Tài liệu Tiểu luận tác động của cơ chế thị trường đến nhân cách con người và vai trò của chủ thể xã hội cá nhân

Ch¬ng I : Néi dung nghiªn cøu I.Lý luËn chung vÒ nh©n c¸ch con ng êi trong c¬ chÕ thÞ trêng. 1) C¬ së lý luËn: A/ Nh©n c¸ch lµ g×? Nghiªn cøu vÒ nh©n c¸ch vµ tÝnh quy luËt cña sù h×nh thµnh nh©n c¸ch chóng ta thÊy r»ng:con ngêi khi míi sinh ra cha ph¶i lµ mét nh©n c¸ch,ë ®ã nã chØ mang tiÒm n¨ng cña mét con ngêi,cña moät c¸ nh©n h×nh thµnh lªn mét nh©n c¸ch.cßn nh©n c¸ch chØ ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng x· héi,trong mèi quan hÖ nhiÒu chiÒu gi÷a c¸ nh©n víi gia ®×nh vµ x· héi. VËy nh©n c¸ch lµ g×? Nh©n c¸ch ®îc hiÓu toµn diÖn lµ ®¹o ®øc vµ tµi n¨ng, n¨ng lùc thÓ chÊt vµ n¨ng lùc tinh thÇn.§ã lµ sù thèng nhÊt gi÷a mÆy c¸ nh©n víi mÆt x· héi ë trong mçi con ngêi-c¸ nh©n-cô thÓ lµ phÈm chÊt,xu híng,kh¨ n¨ng,phong th¸I,hµnh vi…bªn trong,riªng biÖt cña mçi c¸ nh©n nãi lªn sù kh¸c nhau gi÷a c¸ nh©n nµy víi c¸ nh©n kh¸c”kh«ng cã nh©n c¸ch nµo hoµn toµn gièng nh©n c¸ch nµo”.Nh©n c¸ch ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn phô vµo 3 yÕu tè: Thø nhÊt:Nh©n c¸ch ph¶idùa trªn tiÒn ®Ò sinh häc vµ t chÊt di truyÒn häc. Thø hai:M«i trêng x· héi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch.§ã lµ m«i trêng gia ®×nh,trêng häc vµ x· héi,m«i trêng nµy cã thÓ t¸c ®énh trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch.Quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ m«i trêng x· héi lµ quan hÖ biÖn chøng. Thø ba: H¹t nh©n cña nh©n c¸ch lµ thÕ giíi quan c¸ nh©n bao gåm toµn bé quan ®iÓm,ly luËn,niÒm tin… B/ C¬ chÕ thÞ trêng lµ g×? ThÞ trêng lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi.VËy c¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ cÊu,chÕ ®é.h×nh thøc x· héi cña c¸c tæ chøc vµ ho¹t ®énh kinh tÕ,tronh ®ã c¸c mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi con ngêi ®îc biÓu hiÖn th«ng qua viÖc mua b¸n trao ®æi.Trong lÞch sö ph¸t triÓn s¶n xuÊt vËt chÊt,thÞ trêng (theo ®óng nghÜa cña tõ ®ã) thùc sù ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n. Tõ s¶n xuÊt tù cung tù cÊp,vËt trao ®æi vËt,sang s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ mét bíc tiÕn cu¶ v¨n minh nh©n lo¹i-bíc tiÕn cña thÞ trêng.chÝnh sù ®æi míi nÒn kinh tÕ tõ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng ®· lµm thay ®æi m«i trêng x· héi lµ nguyªn nh©n h×nh thµnh nh©n c¸ch míi cña con ngêi .sù h×nh thµnh nh©n c¸ch míi nµy ®îc thÓ hiÖn theo hai híng tèt vµ kh«ng tèt .V× vËy trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay chóng ta cÇn ph¶I kÕt hîp c¶ 2 yÕu tè “®øc “vµ “tµi” ®Ó h×nh thµnh mét nh©n c¸ch thÝch hîp nh B¸c Hå ®· nãi :”cã ®øc mµ kh«ngcã tµi th× lµm viÖc g× còng khã;cã tµi mµ kh«ng cã ®øc lµ kÎ v« dông”. ThÊy ®îc sù ¶nh hëng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng dÕn nh©n c¸ch cña mçi c¸ nh©n,§¶ng vµ Nhµ níc ta ®· cã nh÷ng nhËn ®Þnh vµ chñ tr¬ng kÞp thêi ,nh v¨n kiÖn héi ghÞ lÇn thø V Ban ChÊp Hµnh TW kho¸ VIII cña §¶ng ®· nhÊn m¹nh :”Tõ nay ®Õn n¨m 2000 chóng ta ®Æt träng t©m vµo nhiÖm vô x©y dùng t tëng,®¹o ®øc lèi sèng lµnh m¹nh trong x· héi tríc hÕt trong c¸c tæ chøc §¶ng vµ bé m¸y Nhµ níc ,trong c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng vµ trong tõng gia ®×nh .ph¶i t¹o cho ®îc sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ vÒ t tëng ®¹o ®øc lèi sèng – mét lÜnh vùc then chèt trong ®êi sèng v¨n ho¸ d©n téc”.§ång chÝ §ç Mêi còng tõng kh¼ng ®Þnh :”trong khi ch¨m lo ph¸t triÓn kinh tÕ ,coi ®ã lµ nhiÖm vô trung t©m,chóng ta nhËn thøc s©u s¾c vÊn ®Ò nµy :®énh lùc t¹o ra sù phån vinh vµ ph¸t triÓn l©u dµI cña quèc gia kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ vÊn ®Ò ®Çu t c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ tai nguyªn thiªn giµu cã mÆc dï ®IÒu ®ã lµ quan träng mµ chñ yÕu lµ trÝ tuÖ con ngêi do kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña toµn d©n ®îc h×nh thµnh tõ truyÒn thèng v¨n ho¸ ViÖt Nam.§ã lµ kho tµng trÝ thøc t©m hån,®¹o lý ,tÝnh c¸ch,lèi sèng,tr×nh ®é thÈm mü cña tõng ngêi vµ céng ®ång d©n téc”. 