸p quy còng nh trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cña bé m¸y Nhµ níc. §ång
thêi ®· cã hiÖn tîng lµ v¨n b¶n ph¸p quy do bé, ngµnh nµo dù th¶o th× thêng
nghiªng vÒ quyÒn lùc vµ lîi Ých cña bé, ngµnh ®ã, kh«ng ®øng vÒ phÝa ngêi thi
hµnh lµ doanh nghiÖp, thËm chÝ kh«ng ®øng vÒ lîi Ých cña toµn x· héi. §ang cßn
nhiÒu trêng hîp bé m¸y trïng l¾p, nhiÒu c¬ quan cïng lµm mét viÖc nhng ®ïn
®Èy nhau tr¸ch nhiÖm kh«ng râ rµng.
18
+ C¸c biÖn ph¸p vµ chÝnh s¸ch tæng thÓ.
Lý do gèc dÔ cña t×nh tr¹ng ®Çu t trong níc thÊp lµ viÖc kinh doanh kh«ng
cã l·i vµ thÞ trêng tiªu thô ®ang gÆp khã kh¨n. VÒ t©m lý, theo truyÒn thèng ngêi
ViÖt Nam kh«ng coi träng kinh doanh mµ coi träng khoa b¶ng. GÇn ®©y t×nh
h×nh cã ®îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ nhng lèi lµm ¨n chôp giËt, v« tr¸ch nhiÖm cña
kh«ng Ýt doanh nh©n ®· lµm ®Þnh kiÕn nµy cã thªm c¬ së ®Ó tån t¹i, thãi quen
tÝch tr÷, tiÕt kiÖm khi ®Êt níc ®· lùa chän ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®·
trë thµnh rµo c¶n.
Trong nh÷ng n¨m qua, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ còng nh hÖ thèng ph¸p luËt
cña chóng ta võa thiÕu, võa chång chÐo, võa thay ®æi qu¸ nhanh, g©y ra nhiÒu
khã kh¨n cho ngêi kinh doanh.
+ Nh÷ng ®iÓm trë ng¹i quan träng nhÊt:
§é trÔ 7 n¨m gi÷a luËt ®Çu t níc ngoµi (ban hµnh n¨m 1987) vµ luËt khuyÕn
khÝch ®Çu t trong níc (1994) ®· g©y trë ng¹i kh«ng chØ víi ®Çu t trong níc mµ
cßn c¶ víi ®Çu t níc ngoµi. HËu qu¶ dÔ thÊy nhÊt cña trë ng¹i nµy lµ trong 7 n¨m
khuyÕn khÝch mét chiÒu ®ã, c¸c nhµ ®Çu t trong níc vµ níc ngoµi chØ cã mét chç
gÆp gì lín nhÊt lµ ®Çu t thµnh lËp vµ ®a vµo ho¹t ®éng c¸c xÝ nghiÖp liªn doanh.
Trë ng¹i kh¸ nghiªm träng ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t trong níc hiÖn nay lµ ®Çu
t thÕ nµo vµo tµi s¶n bÊt ®éng s¶n (®Êt ®ai) ®Ó lµm mÆt b»ng cho s¶n xuÊt kinh
doanh? Trªn thùc tÕ, sau khi x©y dùng nhµ xëng vµ ®i vµo ho¹t ®éng, kh«ng ph¶i
doanh nghiÖp nµo còng yªn t©m, bëi nÕu cÇn ph¶i b¸n hoÆc ph¸t m¹i toµn bé bÊt
®éng s¶n th× viÖc gi¶i quyÕt hÕt søc phøc t¹p vµ rñi ro.
Mét trë ng¹i kh«ng dÔ tù vît qua ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t trong níc lµ sù chËm
ph¸t triÓn thÞ trêng vèn t¹i ViÖt Nam. Cho tíi nay, tÝn dông ng¾n h¹n vÉn chiÕm
®¹i bé phËn thÞ phÇn cña thÞ trêng tÝn dông. ViÖc chËm chuyÓn ®æi c¸c doanh
nghiÖp kinh doanh kh«ng thuéc së h÷u 100% vèn Nhµ níc ®· ng¨n c¶n khu vùc
t nh©n tham gia ®Çu t ®Ó thùc hiÖn sù chuyÓn híng cã tÝnh chiÕn lîc ®· ®Æt ra.
3.
Nh÷ng chÝnh s¸ch c¬ b¶n nh»m n©ng cao vai trß chñ ®¹o vµ hiÖu qu¶
ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp.
§Ó ph¸t huy ®îc vai trß cña c¸c doanh nghiÖp, cÇn ph¶i cã nh÷ng chÝnh
s¸ch vÒ nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp.
Nhµ níc cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng nhÊt ®Ó luËt khuyÕn khÝch
®Çu t trong níc thùc sù ®i vµo cuéc sèng vµ ph¸t huy m¹nh mÏ néi lùc; Nhµ níc
t¨ng cêng kiÓm tra gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn c¸c chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, luËt ph¸p
vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung vµ khuyÕn khÝch ®Çu t trong níc nãi riªng. Trong
®ã, nhiÖm vô lµm lµnh m¹nh ho¸ m«i trêng kinh tÕ, m«i trêng ®Çu t ph¶i ®Æc biÖt
quan t©m.