1 2) C¬ së thùc tiÔn: A/c¬ chÕ thÞ trêng trâng· héi chñ nghÜa .NÒn s¶n xuÊt tõ tù cung tù cÊp vËt trao ®æi vËt sang s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ mét bíc tiÕn cña v¨n minh nh©n lo¹i .NÒn kinh tÕ thÞ trêng trong x· héi t b¶n chñ nghÜa vµ trong x· héi XHCN cã nh÷ng yÕu tè chung vµ khong chung.yÕu tè chung lµ chóng ®Òu s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ tu©n theo quy luËt gi¸ trÞ,cïng lÊy lîi Ých c¹nh tranh lµm ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn.Song thÞ trêng TBCN vµ thÞ trêngXHCN l¹i cã nh÷ng yÕu tèkh«ng chung quy ®Þnh sù kh¸c vÒ chÊt giu÷a hai lo¹i thÞ trêng. ThÞ trêng TBCN chÞu t¸c ®éng tÊt yÕu cña chÝnh trÞ t s¶nvµ g¾n bã víi nã lµ kiÓu qu¶n lý kinh doanh TBCN,dÉn ®Õn sù kh¸c nhau c¨n b¶n c¶ tõ ®iÓm xuÊt ph¸t ®Õn môc tiªu cuèi cïng cña nÒn s¶n xuÊt.ThÞ trêng XHCN chÞu sù sù t¸c ®éng tÊt yÕu cña chÝnh trÞ v« s¶n vµ g¾n víi nã kiÓu s¶n xuÊt kinh doanh mh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt mµ x· héi kh«ng cã”®èi cùc “giµu - nghÌo –tiªn ®Ò cña sh ®èi cùc cña giai cÊp vµ x· héi. Do m«i trêng x· héi lµ chñ yÕu quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ phat triÓn nh©n c¸ch nªn nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng XHCN còng c¨n b¶n kh¸c víi nh©n c¸ch con trong c¬ chÕ thÞ trêng TBCN. B/kinh tÕ thÞ trêng lµ yÕu tè kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam. Tõ nhiÒu n¨m nay,nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ph¸t triÓn rÊt chËm,thËm chÝ cã chiÒu híng ®×nh trÖ nguy hiÓm kh«ng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu ngay cµng ®a d¹ng cña x· héi bëi lÏ viÖc qu¶n lý kinh tÕ ®îc x¸c ®Þnh b»ng c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp.Víi c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp th× Nhµ níc kh«ng cho phÐp tån tai thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n,Tõ sau ®¹i héi §¶ng lÇn thø VI §¶ng ta ®· thõa nhËn nh÷ng sai lÇm khuyÕt ®iÓm vµ rót ra nh÷ng bµI häc kinh nhgiÖm vµ ®Þnh híng cho nÒn kinh tÕ níc ta ph¸t triÓn theo nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn.§¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII mét lÇn n÷a ®· kh¼ng ®Þnh :”§Ó ph¸t huy tiÒm n¨ng to lín cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¶i tiÕp tôc xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp ,chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý ®IÒu tiÕt cña nhµ níc b»ng ph¸p luËt,kÕ ho¹ch,chÝnh s¸chvµ c¸c céng cô kh¸c .Kinh tÕ thi trêng ë ViÖt Nam tån t¹i lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan ,bëi lÏ :sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi víi t c¸ch c¬ së cña trao ®æi ch¼ng nhng kh«ng mÊt ®i mµ tr¸i l¹i nã cßn ®îc ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u,sù ph©n c«ng lao ®çng· héi kh«ng chØ bã hÑp trong pham vi quèc gia mµ nã ®· vît ra ph¹m vi quèc tÕ. NÒn kinh tÕ thÞ trêng t¹o ra ®éng lùc m«øi dÓ ph¸t huy n¨ng lùc s¸ng t¹o.khia th¸c mäi nguån lùc ,thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ.Nhng nã còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khuyÕt tËt vèn cã cña nã :ThÊt nghiÖp ,l¹m ph¸t,khñng ho¶ng,sù ph©n hoa giµu nghÌo…ChÝnh v× vËy viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch con ngêi trong c¬chÕ thÞ trêng ë níc ta ®ang lµ vÊn ®Ò ®îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu quan t©m. C/ViÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch con trong c¬ chÕ thÞ trêng: Sù chuyÓn biÕn nÒn kinh tÕ tõ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng sÏ dÉn ®Õn nh÷ng t¸c ®éng lín bao trïm lªn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· hoäi trong ®ã cã lÜnh vùc ®¹o ®øc,nh©n c¸ch con ngêi.CãnhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ sù¶nh hëng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Õn nh©n c¸ch con ngêi .Vµ cã thÓ ®îc chia lµm 3 lo¹i ý kiÕn :lo¹i thø nhÊt chá»ng quan niÖm ®¹o ®øc cña x· héi ta ®· bÞ mÊt ®Þnh híng hoÆc lµ ®ang khñng ho¶ng.lo¹i thø hai cho r»ng ,cã biÕn ®éng th¸i qu¸,cã suy tho¸i,cã tha ho¸,cã bi kÞch .Lo¹i thø ba cho r»ng xu híng tiÕn bé ,tÝch cùc . Lo¹i ý kiÕn thø nhÊt xuÊt ph¸t tõ mét thùc tÕ kh¸ch quan lµ c¸c hiÖn tîng tiªu cùc xuÊt hiÖn cµng nhiÒu trong ®êi s«ngs x· héi nh:tham nhòng,hèi lé,l·ng phÝ cña c«ng vµ c¸c tÖ n¹n x· héi ph¸t triÓn .nhiÒu gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp bÞ xãi mßn,nhiÒu gi¸ trÞ míi cha ®îc kiÓm nghiÖm ®· ®îc ®Ò cao qu¸ ®¸ng,nh “tÝnh n¨ng ®éng “,”sù kh«n ngoan”.”tÝnh s¸ng t¹o c¸ nh©n”…Bªn c¹nh ®ã nhiÒu gi¸ trÞ cò ®· tá ra l¹c hËu vÉn ®îc duy tr× nh thíc ®o”phÈm chÊt”cña con ngêi .trong 2 cuéc sèng ®êi thêng ngêi ta vÉn ®ßi hái mét sù hy sinh v« ®iÒu kiÖn,mét sù tËn tôy quªn m×nh nh trong cuéc chiÕn tranh tríc ®©y.TÊt c¶ c¸c yÕu tè t¹onen mét thùc tr¹ng phøc t¹p cña c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc,dÉn ®Õn mét c¸i nh×n rÊt tiªu cùc ë mätt bé phËn c¸n bé vµ nh©n d©n ta. Lo¹i ý kiÕn thø hai chØ ra xu híng biÕn ®éng th¸I qu¸ cña c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc hiÖn nay.Tõ chç c¶ trong c¸c gi¸ trÞ chÝnh trÞ,x· héi sang coi träng c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt kinh tÕ,Tõ chç con ngêi tËp thÓ con ngêi x· héi lµm mÉu mùc sang coi träng con ngêi c¸nh©n,thËn chÝ lµ c¸ nh©n Ých kû,c¸ nh©n chñ nghÜa.Tõ chç lÊy lý tëng ,®¹o ®øc lµm mÉu chuyÓn sang coi nhÑ ®¹o ®øc phÈm chÊt ,coi träng gi¸ trÞ thùc dông,t«n sïng ®ång tiÒn.coi ®ång tiÒn lµ trªn hÕt.LÊy ®ång tiÒn lµ thíc ®o gi¸ trÞ con ngêi thayc ho gi¸ trÞ truyÒn thèng .TiÒn th©m nhËp vµo nhiÒu mèi quan hÖ ®¹o ®øc x· héi ,thËm chÝ trë thµnh nguyªn t¾c sö thÕ vµ tiªu chuÈn hµnh vi cña khong Ýt ngêi . Lo¹i ý kiÕn thø ba chØ ra mét xu híng biÕn ®éng gi¸ trÞ cã tÝnh tÝch cùc trong ®êi ssãng x· héi ta hiÖn nay.Ngêi ta thõa nhËn cã sù thay ®æi c¸c gi¸ trÞ tõ anh hïng,dòng c¶m hy sinh trong chiÕn tranh sang n¨ng ®éng s¸ng t¹o vµ nh¹y bÐn trong s¶n xuÊt kinh doanh.Tiªu biÓu lµ nh÷ng con ngêi biÕt lµm giµu cho m×nh vµ cho ®Êt níc Trong ®êi sèng x· héi ,c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc ®ang ®îc x¾p xÕp l¹i ,tõ chç coi c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn lµ träng ,sang ®Ò cao c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn vµ c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt .Trong ®ã c¸c gi¸ trÞ ®îc kÕt hîp hµi hoµ víi nhau,võa t«n träng gi¸ trÞ céng ®ång võa t«n träng gi¸ trÞ c¸ nh©n.§iÒu ®ã thÓ hiÖn trong chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ nhµ níc lµ khuyÕt khÝch lµm giµu cho c¸ nh©n vµ x· héi,nhng kh«ng quªn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ kh«ng quªn quan t©m ®Õn nh÷ng ®èi tîng ®îc hëng chÝnh s¸ch x· héi. Nh vËy ,vÊn ®Ò ®¹o ®øc vµ x· héi ®ang diÔn ra phøc t¹p cã sù ®Êu tranh gi÷a c¸i tiÕn bé vµ c¸i l¹c hËu ,gi÷a c¸i thiÖn vµ c¸i ¸c ,gi÷a hai lèi sèng :ssèng cã ý tëng lµnh m¹nh,trung thùc,thuû chung,víi lèi sèng thùc dông ,dèi tr¸ ,Ých kû ,¨n b¸m ch¹y theo ®ång tiÒn .Nh÷ng khÝa c¹nh tiªu cùc cã c¸i ®ang ph¸t huy t¸c dông,cã c¸i ®ang ë d¹ng kh¶ n¨ng.§¹o ®øc míi ph¶i ®Êu tranh víi c¸c hÖ thèng ®¹o ®øc kh¸c ,võa ph¶i ®Êu tranh tù ®æi míi ,tù kh¼ng ®Þnh m×nh trong ®iÒu kiÖn míi .§ã lµ t×nh huèng ®Æt ra ®èi víi nh©n c¸ch ®¹o ®øc hiÖn nay. D/Sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a lîi Ých vµ lîi Ých x· héi trong c¬ chÕ thÞ trêng XHCN: Sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi lµ nh©n tè qui ®Þnh nh©n c¸ch ®¹o ®øc s©u nhÊt ,lµ ®Æc ®iÓm næi bËt cña mèi quan hÖ gi÷a x· héi trong XHCN. CNXH t¹o ®IÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña c¸ nh©n .Anghen viÕt:”ViÖc chuyÓn t liÖu s¶n xuÊt thµnh së h÷u x· héi”vµ”nhê sù s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt x· héi,kh¨ n¨ng ®¶m b¶o cho mäi thµnh viªn cña x· héi mét ®êi sèng kh«ng nh÷ng hoµn toµn ®Çy ®ñ vÒ ph¬ng tiÖn vËt chÊt vµ ngµy cµng thªm lªn ,mµ cßn ®¶m b¶o cho hä ®îc ph¸t triÓn tù do,®Çy ®ñ vµ vËn dông ®îc tù do,®Çy ®ñ c¸c n¨ng khiÕu vÒ thÓ lùc vµ trÝ tuÖ cña hä “.§ång thêi ,x· héi l¹i cã nh÷ng yªu cÇu nhÊt ®Þnh ®èi víi c¸ nh©n giao tr¸ch nhiÖm cho mçi c¸ nh©n .C¸ nh©n thùc hiÖn tèt nghÜa vô cña m×nh th× CNXH cµng ®îc cñng cè vµ ph¸t triÓn vµ b¶o vÖ v÷ng ch¾c .Ngîc l¹i CNXH cµng ®îc cñng cè vµ phÊt triÓn th× quyÒn tù do ,c¸c n¨ng khiÕu vÒ thÓ lùc vµ trÝ lùc cña c¸ nh©n ®uîc ®¶m b¶o .§ã lµ mèi quan hÖ thèng nhÊt kh¸ch quan trong XHCN cã mÆt kh¸ch quan vµ chñ quan. MÆt kh¸ch quan ®îc thÓ hiÖn ë tr×nh ®é ®¹y ®îc cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ë møc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao déng x· héi cho phÐp tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu hîp lý ngµy cµng t¨ng lªn cña mäi thµnh viªn trong x· héi. MÆt chñ quan ®îc biÓu hiÖn ë kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ vËn dông qui luËt vÒ sù kÕt hîp gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi –mét ®éng lùc ph¸t triÓn cña XHCN. Qu¸ tr×nh kÕt hîp lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi ®ßi hái ph¶i cã sù l·nh ®¹o ,tæ chøc vµ qu¶n lý mét c¸ch khoa häc cña §¶nh vµ nhµ níc XHCN.Mäi trêng hîp viÖn cí cã vÎ chÝnh d¸ng vÒ sù quan t©m ®Ðn lîi Ých c¸ nh©n ,lµm mai 3 mét hoÆc thui chét tµi n¨ng c¸ nh©n ;hoÆc ngîc l¹i ®Ò cao qu¸ ®¸ng lîi Ých c¸ nh©n ,hoÆc chØ biÕt lîi Ých c¸ nh©n ,cßn lîi Ých x· héi bÞ che lÊp hoÆc bÞ coi nhÑ ®Òu g©y nh÷ng hËu qu¶ x· héi tiªu cùc,trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn cña x· héi . KÕt hîp hµi hoµ gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi kh«ng cßn m©u thuÉn nhÊt ®Þnh .trong khi lùa chän ®Ó gi¶I quyÕt mét vÊn ®Ò g× cã liªn quan ®Õn lîi Ých c¸ nh©n th× ph¶I ®Æt nã vµo trong bèi c¶nh thùc tÕ cña x· héi cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. 4 II . Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò 1) Nh÷ng t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®Õn ng©n c¸ch con ngêi A/Theo híng tÝch cùc: Kinh tÕ thÞ trßng ®Ò cao tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n,nhÊt lµ tr¸ch nhiÖm vÒ mÆt vËt chÊt cña ngêi c¸n bé qu¶n lý.nãi ®Õn tr¸ch nhiÖm cña ngêi c¸n bé qu¶n lý.Nãi ®Õn tr¸ch nhiÖm cña ngêi c¸n bé qu¶n lý tríc hÕt lµ nãi ®Õn tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cña hä.