19
Nhµ níc tranh thñ vµ tiÕp thu tèi ®a ý kiÕn cña c¬ së, nhÊt lµ c¸c doanh
nghiÖp ®Ó söa ®æi luËt. §Ó tiÕn tíi sù b×nh ®¼ng vÒ chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt gi÷a
c¸c h×nh thøc ®Çu t, lo¹i h×nh doanh nghiÖp, khÈn tr¬ng, nghiªn cøu vµ ban hµnh
mét luËt chung cho khuyÕn khÝch ®Çu t trong níc vµ níc ngoµi.
Cã kÕ ho¹ch rµ so¸t l¹i nh÷ng bÊt hîp lý, bÊt b×nh ®¼ng vµ th«ng qua c¸c
v¨n b¶n díi luËt ®Ó bæ sung, hoµn chØnh. C¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh nãi chung
vµ c¶i c¸ch thñ tôc trong kinh tÕ nãi riªng ®ang lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt cÇn ph¶i ®Èy
nhanh thùc hiÖn,...
Trung b×nh viÖc ®Çu t cã môc tiªu lµm gi¶m phiÒn hµ, s¸ch nhiÔu lµm n¶n
lßng c¸c nhµ ®Çu t. ChÝnh phñ cÇn cã mét bé phËn chuyªn tr¸ch lµm ®ång bé
ho¸, thèng nhÊt ho¸ vµ gi÷ æn ®Þnh c¸c v¨n kiÖn ph¸p luËt liªn quan trùc tiÕp ®Õn
c¸c dù ¸n ®Çu t trong níc. §¬n gi¶n ho¸ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh cho mçi chñ ®Çu
t ®îc hëng c¸c u ®·i theo luËt.
ChÝnh phñ trî gióp c¸c chñ ®Çu t vÒ c¸c th«ng tin thÞ trêng manh tÝnh chÊt
c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ gióp mçi chñ ®Çu t cã ®Þnh híng ®Çu t ®óng vµ gãp
phÇn lµm gi¶m mét phÇn c¸c thiÖt h¹i kh«ng ®ang cã cña mçi chñ ®Çu t do t×nh
h×nh ®Çu t qu¸ thõa hoÆc qu¸ nhiÒu.
ViÖc quan träng h¬n lµ lµm s¹ch ®éi ngò c«ng chøc, nguyªn nh©n g©y nªn
khã kh¨n trong c¸c thñ tôc, giÊy tê mµ c¸c doanh nghiÖp ph¶i th«ng qua. Së dÜ
nh vËy lµ do ba nguyªn nh©n chÝnh: cã nh÷ng c«ng chøc thùc sù kh«ng nhËn
thøc ®îc néi dung ®æi míi cña luËt doanh nghiÖp vµ chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ níc
trong kinh tÕ thÞ trêng; hä bÞ nhiÔm nÆng bÖnh quyÒn lùc; nÕu ®æi míi qu¶n lý,
nhÊt lµ bá giÊy phÐp kh«ng cÇn thiÕt th× mét sè c¬ quan vµ c«ng chøc nh©n viªn
hµnh chÝnh sÏ mÊt mét nguån thu nhËp kh¸ quan träng. T×nh tr¹ng ®ã ®ßi hái sù
chuyÓn biÕn m¹nh mÏ vµ ®Æc biÖt cÊp b¸ch. §ã lµ xóc tiÕn mét c¸ch kiªn quyÕt
viÖc s¾p xÕp l¹i bé m¸y qu¶n lý Nhµ níc theo híng thu gän ®Çu mèi, bá bít
nh÷ng kh©u trung gian kh«ng cÇn thiÕt.
Nhµ níc ®¸nh gi¸ ®óng vai trß cña khu vùc kinh tÕ t nh©n vµ khuyÕn khÝch
sù ph¸t triÓn cña khu vùc nµy v÷ng m¹nh, ®ñ søc c¹nh tranh, nhËn thøc ®óng mèi
quan hÖ biÖn chøng gi÷a ®Çu t trong níc vµ níc ngoµi. Mét sè biÖn ph¸p tríc m¾t
vµ l©u dµi lµ xóc tiÕn luËt ®Þnh, gi¶m thuÕ, chèng bu«n lËu, cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp, khuyÕn khÝch ®Çu t trong níc vµ ngoµi níc, hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p
luËt,...
Nhµ níc cã c¸c chÝnh s¸ch ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp Nhµ níc,
nßng cèt cña thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp
Nhµ níc cã thÓ c¹nh tranh mét c¸ch c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng trªn thÞ trêng, cÇn
ph¶i t¸ch môc tiªu phi th¬ng m¹i ra khái c¸c doanh nghiÖp kinh doanh, xo¸ bá
c¸c lîi thÕ so s¸nh vµ nh÷ng ph©n biÖt gi÷a doanh nghiÖp Nhµ níc víi c¸c doanh
20
- Xem thêm -
.DOC 
25 
32 
147 