§IÒu ®ã biÓu hiÖn ë tr¸ch nhiÖm ®èi víi c«ng viÖc ®îc giao phã .Tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña ngêi c¸n bé qu¶n lý ph¶i ®îc biÓu hiÖnë hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý ,c¸c hanh ®éng qu¶n lý,cña c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý .HiÖu qu¶ (mµ tríc hÕt lµ hiÖu qu¶ vÒ mÆt vËt chÊt)trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®îc biÓu hiÖn ra mét cachs râ rµng,®îc c©n,®ong ,®o, ®Õm mét c¸ch kh¸ch quan h¬n.Tõ ®ã mét mÆt kh¾c phôc ®îc xem xÐt,®¸nh gi¸ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña ngêi c¸n bé qu¶n lý mét c¸ch chung chung trõu tîng ; mÆt kh¸c lµm cho ‘®øc” vµ”tµi”,trong ®ã “®øc” lµ gèc.Nhng cã “®øc” mµ kh«ng cã “tµi”,kh«ng cã ®ñ n¨ng lùc ®IÒu hµnh c«ng viÖc,hoÆc kh«ng phÊn ®Êu n©ng cao n¨ng lùc ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña c«ng viÖc th× sím muén còng bÞ kinh tÕ thÞ trêng ®µo th¶i .kinh tÕ thÞ trêng lµm cho ®éng c¬ vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý g¾n liÒn víi nhau,thèng nhÊt víi nhau. Kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ “më”.TÝnh ®a d¹ng vµ ®a ph¬ng ho¸ cao cña nã ®· cã t¸c dông ®Èy lïi sù nÝu kÐo,tÝnh tr× trÖ víi b¶n chÊt b¶o thñ cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu .§©y lµ nh÷ng t¸c ®éng kh«ng ph¶I nh “có hÝch”tõ bªn ngoµi mµ lµ nh÷ng yÕu tè “néi lùc”lµm chuyÓn biÕn toµn bé nÒn kinh tÕ sèng ®éng .§éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o vµ qu¶n lý kinh tÕ sèng ®éng,kÐo theo sù n¨ng ®«ng t duy cña c¸c chñ thÓ lao ®éng . Kinh tÕ thÞ trêng lµ ®iÒu kiÖn kÝch thÝch t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng ngõng .Sù t×m tßi s¸ng t¹o s¸ng t¹o cña c¸ nh©n trong s¶n xuÊt lu«n ®îc khuyÕn khÝch .§©y lµ nh©n tè tÝch cùc mµ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp cßn bÞ k×m h·m .Nãi mét c¸ch kh¸c ,c¬ chÕthÞ trêng lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn tÝnh n¨ng ®éng cña c¸ nh©n ,lîi Ých c¸ nh©n ®îc kÝch thÝch ,®îc ®¶m b¶o.Do vËy trong c¬ chÕ thÞ trêng con ngêi tù v¬n lªn t×m tßi s¸ng t¹o trong lao ®éng s¶n xuÊt ®Ó s¶n phÈm ngµy cµng ®îc n©ng cao c¶ vÒ chÊt lîng vµ sè lîng. C¬ chÕ thÞ trêng t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho con ngêi v¬n lªn,®ßi hái mçi ngêi ph¶i häc tËp ,rÌn luyÖn b¶n th©n ,rÌn luyÖn tay nghÒ ®Ó cã thÓ ®øng v÷ng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.Ngîc l¹i ,nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng rÊt nghiªm kh¾c ®µo th¶I nh÷ng sù tr× trÖ,b¶o thñ,sù l¹c hËu,lçi thêi cña nh÷ng con ngêi vµ nh÷ng s¶n phÈm kinh tÕ kÐm mang tÝnh chÊt cæ hñ c¶ vÒ néi dung còng nh h×nh thøc. Nh÷ng thµnh tùu mµ chóng ta d¹t ®îc trong c«ng cuéc ®æi míi lµ:h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ,xo¸ bá vÒ c¬ b¶n c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp,bíc ®Çu chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc,gi¶ tèc ®ä l¹m ph¸t ,t©ng nhanh xuÊt khÈu vµ cã bíc ph¸t triÓn míi vÒ nÒn kinh tÕ ®èi ngo¹i,khëi ®éng tiÕn hµnh d©n chñ ho¸ ,gi÷ v÷ng®îc cuéc sèng vËt chÊt.Cßn ®øng vÒ ph¬ng diÖn ®¹o ®øc x· héi, sù ¶nh hëng tÝch cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ tõng bíc h×nh thµnh nh©n c¸ch tù chñ,tù lËp trong con ngêi,rÌn luyÖn con ngêi ý thøc lao ®éng,s¸ng t¹o.§ã lµ nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc vÒ nghÜa vô,ý chÝ,lßng dòng c¶m,tÝnh nguyªn t¾c nµ khiªm tèn ë mçi con ngêi trong ®êi sèng x· héi. B/Theo híng tiªu cùc §øng vÒ gãc ®é ®¹o ®øc x· héi,nÒn kinh tÕ thÞ trêng tuy ®îc ®Þnh híng XHCN vÉn cã nh÷ng mÆt tiªu cùc kh«ng thÓ tr¸nh khái.Khi ®Êt níc chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý,®iÒu tiÕt cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN, ®· kÐo theo nh÷ng biÕn ®æi t¬ng øng cña ý thøc x· héi ,trong ®ã cã ý thøc ®¹o ®øc.NhiÒu quan niÖm ®¹o ®øc kh¸c nhau víi nhau nh÷ng qui ph¹m ®¹o ®øc kh¸c nhau xuÊt hiÖn,tån t¹i ®an xen cïng víi ®¹o ®øc 5 XHCN.Trong thêi gian ng¾n cña sù chuyÓn ®æi kinh tÕ – x· héi ®ã,®¹o ®øc XHCN – cã thÓ nãi –cã lóc ®· kh«ng gi÷ ®îc vÞ trÝ chñ ®¹o trong x· héi. Khi nãi ®Õn mÆt tr¸I cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng C.Mac ®· chØ ra r»ng :”§ã lµ mét thø tù do mËu dÞch kh«ng cã l¬ng t©m”,nã lµm cho quan hÖ gi÷a con ngêi “Ch×m ngËp trong b¨ng go¸ cña sù tÝnh to¸n lîi kû” bëi v× “ngoµi quan hÖ lîi h¹i trÇn truång,ngoµi sù giap dÞch tiÒn mÆt l¹nh lïng v« t×nh sÏ ch¼ng cßn mèi liªn hÖ nµo kh¸c”. Kinh tÕ thÞ trêng cã nh÷ng mÆt m©u thuÉn víi b¶n chÊt tèt ®Ñp cña CNXH.NÒn kinh tÕ thÞ trêng lÊy lîi Ých (nhÊn m¹nh lîi Ých kinh tÕ ,coi träng lîi Ých c¸ nh©n) lµm ®éng lùc cña sù phat triÓn .Nh©n tè nµy tù béc lé hai mÆt.MÆt tÝch cùc lµ kh¬i dËy tÝnh s¸ng t¹o cña t duy .§Ó thùc thi lîi Ých,mçi c¸ nh©n vµ tËp thÓ ph¶i tr¨n trë t×m tßi chñ ®éng trong t duy,n¨ng ®éng ®æi míi c¸ch lµm ¨n nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao trong s¶n xuÊt kinh doanh.§©y lµ qu¸ tr×nh kh¬i lªn nguån lîi Ých mét chÊt men kÝch thÝch lµm kh¸ nhiÒu c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ vµ mét sè c¸n bé kh¸c”lao vµo”bÊt chÊp thñ ®o¹n,bÊt chÊp ph¸p luËt,bÊt chÊp l¬ng t©m.Nhu cÇu cµng lín th× sù hÊp thô cña chñ thÓ ®èi víi lîi Ých cµng lín,do ®ã ®éng c¬ t tëng thóc ®Èy hµnh ®éng cña con ngêi ngµy cµng m¹nh mÏ.DiÒu nµy rÊt ®óng víi nhËn xÐt cña T.J.Dunning mµ C.Mac ®· ®Én l¹I trong”T b¶n”: “Víi mét lîi nhuËn thÝch ®¸ng th× t b¶n trë nªn can ®¶m.§îc ®¶m b¶o 10% lîi nhuËn th× ngêi ta cã thÓ dïng t b¶n vµo ®©u còng ®îc ,®îc 100% th× nã ho¹t b¸t h¼n lªn,®îc 50% th× nã lªn thËt sù t¸o b¹o,®îc 300% th× kh«ng cßn téi ¸c nµo lµ nã kh«ng d¸m ph¹m dï cã nguy c¬ bÞ treo cæ”.NhËn xÐt trªn ®©y kh«ng chØ ®óng víi ®éng c¬ hµnh ®éng cña nhµ t b¶n mµ cßn ®óng víi c¶ ®éng c¬ hµnh ®éng cña con ngêi nãi chung . C.Mac còng ®·nhËn xÐt: “TÊt c¶ c¸i g× mµ con ngêi ®Êu tranh ®Ó dµnh lÊy ®Òu dÝnh liÒn víi lîi Ých cña hä”. Kinh tÕ thÞ trêng ®Ò cao qóa møc tù do c¸ nh©n lµm n¶y sinh chñ nghÜa c¸ nh©n,chñ nghÜa lîi kû cùc ®oan,chñ nghÜa c¸ nh©n víi triÕt lý “Sèng chÕt mÆc bay”m©u thuÉn víi chñ nghÜa tËp thÓ,lµ kÎ thï cña chñ nghÜa tËp thÓ. ChÝnh chñ nghÜa c¸c nh©n,chñ nghÜa lîi kû cùc ®oan ®Èy ngêi c¸n bé qu¶n lý r¬I vµo t×nh tr¹ng tha ho¸ b¶n chÊt,lµ m«i trêng thuËn lîi lµm n¶y sinh vµ ph¸t triÓn nh÷ng hiÖn tîng lîi dông chøc quyÒn ngµy cµng trÇn träng.Nã cßn lµ m¶nh ®Êt cña chñ nghÜa thùc dông v« ®¹o ®øc. C¬ chÕ thÞ trêng lµm cho con ngêi trë nªn sïng b¸i ®ång tiÒn qu¸ møc.lÊy ®ång tiÒn lµm thíc ®o quan hÖ ®¹o ®øc gi÷a ngêi víi ngêi,lµm tha ho¸ phong c¸ch ,lèi sèng cña ngêi c¸n bé cña ngêi c¸n bé ,n« lÖ cña ®ång tiÒn lµ gi¸ trÞ ch©n thùc duy nhÊt ®Ó ®o gi¸ trÞ cña b¶n th©n vµ cña ngêi kh¸c. Nh vËy,kinh tÕ thÞ trêng cïng víi nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc cßn cã nh÷ng t¸c déng tiªu cùc tíi sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch ,c¸ tÝnh con ngêi con mét c¸ch phiÕn diÖn v× ho¹t ®éng cña con ngêi bÞ ®Þnh híng vµo môc yiªu lµm giµu bÊt chÝnh . TÝnh thùc dông sÏ c¶n trë thËm chÝ lo¹I trõ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ ,gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng cña d©n téc.TÊt c¶ nh÷ng ®IÒu nµy sÏ dÇn dÇn lµm cho nhiÒu gi¸ trÞ v¨n ho¸ nãi chung,gi¸ trÞ ®¹o ®øc cña d©n téc nãi riªng bÞ phai nh¹t,bÞ ph¸ huû. 2)vai trß cña chñ thÓ x· héi –c¸ nh©n trong viÖc ®Þnh híng nh©n c¸ch Sù chuyÓn ®æi hÖ t tëng dÉn tíi sù chuyÓn ®æi hÖ gi¸ trÞ x· héi vµ gi¸ trÞ con ngêi :con ngêi tõ phôc tïn chuyÓn sang tù chñ,s¸ng t¹o;tõ dùa trªn t×nh nghÜa chuyÓn sang dùa trªn lý trÝ vµ ®©n chñ ;tõ t×m c¸ch hoµ ®ång chuyÓn sang t«n träng c¶ c¸ tÝnh vµ b¶n lÜnh riªng…C¸c chuÈn mùc con ngêi míi ®ßi hái kh«n chØ ph¸t triÓn tõng mÆt rieng lÎ mµ ph¶I lµ c¸ nh©n ph¸t triÓn hµI hoµ thÓ chÊt,tinh thÇn ,trÝ tuÖ ,thÈm mü,…kh¾c phôc lèi sèng thô ®éng,h¹n hÑp lµm c¬ së h×nh thµnh lèi sèng tÝch cùc ,ph¸t triÓn ý thøc ,lu«n v¬n lªn lµm chñ vµ x©y dùng cuéc sèng míi,xuÊt hiÖn nh÷ng nh©n c¸ch míi. X· h«iho¸ chÝnh lµ mét qu¸ tr×nh nhê ®ã nÒn v¨n ho¸ nh©n lo¹i ®îc truyÒn b¸ tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c .§ã lµ qu¸ tr×nh gi¸n tiÕp häc hái,qua c¸ nh©n cã thÓ ph¸t triÓn b¶n chÊt x· héi vµ cã kh¶ n¨ng tham gia vµo ®êi sèng x· héi.Mèi quan hÖ diÔn ra suèt chu tr×nh cña con ngêi .Mçi giai ®o¹n cña cuéc sèng cã ®Æc 6 ®iÓm ,cã nh÷ng bíc chuyÓn qu¸ ®é hoÆc nh÷ng khñng ho¶ng cÇn vît qua .Cßn nh©n c¸ch con ngêi ®îc hiÓu mét c¸ch toµn diÖn lµ tµi ®øc ,lµ sù thèng nhÊt gi÷a mÆt c¸ nh©n vµ mÆt x· héi cña mçi con ngêi cô thÓ lµ th¸i ®é øng sö cña con ngêi tríc hiÖn tîng.B»ng sù ho¹t ®éng cña b¶n th©n,díi sù híng dÉn ,gi¸o dôc cña thÕ hÖ tríc,cña c¸c quan hÖ x· héi,tËp thÓ ,nhãm ,con ngêi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn hoµn thiÖn nh©n c¸ch con ngêi .§ã lµ kÕt qu¶ phèi hîp nhÞp nhµng gi÷a søc m¹nh s¸ng t¹o c¸ nh©n víi tinh thÇn ®oµn kÕt bÒn v÷ng cña c¶ céng ®ång. III . Gi¶I ph¸p §Ó kh¾c phôc nh÷ng m©u thuÉn cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch trong c¬ chÕ thÞ trêng chóng ta cÇn ph¶i ¸p dông mét sè biÖn ph¸p quan träng: Thèng nhÊt gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi,chó träng ®Çu t ph¸t triÓn con ngêi nhÊt lµ ®Çu t cho gi¸o dôc,n©ng cao d©n chÝ,ph¶i lµm tèt viÖc qu¶n lý lÜnh vùc t tëng .Cô thÓ lµ ph¶I x©y dùng cho ®îc ë ngêi mét thÕ giíi quan khoa häc,mét ý thøc ®¹o ®øc míi.Sù h×nh thµnh nh©n c¸ch bÞ qui ®Þnh bëi tæng thÓ nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi vµ bëi mét hÖ thèng gi¸o dôc do chÝnh nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi ®ã qui ®Þnh.Tuy vËy,®Ó x©y dùng nh©n c¸ch ®¹o ®øc,tríc hÕt cÇn ph¶I tÝnh ®Õn nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n qui ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch ®¹o ®øc ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng biÖn ph¸p kh¶ thi sau: 1)Thùc hiÖn c¬ chÕ thÞ trêng lµ thõa nhËn tÝnh hîp lý cña viÖc teo ®uæi lîi Ých c¸ nh©n.V× con ngêi lu«n lu«n theo ®uæi lîi Ých c¸ nh©n nªn khi hä v¬n tíi nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc cao c¶ th× buéc hä tõ bá viÖc theo ®uæi lîi Ých c¸ nh©n.Sù t¸ch rêi gi÷a ®¹o ®øc vµ lîi Ých khiÕn cho sù ho¹y ®éng ®¹o ®øc cña nh©n c¸ch bÞ h¹n chÕ – con ngêi híng vµo suy t ®¹o ®øc nhiÒu h¬n lµ hµnh vi ®¹o ®øc thùc tÕ.Ngµy nay,c¬ chÕ thÞ trêng lµm biÕn ®æi tÝnh chÊt cña viÖc gi¶i quyÕtquan hÖ lîi Ých gi÷a c¸ nh©n vµ lîi Ých gi÷a c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi.Mét trong nh÷ng ®Æc ®IÓm tiªu biÓu cho co chÕ thÞ trêng lµ chç môc tiªu cña viÖc tham gia ho¹t ®oäng thÞ trêng lµ mh»m tho¶ m·n tèi®a lîi Ých c¸ nh©n,kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng cña nh©n c¸ch .ViÖc tham gia tÝch cùc vµo ho¹t ®éng kinh tÕ –x· héi trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng sÏ lµm cho nh÷ng n¨ng lùc nh©n c¸ch ph¸t triÓn .§Õn lît m×nh sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch ®éc lËp chÝnh lµ ®IÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn nh÷ng n¨ng lùc ®¹o ®øc cña con ngêi. Con ngêi võa lµ môc tiªu ,võa lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi.Víi t c¸ch lµ môc tiªu ,sù ph¸t triÓn cña con ngêi ph¶i lµ thíc ®o cña nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ x· héi theo ®Þnh híng “TÊt c¶ v× con ngêi”.Tuy nhiªn,c¬ chÕ thÞ trêng víi sù khuyÕn khÝch lîi c¸ nh©n ,tù nã ®· chøa bao kh¶ n¨ng vµ trªn thùc tÕ ®· dÉn®Õn sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch râ rÖt nhÊt.§ã lµ sù chªnh lÖch gi÷a mét bªn lµ trÝ tuÖ,sù kh«n ngoan,nh÷ng n¨ng lùc thùc tiÔn bªn kia lµ sù xuèng cÊp cña ý thøc c«ng d©n,tr¸ch nhiÖm vµ t×nh c¶m ®¹o ®øc …Bëi vËy ®Ó kh¾c phôc nghÞch lý cña sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch ,t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n c¸ch ®¹o ®øc ph¸t triÓn ,viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt theo ®Þnh híng XHCN lµ tÊt yÕu vµ cÇn thiÕt . 2) Sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch ®¹o ®øc ,xÐt ®Õn cïng ph¶i ®îc thÓ hiÖn trong nh÷ng hµnh vi ®¹o ®øc thùc tÕ .Hµnh vi ®¹o ®øc lµ hµnh vi ®îc thÓ hiÖn bëi sù ®iÒu tiÕt cña ý thøc ®¹o ®øc mµ trong ®ã c¸c chuÈn mùc®¹o ®øc gi÷ vai trß trung t©m.Víi tÝnh c¸ch lµ qu¸ tr×nh c¶i biÕn s©u s¾c sù nghiÖp CNH-H§H ®Êt níc ®ßi hái vµ tÊt yÕu sÏ s¶n sinh ra mét hÖ chuÈn mch ®¹o ®øc míi thÝch øng víi c¬ chÕ thÞ trêng vµ nh÷ng ®iÒu kiÖcña x· héi hiÖn ®¹i .ViÖc x¸c lËp hÖ chuÈn mùc ®¹o ®øc míi cÇn ph¶i tu©n nguyªn t¾c vÒ tÝnh kÕ thõa lÞch sö ,ph¶I lµ sh tiÕp tôc vµ vît qua truyÒn thèng .§iÒu ®ã cµng ®îc kh¼ng ®Þnh trong v¨n kiÖn ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII:”trong ®IÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng vµ më réng giao lu quèc tÕ ph¶i ®Æc biÖt quan t©m gi÷ g×n va n©ng cao b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam,kÕ thõa vµ ph¸t huy truyÒn thèng ®¹o ®øc,tËp qu¸n tèt ®Ñp vµ lßng tù hµo d©n téc,®Êu tranh chèng sù th©m nhËp cña c¸c lo¹I v¨n ho¸ ®éc h¹I,nh÷ng khuynh híng sïng ngo¹i ,lai c¨ng ,mÊt gèc .Kh¾c phôc t©m lý sïng b¸I ®ång tiÒn ,bÊt chÊp ®¹o lý ,coi thêng c¸c gi¸ trÞ nh©n v¨n”. 7 3)Cïng víi sù t¨ng lªn cña s¶n xuÊt hµng ho¸ ,khèi lîng tiÒn vµ uy lùc cña ®ång tiÒn cung t¨ng lªn.§ång tiÒn vèn cã gi¸ trÞ nhiÒu mÆt cña nã cho c¶ c¸c c¸ nh©n vµ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi trong mäi thêi ®¹I .TiÒn lµ vËtv« tri v« gi¸c nhng khi ®îc thÇn th¸nh ho¸ vµ ®îc coi lµ gi¸ trÞ duy nhÊt th× sÏ biÕn thµnh tai ho¹ ,trë thµnh lùc lîng thèng trÞ lµm tha ho¸ con ngêi.Vµ mét khi uy lùc cña ®ång tiÒn cµng lín th× kh¶ n¨ng ph¸ ho¹i nh÷ng mèi quan hÖ tinh thÇn ®¹o ®øc gi÷a ngêi vµ ngêi cµng m¹nh.Nh vËy,®æi míi ,më cöa lÜnh vùc ®¹o ®øc víi tÝnh c¸ch lµ mét trong nh÷ng néi dung h¹t nh©n cña ®êi sèng tinh thÇn trë thµnh vÊn ®Ò “®iÓm nãng”mµ coi nhÑ chøc n¨ng x· héi cña nã ,®Þnh kiÕn v« lý víi nã,kh«ng ñng hé viÖc lµm giµu chÝnh ®¸ng trong khi vÊn v¬ng vµ b»ng lßng víi c¸i nghÌo thanh b¹ch. ChÝnh v× vËy vËy §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò nµy trong v¨n kiÖn ®¹I héi §¶ng toµn quèc :”kinh tÕ thÞ trêng cã nh÷ng mÆt tiªu cùc m©u thuÉn víi b¶n chÊt cña CNXH. §ã lµ xu thÕ ph©n ho¸ giµu nghÌo qu¸ møc,lµ t©m lý sïng b¸i ®ång tiÒn mµ chµ ®¹p lªn ®¹o ®øc ,nh©n phÈm …§i vµo kinh tÕ thÞ trêng ph¶I kiªn quyÕt ®Êu tranh,kh¾c phôc.h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng khuynh híng tiªu cùc ®ã. Sù tån t¹i cña con ngêi bao giê còng g¾n liÒn víi sù tån t¹i nh÷ng nhu cÇu cña hä.§é chªnh nhau gi÷a nhu cÇu sèng cña mäi ngêi víi kh¶ n¨ng hiÖn thùc hiÖn cña x· héi lµ m©u thuÉn nµy lµm n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi hoÆc bÊt c«ng x· héi.C«ng b»ng x· héi lµ ph¬ng thøc ®óng ®¾n nhÊt ®Ó lµm tho¶ m·n mét c¸ch hîp lý nh÷ng nhu cña tÇng líp x· h«I vµ c¸c c¸ nh©n xuÊt ph¸t tõ kh¶ n¨ng hiÖn thùc cña nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi nhÊt ®Þnh.ë níc ta hiÖn nay c«ng b»ng x· héi kh«ng cã nghÜa lµ mét sù ph©n phèi ®ång ®Òu mµ lµ t¹o c¬ héi ®ång ®Ò cho mäi ngêi ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh. Nh©n c¸ch khi h×nh thµnh mét c¸ch tù nhiªn th× bao giê cung cha hoµn thiÖn .v× vËy gi¸o dôc vµ gi¸o dôc ®µo t¹o lµ mét trong nh÷ng ph¬ng thøc gi¶i ph¸p quan träng nhÊt,trùc tiÕp quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh ,ph¸t triÓn nh©n c¸ch ®¹o ®øc. Gi¸o dôc nãi chung cã vai trß to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn ph¬ng diÖn ®¹o ®øc cña nh©n cachs .Gi¸o dôc thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh chuyÓn v¨n ho¸ x· héi thµnh v¨n ho¸ c¸ nh©n,biÕn nh÷ng n¨ng lùc nh©n tÝnh ®· ®îc ®èi tîng ho¸ nh lµ tµi s¶n cña x· héi th¸nhøc m¹nh bªn trong cña mçi con ngêi.Sù ph¸t triÓn toµn diÖn ®ã sÏ lµ c¬ së cho sù ph¸t triÓn ®¹o ®øc cña nh©n c¸ch. Gi¸o dôc ®¹o ®øc trùc tiÕp biÕn c¸c nguyªn t¾c,c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc x· héi thµnh niÒm tin,nhu cÇu vµ ®éng c¬ bªn trong mçi con ngêi nghÜa lµ søc m¹nh ®¹o ®øc cña nh©n c¸ch.Trong ®IÒu kiÖn hiÖn nay,khi c¬ chÕ thÞ trêng cha hoµn thiÖn ,khi c¸c gi¸ trÞ vµ ph¶n gi¸ trÞ ®¹o ®øc cßn ®an xen lÉn nhau th× gi¸o ®¹o ®øc cµng trë nªn cÊp thiÕt .Gi¸o dôc ®¹o ®øc sÏ gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc kh¾c phôc t×nh tr¹ng tù ph¸t trong lÜnh vùc ®¹o ®øc.Còng nh gi¸o dôc nãi chung ,gi¸o dôc ®o¹ ®øc ®ßi hái ®îc tiÕn hµnh métc¸ch ®ång bé ,cã hÖ thèng víi nh÷ng h×nh thøc thÝch hîp cho c¸c ®èi tîng,c¸c løa tuæi,c¸c lÜnh vùc ho¹y ®éngkh¸c nhau cña con ngêi .NgoµI nh÷ng yªu cÇu chung,nh÷ng lo¹i h×nh gi¸o dôc kh¸c,gi¸o dôc ®o¹ ®øc chØ thùc sù cã hiÖu qu¶ khi nã bao chøa trong m×nh sù thèng nhÊt cña hai ph¬ng diÖn:ph¬ng diÖn truyÒn ®¹t vµ ph¬ng diÖn nªu g¬ng.Ph¬ng diÖn truyÒn ®¹t ph¶I cung cÊp cho ®èi tîng gi¸o dôc nh÷ng hiÓu biÕt cÇn thiÕt vÒ ®¹o ®øc,c¸c nguyªn t¾c ,chuÈn mùc ®¹o ®øc trong c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cô thÓ cña ®èi tîng gi¸o dôc.mét sù hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vµ cÇn thiÕt nh vËy sÏ t¹o c¬ së cho ho¹t ®äng ®¹o ®øc. Ph¬ng diÖn nªu g¬ng ph¶I t¸c ®éng vµo ý thøc con ngêi b»ng chÝnh nh÷g tÊm g¬ng ngêi toãt viÖc tèt .Nh÷ng tÊm g¬ng nµy chÝnh lµ diÖn th©n cña c¸c gi¸ trÞ, c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc.Nhê thÕ chóng cã søc m¹nh to lín trong viÖc biÕn c¸c kiÕn thøc mµ con ngêi thu nhËn ®îc qua truyÒn ®¹t thµn suøc m¹nh ®¹o ®øc bªn trong nh©n c¸ch.Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay,nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc rong ®êi sèng x· héi ®ang lµ mét vÊn ®Ò nhøc nhèi trªn b×nh diÖn ®¹o ®øc,th× hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc ®¹o ®øc b»ng ph¬ng ph¸p nªu g¬ng cã ý nghÜa.T¹o ra thËt nhiÒu nh÷ng tÊm g¬ng ®¹o ®øc lµ nh÷ng tÊm g¬ng biÕt gi¶i quyÕt mét c¸ch hµi hoµ 8 quan hÖ gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi,t¹o r© mét phong trµo n¬i g¬ng ®¹o ®øc chÝnh lµ hiÖu qu¶ cho gi¸o dôc ®¹o ®øc. Nh vËy vÊn ®Ò ®ao ®øc x· héi hiÖn nay ®ang diÔn ra phøc t¹p,®Êu tranh gi÷a c¸I tiÕn bé vµ c¸I l¹c hËu,gi÷a c¸i thiÖn vµ c¸i ¸c,gi÷a hai lèi sèng: Lè sèng co lý tëng,lµnh m¹nh ,trung thùc,sèng b»ng lao ®éng cña m×nh,cã ý thøc ch¨m lo cho lîi Ých tËp thÓ,víi lèi sèng thùc dông,dèi tr¸ Ých kû,¨n b¸m ch¹y theo ®ång tiÒn …Nh÷ng c¸i ®ang ph¸t huû t¸c dông (khÝa canh tiªu cùc ),cã c¸i ®ang ë d¹ng kh¶ n¨ng .§¹o ®øc míi võa ph¶I ®Êu tranh víic¸c hÖ thèng ®¹o ®øc kh¸c,võa ph¶I ®Êu tranh tù ®æi míi,tù kh¼ng ®Þnh m×nh trong ®iÒu kiÖn míi.§ã lµ t×nh huèng mµ c«ng cuéc ®æi míi ®Æt ra cho ®¹o ®øc,®ßi hái c«ng t¸c gi¸o dôc ph¶i ®îc t¨ng cêng ®Ó gãp phÇn tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh ®æi míi. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN,cïng víi viÖc chñ ®éng tù gi¸c tõng bíc x©y dùng vµ t¹o lËp nh÷ng kÕt cÊu x· héi,nh÷ng thÓ chÕ phï hîp ®Ó cã mét nÒn kinh ttÐ thÞ trêng ph¸t triÓn lµnh m¹nh – kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN- ph¶i t¨ng cêng c«ng t¸c gi¸o dôc vÒ nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc c¬ b¶n,®ã lµ sù h×nh thµnh vÒ lý tëng ,niÒm tin vµo CNXH,g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ®Êu tranh c¸ch m¹ng cã nh vËy chóng ta míi ph¸t huy ®îc nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ ng¨n chÆn ,h¹n chÕ ttèi ®a nhwngx ¶nh hëng tiªu cùc cña thÞ truêng . Ch¬ng II : KÕt luËn 9 Kinh tÕ thÞ trêng lµ m«i trêng kinh tÕ thuËn lîi cho viÖc x¸c lËp ®Þa vÞ chñ thÓ cña c¸ nh©n,ph¸t huy n¨ng lùc c¸ nh©n,h×nh thµnh tÝnh tÝch cùctù gi¸c cña c¸ nh©n nhêi lao ®éng,gi¶I phãng c¸ nh©n ho¹t ®éng kinh tÕ phô thuéc vµo kÕ ho¹ch ®oäc ®¸o,l«i cuèn hä vµo thÞ trêng trao ®æi vµ trë thµnh chñ thÓ cña sù vËn hµnh kinh tÕ.Chóng ta chñ ®éng chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trßng,më cöa giao lu víi bªn ngoµi,vµ ®ã lµ mét trong nh÷ng ®Þnh híng c¬ b¶n ®Ó ®a ®Êt níc tho¸t khái nghÌo nµn,l¹c hËu .Muèn thÕ th× chóng ta ph¶i chñ ®éng tiÕp thu c¸i míi ,chóng ta ®õng véi quay lng l¹i víi céi rÔ cña m×nh,®õng tõ bá nh÷ng g× mµ «ng cha .Chóng ta ®· t¹o dông nªn. Bëi v× “®i vµo kinh tÕ thÞ trêng ,hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc mµ xa rêi gi¸ trÞ truyÒn thèng sÏlµm mÊt b¶n s¾c d©n téc,®¸nh mÊt b¶n th©n m×nh,trë thµnh c¸i bãng mê cña ngêi kh¸c ,cña d©n téc kh¸c”. Kinh tÕ thÞ trêng lµm biÕn ®æi nh÷ng chuÈn mùc ®¸nh gi¸ n¨ng lùc vµ phÈm chÊt con ngêi .B¶n chÊt cña kinh tÕ lµ c¹nh tranh ,n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o kh«ng ngõng .Nã ®ßi hái mçi ngêi ph¶i nç lùc,®éc lËp vµ s¸ng t¹o trong ho¹t ®éng cña m×nh ®Ó cãthÓ vît lªn thùc t¹i,®øng v÷ng vµ kh¼ng ®Þnh m×nh trong mäi thö th¸ch. Nh vËy trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng,c¸i thiÖn ®· ®îc bæ sung nh÷ng c¸i míi c¶ vÕ néi hµm vµ ngo¹i diÖn cña nã,c¸i thiÖn mang ý nghÜa thiÕt thùc cô thÓ. Song c¬ chÕ thÞ trêng lu«n t¸c ®éng hai mÆt tÝch cùc,c¶ tiªu cùc ®Õn nh©n c¸ch con ngêi. Nã lµm cho con ngêi tho¸t khái sù r»ng buéc chËm ch¹p cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp,nhng nã còng lµm suy tho¸i nh©n c¸ch cña kh«ng Ýt nh÷ng ngêi bÞ vßng xo¸y cña lîi Ých,ma lùc cña ®ång tiÒn cuèn ®i mµ quªn tÊt c¶ . NÒn kinh tÕ thÞ tr¬ng níc ta hiÖn nay ,mÆc dï cã nh÷ng mÆt,nh÷ng yÕu tè lµm chóng ta cha yªn t©m,cha hµI lßng,song nã ®· cã nh÷ng ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn ®Êt níc,kÝch thÝch sù n¨ng ®éng cña con ngêi vµ toµn bé x· héi .Bëi vËy cïng víi nh÷ng th¾ng lîi bíc ®Çu cña cuéc c«ng cuéc ®æi míi ,chóng ta cµng c¶m thÊy r»ng viÖc vËn dông c¬ chÕ thÞ trêng ®Ó tõ thùc tiÔn cña cuéc sèng,tõ yªu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan ,tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn ®Êt níc. Nh vËy con ngêi muèn tån t¹i trong c¬ chÕ thÞ trêng ph¶i tËp trung ®Çy ®ñ c¶ “®øc”vµ “tµi”. ViÖt Nam lµ níc ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN nªn cã thÓ rót ra cho m×nh uf kinh nghiÖm thùc tÕ cña c¸c níc kh¸c vÒ gi¶I quyÕt mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ x©y dùng c¸c quan hÖ x· héi lµnh m¹nh…VÒ mÆt nµy ,cã thÓ nãi r»ng chóng ta vÉn cßn cha muén,nÕu cã ph¬ng híng vµ gi¶i ph¸p ®óng ®¾n,®¶m b¶o t¹odùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng,®Èy m¹nh CNH-H§H theo ®Þnh híng XHCN ë níc ta hiÖn nay. TµI liÖu tham kh¶o 1. S¸ch triÕt häc M¸c-Lªnin tËp II. 2. VÒ kinh tÕ thÞ trêng-§inh Nguyªn Khiªm- T¹p chÝ nghiªn cøu trao ®æi. 3. Sù biÕn ®æi thang gi¸ trÞ ®¹o ®øc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi viÖc x©y dùng ®¹o ®øc-NguyÔn ThÕ LiÖt-NguyÔn ChÝ Mü. 4. Gi¸o dôc ®¹o ®øc víi viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch trong giai ®o¹n hiÖn nay-TrÇn SÜ Ph¸n-Gi¸o dôc lý luËn sè 1/1999. 5. Kinh tÕ thÞ trêng trong sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt níc-NguyÔn H÷u vîng-t¹p chÝ triÕt häc sè 4/1999. 10 6. VÒ mét sè gi¶I ph¸p x©y dùng nh©n c¸ch ®¹o ®øc hiÖn nay-NguyÔn v¨n phócT¹p chÝ triÕt hcä sè 4/1999. 7. VÊn ®Ò b¶o vÖ c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam – Lª ThÞ tuyÕt Ba – T¹p chÝ triÕt häc sè 1/1999. 8. VÊn ®Ò thõa kÕ vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta – NguyÔn v¨n lý – T¹p chÝ triÕt häc sè 2/1999. 9. §¶gCéng s¶n viÖt nam – V¨n kiÖn héi nghÞ lÇn thø V Ban ChÊp Hµnh TW ,Kho¸ VIII Môc lôc Ch¬ng I. Néi dung nghiªn cøu I. Lý luËn chung vÒ nguyªn t¾c con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng 1. C¬ së lý luËn 2. C¬ së thùc tiÔn II. Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò 1. Nh÷ng t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®Õn nh©n c¸ch con ngêi 2. Vai trß cña chñ thÓ x· héi– c¸ nh©n trong viÖc ®Þnh híng nh©n c¸ch III. Gi¶i ph¸p CH¬ng II. KÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o 11 12